HvJ EU, 21-06-2018, nr. C-20/17

Enkel de Poolse regering in haar schriftelijke opmerkingen en de Commissie in haar standpunt ter terechtzitting hebben zich rechtstreeks over deze kwestie uitgelaten. Deze regering en de Commissie zijn van mening dat nationale erfrechtverklaringen en procedures over de afgifte ervan binnen de werkingssfeer van verordening nr. 650/2012 vallen.

Indirect gaat ook de Duitse regering op deze kwestie in. Volgens deze regering vloeit uit artikel 62, lid 3, van verordening nr. 650/2012 voort dat de nationale bepalingen die de afgifte van deze verklaringen beheersen, naast de bepalingen van verordening nr. 650/2012 worden toegepast. De Portugese regering neemt een vergelijkbaar standpunt in.

In verordening nr. 650/2012 zijn regels van materieel recht (collisieregels) en regels omtrent de internationale civiele procedure (bevoegdheidsregels) opgenomen.De materiële werkingssfeer van verordening nr. 650/2012 die door artikel 1 ervan is afgebakend, lijkt in beginsel gelijk voor beide soorten bepalingen.12.

De verordening is van toepassing op de erfopvolging in de nalatenschappen van overleden personen (artikel 1, lid 1, eerste volzin, van deze verordening). In artikel 1, lid 2, van verordening nr. 650/2012 zijn de aangelegenheden opgesomd die zijn uitgesloten van de werkingssfeer ervan. Zij zijn echter materieel van aard en zien in beginsel niet op rechtsinstrumenten en procedures die betrekking hebben op de erfopvolging.

In zekere zin een uitzondering is artikel 1, lid 2, onder l), die de inschrijving van rechten op onroerende en roerende zaken in een register, met inbegrip van de wettelijke voorschriften voor een dergelijke inschrijving en de rechtsgevolgen van de inschrijving van dergelijke rechten of van het achterwege blijven daarvan, uitsluiten van de werkingssfeer van verordening nr. 650/2012.13. In artikel 1, lid 2, van verordening nr. 650/2012 zijn geen bepalingen opgenomen die kunnen suggereren dat andere rechtsinstrumenten en procedures, die ongetwijfeld betrekking hebben op de erfopvolging in de nalatenschappen van overleden personen, niet binnen de werkingssfeer van deze verordening vallen.

De vraag rijst of nationale erfrechtverklaringen niet door artikel 62, lid 3, eerste volzin, van verordening nr. 650/2012 worden uitgesloten van de werkingssfeer ervan. Die volzin bepaalt dat de Europese erfrechtverklaring niet in de plaats komt van documenten die in de lidstaten voor soortgelijke doeleinden worden gebruikt.

In de rechtsleer wordt wel het standpunt verdedigd dat artikel 62, lid 3, eerste volzin, van verordening nr. 650/2012 bepaalt wat de verhouding is tussen de Europese erfrechtverklaring en nationale erfrechtverklaringen. Ze strekt er niet toe nationale erfrechtverklaringen buiten de werkingssfeer van de bevoegdheidsregels van verordening nr. 650/2012 te plaatsen.14.

Ik onderschrijf dit standpunt. Opgemerkt dient te worden dat uit artikel 62, lid 2, van verordening nr. 650/2012 voortvloeit dat het niet verplicht is gebruik te maken van de Europese erfrechtverklaring. In het licht van de toelichting in overweging 69, tweede volzin, van verordening nr. 650/2012 is een persoon die een erfrechtverklaring mag aanvragen, niet verplicht van die verklaring gebruik te maken. Deze personen kunnen immers gebruikmaken van ‘de andere instrumenten die [hun] op grond van deze verordening ter beschikking staan (beslissingen, authentieke akten en gerechtelijke schikkingen)’. Het gaat om het gebruikmaken van die instrumenten voor dezelfde doelen waarvoor de Europese erfrechtverklaring kan worden gebruikt. Tot deze instrumenten moeten ook de nationale erfrechtverklaringen worden geteld. In beginsel dienen zij namelijk soortgelijke doeleinden als de Europese erfrechtverklaring.15. Dat betekent dat de nationale erfrechtverklaringen derhalve ook — om de formulering in overweging 69 van verordening nr. 650/2012 te gebruiken — op grond van deze verordening ‘ter beschikking staan’.

