HvJ EG, 20-01-2005, nr. C-412/03

HvJ EG, 20-01-2005, nr. C-412/03

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 20‑01‑2005

P. Jann, K. Lenaerts, J.N. Cunha Rodrigues, E. Juhász, M. Ilešič

Partij(en)

ARREST VAN HET HOF (Eerste kamer)

20 januari 20051.

In zaak C-412/03,

betreffende een verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 234 EG, ingediend door Regeringsrätten (Zweden) bij beslissing van 29 september 2003, ingekomen bij het Hof op 3 oktober 2003, in de procedure

Hotel Scandic Gåsabäck AB

tegen

Riksskatteverket,

‘Zesde BTW-richtlijn — Artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2 — Verstrekking van maaltijden in bedrijfskantine tegen lagere prijs dan kostprijs — Maatstaf van heffing’

wijst

HET HOF VAN JUSTITIE (Eerste kamer),

samengesteld als volgt: P. Jann, kamerpresident, K. Lenaerts (rapporteur), J. N. Cunha Rodrigues, E. Juhász en M. Ilešič, rechters,

advocaat-generaal: D. Ruiz-Jarabo Colomer,

griffier: K. Sztranc, administrateur,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 21 oktober 2004,

gelet op de opmerkingen van:

—

de Zweedse regering, vertegenwoordigd door A. Kruse en K. Wistrand als gemachtigden,

—

de Deense regering, vertegenwoordigd door J. Molde als gemachtigde,

—

de Griekse regering, vertegenwoordigd door M. Apessos, V. Pelekou en I. Pouli als gemachtigden,

—

de Finse regering, vertegenwoordigd door A. Guimaraes-Purokoski als gemachtigde,

—

de Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door D. Triantafyllou et L. Ström als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 23 november 2004,

het navolgende

Arrest

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van de artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting - Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag (PB L 145, blz. 1; hierna: ‘Zesde richtlijn’).

2

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Hotel Scandic Gåsabäck AB (hierna: ‘Scandic’) en Riksskatteverket (belastingautoriteit) betreffende de vaststelling van de maatstaf van heffing voor de verstrekking van maaltijden door deze vennootschap aan haar werknemers.

Rechtskader

Gemeenschapsrecht

3

Overeenkomstig artikel 2, lid 1, van de Zesde richtlijn zijn de ‘leveringen van goederen en de diensten, welke in het binnenland door een als zodanig handelende belastingplichtige onder bezwarende titel worden verricht’, onderworpen aan de belasting over de toegevoegde waarde (hierna: ‘BTW’).

4

Artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn bevat de algemene regel dat de maatstaf van heffing voor goederenleveringen en diensten ‘alles [is] wat de leverancier of dienstverrichter voor deze handelingen als tegenprestatie verkrijgt of moet verkrijgen van de zijde van de koper, van de ontvanger of van een derde, met inbegrip van subsidies die rechtstreeks met de prijs van de handelingen verband houden’.

5

Artikel 5, lid 6, van de Zesde richtlijn bepaalt:

‘Met een levering onder bezwarende titel wordt gelijkgesteld het door een belastingplichtige aan zijn bedrijf onttrekken van een goed voor eigen privé-doeleinden of voor privé-doeleinden van zijn personeel, of dat hij om niet verstrekt of, meer in het algemeen, voor andere dan bedrijfsdoeleinden bestemt, ingeval met betrekking tot dat goed of de bestanddelen daarvan recht op volledige of gedeeltelijke aftrek van de belasting over de toegevoegde waarde is ontstaan. Onttrekkingen van goederen om voor bedrijfsdoeleinden te dienen als geschenken van geringe waarde of als monster, worden niet als zodanig beschouwd.’

6

In geval van onttrekking van een goed zoals gedefinieerd in artikel 5, lid 6, bevat artikel 11, A, lid 1, van de Zesde richtlijn een specifieke regel op het punt van de bepaling van de maatstaf van heffing, die luidt als volgt:

‘De maatstaf van heffing is:

[…]

b)

voor de in artikel 5, [lid] 6 […] bedoelde handelingen: de aankoopprijs van de goederen of van soortgelijke goederen of, indien er geen aankoopprijs is, de kostprijs, berekend op het tijdstip waarop deze handelingen worden uitgevoerd;

[…]’

7

Met betrekking tot diensten bepaalt artikel 6, lid 2, van de Zesde richtlijn:

‘Met een dienst verricht onder bezwarende titel worden gelijkgesteld:

a)

het gebruiken van een tot het bedrijf behorend goed voor privé-doeleinden van de belastingplichtige of van zijn personeel, of, meer in het algemeen, voor andere dan bedrijfsdoeleinden, wanneer voor dit goed recht op volledige of gedeeltelijke aftrek van de belasting over de toegevoegde waarde is ontstaan;

b)

het om niet verrichten van diensten door de belastingplichtige voor eigen privé-doeleinden of voor privé-doeleinden van zijn personeel, of, meer in het algemeen voor andere dan bedrijfsdoeleinden.

[…]’

8

Volgens artikel 11, A, lid 1, sub c, van de Zesde richtlijn is de maatstaf van heffing ‘voor de in artikel 6, lid 2, bedoelde handelingen: de door de belastingplichtige voor het verrichten van de diensten gemaakte uitgaven’.

Nationale wetgeving

9

Volgens hoofdstuk 2, § 2, lid 2, van de mervärdesskattelag (Zweedse BTW-wet) (SFS 1994, nr. 200) (hierna: ‘Zweedse wet’) is van onttrekking van goederen onder meer sprake wanneer de belastingplichtige aan een derde een goed verstrekt om niet of tegen een vergoeding die onder de volgens hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub a, van deze wet berekende waarde ligt, en die lagere vergoeding niet door de markt is bepaald. De in deze laatste bepaling bedoelde waarde is de aankoopwaarde van de goederen of soortgelijke goederen of, indien er geen aankoopwaarde is, de kostprijs op het tijdstip waarop de onttrekking plaatsvindt.

