HvJ EU, 24-06-2010, nr. C-98/09

Artikel 1 van wet nr. 230 inzake de regeling van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, van 18 april 1962 (GURI nr. 125 van 17 mei 1962; hierna: ‘wet nr. 230/1962’), bepaalde:

Artikel 11 van wetsbesluit nr. 368 betreffende de uitvoering van richtlijn 1999/70/EG betreffende de door het EVV, de UNICE en het CEEP gesloten raamovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, van 6 september 2001 (GURI nr. 235 van 9 oktober 2001, blz. 4; hierna: ‘wetsbesluit nr. 368/2001’), vastgesteld ter uitvoering van wet nr. 422 houdende bepalingen ter nakoming van de verplichtingen die voortvloeien uit het lidmaatschap van Italië van de Europese Gemeenschappen — Communautaire wet 2000, van 29 december 2000 (gewoon supplement bij GURI nr. 16 van 20 januari 2001), heeft wet nr. 230/1962 ingetrokken met ingang van 24 oktober 2001.

Artikel 1 van dit wetsbesluit bepaalt:

Volgens de bewoordingen van clausule 2 van de raamovereenkomst is deze overeenkomst van toepassing op elke werknemer met een contract voor bepaalde tijd die werkt uit hoofde van een arbeidsovereenkomst of een arbeidsverhouding als omschreven bij wet, collectieve overeenkomsten of gebruiken in iedere lidstaat (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 114).

Volgens clausule 3 van de raamovereenkomst ziet het begrip ‘werknemer met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd’ op ‘iemand met een rechtstreeks tussen een werkgever en een werknemer aangegane arbeidsovereenkomst of arbeidsverhouding voor bepaalde tijd waarvan het einde wordt bepaald door objectieve voorwaarden zoals het bereiken van een bepaald tijdstip, het voltooien van een bepaalde taak of het intreden van een bepaalde gebeurtenis’ (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 115).

Ten slotte bepaalt clausule 8 dat de uitvoering van de raamovereenkomst door de lidstaten en/of de sociale partners ‘geen geldige reden [kan vormen] om het algemene niveau van bescherming van de werknemers’ op het door de overeenkomst bestreken gebied te verlagen.

Zowel uit het doel van richtlijn 1999/70 en van de raamovereenkomst als uit de bewoordingen van de relevante bepalingen van deze teksten blijkt dus duidelijk dat, anders dan de Italiaanse regering in wezen stelt, het door de raamovereenkomst bestreken gebied niet beperkt is tot de werknemers die opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd hebben gesloten, maar integendeel van toepassing is op alle werknemers die in het kader van een arbeidsverhouding voor bepaalde tijd met hun werkgever tegen betaling arbeid verrichten, ongeacht het aantal arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd dat deze werknemers hebben gesloten (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 116 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Bovendien blijkt uit de rechtspraak van het Hof, enerzijds dat clausule 8, punt 3, van de raamovereenkomst, gelet op haar doelstellingen, niet restrictief mag worden uitgelegd (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 113), en anderzijds dat het onderzoek naar het bestaan van een ‘verlaging’ in de zin van clausule 8, punt 3, moet worden verricht ten aanzien van alle bepalingen van het interne recht van een lidstaat betreffende de bescherming van werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 120).

Het Hof heeft daaruit afgeleid dat clausule 8, punt 3, aldus moet worden uitgelegd dat de daarin bedoelde ‘verlaging’ moet worden onderzocht ten aanzien van het in de betrokken lidstaat geldende algemene niveau van bescherming van zowel de werknemers die opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd hebben gesloten, als de werknemers die een eerste of enige arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd hebben gesloten (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 121).

Allereerst moet worden opgemerkt dat, aangezien het uitsluitend aan de nationale rechter staat om het nationale recht uit te leggen, deze laatste dient uit te maken in hoeverre de wijzigingen die bij wetsbesluit nr. 368/2001 in het uit wet nr. 230/1962 voortvloeiende nationale recht zijn aangebracht, hebben geleid tot vermindering van de bescherming van de werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Daartoe dient hij de door elk van die nationale bepalingen geboden bescherming te vergelijken.

Daarentegen staat het in voorkomend geval aan het Hof om in zijn beslissing op de prejudiciële verwijzing aan de verwijzende rechter aanwijzingen te verstrekken voor diens beoordeling of deze eventuele vermindering van de bescherming van werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd een ‘verlaging’ in de zin van clausule 8, punt 3, van de raamovereenkomst vormt. Daartoe dient het Hof te onderzoeken in hoeverre de wijzigingen die door de nationale regeling ter omzetting in nationaal recht van richtlijn 1999/70 en van de raamovereenkomst zijn aangebracht, kunnen worden geacht enerzijds verband te houden met de ‘uitvoering’ van de raamovereenkomst en anderzijds betrekking te hebben op het ‘algemene niveau van bescherming’ van de werknemers in de zin van clausule 8, punt 3, van de raamovereenkomst (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 130).

Wat in de eerste plaats de uitvoering van de kaderovereenkomst betreft, dient te worden vastgesteld dat wetsbesluit nr. 368/2001 de omzetting van richtlijn 1999/70 in nationaal recht beoogt en dat dit wetsbesluit is vastgesteld ter uitvoering van wet nr. 422 van 29 december 2000.

