HvJ EG, 10-09-2009, nr. C-446/07

Punt 4 van de considerans van richtlijn 2000/13 luidt:

In punt 6 van de considerans van richtlijn 2000/13 staat te lezen:

Punt 8 van de considerans van die richtlijn luidt:

Artikel 1 van richtlijn 2000/13 bepaalt:

Artikel 2, lid 1, van richtlijn 2000/13 bepaalt:

Artikel 3, lid 1, van de richtlijn bevat een uitputtende lijst van de gegevens die op de etikettering van levensmiddelen moeten worden vermeld. Punt 7 van deze bepaling voorziet in de vermelding van de naam of de handelsnaam en het adres van de fabrikant of van de verpakker of van een in de Gemeenschap gevestigde verkoper; punt 8 schrijft de vermelding voor van de plaats van oorsprong of herkomst indien het weglaten daarvan de consument zou kunnen misleiden aangaande de werkelijke oorsprong of herkomst van het levensmiddel.

Artikel 5 van richtlijn 2000/13 bepaalt:

Hoewel de verwijzende rechter in zijn verwijzingsbeslissing verwijst naar verordening (EG) nr. 510/2006 van de Raad van 20 maart 2006 inzake de bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen van landbouwproducten en levensmiddelen (PB L 93, blz. 12), waarbij verordening nr. 2081/92 is ingetrokken, blijkt uit de feiten van het hoofdgeding dat verordening nr. 510/2006 niet van toepassing is op dit geding. Gelet op de datum waarop de Italiaanse politie Cavazzuti e figli SpA een boete heeft opgelegd, moet daarentegen verordening nr. 2081/92, zoals gewijzigd bij verordening (EG) nr. 2796/2000 van de Commissie van 20 december 2000 (PB L 324, blz. 26; hierna: ‘gewijzigde verordening nr. 2081/92’), worden toegepast.

Bij de gewijzigde verordening nr. 2081/92 worden voorschriften vastgesteld voor de bescherming van oorsprongsbenamingen (BOB) en geografische aanduidingen (BGA) van landbouwproducten en levensmiddelen. Deze bescherming, die wordt verleend wanneer een verband bestaat tussen de kenmerken van het product of het levensmiddel en de geografische oorsprong ervan, wordt verkregen volgens een communautaire registratieprocedure.

De vierde overweging van de considerans van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 bepaalt dat ‘gezien de verscheidenheid van de producten in de handel en de overvloedige informatie die erover wordt verstrekt, de consument om beter zijn keuze te kunnen bepalen, juist over de oorsprong van het product duidelijk en bondig moet worden geïnformeerd’.

De vijfde overweging van de considerans van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 luidt:

Volgens de zevende overweging van de considerans van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 zou ‘met een communautair kader in de vorm van een beschermingsregeling het gebruik van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen verder […] kunnen worden ontwikkeld, aangezien een dergelijk kader, dank zij een meer uniforme aanpak, aan producenten van producten met dergelijke vermeldingen gelijke mededingingsvoorwaarden garandeert en deze producten voor de consumenten geloofwaardiger maakt’.

Krachtens artikel 1, lid 2, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 geldt deze verordening onverminderd andere bijzondere communautaire bepalingen.

Artikel 3, lid 1, van de gewijzigde verordening 2081/92 luidt:

Artikel 5 van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 beschrijft de procedure die een lidstaat moet volgen wanneer een registratieaanvraag werd ingediend. Lid 5 van dit artikel 5 bepaalt:

Artikel 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 luidt: ‘Beschermde benamingen mogen geen soortnamen worden’.

Volgens vaste rechtspraak staat het in het kader van de procedure van artikel 234 EG in beginsel aan de nationale rechterlijke instanties aan wie een geschil is voorgelegd, om zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van hun vonnis te beoordelen, als de relevantie van de vragen die zij aan het Hof voorleggen. Het Hof kan echter weigeren uitspraak te doen op een prejudiciële vraag van een nationale rechter, met name wanneer de gevraagde uitlegging van het gemeenschapsrecht kennelijk geen enkel verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding en dus niet objectief noodzakelijk is voor de beslechting van dat geschil (zie met name arresten van 15 juni 1999, Tarantik, C-421/97, Jurispr. blz. I-3633, punt 33, en 15 juni 2006, Air Liquide Industries Belgium, C-393/04 en C-41/05, Jurispr. blz. I-5293, punt 24).

