HvJ EU, 11-02-2010, nr. C-405/08

De punten 18, 23 en 28 van de considerans van richtlijn 2002/14 luiden:

4 Artikel 1 van richtlijn 2002/14 luidt:

Artikel 4, lid 1, van richtlijn 2002/14 luidt:

Artikel 5 van deze richtlijn bepaalt:

Artikel 7 van deze richtlijn bepaalt:

Artikel 8 van richtlijn 2002/14 luidt:

Overeenkomstig artikel 9, lid 4, van deze richtlijn kan de omzetting ervan niet worden aangevoerd om een teruggang te rechtvaardigen ten opzichte van de bestaande situatie in de lidstaten of onder het algemene niveau van bescherming van de werknemers op de onder deze richtlijn vallende gebieden.

Krachtens artikel 11, lid 1, van richtlijn 2002/14 moesten de lidstaten enerzijds de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen vaststellen om uiterlijk op 23 maart 2005 aan deze richtlijn te voldoen, of er zorg voor dragen dat uiterlijk op diezelfde datum de sociale partners via akkoorden de nodige bepalingen in werking hadden doen treden, waarbij de lidstaten alle nodige maatregelen moeten treffen om te allen tijde in staat te zijn de bij deze richtlijn opgelegde resultaten te garanderen. Anderzijds moesten zij de Commissie van de Europese Gemeenschappen van de vaststelling of de invoering van deze bepalingen onverwijld in kennis stellen.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of richtlijn 2002/14 aldus moet worden uitgelegd dat zij zich verzet tegen een omzetting ervan bij collectieve arbeidsovereenkomst, die tot gevolg heeft dat een werknemersgroep door de betrokken collectieve arbeidsovereenkomst is gedekt, hoewel de werknemers van deze groep niet zijn aangesloten bij de vakvereniging die partij is bij deze overeenkomst, en hun beroepsgroep niet door deze vereniging is vertegenwoordigd.

Uit artikel 11, lid 1, van richtlijn 2002/14 volgt dat de lidstaten het aan de sociale partners kunnen overlaten om de nodige bepalingen voor de omzetting van deze richtlijn in werking te doen treden, waarbij de lidstaten te allen tijde in staat moeten zijn de erbij opgelegde resultaten te garanderen.

De rol van de sociale partners bij de vaststelling en de uitvoering van de nadere regelingen inzake informatie en raadpleging in de zin van richtlijn 2002/14 en dus bij de omzetting ervan is niet beperkt tot de hun bij dit artikel 11, lid 1, gegeven taak. Blijkens punt 23 van de considerans van deze richtlijn kunnen de lidstaten aan de sociale partners een centrale rol toekennen, zodat zij vrijelijk, door middel van akkoorden, regelingen inzake informatie en de raadpleging kunnen treffen die beter aansluiten bij hun behoeften en wensen.

Artikel 1, lid 2, van deze richtlijn bepaalt ook dat deze nadere regelingen worden vastgesteld en uitgevoerd niet alleen overeenkomstig de nationale wetgeving, maar ook overeenkomstig de in de lidstaten gebruikelijke praktijken op het gebied van sociaal overleg.

Zo ook kunnen de lidstaten volgens artikel 5 van richtlijn 2002/14 het overlaten aan de sociale partners op het passende niveau om vrijelijk en te allen tijde via onderhandelingen de nadere regelingen voor informatie en raadpleging van de werknemers in een akkoord vast te leggen. Volgens dit artikel kunnen deze akkoorden alsmede die welke voorhanden zijn op de datum van omzetting van deze richtlijn en de eventuele latere verlengingen van dergelijke akkoorden, bepalingen bevatten die afwijken van artikel 4 van deze richtlijn, op voorwaarde dat niet wordt afgedaan aan de beginselen van artikel 1 ervan en aan de door de lidstaten vastgestelde voorwaarden en beperkingen.

De marge die richtlijn 2002/14 de lidstaten dus laat, is in overeenstemming met de rechtspraak van het Hof volgens welke het de lidstaten vrijstaat de implementatie van de op dit gebied door de richtlijn bedoelde doelstellingen van sociaal beleid in eerste instantie aan de sociale partners over te laten (zie in die zin met name arresten van 28 oktober 1999, Commissie/Griekenland, C-187/98, Jurispr. blz. I-7713, punt 46, en 18 december 2008, Andersen, C-306/07, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 25).

