Hof Amsterdam, 03-04-2012, nr. 200.095.798/01, nr. 200.095.798/02

Naar aanleiding van de stukken in het dossier en het verhandelde ter terechtzitting in hoger beroep is tussen partijen, naast het hiervoor onder 2.1 tot en met 2.4 vermelde, het volgende vast komen te staan. Krachtens de echtscheidingsbeschikking van 13 maart 2003 was de man gehouden een uitkering tot het levensonderhoud van de vrouw te betalen van € 1.400,- per maand. Partijen hebben in 2004, vóórdat de man verhuisde naar [land], afspraken gemaakt over de onderhoudsplicht van de man ten opzichte van de vrouw. Deze (mondelinge) afspraken (hierna: de Alimentatieovereenkomst), die, naar niet in geschil is, dienen te worden aangemerkt als een overeenkomst in de zin van artikel 1:158 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), hebben ten grondslag gelegen aan het afsluiten van de hierboven onder 2.3 vermelde lijfrenteverzekering. Ingevolge deze verzekering heeft de man een koopsom van € 107.179,- gestort en ontvangt de vrouw gedurende tien jaren maandelijks een uitkering van € 1.000,-.

Het inleidend verzoek van de vrouw heeft gestrekt tot wijziging van de Alimentatieovereenkomst, in dier voege – kort gezegd – dat zij, bovenop de lijfrente-uitkering van € 1.000,- per maand, een aanvullende uitkering tot haar levensonderhoud van de man zou ontvangen, zodanig dat zij in totaal weer de oorspronkelijke alimentatie van € 1.400,- per maand zou ontvangen, vermeerderd met de wettelijke indexering. Gezien de grieven van de man dient het hof in de eerste plaats te beoordelen of, en zo ja onder welke omstandigheden de Alimentatieovereenkomst kan worden gewijzigd.

De vrouw meent dat er voldoende gronden aanwezig zijn voor wijziging van de Alimentatieovereenkomst. Volgens haar zijn partijen ten tijde van het tot stand komen daarvan ervan uitgegaan dat de man permanent op [land] zou gaan wonen en werken, met als gevolg dat hij een lager inkomen zou gaan verdienen, dat hij minder fiscale aftrekmogelijkheden zou hebben en dat het erg omslachtig zou zijn een periodieke partneralimentatie aan de vrouw te betalen. Deze situatie is in 2005 echter geheel gewijzigd, omdat de man toen weer is terugverhuisd naar Nederland en voor een Nederlandse werkgever is gaan werken. Sindsdien heeft de man (weer) voldoende draagkracht voor het voldoen van een aanvullende uitkering tot haar levensonderhoud bovenop de lijfrente-uitkering, aldus de vrouw. De man heeft dit standpunt gemotiveerd weersproken.

De vraag of een alimentatieovereenkomst als de onderhavige, waarbij geen schriftelijk niet-wijzigingsbeding is gemaakt, vatbaar is voor wijziging, wordt in beginsel beheerst door artikel 1:401 lid 1 BW. Ingevolge deze bepaling kan de rechter een alimentatieovereenkomst wijzigen wanneer deze nadien door wijziging van omstandigheden ophoudt aan de wettelijke maatstaven te voldoen. Dit ligt echter anders indien partijen bij het sluiten van de overeenkomst bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven. Volgens vaste jurisprudentie zal de rechter in dat geval slechts tot een wijziging van de alimentatieovereenkomst mogen overgaan, indien de verzoeker stelt en de rechter aannemelijk oordeelt dat na het tot stand komen van de overeenkomst een wijziging van omstandigheden is ingetreden die meebrengt dat de wederpartij, in het licht van alle dan bestaande omstandigheden, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Dat betekent dat er sprake moet zijn van een volkomen wanverhouding tussen hetgeen partijen bij het sluiten van de overeenkomst voor ogen stond en wat zich in werkelijkheid heeft voorgedaan, en wel zo dat het in hoge mate onbillijk zou zijn als de overeenkomst ongewijzigd in stand blijft.