10

Volgens hoofdstuk 2, § 5, eerste alinea, van de Zweedse wet is van een ‘dienst voor privé-doeleinden’ onder meer sprake wanneer de belastingplichtige voor eigen privé-doeleinden, voor privé-doeleinden van zijn personeel of voor andere dan bedrijfsdoeleinden een dienst verricht, laat verrichten of anderszins een dienst verstrekt, indien de dienst om niet wordt verstrekt of tegen een vergoeding die onder de volgens hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub b, van de wet berekende waarde ligt, en die lagere vergoeding niet door de markt is bepaald. Blijkens deze laatste bepaling is deze waarde de prijs van de dienst op het tijdstip van de ‘onttrekking’.

11

De maatstaf van heffing voor de levering of verrichting van aldus onttrokken goederen of diensten is ingevolge hoofdstuk 7, § 2, eerste alinea, van de Zweedse wet de waarde die volgens de bepalingen van hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub a of sub b, van deze wet wordt berekend.

Het hoofdgeding en de prejudiciële vragen

12

Scandic oefent haar bedrijfsactiviteiten uit in Zweden, in de hotel- en restaurantsector. Het verstrekt aan haar personeel — ongeveer 25 personen — in een speciaal door de onderneming ingerichte kantine lunches tegen een bepaalde prijs.

13

De personeelsleden betalen voor hun lunch een prijs die de door Scandic gemaakte kosten overschrijdt. In de toekomst kan deze prijs evenwel onder de kostprijs komen te liggen. Teneinde te weten wat de fiscale gevolgen zijn van het verstrekken van maaltijden aan haar personeel, heeft Scandic aan Skatterättsnämnden (speciale commissie, belast met het geven van prealabele adviezen op fiscaal gebied) de vraag voorgelegd of het verstrekken van maaltijden aan haar personeelsleden als een levering van levensmiddelen (belastingtarief 12 %) of als een dienst (belastingtarief 25 %) moet worden aangemerkt, en of het feit dat de vennootschap maaltijden verstrekt tegen een prijs die lager is dan de kosten voor de levering van de goederen of voor de dienst, betekent dat belasting moet worden geheven op grond van de bepalingen van de Zweedse wet inzake onttrekkingen, of dat de door de werknemer betaalde prijs deze maatstaf van heffing is.

14

Skatterättsnämnden heeft in een prealabel advies van 10 juni 2002 geoordeeld dat het verstrekken van maaltijden door Scandic aan haar personeel als een dienst moest worden beschouwd en dat hierover BTW moest worden betaald op grond van hoofdstuk 2, § 5, eerste alinea, en hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub b, van de Zweedse wet, indien de prijs voor de lunch lager was dan de door Scandic gemaakte kosten.

15

Scandic heeft tegen voornoemd advies beroep ingesteld bij Regeringsrätten (hoogste administratieve rechter). Zij meent enerzijds dat het verstrekken van maaltijden aan haar personeelsleden als een goederenlevering en niet als een dienst moet worden beschouwd, en anderzijds dat de regels inzake onttrekkingen niet kunnen worden toegepast wanneer het personeel als tegenprestatie voor het verstrekken van deze maaltijden een vergoeding betaalt.

16

Regeringsrätten heeft vastgesteld dat volgens de Zweedse wet over diensten en leveringen van goederen voor privé-doeleinden zowel belasting wordt geheven wanneer een goed of een dienst om niet wordt geleverd of verricht, als wanneer zulks geschiedt tegen een vergoeding die lager is dan de aankoopprijs of kostprijs van een goed of, al naar gelang het geval, de kostprijs van de dienst. In het hoofdgeding rees de vraag of de artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn zich tegen deze nationale wetgeving verzetten.

17

Onder deze omstandigheden heeft Regeringsrätten besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende prejudiciële vragen te stellen:

‘1)

Voor het geval Regeringsrätten bij zijn uitspraak in het geschil tot de conclusie komt dat de verstrekkingen door verzoekster zijn aan te merken als levering van goederen, moeten de artikelen 2 en 5, lid 6, van de Zesde richtlijn dan aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een wettelijke regeling van een lidstaat volgens welke van onttrekking van goederen sprake is wanneer een belastingplichtige een goed aan iemand anders verstrekt tegen een vergoeding die lager is dan de aankoopwaarde van het goed of van soortgelijke goederen dan wel, indien er geen aankoopwaarde is, de kostprijs?

2)

Voor het geval Regeringsrätten bij zijn uitspraak in het geschil tot de conclusie komt dat de verstrekkingen door verzoekster zijn aan te merken als diensten bestaande in het serveren van maaltijden, moeten de artikelen 2 en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn dan aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een wettelijke regeling van een lidstaat volgens welke van onttrekking van diensten sprake is wanneer de belastingplichtige voor zichzelf of zijn personeel voor privé-doeleinden of andere dan bedrijfsdoeleinden een dienst verricht, laat verrichten of anderszins een dienst verstrekt tegen een vergoeding die lager is dan de kosten van de dienst?’

Beantwoording van de prejudiciële vragen

18

De aan het Hof gestelde vragen betreffen de bepaling van de maatstaf van heffing voor een handeling van een belastingplichtige, bestaande in een goederenlevering aan of een dienstverrichting voor zijn personeelsleden, tegen een prijs die lager is dan de kostprijs. Zij zijn met name gesteld om de verwijzende rechter in staat te stellen de verenigbaarheid met de bepalingen van de Zesde richtlijn te beoordelen van de Zweedse wet waarin de regels van de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de richtlijn worden toegepast in een geval waarin voor de goederenlevering of de dienst wel een vergoeding wordt betaald, maar deze vergoeding lager is dan de kostprijs van dit goed of deze dienst.