Deze marge ontslaat de lidstaten evenwel niet van de verplichting om door passende wettelijke en bestuursrechtelijke maatregelen te waarborgen, dat alle werknemers de volledige bij richtlijn 2002/14 verleende bescherming kunnen genieten. De overheid moet deze bescherming waarborgen telkens wanneer bescherming niet anderszins is gewaarborgd, met name wanneer de betrokken werknemers bescherming missen doordat zij niet bij een vakvereniging zijn aangesloten (arrest Andersen, reeds aangehaald, punt 26).

Daar de groep personen die onder een collectieve arbeidsovereenkomst kunnen vallen, zoals in het bijzonder in het geval van een overeenkomst die algemeen verbindend is verklaard, volledig los kan staan van de vraag of zij al dan niet zijn aangesloten bij een vakvereniging die partij is bij die overeenkomst, ontneemt de omstandigheid dat iemand niet bij een dergelijke vakvereniging is aangesloten, hem als zodanig niet de door de betrokken overeenkomst geboden rechtsbescherming (arrest Andersen, reeds aangehaald, punt 34).

Richtlijn 2002/14 verzet zich er als zodanig dus niet tegen dat een werknemer die niet is aangesloten bij een vakvereniging die partij is bij een collectieve arbeidsovereenkomst die deze richtlijn omzet, krachtens deze collectieve arbeidsovereenkomst de volledige in deze richtlijn bedoelde bescherming geniet, hoewel hij niet is aangesloten bij een dergelijke vakvereniging.

Volgens de schriftelijk en mondeling bij het Hof gemaakte opmerkingen zijn partijen het erover oneens of naar Deens recht een werknemersvertegenwoordiger als Holst al dan niet door de Samarbejdsaftale is gedekt en of hij, hoewel hij niet is aangesloten bij de vakvereniging die partij is bij deze overeenkomst, zich voor de nationale rechter kan beroepen op de beschermende bepalingen ervan.

In het kader van een prejudiciële verwijzing staat het evenwel aan de verwijzende rechter en niet aan het Hof om na te gaan eerst of Holst door de Samarbejdsaftale en/of door andere bepalingen van nationaal recht tot omzetting van richtlijn 2002/14 is gedekt, vervolgens of alle werknemers die binnen de werkingssfeer van de Samarbejdsaftale vallen, ongeacht of zij al dan niet bij een vakvereniging zijn aangesloten, het recht hebben zich voor de nationale rechter te beroepen op de beschermende bepalingen van deze overeenkomst, zodat al deze werknemers dezelfde bescherming genieten, en ten slotte of deze overeenkomst tegen de achtergrond van de antwoorden van het Hof op de prejudiciële vragen de werknemers die binnen de werkingssfeer ervan vallen, een effectieve bescherming van de hun bij deze richtlijn verleende rechten garandeert (zie in die zin arrest Andersen, reeds aangehaald, punten 28, 29 en 37).

Gelet op deze overwegingen dient op de eerste vraag te worden geantwoord dat richtlijn 2002/14 aldus moet worden uitgelegd dat zij zich niet verzet tegen een omzetting van deze richtlijn bij collectieve arbeidsovereenkomst, die tot gevolg heeft dat een werknemersgroep door de betrokken collectieve arbeidsovereenkomst is gedekt, hoewel de werknemers van deze groep niet zijn aangesloten bij de vakvereniging die partij is bij deze overeenkomst, en hun beroepsgroep niet door deze vereniging is vertegenwoordigd, voor zover de collectieve arbeidsovereenkomst de werknemers die binnen de werkingssfeer ervan vallen, een effectieve bescherming van de hun bij deze richtlijn verleende rechten garandeert.

Met zijn tweede en derde vraag, die tezamen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 7 van richtlijn 2002/14 aldus moet worden uitgelegd dat het vereist dat de werknemersvertegenwoordigers een verhoogde bescherming tegen ontslag wordt verleend.

Zoals de advocaat-generaal in punt 44 van zijn conclusie heeft gesteld, gaat de verwijzende rechter met deze twee vragen uit van twee verschillende gevallen naargelang naar Deens recht op het ontslag van een werknemersvertegenwoordiger als Holst, die niet is aangesloten bij een vakvereniging die partij is bij de Samarbejdsaftale, deze overeenkomst dan wel de wet van 2005 van toepassing is.