Stellig moet erop worden gewezen dat het feit dat een benaming een soortnaam is in de zin van artikel 3 van de gewijzigde verordening nr. 2081/92, niet a priori kan uitsluiten dat de etikettering van de producten met die benaming misleidend is in de zin van artikel 2 van richtlijn 2000/13. Zoals de advocaat-generaal in de punten 53 en 54 van haar conclusie beklemtoont, zijn er omstandigheden waarin een consument door het gebruik van een soortnaam op het etiket van een product inderdaad kan worden misleid, gezien de intrinsieke kenmerken van de etikettering van dat product. Zo kan het feit dat het gebruik van een soortnaam, die per definitie niet beschermd is, door een producent de gewijzigde verordening nr. 2081/92 niet schendt, niet tot gevolg hebben dat het door richtlijn 2000/13 beschermde belang van de consumenten noodzakelijkerwijs wordt gewaarborgd.

Anders dan de Italiaanse regering en de Commissie betogen, is de juridische waarde van de benaming, met name of de benaming al dan niet een soortnaam is, niettemin een van de factoren die, zonder op zich doorslaggevend te zijn, op nuttige wijze in aanmerking kan worden genomen bij de beoordeling van de vraag of de etikettering misleidend is.

Om vast te stellen of een benaming al dan niet een soortnaam is, moet de Commissie immers rekening houden met een aantal factoren, met name, krachtens artikel 3 van de gewijzigde verordening nr. 2081/92, met ‘de bestaande situatie in de lidstaat waar de naam zijn oorsprong heeft en in het traditionele verbruiksgebied’. Van zijn kant moet ook de verwijzende rechter rekening houden met deze factoren om vast te stellen of de etikettering van het betrokken product de consument kan misleiden in de zin van artikel 2, lid 1, van richtlijn 2000/13.

Bijgevolg is het voor de verwijzende rechter in het kader van zijn beoordeling van het eventueel misleidende karakter van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde etikettering relevant of de benaming al dan niet een soortnaam is.

Derhalve is de gestelde vraag niet kennelijk irrelevant voor de beslechting van het hoofdgeding en is zij dus ontvankelijk.

Om te beginnen moet worden opgemerkt dat de eerste vraag, zoals zij in het verzoek om een prejudiciële beslissing is geformuleerd, verwijst naar twee omstandigheden. Voor de benaming ‘Salame Felino’ werd een aanvraag tot registratie als BOB of BGA in de zin van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 ingediend, en de indiening van deze aanvraag bij de Commissie werd door de Italiaanse autoriteiten nadien afgewezen of althans geblokkeerd.

Uit artikel 5, leden 4 en 5, artikel 6, leden 2 tot en met 5, en artikel 3, lid 1, laatste alinea, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 in hun onderlinge samenhang gelezen, volgt dat de Commissie uiteindelijk bij uitsluiting bevoegd is om uitspraak te doen over de registratieaanvragen die door de nationale autoriteiten bij haar worden ingediend, hetzij door de verlangde bescherming toe te kennen, hetzij door de registratie af te wijzen, in voorkomend geval op grond dat de benaming een soortnaam is. Derhalve kunnen de omstandigheid dat de registratieaanvraag door de nationale autoriteiten werd afgewezen of geblokkeerd en de redenen voor die afwijzing of blokkering op generlei wijze van invloed zijn op het antwoord op de gestelde vraag.

Onder verwijzing naar het bepaalde in artikel 3, lid 1, en artikel 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of wanneer de registratieaanvraag is ingediend en voordat de Commissie haar besluit heeft genomen, eventueel het vermoeden bestaat dat de benaming een soortnaam is, en dit minstens gedurende de periode tussen deze indiening en de eventuele indiening van de aanvraag bij de Commissie door de nationale autoriteiten.

Met zijn verwijzing naar artikel 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 lijkt de verwijzende rechter zich af te vragen of de a contrario-uitlegging van deze bepaling niet tot een dergelijk vermoeden leidt.

Vastgesteld moet worden dat dit niet het geval is. Artikel 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 bepaalt dat (reeds) beschermde benamingen geen soortnamen mogen worden. Uit deze bepaling vloeit a contrario stellig voort dat de benamingen die nog niet zijn beschermd, aangezien hiervoor een registratieaanvraag is ingediend, soortnamen kunnen worden voor zover een reeds van kracht zijnde bescherming daarvoor geen belemmering vormt.