19

De Griekse en de Zweedse regering menen dat de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn de strekking van het begrip belastbare handelingen uitbreiden, in die zin dat zelfs niet ‘onder bezwarende titel’ in de zin van artikel 2 van de richtlijn verrichte goederenleveringen of diensten aan BTW zijn onderworpen. Uit deze bepalingen, gelezen in samenhang met artikel 11, A, van de richtlijn, blijkt volgens hen dat zij ten doel heeft te voorkomen dat een belastingplichtige of zijn personeelsleden ongerechtvaardigde voordelen genieten in vergelijking met gewone consumenten (zie arresten van 8 maart 2001, Bakcsi, C-415/98, Jurispr. blz. I-1831, punt 42, en 17 mei 2001, Fischer en Brandenstein, C-322/99 en C-323/99, Jurispr. blz. I-4049, punt 56). In die zin onderwerpt de richtlijn niet alleen overdrachten om niet, maar ook overdrachten tegen een prijs die lager is dan de kostprijs, aan belasting.

20

De Commissie van de Europese Gemeenschappen en de Deense regering betogen daarentegen dat de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn overeenkomstig de bewoordingen ervan enkel van toepassing zijn in geval van handelingen om niet. Volgens hen wordt de maatstaf van heffing overeenkomstig artikel 11, A, lid 1, sub a, van deze richtlijn gevormd door de daadwerkelijk door de werknemer aan de werkgever betaalde vergoeding, zelfs als deze vergoeding lager is dan de kostprijs van de verstrekte maaltijden.

21

In dit verband zij eraan herinnerd dat overeenkomstig de algemene regel van artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn de maatstaf van heffing voor onder bezwarende titel verrichte goederenleveringen of diensten wordt gevormd door de daartoe door de belastingplichtige werkelijk ontvangen tegenprestatie. Deze tegenprestatie is dus de subjectieve waarde, dat wil zeggen de werkelijk ontvangen waarde, en niet een volgens objectieve maatstaven geschatte waarde (zie arresten van 5 februari 1981, Coöperatieve Aardappelenbewaarplaats, 154/80, Jurispr. blz. 445, punt 13; 23 november 1988, Naturally Yours Cosmetics, 230/87, Jurispr. blz. 6365, punt 16; 27 mars 1990, Boots Company, C-126/88, Jurispr. blz. I-1235, punt 19; 16 oktober 1997, Fillibeck, C-258/95, Jurispr. blz. I-5577, punt 13, en 29 maart 2001, Commissie/Frankrijk, C-404/99, Jurispr. blz. I-2667, punt 38). Bovendien moet deze tegenprestatie kunnen worden uitgedrukt in een geldbedrag (reeds aangehaalde arresten Coöperatieve Aardappelenbewaarplaats, punt 13; Naturally Yours Cosmetics, punt 16, en Fillibeck, punt 14).

22

Zoals de advocaat-generaal in punt 35 van zijn conclusie terecht benadrukt, is het feit dat een economische handeling wordt uitgevoerd tegen een hogere of een lagere prijs dan de kostprijs niet relevant, indien een handeling moet worden gekwalificeerd als een handeling onder bezwarende titel. Dit laatste begrip veronderstelt namelijk enkel dat een rechtstreeks verband bestaat tussen de goederenlevering of de dienst en een werkelijk door de belastingplichtige ontvangen tegenprestatie (zie in die zin arrest van 8 maart 1988, Apple and Pear Development Council, 102/86, Jurispr. blz. 1443, punt 12).

23

De artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, van de Zesde richtlijn stellen bepaalde handelingen waarvoor door de belastingplichtige geen werkelijke tegenprestatie wordt ontvangen, gelijk met onder bezwarende titel verrichte goederenleveringen en diensten. Deze bepalingen beogen te verzekeren dat de belastingplichtige die een goed onttrekt of die een dienst voor privé-doeleinden van hemzelf of van zijn personeel verricht, gelijk wordt behandeld als de eindgebruiker die een goed of dienst van hetzelfde type afneemt (zie arrest van 26 september 1996, Enkler, C-230/94, Jurispr. blz. I-4517, punt 35; arresten Fillibeck, reeds aangehaald, punt 25, en Fischer en Brandenstein, reeds aangehaald, punt 56). Ter verwezenlijking van dit doel verhinderen deze artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub a, dat een belastingplichtige die de BTW over de aankoop van een voor zijn bedrijf bestemd goed heeft kunnen aftrekken, geen BTW betaalt wanneer hij dit goed voor privé-doeleinden van hemzelf of van zijn personeel aan zijn bedrijfsvermogen onttrekt, en dus ongerechtvaardigde voordelen geniet in vergelijking met een eindgebruiker die het goed koopt en hierover BTW voldoet (zie arrest van 6 mei 1992, De Jong, C-20/91, Jurispr. blz. I-2847, punt 15; arresten Enkler, reeds aangehaald, punt 33; Bakcsi, reeds aangehaald, punt 42, en Fischer en Brandenstein, reeds aangehaald, punt 56). Ook artikel 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn verhindert dat een belastingplichtige, of diens personeelsleden, een belastingvrijstelling krijgt voor diensten van de belastingplichtige waarover een privé-persoon BTW zou hebben moeten betalen.

24

Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de personeelsleden van Scandic in de toekomst een werkelijke tegenprestatie zullen blijven betalen voor de door de onderneming verstrekte maaltijden. Aangezien de betrokken handeling wordt verricht onder bezwarende titel in de zin van artikel 2 van de Zesde richtlijn, komen de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, ervan niet voor toepassing in aanmerking. Deze bepalingen zien namelijk enkel op handelingen om niet, die voor de BTW-heffing gelijk worden gesteld met handelingen onder bezwarende titel.

25

Volgens de Zweedse regering komen het doel en het nuttig effect van de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn in gevaar wanneer een tegen een symbolische tegenprestatie verrichte handeling niet binnen de werkingssfeer van deze bepalingen zou vallen. BTW-betaling zou namelijk grotendeels kunnen worden ontweken, als de belastingplichtige of zijn personeelsleden een goed of dienst voor een symbolisch bedrag zouden kunnen verkrijgen en op basis van deze tegenprestatie zouden kunnen worden belast.

