HvJ EG, 29-01-2009, nr. C-311/06

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van richtlijn 89/48/EEG van de Raad van 21 december 1988 betreffende een algemeen stelsel van erkenning van hogeronderwijsdiploma's waarmee beroepsopleidingen van ten minste drie jaar worden afgesloten (PB 1989, L19, blz. 16).

Dit verzoek werd ingediend in het kader van een geding tussen de Consiglio Nazionale degli Ingegneri (nationale raad van ingenieurs) en het Ministero della Giustizia (ministerie van Justitie) inzake de erkenning door dit ministerie — met het oog op de inschrijving van Cavallera, Italiaans staatsburger, in het register van ingenieurs in Italië— van een Spaanse ingenieurstitel die de betrokkene heeft behaald via de homologatie van een Italiaanse opleidingstitel.

De Italiaanse staatsburger Marco Cavallera heeft een opleidingstitel van werktuigbouwkundig ingenieur die op 9 maart 1999, na een driejarige opleiding, werd afgegeven door de universiteit van Turijn (Italië).

Cavallera heeft in Spanje het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen verzocht om de homologatie van zijn Italiaanse opleidingstitel, opdat deze ingevolge koninklijk decreet 86/1987 zou worden gelijkgesteld met de overeenkomstige Spaanse universitaire titel. Op 17 oktober 2001 heeft het genoemde ministerie Cavallera's Italiaanse opleidingstitel gehomologeerd, zodat deze werd gelijkgesteld met de officiële Spaanse titel van industrieel technisch ingenieur, specialiteit werktuigbouwkunde.

Cavallera is in Spanje derhalve toegelaten tot het gereglementeerd beroep van industrieel technisch ingenieur, specialiteit werktuigbouwkunde. Onder verwijzing naar het homologatiecertificaat van zijn Italiaanse opleidingstitel heeft Cavallera zich laten inschrijven in het register van een van de ‘colegios de ingenieros técnicos industriales’ van Catalonië.

Het staat evenwel vast dat Cavallera nooit een beroepsactiviteit buiten Italië heeft uitgeoefend en dat hij noch een opleiding heeft gevolgd noch heeft deelgenomen aan examens in het kader van het Spaanse onderwijsstelsel. Het staat eveneens vast dat hij niet heeft deelgenomen aan het door de Italiaanse regeling voorziene staatsexamen om de bevoegdheid tot uitoefening van het beroep van ingenieur te verkrijgen.

Op 6 maart 2002 heeft Cavallera het Italiaanse Ministero della Giustizia verzocht om erkenning van zijn Spaanse kwalificatie als bedoeld in decreto legislativo nr. 115/1992, om zich in deze lidstaat in het register van ingenieurs te kunnen inschrijven.

Overeenkomstig de Italiaanse regeling is dit verzoek voorgelegd aan een onderzoekscommissie, die zich in meerderheid gunstig heeft uitgesproken, evenwel met tegenstem van de vertegenwoordiger van de Consiglio Nazionale degli Ingegneri, die in deze commissie zitting heeft.

Bij decreet van 23 oktober 2002 heeft het Ministero della Giustizia de Spaanse titel van Cavallera erkend als geldig voor de inschrijving in het register van ingenieurs (afdeling B, industriële sector). Op grond van dat decreet is Cavallera vervolgens ingeschreven in het register van de orde van ingenieurs van de stad Alessandria (Italië), waar hij woont.

De Consiglio Nazionale degli Ingegneri heeft het genoemde ministerieel decreet bestreden bij het Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (Italië), op grond dat de Italiaanse autoriteiten de Spaanse titel van Cavallera niet krachtens richtlijn 89/48 en de relevante nationale regeling konden erkennen, aangezien deze erkenning tot gevolg heeft dat hij wordt vrijgesteld van het staatsexamen, waarin is voorzien door de Italiaanse regeling.

Bij vonnis van 5 oktober 2004 heeft deze rechter het door de Consiglio Nazionale degli Ingegneri ingestelde beroep verworpen, omdat hij de handelwijze van het Ministero della Giustizia rechtmatig achtte. De Consiglio Nazionale degli Ingegneri heeft vervolgens bij de Consiglio di Stato (Italië) hoger beroep ingesteld tegen dit vonnis.

De Consiglio di Stato is van oordeel dat richtlijn 89/48 niet van toepassing is op het geval van Cavallera, aangezien hij in Spanje geen enkel ‘diploma’ in de zin van artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 heeft behaald, en zijn aanvraag volledig baseert op Italiaanse kwalificaties. De Consiglio di Stato heeft in dit opzicht echter twijfels.