Een uitlegging van artikel 62, lid 3, van verordening nr. 650/2012, gebaseerd op de veronderstelling dat een nationale erfrechtverklaring bestemd is voor intern gebruik in een bepaalde lidstaat, leidt niet tot andere conclusies. Dat zou betekenen dat de Europese erfrechtverklaring niet in de plaats komt van nationale erfrechtverklaringen, aangezien deze wordt afgegeven voor gebruik in andere lidstaten dan de lidstaat waarvan de autoriteiten bevoegd zijn om een dergelijke verklaring af te geven (artikel 62, lid 1, van verordening nr. 650/2012).

Ik wil op deze plaats niet vooruitlopen op het oordeel over de mijns inziens twijfelachtige kwestie of het mogelijk is een onderscheid te maken aan de hand van de bestemming van de erfrechtverklaringen. Niettemin konden nationale erfrechtverklaringen tot nog toe ook in andere lidstaten worden gebruikt. Er ontbreken aanwijzingen om aan te nemen dat de wetgever van de Unie voornemens was de stand van zaken te wijzigen. In het licht van overweging 69, tweede volzin, van verordening nr. 650/2012 kunnen geïnteresseerden zich namelijk bedienen van andere instrumenten met dezelfde doeleinden waartoe de Europese erfrechtverklaring dient.

De werkingssfeer van verordening nr. 650/2012 bestrijkt zowel voor de collisieregels als voor de bevoegdheidsregels het geheel van aangelegenheden die verband houden met de erfopvolging van overleden personen, tenzij de verordening zelf bepaalde aangelegenheden uitsluit. In verordening nr. 650/2012 heb ik geen uitsluiting aangetroffen die betrekking heeft op nationale erfrechtverklaringen in hun procedures.

Ik ben derhalve van mening dat rechtsinstrumenten als nationale erfrechtverklaringen en de bijbehorende procedures binnen de werkingssfeer van verordening nr. 650/2012 vallen. Dat betekent echter nog niet dat een nationale erfrechtverklaring als die waarover het hoofdgeding gaat, een ‘beslissing’ of ‘authentieke akte’ in de zin van deze verordening is.

Het begrip ‘gerecht’ is voor de toepassing van verordening nr. 650/2012 gedefinieerd in artikel 3, lid 2. Dat omvat elke gerechtelijke autoriteit en alle andere autoriteiten en juridische beroepsbeoefenaren met bevoegdheid in een erfrechtzaak, voor zover is voldaan aan de verdere vereisten in die bepaling.

Gelet op overweging 20, tweede volzin, van verordening nr. 650/2012 dient aan het begrip gerecht een brede betekenis te worden gegeven, om niet alleen ‘gerechten in de werkelijke betekenis van het woord’ te dekken, maar ook andere instanties die in bepaalde zaken gerechtelijke taken uitvoeren.

Dat zou kunnen suggereren dat een autoriteit die formeel onder de gerechtelijke macht van een bepaalde lidstaat valt, maar in een concrete procedure geen gerechtelijke taak uitvoert, in wezen geen ‘gerecht’ is in de zin van de bepalingen van verordening nr. 650/2012.

Niettemin kunnen de bewoordingen van artikel 3, lid 2, van verordening nr. 650/2012 ook spreken tegen een restrictieve uitlegging van het begrip gerecht, voor zover dat betrekking heeft op gerechtelijke autoriteiten. Deze bepaling bepaalt immers dat het begrip gerecht ‘elkegerechtelijke autoriteit’ omvat.

Bovendien kunnen uit de aanwijzing in overweging 20, tweede volzin, van verordening nr. 650/2012 (het begrip gerecht omvat ‘gerechten in de werkelijke betekenis van het woord’) geen al te vergaande conclusies worden getrokken. Uit de bewering dat het begrip gerecht op de aangegeven manier moet worden uitgelegd om geen twijfels te wekken dat niet alleen een gerecht dat gerechtelijke taken uitvoert daaronder valt, kan niet de eenduidige conclusie worden getrokken dat ‘gerechten in de werkelijke betekenis van het woord’ die in een concrete zaak geen gerechtelijke taak uitvoeren, niet door dat begrip worden bestreken.

Ook de andere overwegingen van verordening nr. 650/2012, namelijk de overwegingen 20, derde en vierde volzin, 21, 22 en 36, waarin wordt verduidelijkt dat ‘niet-gerechtelijke autoriteiten’ die geen gerechtelijke taken uitvoeren, niet gebonden zijn aan de bevoegdheidsregels van deze verordening, kunnen niet leiden tot deze conclusie. Deze overwegingen hebben immers geen betrekking op ‘gerechtelijke autoriteiten’.