26

Dienaangaande moet worden vastgesteld dat uit de verwijzingsbeslissing geenszins blijkt dat het in de toekomst door de personeelsleden van Scandic voor de maaltijden in de bedrijfskantine betaalde bedrag symbolisch zou worden. In ieder geval zou het door de Zweedse regering aangevoerde gevaar enkel aanleiding kunnen geven tot een op artikel 27 van deze richtlijn gebaseerd verzoek van de betrokken lidstaat om afwijkende maatregelen te mogen treffen teneinde bepaalde vormen van belastingfraude of -ontwijking te voorkomen.

27

Bovendien wijst de Zweedse regering erop dat volgens artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn de subsidies die rechtstreeks met de prijs van de belastbare handelingen verband houden, deel uitmaken van de maatstaf van heffing. Als een onderneming de maaltijden zou subsidiëren die aan haar personeelsleden worden aangeboden via een extern cateringbedrijf, zou zij het bedrag van de subsidie, dat de prijs aanvult die door het personeel aan het cateringbedrijf is betaald, rechtstreeks aan dit bedrijf betalen. De subsidie zou in dat geval als een rechtstreeks met de prijs verband houdend bedrag worden beschouwd en op grond van deze bepaling deel uitmaken van de maatstaf van heffing. Een onderneming die maaltijden subsidieert die door haar eigen diensten worden verzorgd, zou op gelijke wijze moeten worden belast.

28

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat volgens de algemene regel van artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn de maatstaf van heffing voor een goederenlevering of een dienst wordt gevormd door de tegenprestatie die de belastingplichtige werkelijk verkrijgt ‘van de zijde van de koper, van de ontvanger of van een derde, met inbegrip van de subsidies die rechtstreeks met de prijs van de handelingen verband houden’.

29

De zinsnede waarnaar de Zweedse regering verwijst, heeft betrekking op situaties waarbij drie partijen betrokken zijn, te weten de partij die de subsidie toekent, de leverancier van het goed of degene die de dienst verricht, en de koper van het goed of de ontvanger van de dienst (zie arrest van 22 november 2001, Office des produits wallons, C-184/00, Jurispr. blz. I-9115, punt 10). In het onderhavige geval zijn er slechts twee partijen, te weten Scandic als leverancier van goederen of verrichter van diensten enerzijds, en haar personeelsleden anderzijds. Bovendien wordt, zoals duidelijk uit artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn blijkt, de tegenprestatie steeds betaald door ‘de koper, [de] ontvanger of […] een derde’, en dus nooit door de leverancier of de dienstverrichter zelf. De kosten die de belastingplichtige zelf voor de verstrekking van maaltijden aan zijn personeel draagt, kunnen dus niet tot de maatstaf van heffing voor de betrokken handeling worden gerekend.

30

Uit het voorgaande volgt dat de artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling die handelingen waarvoor een werkelijke tegenprestatie wordt betaald, als een onttrekking van een goed of een verrichting van een dienst voor privé-doeleinden beschouwt, ook indien deze tegenprestatie lager is dan de kostprijs van het geleverde goed of de dienst.

Kosten

31

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Eerste kamer) verklaart voor recht:

De artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting - Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag, moeten aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling die handelingen waarvoor een werkelijke tegenprestatie wordt betaald, als een onttrekking van een goed of een verrichting van een dienst voor privé-doeleinden beschouwt, ook indien deze tegenprestatie lager is dan de kostprijs van het geleverde goed of de dienst.

ondertekeningen

Conclusie 23‑11‑2004

D. Ruiz-Jarabo Colomer

Partij(en)

CONCLUSIE VAN ADVOCAAT-GENERAAL

D. RUIZ-JARABO COLOMER

van 23 november 20042.

Zaak C-412/03

Hotel Scandic Gåsebäck AB

tegen

Riksskatteverket

[verzoek van de Regeringsrätten (Zweden) om een prejudiciële beslissing]

‘Zesde Richtlijn — Belastbaar feit — Aan leveringen van goederen en diensten onder bezwarende titel gelijkgestelde handelingen — Heffing op maaltijden die onderneming in horecasector voor minder dan kostprijs aan haar personeel verstrekt — Uitlegging van artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b’

I — Inleiding

1

Aan Regeringsrätten, de hoogste bestuursrechter in Zweden, is verzocht vast te stellen op welke wijze maaltijden die een onderneming in de horecasector voor minder dan de kostprijs aan haar personeel verstrekt, moeten worden behandeld voor de belasting over de toegevoegde waarde (hierna: ‘BTW’).

2

Teneinde hierover te kunnen beslissen, wil de nationale rechter weten of de Zesde richtlijn 77/388/EEG3. , meer in het bijzonder de artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, zich verzet tegen een nationale regeling die de levering van goederen of diensten door een belastingplichtige tegen een lagere prijs dan de aankoopprijs van het goed of de kostprijs van de dienst, evenals handelingen om niet, als onttrekking beschouwt.

II — Rechtskader

A — Het gemeenschapsrecht: de Zesde richtlijn

3

De werkingssfeer van de richtlijn is in artikel 2, lid 1 bepaald als volgt: ‘Aan de belasting over de toegevoegde waarde zijn onderworpen de leveringen van goederen en diensten, welke in het binnenland door een als zodanig handelende belastingplichtige onder bezwarende titel worden verricht.’ In de artikelen 5, lid 1, en 6, lid 1 worden deze twee soorten handelingen vervolgens nader omschreven.

