HvJ EG, 13-12-2007, nr. C-408/06

Krachtens § 8, lid 1, van het Gesetz zur Durchführung der gemeinsamen Marktorganisationen (Duitse wet ter uitvoering van de gemeenschappelijke marktordeningen, BGBl. 1995 I, p. 1147) kan bij besluit onder andere de procedure voor de overdracht van leveringsreferentiehoeveelheden worden geregeld.

De Zusatzabgabenverordnung (Duitse regeling inzake de extra heffingen; hierna: ‘ZAV’) van 12 januari 2000 (BGBl. 2000 I, p. 27) bevat in de ten tijde van het hoofdgeding geldende versie onder meer de volgende bepalingen:

§ 14, lid 1, van het Umsatzsteuergesetz 1999 (Duitse wet op de omzetbelasting van 1999, BGBl. 1999 I, p. 1270; hierna: ‘UStG’) luidt in de ten tijde van het hoofdgeding geldende versie als volgt: ‘Wanneer de ondernemer belastbare leveringen of diensten in de zin van § 1, lid 1, punt 1, verricht, is hij gerechtigd en, voor zover hij de handelingen ten behoeve van een andere ondernemer voor diens onderneming verricht, is hij verplicht op verzoek van deze laatste een factuur af te geven waarop de belasting afzonderlijk wordt vermeld.’ Overeenkomstig § 2, lid 3, UStG kunnen publiekrechtelijke rechtspersonen slechts bedrijfs- of beroepsmatige activiteiten uitoefenen in het kader van hun commerciële en industriële bedrijven en hun land- of bosbouwbedrijven

De Landesanstalt, rechtsopvolgster van de Landesanstalt für Ernährung (deelstatelijke instelling voor voeding) is opgericht in het kader van § 8, lid 2, ZAV. Zij exploiteerde het enige verkooporgaan voor melkquota in Bayern en had het statuut van een publiekrechtelijk lichaam onder het bestuur van die deelstaat.

Aangaande de vraag of een verkooporgaan voor melkquota een landbouwinterventiebureau is dat krachtens punt 7 van bijlage D bij de Zesde richtlijn belastbare handelingen verricht, zij eraan herinnerd dat het bij bedoelde handelingen gaat om handelingen van landbouwinterventiebureaus met betrekking tot landbouwproducten, die worden verricht op grond van verordeningen houdende een gemeenschappelijke marktordening voor deze producten. Deze drie criteria zijn cumulatief.

In het onderhavige geval bestaat er weliswaar geen twijfel over dat het door de Landesanstalt ingerichte verkooporgaan voor melkquota werkzaam is in de melksector op grond van een verordening houdende een gemeenschappelijke marktordening, maar vastgesteld moet worden dat zijn werkzaamheid niet de melk betreft, maar de leveringsreferentiehoeveelheden. Bijgevolg gaat het niet om landbouwproducten in de zin van punt 7 van bijlage D bij de Zesde richtlijn. Bovendien verschilt de taak van een verkooporgaan voor melkquota wezenlijk van die van een landbouwinterventiebureau, die erin bestaat de eigenlijke landbouwproducten te kopen en verder te verkopen, zoals iedere marktdeelnemer dit zou kunnen doen, hetgeen met name resulteert in de vorming van voorraden, zoals onder meer het geval is voor graan (zie arrest van 26 juni 2003, Glencore Grain Rotterdam, C-334/01, Jurispr. p. I-6769). De aan bijlage D bij de Zesde richtlijn inherente logica van behandeling van rechtswege als belastingplichtige sluit bijgevolg een werkzaamheid bestaande in de verdeling van melkquota tussen de producenten uit van de werkingsfeer van deze regeling, aangezien bij de centralisering van de verschillende aanspraken van die producenten geen sprake is van de aan- en verkoop van landbouwproducten door een marktdeelnemer.

Het door de Landesanstalt geëxploiteerde verkooporgaan voor melkquota is dus geen landbouwinterventiebureau.

Wegens de aanwezigheid van het woord ‘Verkaufsstelle’ in de benaming van het in het hoofdgeding aan de orde zijnde verkooporgaan rijst de vraag, of dat verkooporgaan een bedrijfswinkel (‘Verkaufsstelle’) is in de zin van punt 12 van bijlage D bij de Zesde richtlijn.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat de gemeenschapsbepalingen uniform moeten worden uitgelegd en toegepast in het licht van de tekst in alle talen van de Europese Gemeenschap (zie arresten van 7 december 1995, Rockfon, C-449/93, Jurispr. p. I-4291, punt 28; 2 april 1998, EMU Tabac e.a., C-296/95, Jurispr. p. I-1605, punt 36, en 8 december 2005, Jyske Finans, C-280/04, Jurispr. p. I-10683, punt 31).