Ik ben derhalve van mening dat de letterlijke uitlegging van het begrip gerecht in artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 niet beslissend kan zijn voor de beantwoording van de vraag of artikel 4 van deze verordening uitsluitend de bevoegdheid regelt voor procedures waarin een gerechtelijke autoriteit een gerechtelijke taak uitvoert.

De Duitse en de Poolse regering en de Commissie gaan in hun opmerkingen in op een eigenaardigheid van de Duitse taalversie van artikel 4 van verordening nr. 650/2012, waarin sprake is van gerechten van een lidstaat die bevoegd zijn ‘Für Entscheidungen in Erbsachen’ (voor beslissingen in erfrechtzaken). De bewoordingen van de Duitse taalversie van de verordening duiden erop dat deze bepaling uitsluitend het bevoegde gerecht aanwijst voor die procedures waarin de gerechten van de lidstaten ‘beslissingen’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van deze verordening geven.

Niettemin komt het begrip Entscheidung of beslissing niet voor in andere taalversies van artikel 4 van verordening nr. 650/2012, waarin in plaats van een zelfstandig naamwoord een werkwoord wordt gebruikt.18. De bewoordingen van de Duitse taalversie van de verordening kunnen derhalve niet de doorslag geven.

Voor een ruime uitlegging van artikel 4 van verordening nr. 650/2012 kan tevens spreken dat het het gerecht aanwijst dat bevoegd is uitspraak te doen ‘over de erfopvolging in haar geheel’.

Het kan daarentegen relatief moeilijk blijken om vast te stellen welke betekenis moet worden gegeven aan het begrip uitspraak doen in de context van de regels voor de bevoegdheid van de gerechten van de lidstaten. Bovendien bevat artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 enkel een definitie van ‘beslissing’. Het spreekt niet vanzelf dat deze bepalingen, die zien op ‘uitspraak doen’ door gerechten, in wezen gebruikmaken van een werkwoord dat duidt op het nemen van een beslissing in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van deze verordening.

Deze problemen worden nog groter toe als we kijken naar de definitie in artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012. Het fundamentele uitleggingsprobleem vloeit voort uit het gegeven dat in de meeste taalversies van verordening nr. 650/2012 voor de definitie van het begrip beslissing in artikel 3, lid 1, onder g), van deze verordening gebruikt wordt gemaakt van hetzelfde woord beslissing (idem per idem).19.

De verwijzende rechter alsmede de Duitse en de Franse regering spreken zich uit voor de noodzaak artikel 4 van verordening nr. 650/2012 in het licht van de definitie van ‘beslissing’ in artikel 3, lid 1, onder g), van die verordening aldus uit te leggen dat ‘uitspraak doen’ berust op de uitvoering van een gerechtelijke taak en knopen in wezen aan bij het concept beslissing dat het Hof heeft uitgewerkt tegen de achtergrond van het Brusselse stelsel.

Tegen de achtergrond van het Brusselse stelsel, waarin het begrip beslissing, net als in artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012, is gedefinieerd als ‘elke door een gerecht van een Verdragsluitende Staat gegeven beslissing’20., heeft het Hof verduidelijkt dat een beslissing uitgaat van een rechterlijke instantie die op eigen gezag geschilpunten tussen partijen beslecht.21.

De vraag rijst of deze definitie van toepassing is met betrekking tot verordening nr. 650/2012.

Ik denk niet dat vereist kan worden dat een beslissing in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 geschilpunten tussen partijen beslecht. Op grond van overweging 59 van de verordening kan de conclusie worden getrokken dat het in wezen niet van belang is of de ‘beslissing’ is gegeven in een contentieuze of niet-contentieuze procedure.

Het vereiste van een beslissing ‘op eigen gezag’ wordt gewoonlijk in verband gebracht met die kenmerken van de activiteit van een gerechtelijke autoriteit die maken dat de autoriteit een beslissing neemt en niet louter een passieve functie vervult die bijvoorbeeld bestaat in het bevestigen of kennisnemen van de wil van partijen in het geding.22. Vandaar dat gerechtelijke schikkingen geen beslissing zijn, want zij ‘hebben immers in wezen een contractueel karakter, in die zin, dat de inhoud ervan in de eerste plaats van de wil van partijen afhangt’.23. Het spreekt echter niet voor zich of en zo ja welke activiteit van een autoriteit mag worden gevergd om ervan uit te kunnen gaan dat zij een ‘beslissing’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 afgeeft.