Daarop heeft de Consiglio di Stato de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vragen gesteld:

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de houder van een titel die is afgegeven door een instantie van een lidstaat — welke titel niet de afsluiting vormt van enige opleiding binnen het onderwijsstelsel van deze lidstaat, en noch op een examen noch op in deze lidstaat verworven beroepservaring berust — zich op richtlijn 89/48 kan beroepen teneinde toegang te krijgen tot een gereglementeerd beroep in een andere, ontvangende lidstaat.

Om op deze vraag te antwoorden moet worden onderzocht of de erkenning van een titel als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, binnen de werkingssfeer van richtlijn 89/48 valt.

Onder voorbehoud van het bepaalde in artikel 4 van richtlijn 89/48, geeft artikel 3, eerste alinea, sub a, van de richtlijn aan elke aanvrager die in het bezit is van een ‘diploma’ in de zin van deze richtlijn, op grond waarvan hij een gereglementeerd beroep in een lidstaat mag uitoefenen, het recht om het betrokken beroep in elke andere lidstaat uit te oefenen. Het in artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 omschreven begrip ‘diploma’ vormt derhalve de hoeksteen van het in deze richtlijn neergelegde algemene stelsel van erkenning van hogeronderwijsdiploma's.

Wat de kwalificaties betreft waarop Cavallera zich beroept, zij er allereerst aan herinnerd dat het ‘diploma’ in de zin van artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 kan bestaan uit een geheel van titels.

Vervolgens is ten aanzien van de titels waarop Cavallera zich beroept, voldaan aan de voorwaarde van artikel 1, sub a, eerste streepje, van richtlijn 89/48, aangezien elk van deze titels is afgegeven door een bevoegde autoriteit die is aangewezen overeenkomstig, respectievelijk, de Italiaanse en Spaanse wettelijke bepalingen.

Wat de voorwaarde van artikel 1, sub a, tweede streepje, van richtlijn 89/48 betreft, blijkt uit de bij het Hof ingediende stukken dat Cavallera kennelijk voldoet aan de voorwaarde dat de houder met succes een postsecundaire studiecyclus van ten minste drie jaar aan een universiteit moet hebben gevolgd. Dit blijkt immers uitdrukkelijk uit de door de universiteit van Turijn aan de betrokkene afgegeven opleidingstitel.

Wat voorts de voorwaarde van artikel 1, sub a, derde streepje, van richtlijn 89/48 betreft, blijkt uit het door het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen opgestelde homologatiecertificaat dat Cavallera de vereiste beroepskwalificaties bezit om tot een gereglementeerd beroep in Spanje te worden toegelaten. Zelfs indien dit element niet uitdrukkelijk blijkt uit het genoemde certificaat, is het duidelijk aangetoond door Cavallera's inschrijving in het register van de bevoegde beroepsorde in Spanje.

Voorts moet nog worden vastgesteld of gelet op het feit dat het homologatiecertificaat waarop Cavallera zich beroept niet de afsluiting vormt van enige opleiding onder het Spaanse onderwijsstelsel, en noch op een examen noch op in Spanje verworven beroepservaring berust, het geheel van titels waarover hij beschikt wel kan worden beschouwd als een ‘diploma’ in de zin van richtlijn 89/48, of kan worden gelijkgesteld met een dergelijk diploma als bedoeld in artikel 1, sub a, tweede alinea, van richtlijn 89/48.

In dit verband kunnen de door de Consiglio Nazionale degli Ingegneri alsook door de Italiaanse en Oostenrijkse regering aangevoerde argumenten, welke zijn gebaseerd op bepaalde taalversies van richtlijn 89/48 die — zoals werd opgemerkt in de punten 7, 9, 11 en 12 van het onderhavige arrest — op een aantal punten afwijken van de andere taalversies doordat zij verwijzen naar ‘andere lidstaat’ terwijl de overgrote meerderheid van de taalversies louter verwijst naar ‘lidstaat’ of naar ‘ontvangende lidstaat’, niet worden aanvaard.

Dienaangaande is het immers vaste rechtspraak dat het vereiste van een uniforme toepassing — en derhalve van een uniforme uitlegging — van het gemeenschapsrecht meebrengt dat de tekst van een bepaling in geval van twijfel niet op zichzelf, in één enkele taalversie mag worden beschouwd, maar integendeel moet worden uitgelegd en toegepast tegen de achtergrond van de tekst in de andere officiële talen (arresten van 12 november 1969, Stauder, 29/69, Jurispr. blz. 419, punt 3; 2 april 1998, EMU Tabac e.a., C-296/95, Jurispr. blz. I-1605, punt 36, en 9 maart 2006, Zuid-Hollandse Milieufederatie en Natuur en Milieu, C-174/05, Jurispr. blz. I-2443, punt 20).

