HvJ EG, 23-10-2008, nr. C-274/05

Artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 luidt als volgt:

Artikel 3, eerste alinea, van richtlijn 89/48 bepaalt dat een ontvangende lidstaat die de toegang tot een beroep afhankelijk stelt van het bezit van een diploma, een staatsburger van een lidstaat de toegang tot dat beroep niet mag weigeren wegens onvoldoende kwalificaties, indien de aanvrager bepaalde, in deze bepaling nader omschreven kwalificaties bezit. Dit is met name het geval indien de aanvrager in het bezit is van het diploma dat door een andere lidstaat is voorgeschreven om tot het betrokken beroep op zijn grondgebied te worden toegelaten dan wel deze activiteit aldaar uit te oefenen, en dat in een lidstaat is behaald.

Niettegenstaande artikel 3 van richtlijn 89/48, kan de ontvangende lidstaat op grond van artikel 4 van deze richtlijn in bepaalde daarin omschreven gevallen van de aanvrager verlangen dat hij een beroepservaring van een bepaalde duur aantoont, een aanpassingsstage van ten hoogste drie jaar volbrengt of een proeve van bekwaamheid aflegt (hierna: ‘compenserende maatregelen’).

Volgens artikel 4, lid 1, sub b, derde alinea, van richtlijn 89/48 moet de ontvangende lidstaat die compenserende maatregelen oplegt, de aanvrager in beginsel de keuze laten tussen een aanpassingsstage en een proeve van bekwaamheid. In afwijking van dit beginsel kan de ontvangende lidstaat ofwel een aanpassingsstage, ofwel een proeve van bekwaamheid voorschrijven voor beroepen ‘voor de uitoefening waarvan een precieze kennis van het nationale recht vereist is en waarvoor het verstrekken van adviezen en/of verlenen van bijstand op het gebied van het nationale recht een wezenlijk en vast onderdeel van de uitoefening van [de] beroepsactiviteit is’. Voor de invoering van afwijkingen van de keuzemogelijkheid van de aanvrager voor andere beroepen is toepassing vereist van de in artikel 10 van deze richtlijn voorziene procedure, op grond waarvan met name de ontwerpafwijking aan de Commissie moet worden meegedeeld en deze de mogelijkheid heeft om zich binnen een termijn van drie maanden na kennisgeving van die ontwerpafwijking hiertegen te verzetten.

Artikel 1, sub d, van richtlijn 89/48 brengt een onderscheid aan tussen de beroepsactiviteiten die direct of indirect worden gereglementeerd door de staat, en de beroepsactiviteiten die worden gereglementeerd door verenigingen of organisaties welke door de staat zijn erkend. Volgens deze bepaling wordt verstaan onder

Artikel 7, lid 3, van richtlijn 89/48 bevat een bijzondere bepaling voor beroepen die zijn gereglementeerd door een vereniging of een organisatie in de zin van artikel 1, sub d, tweede alinea, van deze richtlijn en luidt als volgt:

Krachtens artikel 8, lid 1, van richtlijn 89/48 aanvaardt de ontvangende lidstaat de attesten en documenten die door de bevoegde autoriteiten van de lidstaten worden verstrekt en die de betrokkene moet overleggen ter ondersteuning van zijn aanvraag om het betrokken beroep te mogen uitoefenen, als bewijsmiddel dat aan de in de artikelen 3 en 4 gestelde voorwaarden is voldaan.

Onder voorbehoud van het bepaalde in artikel 4 van richtlijn 89/48, geeft artikel 3, eerste alinea, sub a, van de richtlijn aan elke aanvrager die in het bezit is van een ‘diploma’ in de zin van deze richtlijn, op grond waarvan hij een gereglementeerd beroep in een lidstaat kan uitoefenen, het recht om het betrokken beroep in elke andere lidstaat uit te oefenen.

De definitie van het begrip ‘diploma’ in artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 bevat enkele voorbehouden ten aanzien van de toepasselijkheid van deze richtlijn op kwalificaties die zijn verkregen in derde staten.

Daarentegen bevat noch artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 noch een andere bepaling van deze richtlijn enigerlei beperking wat betreft de lidstaat waarin een aanvrager zijn beroepskwalificaties moet hebben verworven. Uit artikel 1, sub a, eerste alinea, van de richtlijn volgt immers uitdrukkelijk dat het voldoende is dat de opleiding ‘overwegend in de Gemeenschap’ is genoten. Er is reeds geoordeeld dat deze uitdrukking zowel de opleiding omvat die volledig werd gevolgd in de lidstaat die de betrokken opleidingstitel heeft afgegeven, als die welke geheel of gedeeltelijk in een andere lidstaat werd gevolgd (arrest van 29 april 2004, Beuttenmüller, C-102/02, Jurispr. blz. I-5405, punt 41).