4

De maatstaf van heffing is alles wat de leverancier of dienstverrichter als tegenprestatie verkrijgt of moet verkrijgen van de koper, van de ontvanger of van een derde, met inbegrip van subsidies die rechtstreeks met de prijs van de handelingen verband houden. (Artikel 11, A, lid 1, sub a)

5

Met een levering onder bezwarende titel wordt gelijkgesteld het door een belastingplichtige aan zijn bedrijf onttrekken van een goed voor eigen privé-doeleinden of voor privé-doeleinden van zijn personeel, of dat hij om niet verstrekt of, meer in het algemeen, voor andere dan bedrijfsdoeleinden bestemd, ingeval met betrekking tot dat goed of de bestanddelen daarvan recht op volledige of gedeeltelijke aftrek van de belasting over de toegevoegde waarde is ontstaan (artikel 5, lid 6).

6

In dat geval is de maatstaf van heffing de aankoopprijs van de goederen of van soortgelijke goederen of, indien deze prijs onbekend is, de kostprijs, berekend op het tijdstip waarop de handeling wordt verricht (artikel 11, A, lid 1, sub b).

7

Volgens artikel 6, lid 2, sub b, worden met een dienst verricht onder bezwarende titel gelijkgesteld het om niet verrichten van diensten door de belastingplichtige voor eigen privé-doeleinden of voor privé-doeleinden van zijn personeel, of, meer in het algemeen, voor andere dan bedrijfsdoeleinden, voor welke handelingen de maatstaf van heffing is de door de belastingplichtige voor het verrichten van de diensten gemaakte uitgaven (artikel 11, A, lid 1, sub c).

B — Het Zweedse recht: la lagen om mervärdessskatt

8

Volgens la lagen om mervärdesskattelag (wet 1994: 200), de wet die in Zweden de BTW regelt (hierna: ‘Zweedse wet’), is van onttrekking van goederen sprake wanneer een belastingplichtige aan een derde een goed verstrekt om niet of tegen een vergoeding die onder de aankoopprijs ligt, of, indien deze prijs onbekend is, de kostprijs op het tijdstip van de onttrekking (hoofdstuk 2, § 2, lid 2, juncto hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub a).

9

Van onttrekking van diensten is sprake wanneer de belastingplichtige voor eigen privé-doeleinden, voor privé-doeleinden van zijn personeel of voor andere dan bedrijfsdoeleinden een dienst verricht, laat verrichten of anderszins een dienst verstrekt, indien de dienst om niet wordt verstrekt of tegen een prijs die lager is dan de waarde van de dienst op het tijdstip van de handeling (hoofdstuk 2, § 5, eerste alinea, eerste zin, juncto hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub b)

10

In beide gevallen mag de verlaging niet op commerciële gronden stoelen. Volgens hoofdstuk 7, § 2, eerste alinea, is de maatstaf van heffing van een dergelijke onttrekking de via een van de vermelde methoden berekende waarde van de handeling.

III — De feiten, het hoofdgeding en de prejudiciële vragen

11

Hotel Scandic Gåsebäck AB (hierna:‘Scandic’) exploiteert een hotel en een restaurant en verstrekt de werknemers (tussen 23 en 25 personen) tijdens de werkdag maaltijden voor minder dan de kostprijs4. . Het voedsel wordt door hen meegenomen naar een kantine, en na de maaltijd plaatsen zij hun borden en bestek in daartoe bestemde bakken.

12

Voor het inwinnen van informatie over de fiscale behandeling van de genoemde diensten, heeft Scandic Skatterrättsnämnden (instantie belast met het geven van adviezen op fiscaal gebied aan particulieren) twee vragen gesteld. Met haar eerste vraag wenste zij te vernemen of deze diensten moeten worden beschouwd als een levering van voedsel waarvoor een belastingtarief van 12 % geldt, dan wel als een restaurantdienst waarover 25 % belasting wordt geheven. Met haar tweede vraag wenste zij te vernemen of de maatstaf van heffing wordt gevormd door het door de werknemer betaalde bedrag dan wel moet worden vastgesteld met toepassing van de Zweedse wettelijke regeling betreffende de onttrekking.

13

Op 10 juni 2002 heeft deze instantie geantwoord dat het een restaurantdienst betreft en dat de maatstaf van heffing derhalve moet worden berekend overeenkomstig hoofdstuk 2, § 5, eerste alinea, eerste zin, juncto hoofdstuk 7, § 3, lid 2, sub b van de Zweedse wet.

14

Aangezien Scandic dit standpunt niet aanvaardde en meende dat de aan haar werknemers verstrekte maaltijd als een levering van goederen moest worden beschouwd, en de maatstaf van heffing daarom vastgesteld aan de hand van de door de werknemers betaalde tegenprestatie, heeft zij zich tot Regeringsrätten gewend.

15

De verwijzende rechter heeft twijfel over de vraag of het in de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde Richtlijn vervatte begrip onttrekking enkel de handelingen om niet omvat dan wel ook, zoals in de Zweedse wet, de handelingen waarbij de begunstigde enkel een symbolische of nauw met de kostprijs verbonden betaling verricht. Teneinde deze twijfel weg te nemen heeft hij het Hof de twee volgende prejudiciële vragen gesteld:

‘1)

Voor het geval Regeringsrätten bij zijn uitspraak in het geschil tot de conclusie komt dat de verstrekkingen door verzoekster zijn aan te merken als levering van goederen, moeten de artikelen 2 en 5, lid 6, van de Zesde richtlijn dan aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een wettelijke regeling van een lidstaat volgens welke van onttrekking van goederen sprake is wanneer een belastingplichtige een goed aan iemand anders verstrekt tegen een vergoeding die lager is dan de aankoopwaarde van het goed of van soortgelijke goederen dan wel, indien er geen aankoopwaarde is, de kostprijs?

2)

Voor het geval Regeringsrätten bij zijn uitspraak in het geschil tot de conclusie komt dat de verstrekkingen door verzoekster zijn aan te merken als diensten bestaande in het serveren van maaltijden, moeten de artikelen 2 en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn dan aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een wettelijke regeling van een lidstaat volgens welke van onttrekking van diensten sprake is wanneer de belastingplichtige voor zichzelf of zijn personeel voor privé-doeleinden of andere dan bedrijfsdoeleinden een dienst verricht, laat verrichten of anderszins een dienst verstrekt tegen een vergoeding die lager is dan de kosten van de dienst?’