De man stelt zich op het standpunt dat partijen bij de Alimentatieovereenkomst finale afkoop van de partneralimentatie zijn overeengekomen, waarmee zij bewust en uitdrukkelijk zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven. Hij heeft er hierdoor op mogen vertrouwen dat hij door het storten van de koopsom in verband met de lijfrenteverzekering geheel bevrijd zou zijn van zijn alimentatieverplichting jegens de vrouw. Tegen deze achtergrond ontbreken voldoende gronden voor wijziging van de Alimentatieovereenkomst, zo heeft de man betoogd.

De vrouw betwist evenwel dat bij de Alimentatieovereenkomst finale afkoop van de partneralimentatie is overeengekomen. Zij heeft niet ingestemd met afkoop, nu zij niet heeft begrepen en niet heeft hoeven begrijpen dat dit de man voor ogen heeft gestaan bij het sluiten van de Alimentatieovereenkomst. Het is volgens de vrouw nimmer haar bedoeling geweest bij het sluiten van de Alimentatieovereenkomst af te wijken van de wettelijke maatstaven.

Nu partijen aldus van mening verschillen over de aard van de Alimentatieovereenkomst, zal het hof deze uitleggen aan de hand van de zogenoemde Haviltexnorm. Daarbij komt het aan op de zin die partijen over en weer redelijkerwijs aan de bepalingen uit de overeenkomst mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mocht verwachten.

De Alimentatieovereenkomst is mondeling aangegaan. Een schriftelijke vastlegging daarvan ontbreekt. Niet is in geschil dat zij in 2004 is gesloten met het oog op de aanstaande verhuizing van de man naar [land]. Volgens de schriftelijke verklaring van de heer R. Zaadnoordijk, die partijen jarenlang als financieel deskundige heeft bijgestaan en die als tussenpersoon betrokken was bij de totstandkoming van de lijfrenteverzekering, heeft hij met de vrouw meermalen over de lijfrente gesproken. Hij heeft de vrouw uitgelegd dat de lijfrenteconstructie een eenmalige afkoop van de partneralimentatie inhoudt en welke voordelen daaraan voor haar verbonden zijn, – zoals het feit dat onzekere toekomstige factoren daarop niet meer van invloed zouden kunnen zijn – en die uitleg was duidelijk voor haar, aldus Zaadnoordijk in zijn verklaring. Weliswaar heeft de vrouw betwist dat zij meer dan één keer met Zaadnoordijk hierover heeft gesproken, maar het hof is van oordeel dat de vrouw onvoldoende heeft betwist dat de gedetailleerde verklaring van Zaadnoordijk de inhoud van hetgeen hij met haar heeft besproken onjuist weergeeft. Daarnaast neemt het hof in aanmerking dat ‘afkoop’ volgens het normale spraakgebruik de betekenis heeft van eenmalige betaling van een bedrag om een eind te maken aan een bestaande verplichting. Bovendien is voldoende aannemelijk geworden dat de vrouw in de positie heeft verkeerd om het nodige professioneel advies in te winnen omtrent het voorstel van de man aangaande de lijfrenteconstructie. Zij heeft dit voorstel ook pas aanvaard nadat zij daarover had gesproken met haar toenmalige advocaat. Dat maakt dat het argument van de vrouw dat sprake was van onbalans tussen haar en de man, die volgens haar financieel veel beter onderlegd was, geen hout snijdt. Dat de vrouw volgens haar stelling ten tijde van de ondertekening een burn-out had, leidt evenmin tot een ander oordeel. Niet is aannemelijk geworden dat de geestvermogens van de vrouw daardoor zodanig gestoord waren, dat dat een redelijke waardering van de bij de aanvaarding betrokken belangen belette, of dat de aanvaarding onder invloed van een dergelijke stoornis is gedaan. Dit leidt het hof ertoe te oordelen dat de vrouw behoorde begrijpen dat de man, alle omstandigheden in aanmerking genomen, eenmalige afkoop van zijn onderhoudsverplichting beoogde en dat de man heeft mogen begrijpen dat de vrouw hiermee instemde. Hieraan doet niet af dat het initiatief tot het sluiten van de Alimentatieovereenkomst van de man is uitgegaan.