Aangezien het niet aan het Hof, maar aan de verwijzende rechter staat te bepalen of de relevante bepalingen van de nationale wetgeving dan wel van een in Denemarken vigerende collectieve arbeidsovereenkomst van toepassing zijn, moet het Hof zich beperken tot een uitlegging van artikel 7 van richtlijn 2002/14 naar de letter en de geest van dit artikel en in het algemeen naar het doel van deze richtlijn.

Overeenkomstig artikel 7 van deze richtlijn zien de lidstaten erop toe dat de werknemersvertegenwoordigers bij de uitoefening van hun functie voldoende bescherming en waarborgen genieten om de hun toevertrouwde taken naar behoren te kunnen vervullen.

Uit de bewoordingen en de geest van dit artikel blijkt evenwel niet dat, om te voldoen aan de erdoor gestelde vereisten, de werknemersvertegenwoordigers noodzakelijkerwijze een verhoogde bescherming tegen ontslag moet worden geboden.

Voorts blijkt zowel uit punt 18 van de considerans als uit artikel 1 lid 1, van richtlijn 2002/14 dat deze tot doel heeft een algemeen kader van minimumvoorschriften vast te stellen met betrekking tot het recht van werknemers van ondernemingen of vestigingen in de Unie op informatie en raadpleging.

Zowel uit de tekst zelf van artikel 7 van richtlijn 2002/14 als uit het feit dat deze slechts voorziet in een algemeen kader van minimumvoorschriften, volgt dus dat de wetgever van de Unie de lidstaten en, onder voorbehoud van de verplichting voor deze laatste de door deze richtlijn vereiste resultaten te verzekeren, de sociale partners inzake de aan de werknemersvertegenwoordigers te bieden beschermende maatregelen en garanties een ruime beoordelingsvrijheid heeft gelaten.

Al beschikken de lidstaten en dus de sociale partners over een ruime beoordelingsvrijheid inzake de door dit artikel 7 geboden bescherming, toch is deze beoordelingsvrijheid niet onbeperkt.

Volgens de inlichtingen waarover het Hof beschikt inzake de maatregelen van het Koninkrijk Denemarken tot omzetting van richtlijn 2002/14, geniet een werknemersvertegenwoordiger als Holst die niet is aangesloten bij een vakvereniging die partij is bij de Samarbejdsaftale, een andere bescherming naargelang de wet van 2005 dan wel deze overeenkomst op hem van toepassing is. Is deze overeenkomst van toepassing, dan kan de werknemersvertegenwoordiger blijkbaar een opzegtermijn genieten die zes weken langer is, terwijl deze vertegenwoordiger, buiten deze collectieve arbeidsovereenkomst om, wanneer de wet van 2005 op hem van toepassing is, dezelfde bescherming lijkt te kunnen genieten als werknemersvertegenwoordigers die onder dezelfde beroepsgroepen of gelijkwaardige groepen vallen en is ontslag alleen mogelijk om dringende redenen.

In haar schriftelijke opmerkingen is de Commissie van mening dat dergelijke verschillen in de bescherming van werknemersvertegenwoordigers bij ontslag op zich niet in strijd zijn met richtlijn 2002/14 aangezien de behoefte aan bescherming uit de aard kan verschillen naar gelang met name van het soort beschouwde onderneming, de betrokken lidstaat en het beroep van de betrokken vertegenwoordigers.

Verschillen tussen lidstaten en zelfs binnen eenzelfde lidstaat in de bij richtlijn 2002/14 bedoelde regelingen voor informatie en raadpleging van de werknemers kunnen niet worden uitgesloten aangezien deze richtlijn de lidstaten en de sociale partners een ruime beoordelingsvrijheid laat voor de vaststelling en de uitvoering van deze regelingen.

Richtlijn 2002/14 vereist dus weliswaar niet dat de werknemersvertegenwoordigers door een omzettingswet of door een collectieve arbeidsovereenkomst tot omzetting van deze richtlijn dezelfde bescherming wordt geboden, maar dat neemt niet weg dat deze bescherming het door artikel 7 van deze richtlijn gestelde minimum in acht moet nemen.

Dienaangaande is het ontslag van een werknemersvertegenwoordiger dat is ingegeven door zijn hoedanigheid of functie van vertegenwoordiger, zoals de Commissie stelt, duidelijk onverenigbaar met de door dit artikel 7 vereiste bescherming.