Volgens vaste rechtspraak kan de in een van de taalversies van een gemeenschapsbepaling gebruikte formulering niet als enige grondslag voor de uitlegging van die bepaling dienen; evenmin kan er in zoverre voorrang aan worden toegekend boven de andere taalversies. Een dergelijke benadering zou immers onverenigbaar zijn met het vereiste van eenvormige toepassing van het gemeenschapsrecht (zie arrest van 12 november 1998, Institute of the Motor Industry, C-149/97, Jurispr. p. I-7053, punt 16).

Wanneer er verschillen bestaan tussen de verschillende taalversies van een bepaling van gemeenschapsrecht, moet bij de uitlegging van de betrokken bepaling worden gelet op de algemene opzet en de doelstelling van de regeling waarvan zij een onderdeel vormt (arresten van 9 maart 2000, EKW en Wein & Co, C-437/97, Jurispr. p. I-1157, punt 42, en 1 april 2004, Borgmann, C-1/02, Jurispr. p. I-3219, punt 25).

Het algemene karakter van het Duitse woord ‘Verkaufsstelle’ (verkooporgaan) ontbreekt bijvoorbeeld in de Franse taalversie van punt 12 van bijlage D bij de Zesde richtlijn, waarin het woord ‘économat’ wordt gebezigd, of in de Engelse (‘staff shops’), de Spaanse (‘economatos’) of de Italiaanse (‘spacci’) taalversies van dit punt. Uit deze indicatieve vergelijking blijkt dat de bedrijfswinkel als bedoeld in punt 12 van bijlage D ziet op de instellingen die producten en goederen verkopen aan het personeel van de onderneming of het bestuur waar zij deel van uitmaken. Dat is niet de taak van het in het hoofdgeding aan de orde zijnde verkooporgaan, aangezien dat orgaan in het belang van iedere producent dient bij te dragen tot de evenwichtige verdeling van de leveringsreferentiehoeveelheden, met het oog op de beperking ervan.

Uit de context, het doel en de systematiek van de Zesde richtlijn blijkt derhalve dat het door de Landesanstalt geëxploiteerde verkooporgaan voor melkquota niet kan worden gelijkgesteld met een bedrijfswinkel in de zin van punt 12 van bijlage D bij de Zesde richtlijn.

Bijgevolg moet op de eerste prejudiciële vraag worden geantwoord dat een verkooporgaan voor melkquota geen landbouwinterventiebureau is in de zin van artikel 4, lid 5, derde alinea, van de Zesde richtlijn, juncto punt 7 van bijlage D bij deze richtlijn, en evenmin een bedrijfswinkel in de zin van voornoemd artikel 4, lid 5, derde alinea, juncto punt 12 van bijlage D bij die richtlijn.

De Landesanstalt is van mening dat de relevante geografische markt in de zin van artikel 4, lid 5, tweede alinea, van de Zesde richtlijn het overdrachtsgebied is, zoals dit door de lidstaat is gedefinieerd. Zij stelt dat slechts rekening dient te worden gehouden met het gebruikelijke geval van de niet aan de grond gekoppelde overdracht van leveringsreferentiehoeveelheden.

Volgens Götz is de relevante geografische markt niet het overdrachtsgebied van het in het hoofdgeding aan de orde zijnde publiekrechtelijke lichaam, maar alle door de lidstaat gedefinieerde overdrachtsgebieden tezamen. Bovendien moet niet alleen rekening worden gehouden met het gebruikelijke geval van overdracht van leveringsreferentiehoeveelheden, maar eveneens met andere gevallen van overdracht los van de grond.

De Duitse regering betoogt in de eerste plaats dat publieke verkooporganen voor melkquota niet btw-plichtig zijn, in de tweede plaats dat de relevante geografische markt het door de lidstaat gedefinieerde overdrachtsgebied is, en in de derde plaats dat er geen situatie van potentiële mededinging bestaat tussen de verschillende verkooporganen voor melkquota. Wat het tweede onderdeel van de tweede prejudiciële vraag betreft, is het standpunt van de Duitse regering identiek aan dat van de Landesanstalt.

De regering van het Verenigd Koninkrijk merkt op dat in omstandigheden als die van het hoofdgeding de vraag en het aanbod buiten een bepaald overdrachtsgebied geen gevolgen kunnen hebben binnen dat gebied. Bijgevolg is elk overdrachtsgebied een afzonderlijke geografische markt. De regering van het Verenigd Koninkrijk maakt geen opmerkingen betreffende het tweede onderdeel van de tweede vraag.

De Commissie ten slotte stelt dat de relevante geografische markt het door de lidstaat gedefinieerde overdrachtsgebied is. Zij is bovendien van mening dat niet alleen rekening moet worden gehouden met het geval van een niet aan de grond gekoppelde overdracht van leveringsreferentiehoeveelheden door een publiek verkooporgaan voor melkquota, maar met alle gevallen van overdracht, daarbij ziend naar de mogelijkheid voor de kopers van concurrerende handelingen om de voorbelasting af te trekken.