Uit die a contrario-uitlegging kan echter niet meer worden afgeleid dan de loutere mogelijkheid dat de betrokken benaming een soortnaam wordt. Op grond van die uitlegging kan echter niet worden geoordeeld dat nog niet beschermde benamingen, waarvoor een registratieaanvraag is ingediend, moeten worden vermoed soortnamen te zijn.

Uit een en ander volgt dat de artikelen 3, lid 1, juncto 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 niet aldus kunnen worden uitgelegd dat een benaming waarvoor een registratieaanvraag is ingediend, moet worden vermoed een soortnaam te zijn in afwachting van de eventuele indiening van de registratieaanvraag bij de Commissie.

Deze conclusie vindt steun in de inhoud zelf van het begrip soortnaam, zoals dit is gepreciseerd in de rechtspraak van het Hof. Dat de benaming van een product een soortnaam wordt, is immers het resultaat van een objectieve ontwikkeling, na afloop waarvan deze benaming, hoewel zij een verwijzing bevat naar de geografische plaats waar dit product oorspronkelijk werd vervaardigd of in de handel werd gebracht, de gangbare naam van het product wordt (zie in die zin arresten van 25 oktober 2005, Duitsland en Denemarken/Commissie, C-465/02 en C-466/02, Jurispr. blz. I-9115, punten 75-100, en 26 februari 2008, Commissie/Duitsland, C-132/05, Jurispr. blz. I-957, punt 53).

Onder deze omstandigheden moet het feit dat voor de benaming die in het hoofdgeding aan de orde is een registratieaanvraag is ingediend, als zodanig worden geacht geen gevolgen te hebben voor de uitkomst van die objectieve ontwikkeling van veralgemening of van ontkoppeling van de benaming en het grondgebied.

Bovendien moet worden opgemerkt dat de invoering van een uit de indiening van een registratieaanvraag voortvloeiend vermoeden dat sprake is van een soortnaam, strijdig zou zijn met de doelstellingen van de gewijzigde verordening nr. 2081/92.

Het bij de gewijzigde verordening nr. 2081/92 ingevoerde stelsel van registratie van benamingen als BOB of BGA beantwoordt namelijk tegelijk aan het vereiste van bescherming van de consument, zoals blijkt uit de vierde overweging van de considerans van de gewijzigde verordening nr. 2081/92, en aan de noodzaak een eerlijke mededinging tussen producenten te handhaven, zoals blijkt uit de zevende overweging van de considerans van die verordening. De erkenning van de benaming als soortnaam verhindert per definitie de toekenning van de bescherming. Indien enkel wegens de indiening van een registratieaanvraag werd vermoed dat een benaming een soortnaam is, en dat uiteindelijk niet zo blijkt te zijn, zou de verwezenlijking van die twee doelen in gevaar kunnen worden gebracht. Derhalve mag een benaming niet zomaar als een soortnaam worden erkend gedurende heel de periode die voorafgaat aan het besluit van de Commissie over de registratieaanvraag.

Bijgevolg moet op de eerste vraag worden geantwoord dat de artikelen 3, lid 1, en 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 aldus moeten worden uitgelegd dat een geografische verwijzingen bevattende benaming van een levensmiddel, waarvoor een aanvraag tot registratie als BOB of BGA in de zin van die verordening is ingediend, niet kan worden vermoed een soortnaam te zijn in afwachting van de eventuele indiening van de registratieaanvraag bij de Commissie door de nationale autoriteiten. Dat een benaming een soortnaam is in de zin van de gewijzigde verordening nr. 2081/92 kan niet worden vermoed zolang de Commissie geen besluit heeft genomen over de aanvraag tot registratie van de benaming, in voorkomend geval door de aanvraag af te wijzen op de specifieke grond dat de benaming een soortnaam is geworden.

Volgens de Italiaanse regering en de Associazione fra Produttori per la Tutela del ‘Salame Felino’ is deze tweede vraag niet-ontvankelijk. Deze regering wijst er inzonderheid op dat de vraag niet relevant is voor het voorwerp van het hoofdgeding, aangezien geen enkel communautair of nationaal voorschrift inzake de etikettering van producten rekening houdt met de goede trouw van de marktdeelnemer die een op misleidende wijze geëtiketteerd product in de handel heeft gebracht.

