HvJ EG, 14-10-2008, nr. C-353/06

§ 10, lid 1, van het Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch (wet tot invoering van het Duits burgerlijk wetboek; hierna: ‘EGBGB’) bepaalt:

Met betrekking tot de vaststelling van de familienaam van een kind wiens ouders verschillende namen dragen, bepaalt § 1617 van het Bürgerliche Gesetzbuch (burgerlijk wetboek; hierna: ‘BGB’):

Om te beginnen moet worden vastgesteld dat de situatie van Leonhard Matthias binnen de materiële werkingssfeer van het EG-Verdrag valt.

Weliswaar vallen bij de huidige stand van het gemeenschapsrecht de bepalingen betreffende iemands familienaam onder de bevoegdheid van de lidstaten, maar de lidstaten dienen bij de uitoefening van deze bevoegdheid het gemeenschapsrecht in acht te nemen, tenzij het een interne situatie betreft die geen enkel verband met het gemeenschapsrecht vertoont (zie arrest van 2 oktober 2003, Garcia Avello, C-148/02, Jurispr. blz. I-11613, punten 25 en 26 en aangehaalde rechtspraak).

Zoals het Hof reeds eerder heeft vastgesteld, is van een dergelijk verband met het gemeenschapsrecht sprake bij kinderen die de nationaliteit van een lidstaat bezitten terwijl zij legaal op het grondgebied van een andere lidstaat verblijven (zie arrest Garcia Avello, punt 27).

Leonhard Matthias kan zich dus ten opzichte van de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit in beginsel beroepen op het door artikel 12 EG verleende recht om niet op grond van zijn nationaliteit te worden gediscrimineerd, alsook op het in artikel 18 EG neergelegde recht om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven.

Wat artikel 12 EG betreft, dient echter dadelijk te worden vastgesteld, zoals naar voren is gebracht door alle lidstaten die bij het Hof opmerkingen hebben ingediend en door de Commissie van de Europese Gemeenschappen, dat Leonhard Matthias in Duitsland niet op grond van zijn nationaliteit wordt gediscrimineerd.

Daar dit kind en zijn ouders uitsluitend de Duitse nationaliteit bezitten en de in geding zijnde Duitse conflictregel voor het geven van de familienaam aanknoopt bij het Duitse materiële recht inzake de naam, kan de naamgeving van dit kind in Duitsland overeenkomstig de Duitse wetgeving immers geen discriminatie op grond van nationaliteit opleveren.

Een nationale wettelijke regeling die bepaalde personen met de nationaliteit van het land benadeelt om de enkele reden dat zij hun recht om vrij in een andere lidstaat te reizen en te verblijven hebben uitgeoefend, vormt een beperking van de vrijheden die elke burger van de Unie op grond van artikel 18, lid 1, EG geniet (zie arresten van 18 juli 2006, De Cuyper, C-406/04, Jurispr. blz. I-6947, punt 39, en 22 mei 2008, Nerkowska, C-499/06, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 32).

Wanneer iemand verplicht wordt om in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, een andere naam te dragen dan de naam die reeds in de lidstaat van geboorte en verblijf is gegeven en ingeschreven, kan dit de uitoefening van het in artikel 18 EG vastgelegde recht om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, belemmeren.

Zoals het Hof immers eerder heeft geconstateerd ten aanzien van kinderen die de nationaliteit van twee lidstaten bezitten, kan een verscheidenheid van familienamen voor de betrokkenen ernstige ongemakken in hun beroeps- en privéleven veroorzaken, met name doordat zij zich in de lidstaat waarvan deze kinderen de nationaliteit bezitten, moeilijk zullen kunnen beroepen op akten of documenten die zijn opgesteld onder de naam die wordt erkend in een andere lidstaat, waarvan zij eveneens de nationaliteit bezitten (arrest Garcia Avello, reeds aangehaald, punt 36).