Niets kan bovendien een dergelijke beperking rechtvaardigen, aangezien de kernvraag die moet worden beantwoord voor een uitspraak over de toepasselijkheid van richtlijn 89/48, is of de aanvrager al dan niet bevoegd is om een gereglementeerd beroep in een lidstaat uit te oefenen. Volgens het bij deze richtlijn ingevoerde stelsel wordt een diploma niet erkend wegens de intrinsieke waarde van de hiermee afgesloten opleiding, maar wel omdat het in de lidstaat waarin het werd afgegeven of erkend, toegang verleent tot een gereglementeerd beroep. Verschillen in de duur of inhoud van de in een andere lidstaat genoten opleiding ten opzichte van die welke in de ontvangende lidstaat wordt verstrekt, kunnen derhalve geen grond opleveren voor de weigering om de betrokken beroepskwalificatie te erkennen. Hoogstens kunnen deze verschillen, zo zij wezenlijk zijn, rechtvaardigen dat de ontvangende lidstaat conform artikel 4 van de voornoemde richtlijn verlangt dat de aanvrager zich aan een van de twee in deze bepaling vastgestelde compenserende maatregelen onderwerpt (zie in die zin arrest Beuttenmüller, reeds aangehaald, punt 52, en arrest van 19 januari 2006, Colegio, C-330/03, Jurispr. blz. I-801, punt 19).

Het in richtlijn 89/48 neergelegde algemene stelsel van erkenning van hogeronderwijsdiploma's is immers gebaseerd op het wederzijdse vertrouwen dat de lidstaten hebben in de beroepskwalificaties die zij toekennen. Dit stelsel voert in wezen een vermoeden in dat de kwalificaties van een aanvrager die bevoegd is om in een lidstaat een gereglementeerd beroep uit te oefenen, voldoende zijn om dit beroep in de andere lidstaten uit te oefenen.

Aan dit stelsel, dat geen harmonisatie doorvoert van de opleidingen die toegang tot gereglementeerde beroepen geven, is inherent dat het enkel een aangelegenheid is van de bevoegde autoriteiten welke diploma's afgeven die een dergelijke toegang verlenen, om in het licht van de in het kader van hun beroepsopleidingsstelsel toepasselijke normen na te gaan of aan de voorwaarden voor afgifte daarvan is voldaan. In dit verband kan worden opgemerkt dat artikel 8, lid 1, van richtlijn 89/48 de ontvangende lidstaat uitdrukkelijk de verplichting oplegt om de attesten en documenten die door de bevoegde autoriteiten van de andere lidstaten worden verstrekt, hoe dan ook te aanvaarden als bewijs dat aan de voorwaarden voor erkenning van een diploma is voldaan. Bijgevolg kan de ontvangende lidstaat niet de grondslag onderzoeken waarop dergelijke documenten zijn afgegeven, maar beschikt hij wel over de mogelijkheid om controles te verrichten met betrekking tot die voorwaarden van artikel 1, sub a, van richtlijn 89/48 welke, gelet op de bewoordingen van deze documenten, niet reeds vervuld lijken te zijn.

Of de onderwijsinstelling waar de houder van het diploma zijn opleiding heeft gevolgd, ‘een universiteit of een instelling voor hoger onderwijs’ dan wel ‘een andere instelling van gelijkwaardig opleidingsniveau’ in de zin van artikel 1, sub a, eerste alinea, tweede streepje, van richtlijn 89/48 is, moet derhalve eveneens enkel worden beoordeeld in het licht van de normen die van toepassing zijn in het kader van het beroepsopleidingsstelsel in de lidstaat waaronder de bevoegde autoriteit die een diploma afgeeft, ressorteert.

De dienaangaande door de Helleense Republiek voorgestane benadering van toepassing van de normen die zijn uitgevaardigd door de lidstaat waarin de opleiding is gevolgd, zou er namelijk toe leiden dat de bevoegde autoriteiten die diploma's afgeven, werden verplicht om belanghebbenden die opleidingen van een gelijkwaardige kwaliteit hebben gevolgd, anders te behandelen naargelang de lidstaat waarin zij hun opleiding hebben gevolgd.

