HvJ EU, 21-12-2011, nr. C-495/10

De eerste, de vierde, de dertiende en de achttiende overweging van de considerans van richtlijn 85/374 luiden:

Artikel 1 van richtlijn 85/374 bepaalt dat ‘[d]e producent […] aansprakelijk [is] voor de schade, veroorzaakt door een gebrek in zijn product’.

Artikel 3 van deze richtlijn luidt:

Artikel 13 van richtlijn 85/374 bepaalt het volgende:

Van richtlijn 85/374 is op 30 juli 1985 aan de lidstaten kennis gegeven.

Richtlijn 85/374 is in het nationale recht omgezet bij de artikelen 1386-1 tot en met 1386-18 van de Franse Code civil.

De verwijzende rechter zet uiteen dat de aansprakelijkheid van openbare gezondheidsinstellingen jegens hun patiënten onder een bijzondere buitencontractuele aansprakelijkheidsregeling valt, die gebaseerd is op de specifieke betrekkingen tussen het openbare ziekenhuis en de daar opgenomen personen. Bedoelde regeling wordt beheerst door wettelijke bepalingen en door beginselen die zijn ontwikkeld door de administratieve rechter.

Tot deze beginselen behoort met name het beginsel dat een openbaar ziekenhuis, zelfs bij het ontbreken van een onrechtmatige daad van zijn kant, de schade dient te vergoeden die een patiënt heeft geleden ten gevolge van gebreken van een bij de verzorging gebruikt toestel of product.

Met zijn tweede vraag, die eerst moet worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de aansprakelijkheid van een dienstverrichter die in het kader van een dienstverrichting, zoals de zorgverstrekking in een ziekenhuisomgeving, toestellen of producten met gebreken gebruikt en daardoor schade veroorzaakt aan de dienstontvanger, binnen de werkingssfeer van richtlijn 85/374 valt, zodat deze richtlijn zich verzet tegen het bestaan van een nationale regeling als die in het hoofdgeding, die voorziet in de aansprakelijkheid van een dergelijke dienstverrichter voor de daardoor veroorzaakte schade, zelfs bij ontbreken van een onrechtmatige daad van zijn kant.

Zoals blijkt uit de eerste overweging van de considerans, beoogt richtlijn 85/374 de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten inzake de aansprakelijkheid van de producent voor schade die door een gebrek van zijn producten is veroorzaakt.

Volgens vaste rechtspraak streeft de richtlijn voor de punten die zij regelt een volledige harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten na (zie arresten van 25 april 2002, Commissie/Frankrijk, C-52/00, Jurispr. blz. I-3827, punt 24, en Commissie/Griekenland, C-154/00, Jurispr. blz. I-3879, punt 20, alsook van 10 januari 2006, Skov en Bilka, C-402/03, Jurispr. blz. I-199, punt 23).

Daarentegen, zoals blijkt uit de achttiende overweging van de considerans, dient richtlijn 85/374 geen uitputtende harmonisatie van de aansprakelijkheid voor producten met gebreken tot stand te brengen op andere dan de punten die zij regelt (zie arrest van 4 juni 2009, Moteurs Leroy Somer, C-285/08, Jurispr. blz. I-4733, punten 24 en 25).

Het door richtlijn 85/374 tot stand gebrachte geharmoniseerde stelsel van burgerlijke aansprakelijkheid van producenten voor door gebrekkige producten veroorzaakte schade, beantwoordt blijkens de eerste overweging van de considerans aan de doelstelling de onvervalste mededinging tussen de marktdeelnemers te waarborgen, het vrij verkeer van goederen te vergemakkelijken, en verschillen in het niveau van de consumentenbescherming te vermijden. De door de Uniewetgever vastgelegde begrenzing van het toepassingsgebied van deze richtlijn is het resultaat van een gecompliceerd afwegingsproces tussen deze verschillende belangen (zie in die zin reeds aangehaalde arresten Commissie/Frankrijk, punten 17 en 29, alsook Commissie/Griekenland, punten 13 en 29).