Om te beginnen moet worden benadrukt dat artikel 4, lid 5, van de Zesde richtlijn voorziet in een vrijstelling ten gunste van publiekrechtelijke lichamen die als overheid optreden, en dat tegelijkertijd moet zijn voldaan aan deze twee voorwaarden (zie in die zin arrest van 11 juli 1985, Commissie/Duitsland, 107/84, p. 2655, en arrest Commissie/Nederland, reeds aangehaald, punten 20 en 21).

Bijgevolg moet enkel wanneer de publiekrechtelijke persoon in het kader van een overheidsprerogatief handelt, ter vrijwaring van de fiscale neutraliteit van de btw worden vastgesteld of de behandeling als niet-belastingplichtige kan leiden tot ‘concurrentievervalsing van enige betekenis’.

Wanneer ervan wordt uitgegaan dat de Landesanstalt in het kader van overheidsprerogatieven handelt, moet worden vastgesteld dat uit het aan het Hof overgelegde dossier en de ter terechtzitting gemaakte opmerkingen blijkt dat leveringsreferentiehoeveelheden niet door andere marktdeelnemers dan de verkooporganen kunnen worden overgedragen.

Uit de door de verwijzende rechterlijke instantie verstrekte gegevens blijkt immers dat een gereguleerde overdracht tegen betaling in de zin van § 8 ZAV slechts kan worden verricht door een publiek of particulier verkooporgaan voor melkquota. § 8, lid 2, ZAV bepaalt weliswaar dat de werkzaamheden van een verkooporgaan voor melkquota het gebied van meerdere deelstaten kunnen bestrijken en dat er omgekeerd in een deelstaat meerdere verkooporganen voor melkquota kunnen bestaan, maar die bepaling heeft enkel tot doel rekening te houden met de tussen de deelstaten bestaande verschillen inzake de oppervlakte van hun grondgebied en het aantal op hun grondgebied actieve melkproducenten. Dit neemt niet weg dat in het kader van een bepaald overdrachtsgebied leveringsreferentiehoeveelheden niet door btw-plichtige particuliere marktdeelnemers kunnen worden overgedragen. Bovendien volgt uit § 8, lid 3, ZAV dat leveringsreferentiehoeveelheden enkel kunnen worden overgedragen binnen de overdrachtsgebieden. Bijgevolg bestaat er in een overdrachtsgebied geen situatie van mededinging in de zin van artikel 4, lid 5, van de Zesde richtlijn, en is dat gebied dus de relevante geografische markt voor de vaststelling of er sprake is van concurrentievervalsing van enige betekenis.

Wat de andere in § 8, lid 1, ZAV genoemde gevallen van overdracht betreft, die zonder tussenkomst van de verkooporganen voor melkquota plaatsvinden, moet worden opgemerkt dat die gevallen, zoals ter terechtzitting in herinnering is gebracht, zich in zeer bijzondere omstandigheden voordoen. Zo gaat het met name om de overdrachten naar aanleiding van erfopvolging, huwelijk of overdracht van een bedrijf, hetgeen geen commerciële transacties zijn maar overdrachten die hun oorsprong hebben in een rechtsfeit dat slechts secundair de overdracht van de leveringsreferentiehoeveelheden met zich meebrengt. Er kan dus geen sprake zijn van concurrentie in de zin van artikel 4, lid 5, van de Zesde richtlijn tussen de verkooporganen voor melkquota en de producenten die leveringsreferentiehoeveelheden overdragen in een van de gevallen bedoeld in § 8, lid 1, ZAV, aangezien deze gevallen zo specifiek zijn dat het zeer weinig waarschijnlijk lijkt dat een melkproducent zou besluiten om te voldoen aan de voorwaarden voor een dergelijke overdracht, bijvoorbeeld door de aankoop van een bedrijf met als enige doel om zonder tussenkomst van de verkooporganen voor melkquota leveringsreferentiehoeveelheden te verwerven.

Bijgevolg moet op de tweede prejudiciële vraag worden geantwoord dat de behandeling van een verkooporgaan voor melkquota als niet-belastingplichtige voor de werkzaamheden of de handelingen die het als overheid verricht in de zin van artikel 4, lid 5, van de Zesde richtlijn, geen concurrentievervalsing van enige betekenis teweeg kan brengen, omdat dat verkooporgaan in een situatie als die van het hoofdgeding niet wordt geconfronteerd met particuliere marktdeelnemers die handelingen verrichten die concurreren met de door de overheid verrichte handelingen. Aangezien dit geldt voor elk verkoopbureau voor melkquota dat werkzaam is in een bepaald, door de betrokken lidstaat gedefinieerd overdrachtsgebied, is dit gebied de relevante geografische markt voor de vaststelling of er sprake is van concurrentievervalsing van enige betekenis.