IV — Het procesverloop voor het Hof

16

De Commissie van de Europese Gemeenschappen, en de Zweedse, de Deense en de Griekse regering hebben binnen de in artikel 20 van het EG-Statuut van het Hof van Justitie gestelde termijn schriftelijke opmerkingen gemaakt.

17

Ter rechtszitting van 21 oktober 2004 zijn de gemachtigde van de Commissie en de gemachtigden van de Zweedse, de Griekse en de Finse regering in hun mondelinge opmerkingen gehoord.

V — Beoordeling van de prejudiciële vragen

A — Voorafgaande opmerking: de juridische kwalificatie van de handeling

18

Blijkbaar is Regeringsrätten niet geïnteresseerd in het oordeel van het Hof van Justitie over de aard van de in het hoofdgeding omstreden handeling, want hij heeft dezelfde vraag gesteld voor twee verschillende hypotheses, al naargelang het verstrekken van maaltijden aan werknemers van Scandic wordt beschouwd als een levering van goederen of als een dienstverrichting. In de prejudiciële procedure zijn de taken aldus verdeeld dat de juridische kwalificatie van de feiten de verantwoordelijkheid is van de nationale rechter die, wanneer hij gemeenschapsrecht toepast, de uitlegging van het Hof van Justitie moet volgen.

19

In haar schriftelijke opmerkingen wijst de Commissie erop dat de begrippen ‘levering van goederen’ en ‘diensten’ binnen de sfeer van de Zesde richtlijn uniform moeten worden uitgelegd en dat daarom een prejudiciële beslissing van het Hof ter zake noodzakelijk is. Hoewel de Zweedse rechter hierom niet heeft verzocht, moet dus worden herinnerd aan de richtsnoeren die het Hof in zijn rechtspraak op dit punt heeft ontwikkeld.

20

In dit verband heeft het Hof in het arrest Faaborg-Gelting Linien5. verklaard dat, om te bepalen of het bij een handeling gaat om een levering van goederen dan wel een dienst, alle omstandigheden waaronder de betrokken handeling wordt verricht in aanmerking moeten worden genomen om daaruit de kenmerkende elementen naar voren te halen (punt 12)6. . Rekening houdend met deze regel was het van oordeel dat de exploitatie van een restaurant op de regelmatig tussen de havens van Faaborg (Denemarken) en Gelting (Duitsland) varende veerboten als een dienst moest worden beschouwd (punt 15), omdat de voor deze contractvorm specifieke elementen overheersten, terwijl de levering van voedsel slechts een gering onderdeel van de gehele handeling vertegenwoordigde (punten 13 en 14)7. .

21

Het belastbaar feit wordt dus niet in zijn verschillende bestanddelen opgesplitst om ze ieder afzonderlijk aan de BTW te onderwerpen. Het Hof gaat uit van het beginsel van ‘eenheid van de prestatie’8. , waarbij het alle bestanddelen van de handeling in aanmerking neemt en deze kwalificeert aan de hand van het overheersende bestanddeel. Conform dit criterium zal Regeringsrätten derhalve de activiteit die Scandic ten behoeve van haar werknemers verricht, als geheel moeten bezien om vervolgens, uitgaande van het overheersende bestanddeel ervan, tot de kwalificatie levering van goederen of diensten te beslissen.

B — Onttrekking en BTW

22

De kernvraag in de zaak is of de Zesde richtlijn toestaat dat een nationale regeling de in het hoofdgeding omstreden situatie waarin de werknemers van Scandic voor de verstrekte maaltijden een zeker bedrag aan de onderneming betalen, hoewel minder dan de kostprijs, als onttrekking aanmerkt.

23

De letter en de geest van de Zesde richtlijn en dus de wil van de communautaire wetgever wijzen niet in die richting.

1. Waarom is de onttrekking belastbaar?
24

De onttrekking van goederen of diensten voor privé-doeleinden is gelijkgesteld aan de levering van goederen of diensten onder bezwarende titel op grond van het neutraliteitsbeginsel, dat een van de grondslagen van het gemeenschappelijke BTW-stelsel is9. en beoogt te waarborgen dat de belastingheffing geen invloed op het productieproces heeft10. , en wel door gelijke behandeling van alle commerciële activiteiten zonder wijziging van hun prijs11. . Het mechanisme is eenvoudig: de BTW drukt op verbruikshandelingen, als indirecte uiting van de economische draagkracht van personen, door middel van het heffen van belasting over de handelingen van ondernemers of van beroepsbeoefenaren die de fiscale last via afwenteling bij de eindverbruiker leggen, waardoor de belasting voor de belastingplichtigen ‘neutraal’ wordt omdat zij enkel wordt gedragen door de laatste schakel in de keten, degene aan wie het goed of de dienst wordt geleverd12. .

25

Een van de gevolgen van dit beginsel is het verbod op ongelijke behandeling van gelijke situaties. Wat het onderhavige geval betreft, behoren de eindverbruikers en degenen die dat niet zijn, doch zich in een materieel soortgelijke situatie bevinden, in het BTW-systeem onder dezelfde regeling te vallen. Daarom moeten ondernemers of beroepsbeoefenaren die zich als de definitieve koper of de eindverbruiker gedragen, ook als zodanig worden beschouwd door hun rechtshandelingen dienovereenkomstig te behandelen, ten einde ‘te beletten dat het verbruik voor privé-doeleinden door belastingplichtigen aan belastingheffing ontkomt’13. .

26

In die zin heeft het Hof in het door mij in voetnoot 12 aangehaalde arrest De Jong verklaard, dat artikel 5, lid 6, van de Zesde richtlijn verzekert dat een belastingplichtige die een goed aan zijn bedrijf onttrekt en een gewone consument die een zelfde soort goed koopt, gelijk worden behandeld ( punt 15)14. . Blijkens de arresten Enkler15. en Fillibeck16. heeft artikel 6, lid 2, sub a, hetzelfde doel, door het gebruik van het goed voor dergelijke doeleinden gelijk te stellen aan een dienstverrichting onder bezwarende titel.