Bovendien hoeft de opleiding volgens de bewoordingen zelf van richtlijn 89/48 niet noodzakelijkerwijs aan een universiteit of een hogeronderwijsinstelling te zijn gevolgd. Het is namelijk volgens artikel 1, sub a, tweede streepje, van deze richtlijn voldoende dat het gaat om een ‘instelling van gelijkwaardig opleidingsniveau’. Bijgevolg beoogt de in deze bepaling gestelde voorwaarde niet te verzekeren dat de onderwijsinstelling aan formele voorwaarden met betrekking tot haar status voldoet, maar refereert zij in wezen aan het niveau van de gegeven opleiding. Deze voorwaarde houdt nauw verband met de kenmerken van het afgegeven diploma. De beoordeling hiervan moet derhalve een aangelegenheid zijn van de bevoegde autoriteit die het diploma afgeeft, die zich ervan moet vergewissen dat dit enkel wordt afgegeven aan personen die voldoende gekwalificeerd zijn om het gereglementeerde beroep uit te oefenen waartoe het toegang verleent.

Uit de voorgaande overwegingen volgt dat de artikelen 1, sub a, en 3 van richtlijn 89/48 aldus moeten worden uitgelegd dat een ontvangende lidstaat, onverminderd de toepassing van artikel 4 van deze richtlijn, ook dan gehouden is een door een autoriteit van een andere lidstaat afgegeven diploma te erkennen, wanneer dit diploma de afsluiting vormt van een opleiding die geheel of ten dele in de ontvangende lidstaat is gevolgd en die opleiding volgens de wetgeving van die ontvangende staat niet als een hogeronderwijsopleiding wordt erkend.

Deze uitlegging doet voorts niet af aan de verantwoordelijkheid van de Helleense Republiek voor de inhoud van het onderwijs en de opzet van het onderwijsstelsel.

Allereerst moet dienaangaande worden opgemerkt dat richtlijn 89/48 niet ziet op de erkenning van academische opleidingstitels, maar enkel op beroepskwalificaties die toegang tot gereglementeerde beroepen verlenen.

Vervolgens strekt richtlijn 89/48, anders dan de sectorale richtlijnen betreffende specifieke beroepen, niet tot harmonisatie van de voorwaarden voor de toegang tot of de uitoefening van de verschillende beroepen waarop zij van toepassing is en blijven de lidstaten dus bevoegd om die voorwaarden binnen de door het gemeenschapsrecht gestelde grenzen vast te stellen (arrest van 7 september 2006, Price, C-149/05, Jurispr. blz. I-7691, punt 54).

Ten slotte leidt de bij richtlijn 89/48 ingevoerde methode van erkenning niet tot een automatische en onvoorwaardelijke erkenning van de diploma's en van de betrokken beroepskwalificaties. Artikel 4 van deze richtlijn staat namelijk uitdrukkelijk toe om compenserende maatregelen op te leggen indien blijkt dat de door een aanvrager gevolgde opleiding qua duur of inhoud verschilt van de in Griekenland vereiste opleiding.

Evenzo vallen diploma's die de afsluiting vormen van de in het kader van homologatie-overeenkomsten verzorgde opleidingen, in de context van richtlijn 89/48 niet onder het Griekse onderwijsstelsel, aangezien zij door de bevoegde autoriteiten van andere lidstaten alleen met inachtneming van de in het kader van hun respectieve beroepsopleidingsstelsels toepasselijke normen zijn afgegeven. Derhalve doorkruisen deze opleidingen, waarvan de kwaliteit moet worden gewaarborgd door de bevoegde autoriteiten van de andere lidstaten die de diploma's ter afsluiting van deze opleidingen afgeven, niet het doel om een hoog niveau van de Griekse universitaire opleidingen te waarborgen.

Gelet op een en ander, moet worden vastgesteld dat de eerste grief van de Commissie gegrond is.

Volgens de Commissie stelt de TEE voor de inschrijving in haar registers van in een andere lidstaat gekwalificeerde ingenieurs en houders van een diploma in de zin van richtlijn 89/48, enerzijds de voorwaarde dat zij zijn geslaagd voor een vergelijkend onderzoek en anderzijds dat zij een door de Dikatsa verstrekt attest van overeenstemming van dit diploma overleggen. Zij baseert zich hiertoe op de bewoordingen van interministerieel besluit ED 5/4/3399 en noemt klachten volgens welke tientallen bij de TEE ingediende verzoeken tot inschrijving onbeantwoord blijven.

Deze vereisten zijn volgens de Commissie in strijd met artikel 7, lid 3, van richtlijn 89/48, aangezien krachtens deze bepaling een vereniging of een beroepsorganisatie het lidmaatschap slechts overeenkomstig de bepalingen van deze richtlijn, met name de artikelen 3 en 4 ervan, afhankelijk mag stellen van bepaalde kwalificaties.