We mogen niet vergeten dat ‘beslissingen’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 ook worden gegeven door niet-gerechtelijke autoriteiten die aan de voorwaarden in artikel 3, lid 2, van deze verordening voldoen. Deze voorwaarden strekken er weliswaar toe te waarborgen dat beslissingen van die autoriteiten ‘dezelfde rechtskracht en dezelfde werking hebben als een beslissing van een gerechtelijke autoriteit over dezelfde aangelegenheid’ die door verordening nr. 650/2012 wordt bestreken [artikel 3, lid 2, onder b)]. Dat betekent echter niet dat aan een ‘beslissing’ even hoge eisen worden gesteld als in het Brusselse stelsel, inzonderheid in de context van een activiteit die verband houdt met het geven van een beslissing. A fortiori betekent dat niet dat ‘uitspraak doen’ in de zin van artikel 4 van verordening nr. 650/2012 moet leiden tot het geven van een ‘beslissing’ in de zin van de definitie die het Hof tegen de achtergrond van het Brusselse stelsel heeft uitgewerkt.

Het doel van het Brusselse stelsel is volgens de overwegingen 3 en 6 van verordening nr. 650/2012 immers het waarborgen van een vrij verkeer van rechterlijke beslissingen in burgerlijke en handelszaken, terwijl verordening nr. 650/2012 zich verdergaande doelen stelt. Te oordelen naar overweging 7 van die verordening gaat het daarbij vooral om het wegnemen van belemmeringen in het kader van een erfopvolging met grensoverschrijdende gevolgen. De uitlegging van bevoegdheidsregels van die verordening zou niet gebaseerd moeten worden op de veronderstelling dat het doel van de regels ervan louter het aanwijzen is van de autoriteiten die bevoegd zijn om beslissingen te geven om aldus te vermijden dat tegenstrijdige beslissingen worden gegeven. Dat kan een aanwijzing zijn dat de bevoegdheidsregels niet alleen toepassing moeten vinden in procedures waarin gerechtelijke autoriteiten ‘beslissingen’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 geven.

Gelet op het voorgaande ben ik van mening dat de conclusies van de letterlijke uitlegging van artikel 4 van verordening nr. 650/2012 niet eenduidig zijn en dus moeten worden getoetst aan die van de systematische uitlegging van die verordening. Dat geldt te meer daar uit de opneming van artikel 64 in de verordening volgens de verwijzende rechter alsmede de Duitse en de Franse regering kan worden geconcludeerd dat artikel 4 van die verordening niet het gerecht aanwijst dat bevoegd is voor procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen.

Gelet op de tweeduidige resultaten van de letterlijke uitlegging zal ik artikel 4 van verordening nr. 650/2012 uitleggen in de context van de andere bepalingen van deze verordening. Inzonderheid zal ik de bepalingen in hoofdstuk II ervan in aanmerking nemen, want deze bakenen, net als het daarin opgenomen artikel 4 van die verordening, de bevoegdheid af voor procedures in erfrechtelijke zaken. Ik zal derhalve vaststellen of de andere bevoegdheidsregels in dat hoofdstuk de bevoegdheid afbakenen voor die procedures waarin geen ‘beslissing’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012 wordt gegeven.

Ik wil de aandacht vestigen op artikel 13 van verordening nr. 650/2012, dat het gerecht aanwijst dat bevoegd is om verklaringen betreffende een nalatenschap in ontvangst te nemen (verklaringen over de aanvaarding of verwerping van een nalatenschap, legaat of een wettelijk erfdeel of verklaringen die als doel hebben de aansprakelijkheid ten aanzien van de schulden van een nalatenschap te beperken). Dit artikel bepaalt dat, ‘[n]aast het gerecht dat overeenkomstig deze verordening bevoegd is om uitspraak over de erfopvolging te doen’, de gerechten in de lidstaat van de gewone verblijfplaats van een persoon die een dergelijke verklaring kan afleggen, bevoegd zijn om die verklaring in ontvangst te nemen.