Dergelijke ernstige ongemakken kunnen zich evenzo voordoen in een situatie als in het hoofdgeding aan de orde is. In dit verband is immers niet van belang of het verschil in familienamen het gevolg is van de dubbele nationaliteit van de betrokkenen, dan wel van de omstandigheid dat in de lidstaat van geboorte en verblijf voor de naamgeving wordt aangeknoopt bij de verblijfplaats, terwijl in de lidstaat waarvan zij de nationaliteit bezitten voor de naamgeving wordt aangeknoopt bij de nationaliteit.

Zoals de Commissie opmerkt, is voor tal van handelingen in het dagelijks leven, zowel in het beroeps- als in het privéleven, een bewijs van de identiteit vereist, wat normaal gesproken wordt geleverd door het paspoort. Daar Leonhard Matthias uitsluitend de Duitse nationaliteit bezit, zijn tot de opstelling van dit document alleen de Duitse autoriteiten bevoegd. Ingeval zij de familienaam zoals vastgesteld en ingeschreven in Denemarken, zouden weigeren te erkennen, zal het kind door deze autoriteiten een paspoort worden verstrekt met een andere naam dan hem in laatstgenoemde lidstaat is gegeven.

Telkens wanneer hij zijn identiteit moet bewijzen in Denemarken, de lidstaat waar hij is geboren en waar hij sindsdien verblijft, loopt hij derhalve het risico, twijfel aan zijn identiteit te moeten wegnemen en verdenkingen van een valse verklaring te moeten weerleggen, die worden ingegeven door het verschil tussen de naam die hij sinds jaar en dag in het dagelijks leven gebruikt en die zowel in de registers van de Deense instanties vermeld staat als in alle in Denemarken met betrekking tot hem opgestelde officiële documenten, met name zijn geboorteakte, en de naam die in zijn Duitse paspoort staat.

Voorts zal het aantal documenten, met name verklaringen, certificaten en diploma's waaruit het verschil in familienaam van de betrokkene blijkt, met de jaren toenemen, daar het kind in nauwe relatie staat tot zowel Denemarken als Duitsland. Blijkens de stukken woont dit kind immers bij zijn moeder in Denemarken maar verblijft het regelmatig in Duitsland om zijn vader te bezoeken, die daar na de scheiding is gaan wonen.

Telkens wanneer de in een concrete situatie gebruikte naam niet overeenstemt met die in het document dat als bewijs van iemands identiteit wordt overgelegd, met name om aanspraak te maken op een prestatie of een recht, dan wel om aan te tonen dat hij voor een examen is geslaagd of bepaalde bekwaamheden heeft verworven, of wanneer de naam in twee tegelijkertijd overgelegde documenten niet dezelfde is, kan een dergelijk verschil in familienaam twijfel doen ontstaan aan de identiteit van de betrokkene, alsmede aan de echtheid van de overgelegde documenten of aan de waarheidsgetrouwheid van de daarin vermelde gegevens.

Een belemmering van het vrije verkeer zoals ontstaat als gevolg van de in de punten 23 tot en met 28 van dit arrest beschreven ongemakken is slechts gerechtvaardigd indien zij is gebaseerd op objectieve overwegingen en evenredig is aan de nagestreefde legitieme doelstelling (zie in die zin arrest van 11 september 2007, Commissie/Duitsland, C-318/05, Jurispr. blz. I-6957, punt 133 en aangehaalde rechtspraak).

Ter rechtvaardiging dat voor de familienaamgeving uitsluitend wordt aangeknoopt bij de nationaliteit, stellen de Duitse regering en enkele regeringen die bij het Hof opmerkingen hebben ingediend met name dat deze aanknoping een objectief criterium vormt, dat het mogelijk maakt iemands naam zeker en bestendig vast te stellen, het gebruik van een en dezelfde naam door broers en zusters te garanderen en de betrekkingen tussen de leden van een familie in ruime zin, in stand te houden. Voorts beoogt dit criterium, alle personen met een bepaalde nationaliteit op gelijke wijze te behandelen en te garanderen dat de naam van personen met dezelfde nationaliteit op identieke wijze wordt vastgesteld.

