HvJ EU, 21-10-2015, nr. C-215/15

De overwegingen 5 en 12 van verordening nr. 2201/2003 luiden als volgt:

Artikel 1 van deze verordening, met het opschrift ‘Toepassingsgebied’, bepaalt:

Artikel 2, punt 7, van de verordening definieert het begrip ‘ouderlijke verantwoordelijkheid’ als ‘alle rechten en verplichtingen die ingevolge een beslissing, van rechtswege of bij een rechtsgeldige overeenkomst aan een natuurlijke persoon of aan een rechtspersoon zijn toegekend met betrekking tot de persoon of het vermogen van een kind. De term omvat onder meer het gezagsrecht en het omgangsrecht’.

Artikel 8 van deze verordening, met het opschrift ‘Algemene bevoegdheid’, luidt als volgt:

Artikel 12 van verordening nr. 2201/2003, met het opschrift ‘Prorogatie van rechtsmacht’, bepaalt:

Artikel 16 van die verordening, met het opschrift ‘Aanhangigmaking van een zaak bij een gerecht’, luidt:

Met zijn eerste en tweede vraag, die gezamenlijk moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de procedure waarmee een van de ouders de rechter verzoekt de ontbrekende instemming van de andere ouder met de reis van hun kind buiten de lidstaat waar het verblijft en met de afgifte van een paspoort op naam van dit kind te verhelpen, binnen de materiële werkingssfeer van verordening nr. 2201/2003 valt, ook al moet de beslissing die in deze procedure wordt gegeven, door de autoriteiten van de lidstaat waarvan dit kind staatsburger is in aanmerking worden genomen in het kader van de administratieve procedure voor de afgifte van dit paspoort.

Wat de materiële werkingssfeer van verordening nr. 2201/2003 betreft, blijkt uit artikel 1, lid 1, onder b), van deze verordening dat zij, ongeacht de aard van het gerecht, van toepassing is op burgerlijke zaken betreffende met name de toekenning, de uitoefening, de overdracht, de beperking of de beëindiging van de ouderlijke verantwoordelijkheid. In dit verband moet het begrip ‘burgerlijke zaken’ niet restrictief worden opgevat, maar als een autonoom begrip van het Unierecht, dat in overeenstemming met de in overweging 5 ervan herhaalde doelstelling, meer bepaald van toepassing is op alle verzoeken, maatregelen of beslissingen inzake ‘ouderlijke verantwoordelijkheid’ in de zin van deze verordening (zie in die zin arrest C, C-435/06, EU:C:2007:714, punten 46–51).

In dit verband wordt het begrip ‘ouderlijke verantwoordelijkheid’ in artikel 2, punt 7, van verordening nr. 2201/2003 ruim gedefinieerd als alle rechten en verplichtingen die ingevolge een beslissing, van rechtswege of bij een rechtsgeldige overeenkomst, aan een natuurlijke persoon of aan een rechtspersoon zijn toegekend met betrekking tot de persoon of het vermogen van een kind (arresten C, C-435/06, EU:C:2007:714, punt 49, en C., C-92/12 PPU, EU:C:2012:255, punt 59). Ofschoon voorts artikel 1, lid 2, van deze verordening een opsomming bevat van gebieden die uit hoofde van de ‘ouderlijke verantwoordelijkheid’ onder deze verordening vallen, is deze opsomming, zoals blijkt uit het gebruik van de uitdrukking ‘met name’, niet uitputtend, maar uitsluitend indicatief (arresten C, C-435/06, EU:C:2007:714, punt 30, en C., C-92/12 PPU, EU:C:2012:255, punt 63).

Om vast te stellen of een verzoek binnen de werkingssfeer van verordening nr. 2201/2003 valt, moet het voorwerp ervan als aanknopingspunt worden genomen [zie naar analogie, met betrekking tot het begrip ‘de staat en de bevoegdheid van natuurlijke personen’ in de zin van artikel 1, lid 2, van verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 2001, L12, blz. 1), arrest Schneider, C-386/12, EU:C:2013:633, punten 29 en 30, alsmede, met betrekking tot het begrip ‘sociale zekerheid’ in de zin van deze bepaling, arrest Baten, C-271/00, EU:C:2002:656, punten 46 en 47].

Met betrekking tot een procedure als die in het hoofdgeding, blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de rechter zich in het kader van deze procedure moet uitspreken over de noodzaak dat het betrokken kind een paspoort verkrijgt en over het recht van de verzoekende ouder om zonder de instemming van de andere ouder de aanvraag voor dit paspoort in te dienen en met dit kind naar het buitenland te reizen. Het doel van een dergelijke procedure is derhalve de uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheid over dit kind, in de zin van artikel 1, lid 1, onder b), van verordening nr. 2201/2003 juncto artikel 2, punt 7, van deze verordening.

