HvJ EG, 11-09-2007, nr. C-287/05

HvJ EG, 11-09-2007, nr. C-287/05

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 11‑09‑2007

V. Skouris, P. Jann, C. W. A. Timmermans, A. Rosas, K. Lenaerts, P. Kūris, E. Juhász, G. Arestis, A. Borg Barthet, M. Ilešič, J. Malenovský, U. Lõhmus, J.-C. Bonichot

Partij(en)

ARREST VAN HET HOF (Grote kamer)

11 september 2007*

In zaak C-287/05,

betreffende een verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 234 EG, ingediend door de Centrale Raad van Beroep (Nederland) bij beslissing van 15 juli 2005, ingekomen bij het Hof op 18 juli 2005, in de procedure

D. P. W. Hendrix

tegen

Raad van Bestuur van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen,

‘Sociale zekerheid van migrerende werknemers — Artikelen 12 EG, 17 EG, 18 EG en 39 EG — Verordening (EEG) nr. 1408/71 — Artikelen 4, lid 2 bis, en 10 bis, alsmede bijlage II bis — Verordening (EEG) nr. 1612/68 — Artikel 7, lid 1 — Bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties — Nederlandse uitkering voor jonggehandicapten — Niet-exporteerbaarheid’

wijst

HET HOF VAN JUSTITIE (Grote kamer),

samengesteld als volgt: V. Skouris, president, P. Jann, C. W. A. Timmermans, A. Rosas, K. Lenaerts, P. Kūris en E. Juhász, kamerpresidenten, G. Arestis, A. Borg Barthet, M. Ilešič, J. Malenovský, U. Lõhmus en J.-C. Bonichot (rapporteur), rechters,

advocaat-generaal: J. Kokott,

griffier: M. Ferreira, hoofdadministrateur,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 14 november 2006,

gelet op de opmerkingen van:

—

D. P. W. Hendrix, vertegenwoordigd door J. Klinkert, advocaat,

—

de Raad van Bestuur van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen, vertegenwoordigd door F. W. M. Keunen, senior jurist,

—

de Nederlandse regering, vertegenwoordigd door H. G. Sevenster en M. de Grave als gemachtigden,

—

de regering van het Verenigd Koninkrijk, vertegenwoordigd door C. White en Z. Bryanston-Cross als gemachtigden, bijgestaan door D. Anderson, QC,

—

de Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door D. Martin en P. van Nuffel als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 29 maart 2007,

het navolgende

Arrest

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van de artikelen 4, lid 2 bis, van verordening (EEG) nr. 1408/71 van de Raad van 14 juni 1971 betreffende de toepassing van de socialezekerheidsregelingen op werknemers en zelfstandigen, alsmede op hun gezinsleden, die zich binnen de Gemeenschap verplaatsen, zoals gewijzigd en bijgewerkt bij verordening (EG) nr. 118/97 van de Raad van 2 december 1996 (PB 1997, L 28, blz. 1), zoals gewijzigd bij verordening (EG) nr. 1223/98 van de Raad van 4 juni 1998 (PB L 168, blz. 1; hierna: ‘verordening nr. 1408/71’), alsmede van de draagwijdte van de artikelen 12 EG, 18 EG, 39 EG en van artikel 7, lid 1, van verordening (EEG) nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap (PB L 257, blz. 2).

2

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen D. P. W. Hendrix en de Raad van Bestuur van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (hierna: ‘UWV’). Verzoeker in het hoofdgeding komt op tegen de weigering van het UVW om hem uitkering ingevolge de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten van 24 april 1997 (Stb. 1997, nr. 177; hierna: ‘Wajong’) te verlenen op grond dat hij niet in Nederland woont.

Toepasselijke bepalingen

Gemeenschapsregeling

3

Artikel 2 van verordening nr. 1408/71, dat de personele werkingssfeer van de verordening definieert, bepaalt in lid 1:

‘Deze verordening is van toepassing op werknemers of zelfstandigen en op studenten op wie de wetgeving van een of meer lidstaten van toepassing is of geweest is, en die onderdanen van een der lidstaten […] zijn, alsmede op hun gezinsleden en op hun nagelaten betrekkingen.’

4

Artikel 4 van verordening nr. 1408/71, ‘Materiële werkingssfeer’, bepaalt:

‘1. Deze verordening is van toepassing op alle wettelijke regelingen betreffende de volgende takken van sociale zekerheid:

a)

prestaties bij ziekte en moederschap;

b)

prestaties bij invaliditeit, met inbegrip van die tot instandhouding of verbetering van de verdiencapaciteit.