In dit verband is in de vierde overweging van de considerans van richtlijn 85/374 benadrukt dat de bescherming van de consument vereist dat alle deelnemers aan het productieproces aansprakelijk zijn indien het eindproduct, een onderdeel of de door hen geleverde grondstof gebreken vertoont, en dat om dezelfde reden aansprakelijk moeten zijn zij die producten in de Gemeenschap invoeren, die zich als producent presenteren door op het product hun naam, hun merk of een ander onderscheidingsteken aan te brengen of die een product leveren waarvan niet kan worden vastgesteld wie de producent is.

Artikel 1 van richtlijn 85/734, schrijft voor dat ‘[d]e producent […] aansprakelijk [is] voor de schade, veroorzaakt door een gebrek in zijn product’, en artikel 3 van de richtlijn, dat met name de voorwaarden verduidelijkt waaronder ook de persoon die zich als producent presenteert, de invoerder van een product in de Unie of ook de leverancier ervan als producent moeten worden beschouwd, moeten gelezen worden in het licht van de eerste en de vierde overweging van de considerans van de richtlijn.

Wat meer in het bijzonder de bepalingen van bedoeld artikel 3 betreft, heeft het Hof, na een onderzoek van de ontstaansgeschiedenis die heeft geleid tot de vaststelling van richtlijn 85/374, reeds de gelegenheid gehad om aan te geven dat de keuze om in de door deze richtlijn vastgestelde wettelijke regeling de last van de aansprakelijkheid voor schade die door producten met gebreken werd veroorzaakt in principe op de producent te leggen, en uitsluitend in bepaalde welomschreven gevallen op de invoerder en de leverancier, werd gemaakt ná afweging van de respectieve rollen van de verschillende marktdeelnemers in de productie- en verhandelingsketens (arrest Skov en Bilka, reeds aangehaald, punt 29).

Daarom heeft het Hof uitgesloten dat richtlijn 85/374 enkel een volledige harmonisatie van de aansprakelijkheid van de producent voor producten met gebreken tot stand brengt, zonder tevens de aansprakelijkheid van de leverancier te regelen. Het Hof heeft geoordeeld dat de artikelen 1 en 3 van de richtlijn, die het begrip ‘producent’ omschrijven, niet enkel de aansprakelijkheid van de producent van een product met gebreken regelen, maar dat zij bepalen wie van de beroepsmatig handelende personen die hebben deelgenomen aan het productie- en verhandelingsproces, de door de richtlijn ingevoerde aansprakelijkheid zal moeten dragen, en dat de kring van aansprakelijke personen tegen wie de gelaedeerde in het kader van de aansprakelijkheidsregeling van de richtlijn een vordering kan instellen, in dit verband op uitputtende wijze wordt afgebakend in de genoemde artikelen 1 en 3 (arrest Skov en Bilka, reeds aangehaald, punten 24, 26, 30, 32 en 33).

In het onderhavige geval moet worden vastgesteld dat de aansprakelijkheid die kan rusten op een gebruiker die, zoals het CHU de Besançon, in het kader van aan een patiënt verstrekte zorgen, gebruik maakt van een product of toestel dat hij vooraf heeft gekocht, zoals een elektrische matras, geen deel uitmaakt van de punten die richtlijn 85/374 regelt en dus buiten de werkingssfeer ervan valt.

Immers, zoals de Franse en de Griekse regering en de Europese Commissie hebben aangevoerd, en zoals ook de advocaat-generaal in de punten 27 tot 32 van zijn conclusie aangeeft, kan een dergelijke gebruiker niet worden beschouwd als een deelnemer aan het productie- en verhandelingsproces van het betrokken product, waarop, zoals hiervoor uiteengezet, de omschrijving van ‘producent’ in artikel 3 van richtlijn 85/374 betrekking heeft. Anders dan het CHU de Besançon stelt, kan hij evenmin worden gekwalificeerd als leverancier van het bedoelde product in de zin van lid 3 van dit artikel. In het bijzonder kan niet worden gesteld dat in het hoofdgeding het CHU de Besançon aan de patiënt een product heeft geleverd dat is bestemd om door hem te worden gebruikt.