27

Kortom, het gaat erom te verhinderen dat de belastingplichtige, wanneer hij de bij aankoop van een voor zijn onderneming bestemd goed door hem betaalde BTW heeft afgetrokken, aan belastingbetaling kan ontkomen door het aan zijn bedrijfsvermogen te ‘onttrekken’ (artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub a,) en daardoor onterechte voordelen geniet ten opzichte van de normale consument die bij aankoop of gebruik van dat goed belasting heeft moeten betalen17. .

28

Het neutraliteitsbeginsel en de daaruit voortvloeiende gelijkheid van regeling leiden tot dezelfde oplossing ingeval de ondernemer de in artikel 6, lid 2, sub b, bedoelde diensten voor eigen privé-doeleinden of voor privé-doeleinden van zijn personeel om niet verricht. Als men marktdeelnemers in vergelijkbare situaties aan dezelfde belastingdruk wil onderwerpen, dient de ondernemer die diensten van de onderneming voor privé-doeleinden gebruikt, wat de BTW betreft, in dezelfde positie te worden geplaatst als particuliere consumenten die deze diensten moeten betalen: beiden zijn zij de laatste schakel in de keten.

29

Kort samengevat, een belastingplichtige mag een goed voor privé-doeleinden aan zijn onderneming onttrekken (artikel 5, lid 6) of daarvoor bestemmen (artikel 6, lid 2, sub a). Heeft hij de BTW bij aankoop van het goed afgetrokken, dan verkrijgt hij ten opzichte van de normale kopers of verbruikers die verplicht zijn deze belasting te betalen, een onterecht voordeel wanneer hij zich daarna als een eindverbruiker gedraagt en deze belasting niet voldoet.18. Wanneer hij om niet en met een zelfde doel een dienst van zijn onderneming voor eigen privé-doeleinden gebruikt (artikel 6, lid 2, sub b) zonder de belasting te voldoen, creëert hij voor zichzelf een belastingvrij, geprivilegieerd verbruik dat inbreuk maakt op het neutraliteitsbeginsel.

30

Voor een beter begrip van de door mij voorgestelde uitlegging lijkt het mij raadzaam om enkele voorbeelden te geven.19.

31

Een autohandelaar bestemt een auto uit zijn bedrijf voor privé-gebruik of schenkt deze aan een vriend. Over deze overdracht is hij BTW verschuldigd (1 000 euro), omdat anders het eindverbruik, waarop de belasting juist moet drukken, onbelast zou blijven. Heeft hij de bij aankoop van de auto betaalde BTW echter niet afgetrokken, leidt de heffing over het eigen gebruik en over de aanschaf van de auto in strijd met het neutraliteitsbeginsel tot een verdubbeling van de belasting (2 000 euro). Is de voorbelasting wel afgetrokken, dan vereist dit beginsel dat belasting wordt betaald om te verhinderen dat een belastbaar feit onbelast blijft. Daarom gaan de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub a, van de Zesde richtlijn ervan uit dat de onttrekking pas belastbaar is als de voorbelasting is afgetrokken.

32

Een ander voorbeeld: een architect maakt tekeningen voor de bouw van een ééngezinswoning voor hemzelf. In dat geval begint en eindigt de productieketen met de dienstverrichting, zonder eerdere fases die tot BTW-heffing hadden kunnen leiden, zodat de belasting over deze werkzaamheden niet afhankelijk kan worden gesteld van de aftrek van voorbelasting, die nooit is betaald. Het doel van artikel 6, lid 2, sub b, blijft echter hetzelfde, namelijk ‘voorkomen dat een belastingplichtige belastingvrij commerciële diensten van zijn onderneming ontvangt, waarover een particulier BTW zou hebben moeten betalen’20. .

2. De maatstaf van heffing bij onttrekkingen
33

In het algemeen is de maatstaf van heffing de tegenprestatie die de leverancier of dienstverrichter verkrijgt (artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde Richtlijn). In geval van onttrekking geldt daarentegen de aankoopprijs van de goederen of van soortgelijke goederen, de kostprijs dan wel de door de belastingplichtige voor het verrichten van de diensten gemaakte uitgaven (artikel 11, A, lid 1, sub b en c).

34

Er is dus geen middenweg. Bij de onttrekking wordt een ander aanknopingspunt genomen, omdat de ontvanger van het goed of de dienst niets betaalt, en blijft elke onder bezwarende titel verrichte handeling buiten beschouwing zoals uit de bewoordingen van de genoemde bepalingen blijkt.

35

Deze gedachtegang is in overeenstemming met 's Hofs rechtspraak betreffende het begrip tegenprestatie, die inhoudt dat er tussen de verkoper (of dienstverrichter) en de koper (of ontvanger van de dienst) een rechtsbetrekking moet bestaan waarbij over en weer prestaties worden gewisseld, en de door de dienstverlener ontvangen vergoeding de werkelijke tegenwaarde vormt voor de aan de ontvanger verleende dienst21. . Het gaat dus om een subjectief criterium waarbij niet een volgens objectieve criteria geschatte waarde telt, maar het in elk concreet geval werkelijk ontvangen bedrag22. . De omstandigheid dat een economische activiteit tegen een hogere of lagere kostprijs wordt verricht, is dus irrelevant voor de vraag of het om een handeling onder bezwarende titel gaat.