[…]

2. bis. Deze verordening is van toepassing op de bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties die vallen onder een andere wetgeving of een ander stelsel dan bedoeld in lid 1 of dan die krachtens lid 4 zijn uitgesloten, wanneer deze prestaties bestemd zijn:

a)

ofwel om, bij wijze van vervangende, aanvullende of bijkomende prestatie, de gebeurtenissen te dekken die onder de in lid 1, sub a tot en met h, bedoelde takken van sociale zekerheid vallen;

b)

ofwel uitsluitend voor de specifieke bescherming van gehandicapten;

[…]

4. Deze verordening is [niet] op de sociale […] bijstand […] van toepassing.’

5

Inzake de in artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 bedoelde bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties bepaalt artikel 10 bis, lid 1, van deze verordening:

‘Niettegenstaande de bepalingen van artikel 10 en van titel III ontvangen de personen waarop deze verordening van toepassing is, de bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties als bedoeld in artikel 4, lid 2 bis, uitsluitend op het grondgebied van de lidstaat waar zij wonen en krachtens de wetgeving van die lidstaat, voor zover deze prestaties zijn vermeld in bijlage II bis. De prestaties worden door en voor rekening van het orgaan van de woonplaats verleend.’

6

In bijlage II bis, sub J, van verordening nr. 1408/71 wordt de in Nederland verstrekte Wajong-uitkering aangemerkt als bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie.

7

Artikel 7 van verordening nr. 1612/68, vastgesteld om uitvoering te geven aan de bepalingen van het EG-Verdrag inzake het vrije verkeer van werknemers, bepaalt:

‘1. Een werknemer die onderdaan is van een lidstaat mag op het grondgebied van andere lidstaten niet op grond van zijn nationaliteit anders worden behandeld dan de nationale werknemers wat betreft alle voorwaarden voor tewerkstelling en arbeid, met name op het gebied van beloning, ontslag, en, indien hij werkloos is geworden, wederinschakeling in het beroep of wedertewerkstelling.

2. Hij geniet er dezelfde sociale en fiscale voordelen als de nationale werknemers.

[…]’

Nationale regeling

8

De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering van 18 februari 1966 (Stb. 1966, nr. 84; hierna: ‘WAO’) verzekert werknemers tegen het risico van loonderving als gevolg van arbeidsongeschiktheid. Deze verzekering wordt gefinancierd uit bijdragen die de werkgevers verschuldigd zijn over het loon dat zij aan hun werknemers betalen. Om in aanmerking te komen voor een WAO-uitkering moet men verzekerd zijn op het moment waarop de arbeidsongeschiktheid intreedt.

9

Tot 1998 voorzag de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet van 11 december 1975 (Stb. 1975, nr. 674; hierna: ‘AAW’) voor de gehele bevolking in een verplichte algemene verzekering tegen de financiële gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid.

10

De AAW is vervangen door de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen van 24 april 1997 (Stb. 1997, nr. 176) en door de Wajong, die als doel heeft jonggehandicapten te beschermen tegen de financiële gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid.

11

De Wajong voorziet in betaling van een minimumuitkering aan jongeren die reeds voordat zij op de arbeidsmarkt komen, volledig of gedeeltelijk langdurig arbeidsongeschikt zijn. Als jonggehandicapte worden aangemerkt ingezetenen die op hun zeventiende verjaardag reeds arbeidsongeschikt waren, of die nadien arbeidsongeschikt zijn geworden en gedurende het jaar onmiddellijk voorafgaand aan de dag van intreding van die arbeidsongeschiktheid ten minste zes maanden hebben gestudeerd. De uitkering kan niet eerder ingaan dan op de achttiende verjaardag.

12

De hoogte van de Wajong-uitkering is afhankelijk van het arbeidsongeschiktheidspercentage — met een minimum van 25 %— en bedraagt 70 % van het wettelijke minimumloon in geval van volledige arbeidsongeschiktheid. Het recht op deze uitkering is niet afhankelijk van betaling van een premie of bijdrage, en evenmin van de eigen middelen van de belanghebbende. De uitkering kan echter worden verminderd indien de uitkeringsgerechtigde inkomsten uit arbeid ontvangt, of indien er sprake is van samenloop van deze uitkering met andere arbeidsongeschiktheidsuitkeringen.

13

De Wajong-uitkering wordt uitbetaald door het Arbeidsongeschiktheidsfonds jonggehandicapten en gefinancierd door het Rijk (artikel 64, sub a, Wajong).

14

Anders dan de AAW, die op dit punt geen beperking bevatte, kan de Wajong-uitkering niet worden betaald wanneer de uitkeringsgerechtigde niet in Nederland woont. Artikel 17, lid 1, Wajong bepaalt namelijk dat ‘het recht op arbeidsongeschiktheidsuitkering eindigt […] met ingang van de eerste dag van de maand volgend op die waarin de jonggehandicapte buiten Nederland is gaan wonen’.

15

Van deze regel kan evenwel worden afgeweken indien de beëindiging van het recht op uitkering leidt tot ‘een onbillijkheid van overwegende aard’ (artikel 17, lid 7, Wajong).

16

Bij besluit van 29 april 2003 heeft het UWV gepreciseerd dat van een ‘onbillijkheid van overwegende aard’ sprake is wanneer de jonggehandicapte zwaarwegende redenen heeft om buiten Nederland te gaan wonen en hij naar verwachting door de beëindiging van de uitkering aanmerkelijk nadeel zal ondervinden. Als zwaarwegende redenen worden met name aangemerkt het ondergaan van een medische behandeling van enige duur, het aanvaarden van arbeid met enig re-integratieperspectief en het volgen van degenen van wie de jonggehandicapte afhankelijk is wanneer dezen genoodzaakt zijn om buiten Nederland te gaan wonen.