Daarenboven moet worden vastgesteld dat een procedure als die aan de orde in het hoofdgeding onder geen van de limitatief in artikel 1, lid 3, van deze verordening opgesomde uitzonderingen valt.

Hieruit volgt dat een dergelijke procedure binnen de werkingssfeer van verordening nr. 2201/2003 valt.

Aan deze conclusie wordt niet afgedaan door het loutere feit dat een verzoek als dat in het hoofgeding, betrekking heeft op een bijzondere beslissing ten aanzien van een kind en niet op alle wijzen waarop de ouderlijke verantwoordelijkheid wordt uitgeoefend. Zoals in de punten 26 en 27 van dit arrest in herinnering is geroepen, is deze verordening immers van toepassing op alle beslissingen op dit gebied, ongeacht of zij betrekking hebben op een bijzonder aspect van deze verantwoordelijkheid dan wel de uitoefening ervan in het algemeen bepalen.

Ook het feit dat de beslissing die op dit verzoek wordt gegeven, door de autoriteiten van de lidstaat waarvan het betrokken kind de nationaliteit heeft, in het onderhavige geval de Republiek Bulgarije, in aanmerking moet worden genomen in het kader van de administratieve procedure voor de afgifte van een paspoort op naam van dit kind, kan niet tot een andere uitlegging van verordening nr. 2201/2003 leiden.

In dat verband volstaat de vaststelling dat een procedure als die in het hoofdgeding hoe dan ook niet rechtstreeks de afgifte van een paspoort tot gevolg heeft, maar enkel meebrengt dat een van de personen die de ouderlijke verantwoordelijkheid over het betrokken kind uitoefent, in staat wordt gesteld om uit naam van dit kind een paspoort aan te vragen zonder de deelneming, de aanwezigheid of de toestemming van de andere persoon die deze verantwoordelijkheid uitoefent, en dit onverminderd de overige voorwaarden in het Bulgaarse recht voor de afgifte van een dergelijk document.

Gelet op het voorgaande moet op de eerste en de tweede vraag worden geantwoord dat de procedure waarin een van de ouders de rechter verzoekt de ontbrekende instemming van de andere ouder met de reis van hun kind buiten de lidstaat waar het verblijft en met de afgifte van een paspoort op naam van dit kind te verhelpen, binnen de materiële werkingssfeer van verordening nr. 2201/2003 valt, ook al moet de beslissing die in deze procedure wordt gegeven, door de autoriteiten van de lidstaat waarvan het kind staatsburger is in aanmerking worden genomen in het kader van de administratieve procedure voor de afgifte van dit paspoort.

De derde vraag heeft betrekking op de uitlegging van artikel 12, lid 1, van verordening nr. 2201/2003. Volgens deze bepaling zijn de gerechten van een lidstaat waarbij een verzoek om echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk is ingediend, onder bepaalde voorwaarden bevoegd voor elke met dit verzoek samenhangende kwestie inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid.

Noch uit de verwijzingsbeslissing, noch uit de bij het Hof ingediende opmerkingen blijkt echter dat in het onderhavige geval een dergelijk verzoek in huwelijkszaken bij de verwijzende rechter is ingediend.

Artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003 daarentegen, geeft een regel voor de prorogatie van rechtsmacht, die ter zake van verzoeken betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid de grondslag kan vormen voor de bevoegdheid van de gerechten van een andere lidstaat dan de lidstaat waar het kind zijn gewone verblijfplaats heeft, ook al is bij deze gerechten geen andere procedure in huwelijkszaken aanhangig (zie in die zin arrest L, C-656/13, EU:C:2014:2364, punten 45 en 52).

Dientengevolge moet de derde vraag aldus worden opgevat dat deze er in wezen op is gericht vast te stellen of artikel 12, lid 3, onder b), van verordening nr. 2201/2003 aldus moet worden uitgelegd dat de bevoegdheid van de aangezochte gerechten om kennis te nemen van een verzoek inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid kan worden geacht ‘uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze [te zijn] aanvaard door alle partijen bij de procedure’, in de zin van deze bepaling, om de enkele reden dat de procesvertegenwoordiger van verweerder die ambtshalve door deze gerechten is aangewezen omdat het gedinginleidende verzoekschrift niet aan verweerder kon worden betekend, niet de onbevoegdheid van deze gerechten heeft opgeworpen.

Volgens de tekst van artikel 12, lid 3, onder b), van verordening nr. 2201/2003, gelezen in het licht van artikel 16 ervan, mogen de gerechten van een lidstaat hun bevoegdheid op deze eerste bepaling baseren, mits vaststaat dat uiterlijk op het tijdstip waarop het gedinginleidende stuk of een gelijkwaardig stuk bij het gekozen gerecht is ingediend, tussen alle partijen bij de procedure een uitdrukkelijk of ten minste eenduidig akkoord over die bevoegdheid bestaat (zie in die zin arrest L, C-656/13, EU:C:2014:2364, punt 56).