De uitdrukking ‘naast het gerecht dat overeenkomstig deze verordening bevoegd is om uitspraak over de erfopvolging te doen’ kan betekenen dat de bevoegdheidsregels in hoofdstuk II van verordening nr. 650/2012, waaronder artikel 4, ook het gerecht aanwijzen dat bevoegd is om erfrechtelijke verklaringen in ontvangst te nemen, hoewel dat niet geschiedt in het kader van procedures die uitlopen op een ‘beslissing’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van deze verordening. Dat zou betekenen dat onder ‘uitspraak doen’ voor de toepassing van verordening nr. 650/2012 niet alleen het geven van een ‘beslissing’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), moet worden begrepen.

Voor die uitlegging pleit overweging 32 van verordening nr. 650/2012, waaruit kan worden afgeleid dat artikel 13 is opgesteld ‘ten behoeve van de erfgenamen en legatarissen’ en niet om het bevoegde gerecht aan te wijzen in aangelegenheden die niet door de andere bevoegdheidsregels van de verordening worden geregeld.

Tot analoge conclusies leidt de analyse van artikel 13 van verordening nr. 650/2012, waarin gebruik wordt gemaakt van het voorzetsel ‘naast’ om de positie ervan in de regeling aan te geven. Hoofdstuk II begint met een bepaling die algemene bevoegdheid verleent om ‘om uitspraak te doen over de erfopvolging in haar geheel’ (artikel 4). De daaropvolgende bepalingen van deze verordening kennen bevoegdheid toe — nog steeds in dezelfde sfeer, dat wil zeggen voor uitspraken ‘over de erfopvolging in haar geheel’ — aan de gerechten van andere lidstaten, mits zij voldoen aan de voorwaarden in deze bepalingen (de artikelen 5, 7, 9, 10 en 11).

Artikel 13 van de verordening is dus geplaatst aan het einde van een cascade voor die gerechten die bevoegd zijn om uitspraak te doen over het geheel van aangelegenheden verbonden met de erfopvolging van een bepaalde persoon. Voor zover ‘uitspraak […] doen over de erfopvolging in haar geheel’ erin bestaat erfrechtelijke verklaringen in ontvangst te nemen, zijn ‘naast’ die gerechten ook de gerechten bevoegd in de lidstaat waar de persoon die een dergelijke verklaring kan afleggen, zijn gewone verblijfplaats heeft.

Evenmin kan worden uitgesloten dat een lidstaat een bijzondere bemiddelingsprocedure instelt voor gerechten ‘in de werkelijke betekenis van het woord’24., die enkel kan eindigen met een gerechtelijke schikking, zodat erfrechtelijke zaken onbeslist blijven als die niet tot stand komt. Ik ben er niet van overtuigd dat de bevoegdheidsregels van verordening nr. 650/2012 in die procedures geen toepassing kunnen vinden. In overweging 36 van verordening nr. 650/2012 wordt herinnerd aan de mogelijkheid dat erfrechtzaken in bepaalde lidstaten buitengerechtelijk worden afgehandeld door autoriteiten die niet zijn gebonden aan de bevoegdheidsregels. Deze overweging heeft echter betrekking op procedures voor ‘buitengerechtelijke autoriteiten, bijvoorbeeld notarissen’, niet voor gerechtelijke autoriteiten. Een schikking die tot stand komt voor een gerechtelijke autoriteit moet sowieso worden bekrachtigd door een gerecht, terwijl de schikking in de bedoelde procedure voor de rechter tot stand komt.

Gelet op de bovenstaande overwegingen ben ik van mening dat artikel 4 van verordening nr. 650/2012 in het licht van de systematische uitlegging van de regels van verordening nr. 650/2012 het bevoegde gerecht aanwijst voor procedures gevoerd door gerechtelijke instanties van lidstaten indien deze procedures betrekking hebben op aangelegenheden die kunnen worden gezien als aangelegenheden die behoren tot ‘de erfopvolging in haar geheel’.

De Duitse en de Portugese regering beweren dat uit de opname van artikel 64 in verordening nr. 650/2012 moet worden geconcludeerd dat artikel 4 van die verordening niet het bevoegde gerecht aanwijst voor procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen. Volgens deze regeringen zou artikel 64 in dat geval overbodig zijn en zou de bevoegdheid voor procedures over de afgifte van een Europese erfrechtverklaring moeten worden vastgesteld op basis van artikel 4 van de verordening. Aan dat standpunt moet de veronderstelling ten grondslag liggen dat de Europese en de nationale erfrechtverklaringen instrumenten zijn van dezelfde of ten minste vergelijkbare aard.