Overigens doet het loutere naast elkaar bestaan van de bij richtlijn 85/374 ingestelde aansprakelijkheidsregeling van de producent en een nationale regeling die voorziet in de objectieve aansprakelijkheid van de dienstverrichter die in het kader van ziekenhuiszorg schade veroorzaakt aan de dienstontvanger door het gebruik van een product met gebreken, niet af aan de effectiviteit van de aansprakelijkheidsregeling van de producent, en evenmin aan de doelstellingen die de Uniewetgever met deze regeling heeft beoogd.

In dit verband moet in de eerste plaats worden verduidelijkt dat een dergelijke aansprakelijkheid van de dienstverrichter, wanneer zij is voorzien in het recht van een lidstaat, en zoals ook de Franse, de Duitse en de Griekse regering hebben benadrukt en de advocaat-generaal in punt 45 van zijn conclusie aangeeft, hoe dan ook enkel tot stand zou kunnen worden gebracht op voorwaarde dat zij geen afbreuk doet aan de regeling van richtlijn 85/374. De toepassing van nationale regels mag immers niet afdoen aan de nuttige werking van de richtlijn (arrest van 10 mei 2001, Veedfald, C-203/99, Jurispr. blz. I-3569, punt 27). De mogelijkheid moet dus blijven bestaan om de producent aansprakelijk te stellen indien is voldaan aan de voorwaarden waarvan de richtlijn het bestaan van een dergelijke aansprakelijkheid afhankelijk stelt. Deze mogelijkheid om een aansprakelijkheidsvordering in te stellen moet niet enkel open staan voor de gelaedeerde, maar ook voor de dienstverrichter, die hiervoor met name over een systeem moet beschikken zoals het beroep op een garantie, waaraan de verwijzende rechter in zijn eerste vraag refereert.

Wat in de tweede plaats de doelstellingen betreft van de met richtlijn 85/374 ingevoerde aansprakelijkheidsregeling van de producent, is in de punten 22 en 23 van het onderhavige arrest er reeds aan herinnerd dat zij in het bijzonder beoogt het vrij verkeer van goederen te vergemakkelijken, en zowel een onvervalste mededinging tussen de betrokken marktdeelnemers als de consumentenbescherming te verzekeren.

In dit verband dient allereerst erop te worden gewezen dat de bewoordingen van richtlijn 85/374 geenszins de conclusie rechtvaardigen dat de Uniewetgever, door een aansprakelijkheid van de producent voor producten met gebreken in te voeren, de bedoeling heeft gehad ter verzekering van een onvervalste mededinging en ter vergemakkelijking van het vrij verkeer van goederen, de lidstaten de vrijheid te ontnemen om voor de vergoeding van schade veroorzaakt door een product met gebreken, dat is gebruikt in het kader van een dienstverrichting zoals aan de orde in het hoofdgeding, een aansprakelijkheidsregeling voor de dienstverrichter in te voeren die, in voorkomend geval, overeenstemt met die van voormelde richtlijn (zie, naar analogie, arrest Moteurs Leroy Somer, reeds aangehaald, punt 30).

Vervolgens, en zoals de Griekse regering heeft aangevoerd, hangt het vrij verkeer van goederen in de eerste plaats af van de activiteit van de producenten, de invoerders en de leveranciers van deze goederen, en kunnen verschillen in nationale regelingen inzake de aansprakelijkheid van deze marktdeelnemers bijgevolg overduidelijk een invloed hebben op dit vrij verkeer, waar tegenover staat dat de activiteit van dienstverrichters die, nadat zij goederen hebben aangekocht, deze gebruiken in het kader van de diensten die zij verrichten ten behoeve van derden, in dit opzicht merkbare verschillen vertoont, zodat zij niet kan worden gelijkgesteld met die van de producenten, de invoerders en de leveranciers.