Nu geoordeeld wordt dat er sprake was van eenmalige afkoop van de partneralimentatie, de maandelijkse uitkering bovendien werd verlaagd, waarbij de vrouw impliciet tevens afzag van indexering daarvan, en vast staat dat de vrouw hierover heeft overlegd met haar advocaat, komt het hof voorts tot het oordeel dat partijen bij het sluiten van de Alimentatie-overeenkomst bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven.

Het hof dient derhalve te beoordelen of hetgeen de vrouw heeft aangevoerd de volkomen wanverhouding oplevert als hiervoor onder 4.4. bedoeld.

Zoals hiervoor reeds is overwogen, heeft de vrouw in eerste aanleg om een zodanige aanvullende uitkering in haar levensonderhoud verzocht dat zij in totaal, na toepassing van de wettelijke indexering, weer de alimentatie zal ontvangen die zij vóór het sluiten van de Alimentatieovereenkomst genoot. Dat laat zich naar het oordeel van het hof niet rijmen met het feit dat zij bij het sluiten van de Alimentatieovereenkomst nu juist bewust heeft ingestemd met verlaging van deze alimentatie, in een constructie die er bovendien op neerkwam dat zij niet meer van de wettelijke indexering zou profiteren. In het licht daarvan kan niet worden volgehouden dat thans een volkomen wanverhouding is ontstaan tussen wat partijen destijds voor ogen stond en de situatie die thans is ontstaan. Dat de man al in 2005 weer is teruggekeerd naar Nederland, maakt dit niet anders. Weliswaar mocht de vrouw er bij het sluiten van de Alimentatieovereenkomst van uitgaan dat de man zich voor onbepaalde tijd op [land] zou vestigen, dat betekent echter niet dat de vrouw er ook zonder meer vanuit mocht gaan dat hij gedurende langere tijd niet meer naar Nederland zou terugkeren. De vrouw heeft zich in dit verband beroepen op (wederzijdse) dwaling. Dit beroep faalt, nu de terugkeer van de man in 2005 bij het sluiten van de overeenkomst nog een zuiver toekomstige omstandigheid was. Dit zou slechts anders liggen indien de man bij het sluiten van de overeenkomst al wist dat hij binnen relatief korte tijd weer naar Nederland zou terugkeren en zou hebben verzuimd dit aan de vrouw mee te delen. De vrouw heeft dit weliswaar in haar stellingen gesuggereerd, maar zij heeft dit in het licht van de betwisting door de man onvoldoende onderbouwd.

Voor zover de vrouw zich beroept op het bepaalde in artikel 6:258 BW, diene het volgende. Ook op grond van deze bepaling kan de rechter de gevolgen van een overeenkomst slechts wijzigingen op grond van onvoorziene omstandigheden welke van dien aard zijn, dat de wederpartij van degene die de wijziging wenst, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. In het hiervoor overwogene ligt besloten, dat daarvan geen sprake is.

De conclusie is dat wat de vrouw heeft aangevoerd de door haar gewenste wijziging van de Alimentatieovereenkomst niet kan dragen. De bestreden beschikking zal daarom worden vernietigd en het inleidend verzoek van de vrouw zal alsnog worden afgewezen. De overige grieven van de man behoeven niet te worden besproken.

Het verzoek van de man te bepalen dat de vrouw hetgeen aan haar krachtens de bestreden beschikking teveel is betaald binnen twee weken na de datum van deze beschikking moet terugbetalen zal worden afgewezen, nu het op voorhand vaststellen van een dergelijke termijn ten behoeve van de onderhoudsplichtige geen steun vindt in de wet noch in enige tussen partijen geldende verbintenis.

In voorwaardelijk incidenteel appel

Bij deze stand van zaken komt hof niet toe aan beoordeling van het voorwaardelijk incidenteel hoger beroep van de vrouw, nu dit ervan uitgaat dat aan de vrouw in aanvulling op de lijfrente nog een uitkering ten laste van de man toekomt, hetgeen niet het geval is.