De Commissie neemt een ander standpunt in: zij meent dat artikel 64 van verordening nr. 650/2012 een lex specialis is ten opzichte van artikel 4 ervan. Uit artikel 64 van verordening nr. 650/2012 kan derhalve niet worden geconcludeerd dat artikel 4 van die verordening niet het bevoegde gerecht aanwijst voor procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen. Het standpunt van de Poolse regering is van dezelfde strekking.

Ik wil op deze plaats niet vooruitlopen op het oordeel welke overeenkomsten er zijn tussen de Europese en de nationale erfrechtverklaringen, maar schijnbaar gaan de Duitse en de Portugese regering met hun argumenten deels voorbij aan de rol die artikel 64 vervult in het stelsel van regels die door verordening nr. 650/2012 zijn gesteld.

Ten eerste zijn de nationale erfrechtverklaringen instrumenten die werken op basis van interne bepalingen die onderdeel zijn van de rechtsorde van een bepaalde lidstaat, terwijl de Europese erfrechtverklaring een nieuw instrument van Unierecht is.

Het was derhalve absoluut noodzakelijk om in de verordeningzelf een autonome regeling tot stand te brengen voor de Europese erfrechtverklaring. Het ging erom te waarborgen dat zij in alle lidstaten eenvormig wordt toegepast en de uitleggingstwijfels weg te nemen waarop de kwalificatie van de Europese erfrechtverklaring in het kader van verordening nr. 650/2012 stuit. De wetgever van de Unie heeft zich niet uitgelaten over de vraag wat het rechtskarakter van de Europese erfrechtverklaring is. Het is derhalve niet evident of de verklaring een ‘beslissing’ [artikel 3, lid 1, onder g), van verordening nr. 650/2012] is, een ‘authentieke akte’ [artikel 3, lid 1, onder i), van deze verordening] of tot geen van deze categorieën behoort. Een duidelijke oplossing van dit vraagstuk was overigens niet noodzakelijk, want de Europese erfrechtverklaring hoeft krachtens die bepalingen, over beslissingen en authentieke akten, niet te worden erkend, en de kwestie van de bevoegdheid regelt artikel 64 van die verordening.

Ten tweede wordt in artikel 64 van verordening nr. 650/2012 niet de inhoud van artikel 4 van de verordening herhaald, maar het bevoegde gerecht aangewezen voor procedures over de afgifte van de Europese erfrechtverklaring door middel van verwijzing naar bepalingen van hoofdstuk II, te weten de artikelen 4, 7, 10 en 11 van deze verordening.

Ten derde omvat de werkingssfeer van de bevoegdheidsbepalingen van verordening nr. 650/2012 volgens artikel 64 niet enkel ‘gerechten’ in de zin van artikel 3, lid 2, van deze verordening [artikel 64, onder a)], maar strekt deze zich ook uit tot andere autoriteiten die krachtens het nationale recht bevoegd zijn om erfrechtzaken te behandelen [artikel 64, onder b)]. De bevoegdheid om een Europese erfrechtverklaring af te geven kan derhalve worden toegekend aan: een ‘gerechtelijke autoriteit’, ‘alle andere autoriteiten en juridische beroepsbeoefenaren’, mits deze autoriteit of juridische beroepsbeoefenaar aan de gestelde voorwaarden voldoet [artikel 3, lid 2, in samenhang met artikel 64, onder a), van verordening nr. 650/2012], en ook aan ‘een andere autoriteit die krachtens het nationale recht bevoegd is om erfrechtzaken te behandelen’ [artikel 64, onder b), van deze verordening], hoewel zij niet voldoet aan de voorwaarden die in artikel 3, lid 2, van deze verordening zijn gesteld.

Gelet op die overwegingen meen ik dat uit de opname van artikel 64 in verordening nr. 650/2012 niet kan worden afgeleid dat artikel 4 van die verordening geen toepassing vindt voor procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen.

Ik ben het niet eens met het standpunt van de Duitse regering dat een uitlegging van artikel 4 van verordening nr. 650/2012 die leidt tot de toepassing ervan voor procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen betekent dat het in de praktijk soms verplicht is gebruik te maken van de Europese erfrechtverklaring.

Ten eerste ontneemt deze uitlegging van artikel 4 van verordening nr. 650/2012 geïnteresseerden niet de mogelijkheid om nationale erfrechtverklaringen te verkrijgen in de lidstaat waarvan de autoriteiten bevoegd zijn om de Europese erfrechtverklaring af te geven.