Ofschoon voorts inderdaad werd geoordeeld dat richtlijn 89/48 geen beperking bevat wat betreft de lidstaat waarin een aanvrager zijn beroepskwalificaties moet hebben verworven (arresten van 23 oktober 2008, Commissie/Griekenland, C-274/05, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 28, en Commissie/Spanje, C-286/06, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 62), maakt deze rechtspraak evenwel een onderscheid tussen de plaats waar deze opleiding plaatsvindt en het onderwijsstelsel waartoe zij behoort. In deze arresten hadden de betrokkenen immers opleidingen gevolgd die behoorden tot een ander onderwijsstelsel dan dat van de lidstaat waarin zij zich wensten te beroepen op hun beroepskwalificaties.

Richtlijn 89/48 beoogt de verwijdering van de hinderpalen voor de uitoefening van een beroep in een andere lidstaat dan die welke de titel heeft afgegeven die de betrokken beroepskwalificaties aantoont. Uit de eerste, derde en vijfde overweging van de considerans van de genoemde richtlijn blijkt dat een titel die de beroepskwalificaties aantoont, niet kan worden gelijkgesteld met een ‘diploma’ in de zin van deze richtlijn, wanneer de kwalificaties niet geheel of gedeeltelijk werden verworven in het kader van het onderwijsstelsel van de lidstaat waarin de betrokken titel is afgegeven. Het Hof heeft er verder reeds op gewezen dat een titel de toegang tot of het uitoefenen van een beroep vergemakkelijkt voor zover deze het bezit van een aanvullende kwalificatie bewijst (zie in die zin arresten van 31 maart 1993, Kraus, C-19/92, Jurispr. blz. I-1663, punten 18–23, en 9 september 2003, Burbaud, C-285/01, Jurispr. blz. I-8219, punten 47–53).

De Spaanse homologatie toont echter geen enkele bijkomende kwalificatie aan. Dienaangaande was noch de homologatie noch de inschrijving in het register van een van de ‘colegios de ingenieros técnicos industriales’ van Catalonië gebaseerd op een controle van de door Cavallera verworven kwalificaties of beroepservaring.

Indien in dergelijke omstandigheden zou worden aanvaard dat richtlijn 89/48 kan worden ingeroepen om in Italië toegang te krijgen tot het in het hoofdgeding aan de orde zijnde gereglementeerde beroep, dan zou een persoon die enkel een door deze lidstaat afgegeven titel heeft verworven, welke op zich geen toegang tot het genoemde gereglementeerde beroep verleent, toch toegang tot dit beroep krijgen, evenwel zonder dat de in Spanje behaalde homologatietitel het verwerven van een aanvullende kwalificatie of van beroepservaring bewijst. Een dergelijk resultaat zou in strijd zijn met het in richtlijn 89/48 verankerde beginsel, dat in de vijfde overweging van de considerans daarvan is genoemd, volgens hetwelk de lidstaten het recht behouden om het vereiste minimumopleidingsniveau vast te stellen dat noodzakelijk is om de kwaliteit van de op hun grondgebied verleende diensten te waarborgen.

Uit een en ander blijkt dat artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 aldus moet worden uitgelegd dat de erin opgenomen definitie van het begrip ‘diploma’ niet verwijst naar een door een lidstaat afgegeven titel welke niet de afsluiting vormt van enige opleiding binnen het onderwijsstelsel van deze lidstaat, en noch op een examen noch op in de genoemde lidstaat verworven beroepservaring berust.

Derhalve dient op de eerste vraag te worden geantwoord dat de houder van een door een instantie van een lidstaat afgegeven titel die niet de afsluiting vormt van enige opleiding binnen het onderwijsstelsel van deze lidstaat, en noch op een examen noch op in de genoemde lidstaat verworven beroepservaring berust, zich niet op richtlijn 89/48 kan beroepen teneinde toegang te krijgen tot een gereglementeerd beroep in een andere, ontvangende lidstaat.

Gelet op het antwoord op de eerste vraag, hoeft de tweede vraag niet te worden beantwoord.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Tweede kamer) verklaart voor recht:

De houder van een door een instantie van een lidstaat afgegeven titel die niet de afsluiting vormt van enige opleiding binnen het onderwijsstelsel van deze lidstaat, en noch op een examen noch op in de genoemde lidstaat verworven beroepservaring berust, kan zich niet beroepen op richtlijn 89/48/EEG van de Raad van 21 december 1988 betreffende een algemeen stelsel van erkenning van hogeronderwijsdiploma's waarmee beroepsopleidingen van ten minste drie jaar worden afgesloten, teneinde toegang te krijgen tot een gereglementeerd beroep in een andere, ontvangende lidstaat.

ondertekeningen