Voorts blijkt uit overweging 12 van verordening nr. 2201/2003 dat de bevoegdheidsgrond in artikel 12, lid 3, ervan een uitzondering vormt op het criterium van de nauwe verbondenheid, op basis waarvan het in de eerste plaats aan de gerechten van de lidstaat van de gewone verblijfplaats van het kind is, kennis te nemen van procedures inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid over dit kind, en dat in artikel 8, lid 1, van deze verordening tot uitdrukking komt. Zoals de advocaat-generaal in punt 64 van zijn standpuntbepaling heeft opgemerkt, heeft deze uitzondering tot doel op het gebied van de ouderlijke verantwoordelijkheid een bepaalde autonomie aan partijen toe te kennen. De voorwaarde dat de bevoegdheid van de gerechten die door de partijen gezamenlijk zijn aangezocht eenduidig is aanvaard, moet dus strikt worden uitgelegd.

In dat verband moet worden opgemerkt dat, ten eerste, er voor een dergelijke aanvaarding ten minste van moet worden uitgegaan dat de verweerder op de hoogte is van de procedure voor deze gerechten. Ofschoon deze wetenschap op zich niet geldt als een aanvaarding van de bevoegdheid van de aangezochte gerechten, kan de afwezige verweerder aan wie het gedinginleidende verzoekschrift niet is betekend en die niet op de hoogte is van de tegen hem ingeleide procedure, immers in ieder geval niet worden geacht deze bevoegdheid te aanvaarden (zie naar analogie, met betrekking tot artikel 24 van verordening nr. 44/2001, arrest A, C-112/13, EU:C:2014:2195, punt 54).

Ten tweede kan de wil van verweerder in het hoofdgeding niet worden afgeleid uit het gedrag van een procesvertegenwoordiger die in afwezigheid van deze verweerder door deze gerechten is aangewezen. Daar deze vertegenwoordiger geen contact heeft met de verweerder, kan deze laatste hem niet de inlichtingen verstrekken die noodzakelijk zijn om de bevoegdheid van deze gerechten weloverwogen te aanvaarden of te betwisten (zie in die zin arrest A, C-112/13, EU:C:2014:2195, punt 55).

Hieruit volgt dat, in een situatie als die in het hoofdgeding, de bevoegdheid van de aangezochte gerechten niet kan worden geacht ‘uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze [te zijn] aanvaard door alle partijen bij de procedure’, in de zin van artikel 12, lid 3, van verordening nr. 2201/2003.

Aan deze uitlegging kan, anders dan door de Spaanse regering voor het Hof wordt betoogd, niet worden afgedaan door het recht op toegang tot de rechter of de beginselen van rechtszekerheid en nuttige werking van verordening nr. 2201/2003. Deze regering voert in dat verband in wezen aan dat de onmogelijkheid voor verzoekster in het hoofdgeding om een definitieve beslissing over haar verzoek te krijgen vanwege de moeilijkheden om de procedure aan verweerder in het hoofdgeding te laten betekenen, ertoe zou leiden dat haar de toegang tot de rechter wordt ontzegd, hetgeen in strijd is met het bovengenoemde recht en de bovengenoemde beginselen.

De uitlegging in punt 44 van dit arrest ontneemt een verzoeker in een situatie als die in het hoofdgeding echter niet de mogelijkheid een rechterlijke beslissing te verkrijgen die, in het voorkomende geval, als algemene regel wordt gegeven door de gerechten van de lidstaat waar het betrokken kind zijn gewone verblijfplaats heeft, die bevoegd zijn ingevolge artikel 8 van verordening nr. 2201/2003. Deze uitlegging leidt er dus niet toe dat de toegang tot de rechter wordt ontzegd.

Dientengevolge moet op de derde vraag worden geantwoord dat artikel 12, lid 3, onder b), van verordening nr. 2201/2003 aldus moet worden uitgelegd dat de bevoegdheid van de aangezochte gerechten om kennis te nemen van een verzoek inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid niet kan worden geacht ‘uitdrukkelijk dan wel op enige andere ondubbelzinnige wijze [te zijn] aanvaard door alle partijen bij de procedure’, in de zin van deze bepaling, om de enkele reden dat de procesvertegenwoordiger van verweerder, die ambtshalve door deze gerechten is aangewezen omdat het gedinginleidende verzoekschrift niet aan deze laatste kon worden betekend, de onbevoegdheid van deze gerechten niet heeft opgeworpen.