36

Daarbij komt, zoals de Commissie heeft opgemerkt, dat nergens in de Zesde richtlijn of in de rechtspraak wordt geëist dat de maatstaf van heffing is afgestemd op de geschatte marktwaarde van de belaste handeling, onafhankelijk van de werkelijk betaalde prijs. Artikel 11 gaat in dezelfde richting door te bepalen dat dit element ter vaststelling van de belastingschuld geen prijsverminderingen, prijskortingen en -rabatten omvat (artikel 11, A, lid 3), en wordt verlaagd in geval van annulering, verbreking, ontbinding, gehele of gedeeltelijke niet-betaling of in geval van prijsverminderingen nadat de handeling heeft plaatsgevonden (artikel 11, C, lid 1). De maatstaf van heffing wordt altijd bepaald aan de hand van de ontvangen prestatie23. , een regel die ook berust op het neutraliteitsbeginsel en op de aard van de BTW als een indirecte belasting van de uit consumptie blijkende economische draagkracht, wat vereist dat het belastingbedrag naar de in het laatste stadium van het economische proces werkelijk ‘toegevoegde’ waarde wordt vastgesteld24. .

37

In de systematiek van de artikelen 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde Richtlijn passen slechts handelingen om niet; de overige handelingen, ook wanneer zij onder de kostprijs zijn verricht, moeten worden beschouwd als handelingen onder bezwarende titel en vallen dus onder artikel 2, lid 1. Deze bepalingen verzetten zich dus tegen een nationale wetgeving die ‘verkoop met verlies’ als onttrekking aanmerkt.

38

De Zweedse regering wijst dit standpunt af en stelt dat er geen enkel verschil bestaat tussen de tegen een symbolische prijs verrichte handeling en een handeling om niet. Deze stelling is retoriek en voor deze zaak niet relevant, omdat de werknemers van Scandic volgens de verwijzende rechter voor hun maaltijden meer betalen dan de kosten die ze voor de onderneming meebrengen, ook al zal dat bedrag in de toekomst ‘lager kunnen zijn’. De uitdrukking ‘symbolische betaling’ komt in zijn beschikking niet voor.

39

Haar opvatting valt niet te verdedigen met de angst voor fraude, die uit haar opmerkingen evenals uit die van de Griekse en de Finse regering blijkt. Zij vergeet dat de gemeenschapswetgever rekening heeft gehouden met deze mogelijkheid en de lidstaten in artikel 27 van de Zesde richtlijn de gelegenheid geeft om de richtlijn onder bepaalde omstandigheden niet toe te passen. Bovendien miskent zij het feit dat het rechtmatige belang om fraude te voorkomen, niet absoluut mag worden gemaakt door de uitzondering (vaststelling van de maatstaf van heffing volgens de marktprijs voor handelingen om niet) tot algemene regel te verheffen en de tekst van een belastingbepaling te verruimen, want, zoals wij nog zullen zien, de analogie verdraagt zich slecht met de hoofdbeginselen van dit gebied van de rechtsorde.

40

In elk geval is het standpunt van de Zweedse regering, ook al pretendeert zij de fiscale neutraliteit te waarborgen, onaanvaardbaar. Volgens haar betaalt een onderneming die de door een ander horecabedrijf geleverde maaltijden voor zijn personeel subsidieert, die onderneming het met de subsidie overeenkomende bedrag, aangevuld met het bedrag dat het personeel betaalt. Dit bedrag houdt rechtstreeks verband met de prijs en moet volgens artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn in de maatstaf van heffing worden opgenomen. Haars inziens moet de werkgever die zijn eigen diensten laat voorzien in de maaltijden voor zijn personeel, dezelfde behandeling krijgen, maar dit is niet mogelijk wanneer enkel het door de werknemer betaalde bedrag wordt belast.

41

De Zweedse regering geeft het begrip ‘subsidie’ een strekking die het niet heeft, omdat de Zesde richtlijn het gebruikt in de technisch-juridische zin van middel voor de overheid om een bepaalde sector te stimuleren door aan particulieren economische voordelen te verschaffen. Daarom verlangt het Hof dat de subsidie wordt verleend door een overheidsinstantie, wat de betrokkenheid van drie partijen impliceert, de overheidsinstantie die de subsidie toekent, de begunstigde ondernemer en de eindverbruiker25. . Kortom, artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde Richtlijn heeft enkel betrekking op ‘subsidies die volledig of gedeeltelijk een tegenprestatie vormen voor een goederenlevering of dienstverrichting en die door een derde aan de verkoper of dienstverrichter worden betaald’26. .

42

In werkelijkheid miskent de Zweedse regering de materiële dimensie van het legaliteitsbeginsel in het belastingrecht. Zoals in het strafrecht met betrekking tot de vrijheid, beoogt het om de wetgever, aan wie de soevereiniteit is opgedragen, als enige de bevoegdheid te verlenen om burgers in hun vermogen te beperken27. . Een onmisbare aanvulling op dit beginsel is het verbod van analogische interpretatie van belastingbepalingen ten nadele van de belastingplichtige, dit om te voorkomen dat zij die deze bepalingen in het algemeen toepassen, en de rechters in het bijzonder, verder gaan dan de in de wet tot uitdrukking gebrachte wil en handelingen aan belasting onderworpen die niet door de bewoordingen van de bepalingen worden gedekt. Waar zij voorstelt om het begrip subsidies in artikel 11, A, lid 1, sub a, van de Zesde richtlijn te verruimen, bedient de Zweedse regering zich van deze hermeneutische techniek; deze wijze van uitbreiding van de objectieve draagwijdte van belastingbepalingen is echter uitdrukkelijk verboden in de rechtsordes van bepaalde lidstaten28. .

VI — Conclusie

43

Gelet op het voorgaande geef ik het Hof in overweging om de vragen van Regeringsrätten te beantwoorden als volgt:

‘De artikelen 2, 5, lid 6, en 6, lid 2, sub b, van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting - Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag, moeten aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling die handelingen waarbij sprake is van een tegenprestatie, als onttrekking van een goed of een dienst beschouwt, ook wanneer deze tegenprestatie minder dan de verkoopprijs van de geleverde goederen of van soortgelijke goederen, of dan de kostprijs van de verrichte dienst bedraagt.’

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.