Ten tweede leest de Duitse regering artikel 62, lid 2, van verordening nr. 650/2012, waarin sprake is van het ontbreken van een verplichting om de Europese erfrechtverklaring te gebruiken, ogenschijnlijk uitsluitend aldus dat deze bepaling de verhouding beschrijft tussen de Europese erfrechtverklaring en de nationale erfrechtverklaringen. Die aangelegenheid wordt echter uitsluitend beheerst door artikel 62, lid 3, van die verordening. Artikel 62, lid 2, van de verordening ziet daarentegen niet alleen op nationale erfrechtverklaringen maar ook op alle ‘andere instrumenten die […] op grond van deze verordening ter beschikking staan’, waarvan de erfgenaam vrijelijk gebruik kan maken, zoals blijkt uit overweging 69, tweede volzin, van de verordening. Daaruit blijkt dat het niet verplicht is de Europese erfrechtverklaring te gebruiken, zoals neergelegd in artikel 62, lid 2, van de verordening.

Ik geloof echter niet dat de bepaling van de bevoegdheid voor procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen krachtens artikel 4 van verordening nr. 650/2012 meebrengt dat het in de praktijk verplicht is de Europese erfrechtverklaring te gebruiken.

Ik twijfel er niet aan dat de mogelijkheid van een snelle, soepele en efficiënte afhandeling van een erfopvolging gezien kan worden als een van de doelstellingen van verordening nr. 650/2012. Ik kan ook niet bij voorbaat uitsluiten dat de mogelijkheid voor erfgenamen om instrumenten te verkrijgen aan de hand waarvan zij een nalatenschap kunnen afwikkelen in een andere lidstaat dan de lidstaat waarvan de autoriteiten krachtens de regels van verordening nr. 650/2012 bevoegd zijn, in sommige gevallen in hun belang kan zijn.

Niettemin is, ten eerste, verordening nr. 650/2012, gezien de overwegingen 7 en 8 ervan, voornamelijk vastgesteld om de collisieregels en bevoegdheidsregels te harmoniseren die van toepassing zijn op de afwikkeling van een erfopvolging.25.

In die context loont het ook de moeite erop te wijzen dat de voorschriften van verordening nr. 650/2012 volgens overweging 27 van deze verordening zijn opgesteld om ervoor te zorgen dat de autoriteit die de erfopvolging behandelt, in de meeste gevallen, haar eigen recht toepast. Het recht dat in beginsel een erfopvolging in het geheel beheerst, is volgens artikel 21, lid 1, van deze verordening het recht van de staat waarvan de erflater op het tijdstip van overlijden zijn gewone verblijfplaats had. Die aanwijzing van het toepasselijke recht strookt met het aanknopingscriterium in artikel 4 van deze verordening, waarin de bevoegdheid uitspraak te doen over de erfopvolging in haar geheel wordt toegekend aan de gerechten van de lidstaat waar de erflater op het tijdstip van overlijden zijn gewone verblijfplaats had.

De toepassing van nationale bevoegdheidsregels voor de procedures over de afgifte van nationale erfrechtverklaringen is in strijd met het streven naar harmonisatie van de bevoegdheidsregels en collisieregels in het kader van de Unie. Dat wordt geïllustreerd door de feiten van het hoofdgeding, waarin krachtens de nationale bevoegdheidsregels een zaak is aangebracht bij een Duitse rechter over de afgifte van een nationale erfrechtverklaring voor een erfopvolging naar Frans recht.

Ten tweede moet dat recht, gelet op de toelichting in overweging 34 van verordening nr. 650/2012, bijdragen tot een ordelijke rechtspleging in de Unie. Op die manier wordt een van de doeleinden van verordening nr. 650/2012 verwezenlijkt, namelijk wederzijdse erkenning van in de lidstaten gegeven beslissingen in erfrechtzaken, aldus overweging 59 van deze verordening.

De Duitse regering meent weliswaar dat een nationale erfrechtverklaring als die in het hoofdgeding geen ‘beslissing’ in de zin van verordening nr. 650/2012 is, maar uit de aanwijzing in overweging 35 van de verordening vloeit voort dat het streven naar vermijden van tegenstrijdigheden geldt voor alle instrumenten die van belang kunnen zijn bij de afwikkeling van de erfopvolging, waaronder instrumenten die zijn afgegeven door niet-gerechtelijke autoriteiten die niet zijn gebonden aan de bevoegdheidsregels van de verordening. Het gaat hier ook om het vermijden van situaties waarin nationale erfrechtverklaringen en andere instrumenten die door de verordening worden bestreken, waaronder de Europese erfrechtverklaring, met elkaar in strijd zijn. Dat bevestigt een eerdere overweging van mij dat de regels van de verordening niet alleen het bevoegde gerecht moeten aanwijzen voor procedures door gerechtelijke autoriteiten die leiden tot een ‘beslissing’ in de zin van artikel 3, lid 1, onder g), van de verordening.26.