Aan geen van de vóór aanknoping van iemands naamgeving bij zijn nationaliteit aangevoerde motieven, hoe legitiem deze op zich ook mogen zijn, kan echter een zodanig belang worden toegekend dat het in omstandigheden als die van het hoofdgeding een weigering van de bevoegde autoriteiten van een lidstaat rechtvaardigt om de familienaam van een kind zoals deze reeds is bepaald en ingeschreven in een andere lidstaat, waar dit kind is geboren en sindsdien verblijft, te erkennen.

Voor zover de aanknoping bij de nationaliteit beoogt te garanderen dat iemands naam zeker en bestendig kan worden vastgesteld, moet immers worden geconstateerd, zoals door de Commissie is opgemerkt, dat een dergelijke aanknoping in omstandigheden als die van het hoofdgeding tot het tegendeel van het gewenste resultaat zal leiden. Immers, telkens wanneer het kind de grens tussen Denemarken en Duitsland passeert, zal het een andere naam dragen.

Wat betreft de doelstelling om voor broers en zusters een en dezelfde naam te garanderen, volstaat de constatering dat dit probleem zich in het hoofdgeding niet voordoet.

Voorts moet worden geconstateerd dat de aanknoping, door het Duitse internationale privaatrecht, van de familienaamgeving bij iemands nationaliteit, uitzonderingen kent. Vaststaat immers dat de Duitse conflictregels inzake de naamgeving van een kind ook de mogelijkheid kennen dat bij de gewone verblijfplaats van een van de ouders wordt aangeknoopt, wanneer deze verblijfplaats in Duitsland is gelegen. Een kind dat niet de Duitse nationaliteit bezit, evenmin als zijn ouders, kan dus in Duitsland desondanks een familienaam overeenkomstig de Duitse wetgeving krijgen, wanneer een van zijn ouders aldaar zijn gewone verblijfplaats heeft. Een met die van Leonhard Matthias vergelijkbare situatie kan zich dus ook in Duitsland voordoen.

De Duitse regering stelt nog dat de nationale wettelijke regeling de verlening van samengestelde familienamen niet toestaat om praktische redenen. De lengte van namen dient te worden beperkt. De Duitse wetgever heeft ervoor gezorgd dat de volgende generatie niet gedwongen zal zijn een deel van de familienaam op te geven. Wat één generatie aan vrijheid wint indien dubbele namen toegestaan zouden zijn, zou de volgende generatie verliezen. Zij zou immers niet meer over dezelfde combinatiemogelijkheden beschikken als de voorgaande generatie.

Dergelijke overwegingen van administratieve efficiëntie volstaan echter niet ter rechtvaardiging van een belemmering van het vrije verkeer zoals in de punten 22 tot en met 28 van dit arrest geconstateerd.

Overigens is blijkens de verwijzingsbeslissing naar Duits recht de mogelijkheid om aan kinderen met de Duitse nationaliteit samengestelde familienamen te geven, niet absoluut uitgesloten. Zoals de Duitse regering ter terechtzitting heeft bevestigd, kunnen ouders, wanneer een van hen de nationaliteit van een andere lidstaat bezit, besluiten de familienaam van het kind te vormen volgens de wetgeving van die staat.

Bovendien moet worden geconstateerd dat voor het Hof geen specifieke reden is aangevoerd waarom eventueel bezwaar zou kunnen bestaan tegen de erkenning van de familienaam van Leonhard Matthias, zoals die is toegekend en ingeschreven in Denemarken, bijvoorbeeld dat zijn naam in Duitsland in strijd zou zijn met de openbare orde.

Gelet op voorgaande overwegingen moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat artikel 18 EG in omstandigheden als die van het hoofdgeding eraan in de weg staat dat de autoriteiten van een lidstaat onder toepassing van het nationale recht weigeren de familienaam van een kind te erkennen zoals die is vastgesteld en ingeschreven in een andere lidstaat, waar dit kind is geboren en waar het sindsdien verblijft, terwijl dit kind evenals zijn ouders uitsluitend de nationaliteit van de eerste lidstaat bezit.