Derhalve kan niet worden uitgesloten dat de wijzigingen die wetsbesluit nr. 368/2001 in het eerdere nationale recht heeft aangebracht, verband houden met de uitvoering van de raamovereenkomst, aangezien volgens de verwijzingsbeslissing de werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd op het ogenblik van de vaststelling van richtlijn 1999/70 en de raamovereenkomst de beschermingsmaatregelen van wet nr. 230/1962 genoten, en zulks los van het feit dat artikel 1 van dat wetsbesluit niet naar een uitdrukkelijke bepaling van de raamovereenkomst verwijst.

Om dat te beoordelen zal de verwijzende rechter moeten nagaan of de afschaffing van de verplichting voor de werkgever om in de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd ter vervanging van afwezige werknemers de naam van die werknemers en de redenen voor hun vervanging te vermelden, een wijziging van de juridische regeling voor arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd is die voortvloeit uit de wil van de nationale wetgever om, gelet op de door de raamovereenkomst geformuleerde waarborgen, een nieuw evenwicht in de betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers tot stand te brengen, dan wel voortvloeit uit een duidelijk geïdentificeerd ander doel. De nationale rechter zal met name moeten onderzoeken of de afschaffing van het in wet nr. 230/1962 gestelde vereiste kan worden geacht te zijn ingegeven door de wil om de maatregelen ter bescherming van de werknemers die wetsbesluit nr. 368/2001 ter uitvoering van de raamovereenkomst heeft ingevoerd, te compenseren om de lasten voor de werkgevers te verminderen.

Toch kan nu reeds worden vastgesteld dat uit de verwijzingsbeslissing niet blijkt dat de nationale wetgever met de in het hoofdgeding aan de orde zijnde wijzigingen een ander doel dan de uitvoering van de raamovereenkomst zou hebben willen nastreven, hetgeen de verwijzende rechter echter ook dient na te gaan.

Wat in de tweede plaats de voorwaarde betreft dat de verlaging betrekking moet hebben op het ‘algemene niveau van bescherming’ van de werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, zij impliceert dat alleen een vermindering die de nationale regeling betreffende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd globaal aantast, onder clausule 8, punt 3, van de raamovereenkomst valt (arrest Angelidaki e.a., reeds aangehaald, punt 140, en beschikking van 24 april 2009, Koukou, C-519/08, punt 119).

In de onderhavige zaak treffen de wijzigingen die wetsbesluit nr. 368/2001 in het eerdere nationale recht heeft aangebracht, niet alle werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, maar enkel die welke een dergelijke overeenkomst hebben gesloten om een andere werknemer te vervangen; het sluiten van een dergelijke overeenkomst is een van de in artikel 1, lid 1, van het wetsbesluit genoemde mogelijkheden.

Voor zover deze werknemers geen significant percentage van de in de betrokken lidstaat voor bepaalde tijd tewerkgestelde werknemers vertegenwoordigen, wat de verwijzende rechter dient na te gaan, vormt de vermindering van de bescherming die deze kleine categorie van werknemers genoot, op zichzelf geen globale aantasting van het niveau van bescherming dat de werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd in de interne rechtsorde genoten.

Bovendien moet volgens artikel 1, lid 2, van wetsbesluit nr. 368/2001 de overeenkomst voor bepaalde tijd in schriftelijke vorm worden opgemaakt en de redenen vermelden waarom op een dergelijke overeenkomst een beroep wordt gedaan. Anders is de tijdsbepaling nietig. Wet nr. 230/1962 bepaalde enkel dat de duur van de overeenkomst schriftelijk moest worden vermeld, zonder dat de objectieve reden voor het sluiten van die overeenkomst moest worden aangegeven, behalve bij vervanging van een werknemer.

Ten slotte moet, zoals de advocaat-generaal in punt 54 van zijn conclusie heeft opgemerkt, de wijziging van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale regeling worden beoordeeld in het licht van het geheel van de andere waarborgen waarin zij voorziet om werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd te beschermen, zoals maatregelen ter voorkoming van misbruik als gevolg van het gebruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd en maatregelen die ertoe strekken discriminatie jegens werknemers met dergelijke overeenkomsten te verbieden.

In die omstandigheden moet worden vastgesteld dat wijzigingen in een nationale regeling zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde zijn, geen ‘verlaging’ van het algemene niveau van bescherming van de werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd in de zin van clausule 8, punt 3, van de zaakovereenkomst vormen, voor zover zij betrekking hebben op een kleine categorie van werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd of worden gecompenseerd door de vaststelling van andere waarborgen of beschermingsmaatregelen, hetgeen de verwijzende rechter dient na te gaan.

Mitsdien moet op de eerste vraag worden geantwoord dat clausule 8, punt 3, van de raamovereenkomst aldus moet worden uitgelegd dat zij zich niet verzet tegen een nationale regeling als in het hoofdgeding aan de orde, die de verplichting voor de werkgever heeft afgeschaft om in arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd ter vervanging van afwezige werknemers de naam van die werknemers en de redenen voor hun vervanging te vermelden, en enkel bepaalt dat dergelijke overeenkomsten voor bepaalde tijd in schriftelijke vorm moeten worden aangegaan en de redenen moeten vermelden waarom op dergelijke overeenkomsten een beroep wordt gedaan, voor zover die nieuwe voorwaarden worden gecompenseerd door de vaststelling van andere waarborgen of beschermingsmaatregelen of slechts betrekking hebben op een kleine categorie van werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, hetgeen de verwijzende rechter dient na te gaan.