In die context moet ik in herinnering brengen dat in verordening nr. 650/2012 weliswaar eenvormige collisieregels zijn neergelegd op basis waarvan het recht wordt aangewezen dat van toepassing is op de gehele nalatenschap (artikel 23, lid 1, van verordening nr. 650/2012), maar enkele aangelegenheden die van belang kunnen zijn voor de afwikkeling van een nalatenschap worden beoordeeld naar het recht dat is aangewezen aan de hand van nationale collisieregels. De overwegingen 11 tot en met 13 en overweging 71, derde volzin, van de verordening wijzen daarop. Dat kan leiden tot situaties waarin de autoriteiten van bepaalde lidstaten onderling tegenstrijdige instrumenten voor de afwikkeling van een nalatenschap afgeven.27.

In het arrest Kubicka28. heeft het Hof geoordeeld dat een dergelijke uitlegging van de regels van de verordening, die zou leiden tot ‘versnippering van de nalatenschap’, opgevat als beoordeling van bepaalde aangelegenheden van belang voor de erfopvolging op basis van nationale collisieregels niet verenigbaar zou zijn met de doelstellingen die de verordening nastreeft. Dat zou ertoe kunnen leiden dat instrumenten voor de afwikkeling van een nalatenschap worden afgegeven die met elkaar in strijd zijn. Hoewel het standpunt dat in het arrest Kubicka29. wordt ingenomen, betrekking had op aangelegenheden in verband met de werkingssfeer van het erfrecht, geloof ik dat het kan worden opgevat als een zeker richtsnoer dat van nut is bij de uitlegging van de regels van verordening nr. 650/2012 voor andere aangelegenheden.

Een uitlegging van de bepalingen van verordening nr. 650/2012 die voorschrijft ook bevoegdheid te verlenen op basis van de regels van deze verordening met betrekking tot procedures voor de afgifte van een nationale erfrechtverklaring, bevordert de verwezenlijking van die doelstelling. Zij beperkt immers de kans dat in verschillende lidstaten tegenstrijdige nationale erfrechtverklaringen en andere instrumenten, waaronder Europese erfrechtverklaringen, beslissingen en authentieke akten, worden afgegeven.

Ten derde kan het belang van de erfgenamen in die context weliswaar een argument zijn dat pleit voor een bepaalde uitlegging van de bevoegdheidsregels, maar daarom kan nog niet worden voorbijgegaan aan het belang van een goede rechtsbedeling.

In het kader van verordening nr. 650/2012 is het streven situaties te vermijden waarin onderling tegenstrijdige instrumenten in omloop zijn, niet enkel in het belang van de erfgenamen maar vormt dat ook de weerspiegeling van de zorg voor een goede rechtsbedeling.30. Het al genoemde streven ius en forum te verenigen, waarvan in punt 104 supra sprake was, moet op dezelfde manier worden beoordeeld.

Bovendien heeft de wetgever van de Unie een duidelijke bepaling opgenomen waar hij met het oog op het belang van de erfgenamen de noodzaak zag om erfopvolgingen af te wikkelen in een andere lidstaat dan de lidstaat waarvan de autoriteiten in beginsel bevoegd zijn krachtens de bevoegdheidsregels van verordening nr. 650/2012. Artikel 13 van verordening nr. 650/2012 verleent bijvoorbeeld bevoegdheid om erfrechtelijke verklaringen in ontvangst te nemen aan de gerechten van de lidstaat waar een persoon die een dergelijke verklaring mag afleggen, zijn gewone verblijfplaats heeft.

Ik geloof dus niet dat de doelstellingen van verordening nr. 650/2012 pleiten voor een uitlegging van de bepalingen ervan op een manier die in strijd is met de conclusies van de systematische uitlegging in die zin dat de erfgenamen nationale erfrechtverklaringen kunnen verkrijgen die zijn afgegeven door gerechtelijke autoriteiten in een andere lidstaat dan de lidstaat waarvan de autoriteiten krachtens deze verordening bevoegd zijn.