Overigens moet ook worden benadrukt dat, voor zover een eventuele uit het nationale recht voortvloeiende objectieve aansprakelijkheid van de dienstverrichter slechts tot stand wordt gebracht, zoals aangegeven in punt 30 van dit arrest, op voorwaarde dat zij geen afbreuk doet aan de uit richtlijn 85/374 voortvloeiende aansprakelijkheid van de producent, een dergelijke aansprakelijkheid van de dienstverrichter niet van dien aard lijkt te zijn dat zij de mededinging tussen de deelnemers aan het productie- en verhandelingsproces vervalst.

Ten slotte, aangezien zij hoogstens bovenop de uit richtlijn 85/374 voortvloeiende aansprakelijkheid van de producent kan komen, kan de eventuele objectieve aansprakelijkheid van de dienstverrichter de bescherming van de consument versterken, zoals de advocaat-generaal in de punten 45 en 46 van zijn conclusie aangeeft.

Wat de punten 12 en 17 van het reeds aangehaalde arrest Veedfald betreft, waar in de loop van de procedure voor het Hof naar is verwezen, moet eraan worden herinnerd dat de eerste vraag die werd gesteld in de zaak die aanleiding gaf tot dit arrest, betrekking had op een geval waarin ‘de producent het [gebrekkige] product in het kader van een bepaalde medische dienstverrichting vervaardigt en gebruikt […] [op] een menselijk orgaan’ en enkel beoogde te weten of, in dat geval, het product met gebreken al dan niet kon worden beschouwd als ‘in het verkeer gebracht’ in de zin van artikel 7, sub a, van richtlijn 85/374.

Zoals de Franse regering heeft aangevoerd en zoals ook de advocaat-generaal in punt 38 van zijn conclusie aangeeft, volgt hieruit dat, aangezien de rechtspersoon waarvan de aansprakelijkheid in geding is, niet enkel de betrokken dienstverrichter is, maar ook de ‘producent’ in de zin van de bepalingen van richtlijn 85/374, de vraag of deze richtlijn ook betrekking kan hebben op de aansprakelijkheid van een dienstverrichter die gebruik maakt van producten met gebreken waarvan hij niet de producent is, in het kader van de genoemde zaak niet aan de orde was.

In deze omstandigheden mag het reeds aangehaalde arrest Veedfald niet worden uitgelegd alsof deze vraag daarin zou zijn beantwoord. Overigens, zoals de advocaat-generaal in de punten 39 en 40 van zijn conclusie aangeeft, heeft het Hof zich in het arrest González Sánchez van 25 april 2002 (C-183/00, Jurispr. blz. I-3901) evenmin over deze vraag uitgesproken.

Gelet op wat voorafgaat, moet op de tweede vraag worden geantwoord dat de aansprakelijkheid van een dienstverrichter die in het kader van een dienstverrichting, zoals de zorgverstrekking in een ziekenhuisomgeving, toestellen of producten met gebreken gebruikt waarvan hij niet de producent is in de zin van artikel 3 van richtlijn 85/374 en daardoor schade veroorzaakt aan de dienstontvanger, niet binnen de werkingssfeer van deze richtlijn valt. Deze richtlijn verzet zich er bijgevolg niet tegen dat een lidstaat een regeling instelt als die in het hoofdgeding, die voorziet in de aansprakelijkheid van een dergelijke dienstverrichter voor de daardoor veroorzaakte schade, zelfs bij ontbreken van een aan hem toe te rekenen onrechtmatige daad, evenwel op voorwaarde dat voor de gelaedeerde en/of voor de dienstverrichter de mogelijkheid blijft bestaan om tegen de producent een aansprakelijkheidsvordering in te stellen op grond van deze richtlijn, indien is voldaan aan de voorwaarden ervan.

Gelet op het antwoord op de tweede vraag van de verwijzende rechter, behoeft de eerste vraag niet te worden beantwoord.