Een werknemersvertegenwoordiger die wordt ontslagen, moet dus in het kader van passende administratieve of gerechtelijke procedures kunnen nagaan of deze beslissing niet is ingegeven door zijn hoedanigheid of de uitoefening van zijn functie van vertegenwoordiger, en passende sancties moeten toepasselijk zijn ingeval blijkt dat er een verband is tussen deze hoedanigheid of functie en het ontslag van deze vertegenwoordiger.

Het staat de lidstaten weliswaar vrij, zoals blijkt uit punt 39 van het onderhavige arrest, het aan de sociale partners over te laten om de nodige bepalingen tot omzetting van richtlijn 2002/14 vast te stellen, maar dat neemt niet weg dat zij moeten garanderen dat alle werknemers, en met name hun vertegenwoordigers, de volledige bij deze richtlijn verleende bescherming kunnen genieten.

Wanneer de nationale wetgever, gelet op alle relevante rechtsregels van de betrokken lidstaat, een specifieke maatregel neemt om het door artikel 7 van richtlijn 2002/14 vereiste beschermingsminimum in acht te nemen, moet een collectieve arbeidsovereenkomst die voorziet in een andere bescherming, op zijn minst kunnen worden onderworpen aan toetsing door de nationale rechter om na te gaan of de daarbij geboden bescherming van de werknemersvertegenwoordigers in haar geheel ook een dergelijk minimum in acht neemt.

Ondanks de ter zake aan de lidstaten en de sociale partners gelaten beoordelingsmarge kan een collectieve arbeidsovereenkomst die de werknemersvertegenwoordigers minder bescherming biedt dan die welke de nationale wetgever in een omzettingswet noodzakelijk acht om in zijn intern recht te voldoen aan dit bij artikel 7 van richtlijn 2002/14 vereiste beschermingsminimum, niet daarmee in overeenstemming worden verklaard. Of een collectieve arbeidsovereenkomst minder bescherming biedt dan een omzettingswet, moet ook uit het oogpunt van alle relevante nationaalrechtelijke regels worden onderzocht.

In het hoofdgeding blijkt uit de ter terechtzitting bij het Hof gemaakte opmerkingen dat de werknemersvertegenwoordigers op wie de Samarbejdsaftale van toepassing is, in beginsel niet alleen een langere opzegtermijn kunnen genieten, maar ook, daar zij als werknemer onder de toepassing van de FL vallen, een bescherming tegen onrechtmatig ontslag. Een ontslag dat is ingegeven door de hoedanigheid of de functie van werknemersvertegenwoordiger, kan dus als een onrechtmatig ontslag in de zin van deze wet worden beschouwd, dat overeenkomstig artikel 8 van richtlijn 2002/14 tot sancties tegen de werkgever leidt.

Het staat aan de verwijzende rechter om na te gaan of deze vaststelling strookt met de werkelijkheid en zich ervan te vergewissen of, ingeval op Holst, die niet is aangesloten en thans niet kan aansluiten bij de vakvereniging die partij is bij de Samarbejdsaftale, de wet van 2005 dan wel deze overeenkomst of de FL, op zich alleen of in samenhang met de overeenkomst beschouwd, toepasselijk is, de op hem toepasselijke bepalingen een effectieve bescherming van de hem bij richtlijn 2002/14 en met name artikel 7 ervan geboden bescherming garanderen.

Zoals blijkt uit het antwoord op de eerste vraag en de punten 61 en 63 van het onderhavige arrest, kan een dergelijke effectieve bescherming niet worden gegarandeerd indien alleen de werknemers die lid zijn van de ondernemingsraad en zijn aangesloten bij een vakvereniging die partij is bij de betrokken collectieve arbeidsovereenkomst, zich ervan kunnen vergewissen dat zij niet zijn ontslagen wegens hun hoedanigheid of functie van werknemersvertegenwoordiger.

Gelet op het voorgaande dient op de tweede en de derde vraag te worden geantwoord dat artikel 7 van richtlijn 2002/14 aldus moet worden uitgelegd dat het niet vereist dat de werknemersvertegenwoordigers een verhoogde bescherming tegen ontslag wordt verleend. Elke maatregel tot omzetting van deze richtlijn, zij het bij wet of bij collectieve arbeidsovereenkomst, moet evenwel de door dit artikel 7 vereiste minimumbescherming in acht nemen.