Dit argument, dat de grond van de vraag betreft, kan echter geen invloed hebben op de ontvankelijkheid van de vraag.

Om te beginnen moet er met de advocaat-generaal in punt 49 van haar conclusie aan worden herinnerd dat ondanks het bestaan van verschillen tussen richtlijn 2000/13 en de gewijzigde verordening nr. 2081/92, zowel wat hun doelstellingen als de omvang van de erdoor verleende bescherming betreft, het gebruik van geografische benamingen op de etiketten van levensmiddelen in een situatie als die van het hoofdgeding binnen de werkingssfeer van deze twee rechtsinstrumenten kan vallen.

In het hoofdgeding dient de verwijzende rechter zich echter enkel uit te spreken over de vraag of GSI, gelet op artikel 2 van wetsdecreet nr. 109/92 houdende omzetting van artikel 2 van richtlijn 2000/13, de consument heeft kunnen misleiden door op de etiketten van de producten die zij in de handel brengt de benaming ‘Salame tipo Felino’ te vermelden. De verwijzende rechter vraagt zich derhalve af of de omstandigheid dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde benaming, die niet is geregistreerd als BOB of BGA, wordt gebruikt door producenten die er sinds lang te goeder trouw en voortdurend gebruik van maken, invloed heeft op de beantwoording van de vraag of de etikettering die in het hoofdgeding aan de orde is, misleidend is.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat het in beginsel niet aan het Hof staat om uitspraak te doen op de vraag of de etikettering van bepaalde producten de koper of de verbruiker kan misleiden, dan wel uit te maken of een verkoopbenaming al dan niet misleidend is. Dat is een taak van de nationale rechter (zie met name arresten van 16 juli 1998, Gut Springenheide en Tusky, C-210/96, Jurispr. blz. I-4657, punt 30, en 12 september 2000, Geffroy, C-366/98, Jurispr. blz. I-6579, punten 18 en 19). Dit neemt niet weg dat het Hof in zijn uitspraak op een verzoek om een prejudiciële beslissing in voorkomend geval preciseringen kan geven teneinde de nationale rechterlijke instantie bij haar beslissing te leiden (arrest Geffroy, reeds aangehaald, punt 20).

Volgens de rechtspraak van het Hof moet de nationale rechter bij de beoordeling of een aanduiding op een etiket misleidend kan zijn, voornamelijk uitgaan van de vermoedelijke verwachting ten aanzien van de aanduiding die een gemiddeld geïnformeerde, omzichtige en oplettende gewone consument heeft aangaande de oorsprong, de herkomst of de hoedanigheid van het levensmiddel, aangezien het er in wezen om gaat de consument niet te misleiden en hem er niet toe te brengen verkeerdelijk te geloven dat het product een andere oorsprong, herkomst of hoedanigheid heeft dan in werkelijkheid het geval is (zie in die zin arrest van 6 juli 1995, Mars, C-470/93, Jurispr. blz. I-1923, punt 24; arrest Gut Springenheide en Tusky, reeds aangehaald, punt 31, en arrest van 13 januari 2000, Estée Lauder, C-220/98, Jurispr. blz. I-117, punt 30).

Van de factoren die in acht moeten worden genomen om te beoordelen of de etikettering die in het hoofdgeding aan de orde is, misleidend kan zijn, is de duur van het gebruik van een benaming een objectieve factor die de verwachtingen van een redelijke consument kan beïnvloeden. Daarentegen kan de eventuele goede trouw van een producent of winkelier, die een subjectieve factor is, niet van invloed zijn op de objectieve indruk die de consument krijgt door het gebruik van een geografische benaming op een etiket.

Bijgevolg moet op de tweede vraag worden geantwoord dat de artikelen 3, lid 1, en 13, lid 3, van de gewijzigde verordening nr. 2081/92, juncto artikel 2 van richtlijn 2000/13 aldus moeten worden uitgelegd dat een geografische verwijzingen bevattende benaming van een levensmiddel, die niet is geregistreerd als BOB of BGA, rechtmatig kan worden gebruikt op voorwaarde dat de etikettering van het product met die benaming een gemiddeld geïnformeerde, omzichtige en oplettende gewone consument niet misleidt. Om uit te maken of dit het geval is, kunnen de nationale rechterlijke instanties rekening houden met de duur van het gebruik van de benaming. Of de producent of winkelier al dan niet te goeder trouw is, is daarentegen niet relevant.