De Helleense Republiek erkent uitdrukkelijk dat de TEE voor de inschrijving in haar registers van ingenieurs die houder zijn een diploma in de zin van richtlijn 89/48, niet de voorwaarde kan stellen dat zij zijn geslaagd voor een vergelijkend onderzoek of een door de Dikatsa verstrekt attest overleggen. Zodra de Saeitte, die in dit verband exclusief bevoegd is, het betrokken diploma heeft erkend, moet de TEE de belanghebbende zonder meer inschrijven in haar registers.

De Helleense Republiek betwist daarentegen de grief van de Commissie op het feitelijke vlak. De praktijk van de TEE is gewijzigd na de vaststelling van decreet 165/2000, daar de belanghebbenden voortaan op basis van een erkenning van het diploma door de Saeitte automatisch worden ingeschreven.

Interministerieel besluit ED 5/4/3399 is niet van toepassing op de houders van diploma's die binnen de werkingssfeer van richtlijn 89/48 vallen en die worden erkend krachtens decreet 165/2000. De betrokken vergelijkende onderzoeken hebben enkel betrekking op andere categorieën aanvragers die toegang tot het ingenieursberoep in Griekenland wensen te hebben. Houders van diploma's die binnen de werkingssfeer van richtlijn 89/48 vallen, worden erkend krachtens decreet 165/2000 en behoeven bijgevolg niet deel te nemen aan een vergelijkend onderzoek. Derhalve kan het enkele feit dat de aankondiging van het vergelijkend onderzoek niet uitdrukkelijk de houders van dergelijke diploma's noemt, geen schending van richtlijn 89/48 opleveren. De Helleense Republiek voegt hieraan in haar memorie in dupliek toe, dat de TEE voornemens is de aankondigingen van vergelijkende onderzoeken te wijzigen, opdat elke twijfel wordt weggenomen.

Wat de door de Commissie ontvangen klachten betreft, benadrukt de Helleense Republiek dat elk geval bijzonder is en haalt zij bovendien zes concrete gevallen aan waarin de TEE onmiddellijk op de aanvragen zou hebben gereageerd en de belanghebbenden in haar register zou hebben ingeschreven.

De Commissie brengt hiertegen in dat artikel 1 van interministerieel besluit ED 5/4/3399 in algemene termen verwijst naar ‘ingenieurs die in het bezit zijn van een diploma van nationale hogescholen en ingenieurs die in het bezit zijn van een diploma van gelijkwaardige scholen in het buitenland’, zonder onderscheid te maken naargelang de betrokken diploma's al dan niet zijn erkend krachtens decreet 165/2000. Ook al is de praktijk van de TEE gewijzigd, de huidige situatie is een bron van rechtsonzekerheid voor migrerende werknemers.

Zoals de Helleense Republiek erkent, en zoals overigens blijkt uit de rechtspraak, kan de TEE voor de inschrijving in haar registers van ingenieurs die houder zijn van een diploma in de zin van richtlijn 89/48, niet de voorwaarde stellen dat zij zijn geslaagd voor een vergelijkend onderzoek of een door de Dikatsa verstrekt attest overleggen (zie in die zin arrest van 14 juli 2005, Peros, C-141/04, Jurispr. blz. I-7163, punten 35 en 39). Dergelijke vereisten zijn in strijd met artikel 3, eerste alinea, sub a, van richtlijn 89/48.

Er moet evenwel worden vastgesteld dat de Commissie haar grief in dit verband volledig baseert op artikel 7, lid 3, van deze richtlijn.

Artikel 7, lid 3, is echter slechts van toepassing op beroepen die in de ontvangende lidstaat zijn gereglementeerd door een vereniging of organisatie als bedoeld in artikel 1, sub d, tweede alinea, van richtlijn 89/48.

In dit verband moet worden vastgesteld dat de beroepsactiviteiten die onder de verantwoordelijkheid van de TEE zijn geplaatst, niet vallen onder de tweede alinea van artikel 1, sub d, van richtlijn 89/48, maar onder de eerste alinea van dit artikel 1, sub d. In Griekenland zijn de toegang tot en de uitoefening van het beroep van ingenieur op grond van wettelijke bepalingen immers direct afhankelijk van het bezit van een diploma.

In deze omstandigheden kan de zesde grief van de Commissie niet worden aanvaard, aangezien zij uitsluitend is gebaseerd op een bepaling van richtlijn 89/48 die in casu niet van toepassing is. De zesde grief van de Commissie moet derhalve worden verworpen.

Gelet op een en ander, moet worden vastgesteld dat de Helleense Republiek,

de krachtens de artikelen 1, 3, 4, 8 en 10 van richtlijn 89/48 op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen.