HR, 24-09-2010, nr. 09/01926

‘De vordering tot vervroegde uitspraak over de onteigening kan worden toegewezen, aangezien de wettelijke formaliteiten in acht zijn genomen.

De rechtbank gaat daarbij voorbij aan het verweer van [eiser] en zijn beroep op artikel 38 van de Onteigeningswet. Uit dat artikel blijkt dat erven op vordering van de eigenaar moeten worden overgenomen door de onteigenende partij wanneer deze door de onteigening tot een vierde deel van de totale oppervlakte verminderen of kleiner dan 10 aren worden. Dit is niet door [eiser] gesteld of anderszins gebleken.

De eventuele aanspraak van [eiser] op de renovatie-subsidie, zoals door hem gesteld, geeft in een vervroegde onteigening geen grond tot afwijzing van die onteigening.

Het betreft de onteigening van het volgende perceelsgedeelte:

kadastraal bekend gemeente Enschede, sectie [A], nr.[001], gedeeltelijk ter grootte van 00.01.94 ha.

[Eiser] heeft het aan hem ten processe gerichte aanbod niet aanvaard.

Daarom zal het voorschot op de schadeloosstelling worden bepaald op 90 % van het bedrag der aangeboden schadeloosstelling, nu niet is gebleken dat omtrent het voorschot overeenstemming bestaat.

De rechtbank zal geen som als zekerheid voor de voldoening van de aan [eiser] verschuldigde schadeloosstelling bepalen, aangezien de gemeente uitdrukkelijk heeft verzocht afstand te doen van deze zekerheid en blijkt dat [eiser] zich daartegen niet heeft verzet.

De rechtbank zal één deskundige benoemen, teneinde de schadeloosstelling te begroten voor [eiser] en voor eventueel nog onbekende derde(n)-belanghebbende(n), alsmede één van haar leden als rechter-commissaris, om bij de opneming door de deskundige van ligging en gesteldheid van de onroerende zaken waarop de onteigening betrekking heeft, tegenwoordig te zijn.

‘(…)

Eveneens is zonder nadere toelichting die ontbreekt in dat geval onbegrijpelijk waarom de rechtbank, wanneer die het oog heeft gehad op 38 Ow eerste lid, desalniettemin van belang acht dat niet door [eiser] gesteld of anderszins gebleken [is] dat de gronden door de onteigening tot een vierde deel van de totale oppervlakte verminderen of kleiner dan 10 aren worden. Althans is om die redenen de uitspraak van de rechtbank onvoldoende gemotiveerd.’

‘De rechtbank behandelt zaken aangaande onteigening ten algemenen nutte, vóór elke andere. Op de eerste roldatum, of uiterlijk twee weken daarna concluderen de verweerders voor antwoord. Indien de verweerders alsdan niet voor antwoord concluderen, worden zij geacht het aanbod te hebben verworpen. Het laatste is van overeenkomstige toepassing ten aanzien van derde belanghebbenden aan wie bij dagvaarding of aangetekende brief een aanbod is gedaan.

Oproeping tot vrijwaring wordt niet toegelaten.

Indien van twee of meer gedaagden de een verschijnt, de ander niet, wordt met de verschijnende onmiddellijk voortgeprocedeerd. De uitspraak geschiedt tussen al de partijen bij een en hetzelfde vonnis, dat als een vonnis op tegenspraak gewezen wordt beschouwd, en waartegen geen verzet is toegelaten.

Uiterlijk een maand na de eerste roldatum doet de rechtbank uitspraak.

Het voorschrift vervat in het vorige lid geldt niet, indien de eigenaar de vordering als bedoeld in artikel 38 doet of indien een der partijen pleidooi vraagt; alsdan verwijst de enkelvoudige kamer op ter zitting gedaan verzoek de zaak naar de meervoudige kamer der rechtbank.’

‘Huizen en gebouwen, van welke het noodzakelijk mogt zijn een gedeelte af te nemen of af te breken, moeten geheel met de daarbij behoorende tuinen of aanhoorigheden worden overgenomen, indien de eigenaar zulks vordert.

Indien tuinen of aanhoorigheden van huizen of gebouwen geheel of voor meer dan de helft moeten worden ingenomen, zullen deze, met de daarbij behoorende huizen of gebouwen eveneens worden overgenomen, indien de eigenaar zulks vordert.

In geval van de helft of minder, zal men alleen verpligt kunnen worden, van eenig en alleen de tuinen of aanhoorigheden in hun geheel over te nemen.

Ten aanzien van gronden neemt de Rechtbank, indien zij oordeelt, dat het gedeelte, waarvan de onteigening is gevraagd, van het goed niet kan worden afgescheiden, zonder eene vermindering der waarde van het overig gedeelte, zulks bij het berekenen der schadeloosstelling in billijke aanmerking.’

‘dat de door de Rechtbank gemaakte onderscheiding tusschen gedeelten van gebouwen, op welke artikel 38, 1e lid der Onteigeningswet wel, en andere op welke voornoemd artikel niet van toepassing zou zijn, in de wet geen steun vindt;

dat deze toch in het eerste lid van artikel 38 zonder eenige beperking en afgescheiden van de vraag, of het overblijvende deel al dan niet in staat is om in den bestaanden omvang van de gebruiksbehoeften te voldoen, aan den eigenaar van een gebouw, van hetwelk een gedeelte onteigend wordt, het recht toekent om de overname door de onteigenende partij van het gehele gebouw te vorderen;

dat er te minder aanleiding bestaat op dit recht eenige uitzondering toe te laten, daar het tweede en derde lid van hetzelfde artikel ingeval van gedeeltelijke onteigening van erven soortgelijk recht slechts onder bepaalde omstandigheden geven en de wetgever, in tegenstelling met deze, bij gebouwen dus kennelijk de voornoemde bevoegdheid altijd heeft willen toekennen, op grond, dat bij gebouwen de eigenaar, ook bij het ontvangen der in artikel 41 bepaalde vergoeding wegens waardevermindering van het niet-onteigende gedeelte, mogelijk niet geheel zou worden schadeloos gesteld en van hem, zoo hij hiermede geen genoegen neemt, niet kan worden gevergd, dat hij met een verminkt gebouw zal blijven zitten;’

‘(…) dat onder paragraaf 7 van de Memorie van Toelichting op de tegenwoordige Onteigeningswet, waarin de bij het ontwerp van wet voorgestelde artt. 38 en 41, behoudens een hier niet van belang zijnde wijziging van het derde lid van eerstgenoemd artikel, onveranderd zijn opgenomen, werd te kennen gegeven:

(…) De waarde der onteigende zaken behoort geheel voldaan te worden, doch geenerlei pretium affectionis in aanmerking te komen. Dit is, als aan den persoon gebonden, voor geen waardering vatbaar. Niet alleen echter de waarde van het onteigende goed zelf behoort in aanmerking te komen, maar ook de verminderde waarde van het overgeblevene. Zoo het overgeblevene, ten gevolge der onteigening, buiten staat is de vorige diensten te bewijzen, moet dit in rekening worden genomen. Indien dus van verschillende gebouwen, tot een bedrijf noodzakelijk, één onteigend, en de uitoefening van dit bedrijf daardoor onmogelijk wordt, behoort dit te worden vergoed.

Te regt wordt in de meeste wetgevingen aan hem, van wiens gebouw een gedeelte onteigend wordt, het regt toegekend, de onteigening ook van het overgelatene en nu voor hem misschien niet bruikbare gedeelte te vorderen. Ditzelfde moet met erven kunnen geschieden, wanneer zij door de onteigening te klein worden, om met vrucht op de oude wijze te kunnen dienen.

dat in het Verslag der Commissie van Rapporteurs van de Tweede Kamer bij art. 38 werd opgemerkt:

Ook heeft men gevraagd, of er niet eenige strijd bestaat tusschen deze bepaling en het gezegde in de Memorie van Toelichting, dat indien van verschillende gebouwen, tot een bedrijf noodzakelijk, één onteigend en de uitoefening van het bedrijf daardoor onmogelijk wordt, dit behoort te worden vergoed. In de Memorie schijnt men van een milder beginsel uit te gaan, dan in de wet. Men meent ten minste te kunnen vragen, of indien tot uitoefening van een bedrijf, van eene fabriek of exploitatie van meerdere gebouwen noodig zijn, en een daarvan onteigend moet worden, de onteigende partij verpligt is, die alle over te nemen. Het geldt toch in dat geval niet letterlijk de onteigening van een gedeelte van een en hetzelfde gebouw, waarop het artikel alleen schijnt te doelen.

dat in de Memorie van Antwoord dienaangaande bij art. 38 is opgenomen:

Gaat men nu verder, hetzij meer betalende, hetzij meer onteigende, dan onderstelt men, dat het overblijvende, ofschoon het eene bepaalde werkelijke waarde bezit, die waarde kan missen in het oog van den tegenwoordigen eigenaar; eene onderstelling niet aannemelijk voor den wetgever, die het beginsel, in art. 40 gevestigd, huldigt.

Strijd tusschen deze bepaling en het gezegde in de Memorie van Toelichting, bestaat er dan ook inderdaad niet.

De Memorie toch zegt dat, indien van verschillende gebouwen tot een bedrijf noodzakelijk, één onteigend en de uitoefening van het bedrijf daardoor onmogelijk wordt, dit behoort te worden vergoed. Aan dezen eisch voldoet art. 41 geheel. De Memorie zegt niet, dat in zoodanig geval ook de overige gebouwen zouden moeten worden onteigend. Men stelle. Dat gebouwen, tot één bedrijf noodzakelijk, als zoodanig eene gezamenlijke waarde bezitten van f 20,000, dat één dier gebouwen wordt onteigend tegen eene schadeloosstelling van f 6000, en dat de overige gebouwen, die nu niet meer voor dat bedrijf kunnen dienen, op zich zelve slechts eene waarde bezitten van f 10,000, dan behoeven die gebouwen daarom niet te worden overgenomen; maar aan den onteigende zal, boven de f 6000 voor het verloren gebouw, eene som van f 4000, krachtens het voorschrift van art. 41, worden toegelegd.

dat voormelde wordingsgeschiedenis van art. 38 aannemelijk maakt, dat de wetgever in het tweede lid van dat artikel onder erven niet heeft willen begrijpen gebouwde eigendommen;

dat toch én in de Memorie van Toelichting én in die van Antwoord gebouwen worden gesteld tegenover erven en er van wordt uitgegaan, dat overneming van een gebouw slechts kan worden gevorderd, indien daarvan een gedeelte wordt onteigend, wordende immers zoowel in het besproken geval, dat van verschillende gebouwen, welke voor een bedrijf worden gebruikt, één wordt onteigend, als in dat, waarin van een landgoed slechts het huis en niet de stal en koetshuis wordt onteigend, zonder eenig voorbehoud met het oog op mogelijke toepassing van het tweede lid van art. 38, een vordering tot overneming van de overblijvende gebouwen niet gerechtvaardigd geoordeeld en de belangen van de onteigende partij voldoende behartigd geacht, doordat deze wegens de waardevermindering van de overblijvende gebouwen ingevolge het bepaalde bij art. 41 op schadeloosstelling aanspraak kan maken;

(…)

dat voorts de omstandigheid, dat ten aanzien van erven de vordering tot overneming is toegekend, indien deze door de onteigening tot een vierde hunner uitgestrektheid verminderen of kleiner dan tien aren worden, en dat het derde lid van art. 38 spreekt van het overgebleven stuk gronds, er eveneens op wijst, dat bij het gebruik van het woord ‘erven’ niet mede is gedacht aan gebouwde eigendommen;

(…)

dat uit het voorafgaande volgt, dat de Rechtbank terecht de vordering tot overneming van het meergenoemde perceel (…) heeft afgewezen (…);’

‘De historische argumenten, die door den Hoogen Raad uitvoerig naar voren gebracht zijn, sluiten geheel aan bij wat een redelijke uitlegging verlangt.(…)’

‘In het eindvonnis moet ook een uitspraak worden gedaan op een eventuele vordering van de onteigende op grond van artikel 38 (tenzij daarop bij de vervroegde onteigening reeds mocht zijn beslist). De gedaagde kan namelijk bij antwoord vorderen, dat de onteigenaar gebouwen, waarvan een deel onteigend wordt, geheel overneemt. Hetzelfde geldt ten aanzien van onbebouwde erven indien daarvan slechts een vierde deel overblijft, of wanneer het overblijvende minder dan 1000 m² groot is, behalve indien het overblijvende onmiddellijk grenst aan een ander erf van de onteigende. Het overgenomene is dan in de onteigening begrepen.(…)

Er is evenmin een uitspraak over wat onder ‘erf’ moet worden verstaan, het kadastrale perceel waarvan een deel onteigend wordt, dan wel een economische eenheid. Het laatste is het meest redelijk, mede gezien de rechtspraak over wat als overblijvend moet worden beschouwd, waarvan de waardevermindering dient te worden vastgesteld. (…) In ieder geval is wel uitgemaakt dat ‘erf’ een ongebouwde oppervlakte betekent (…).’