Het hoofdgeding en de prejudiciële vragen

17

Hendrix is geboren op 26 september 1975 en heeft de Nederlandse nationaliteit. Hij heeft een lichte verstandelijke handicap. Aan hem is met ingang van 26 september 1993 een uitkering toegekend op grond van de AAW, welke per 1 januari 1998 is omgezet in een uitkering op grond van de Wajong. Hendrix is steeds 80 tot 100 % arbeidsongeschikt geacht omdat er op de vrije arbeidsmarkt onvoldoende functies kunnen worden aangewezen die, objectief beschouwd, zijn berekend voor zijn krachten en bekwaamheden.

18

Hendrix werkte sinds 1 februari 1994 in een aangepaste functie in loondienst bij Formido Bouwmarkt te Maastricht (Nederland). Hij ontving daarvoor loon, maar zijn Wajong-uitkering werd doorbetaald, verminderd met zijn salaris. Hij heeft geen arbeid in loondienst verricht buiten Nederland.

19

Op 1 juni 1999 verhuisde Hendrix naar België, terwijl hij in Nederland bleef werken. Bij besluit van 28 juni 1999 besloot het UWV in verband daarmee de Wajong-uitkering van Hendrix per 1 juli 1999 te beëindigen, toepassing gevend aan artikel 17, lid 1, aanhef en sub c, van de Wajong, dat bepaalt dat de uitkering wordt ingetrokken met ingang van de eerste dag van de maand volgende op die waarin de jonggehandicapte buiten Nederland is gaan wonen.

20

Bij besluit van 17 september 1999 verklaarde het UWV het bezwaar van Hendrix tegen het besluit van 28 juni 1999 ongegrond.

21

De Rechtbank Amsterdam verklaarde het beroep van Hendrix tegen het besluit van 17 september 1999 ongegrond bij uitspraak van 16 maart 2001. Hendrix is van die uitspraak in hoger beroep gekomen bij de Centrale Raad van Beroep.

22

Daarop heeft de Centrale Raad van Beroep, van oordeel dat voor de beslechting van het geding uitlegging van het gemeenschapsrecht noodzakelijk is, de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vragen gesteld:

‘1)

Dient een uitkering op grond van de Wajong, die wordt vermeld in bijlage II bis bij verordening nr. 1408/71, te worden aangemerkt als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie als bedoeld in artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71, zodat op personen zoals appellant in het hoofdgeding uitsluitend de bij artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 ingevoerde coördinatieregeling moet worden toegepast? Maakt het voor de beantwoording van deze vraag verschil of de betrokkene oorspronkelijk een (uit premies gefinancierde) AAW-uitkering voor [jong]gehandicapten ontving, welke per 1 januari 1998 van rechtswege is omgezet in een uitkering krachtens de Wajong?

2)

Indien de eerste vraag bevestigend wordt beantwoord: kan een werknemer zich op artikel 39 EG, zoals uitgewerkt in artikel 7 van verordening nr. 1612/68, beroepen tegenover de lidstaat waarvan hij onderdaan is, wanneer hij uitsluitend in deze zelfde lidstaat heeft gewerkt, maar op het grondgebied van een andere lidstaat woont?

3)

Indien de eerste en de tweede vraag bevestigend worden beantwoord: moet artikel 39 EG, zoals uitgewerkt in artikel 7, tweede lid, van verordening nr. 1612/68, aldus worden begrepen, dat hiermee steeds verenigbaar is een bepaling van een wettelijke regeling die de toekenning of voortzetting van een prestatie afhankelijk stelt van de woonplaats van de betrokkene op het grondgebied van de lidstaat wiens wettelijke regeling aan de orde is, wanneer deze wettelijke regeling voorziet in een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie als bedoeld in artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 en is vermeld op bijlage II bis bij deze verordening?

4)

Indien de eerste en de tweede vraag bevestigend worden beantwoord en de derde vraag ontkennend: moet het gemeenschapsrecht (waaronder met name de artikelen 7, tweede lid, van verordening nr. 1612/68 en 39 EG, dan wel de artikelen 12 en 18 EG) aldus worden begrepen dat in het karakter van de Wajong een toereikende rechtvaardiging kan worden gevonden om de woonplaatseis tegen te werpen aan een burger van de Unie die een volledige dienstbetrekking in Nederland vervult en ter zake daarvan uitsluitend aan de Nederlandse wetgeving is onderworpen?’

Beantwoording van de prejudiciële vragen

De eerste vraag

23

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de Wajong-uitkering een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie is die valt onder de bepalingen van artikel 4, lid 2 bis, juncto artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71, hetgeen zou betekenen dat voor betaling daarvan een woonplaatsvoorwaarde mag worden gesteld. De verwijzende rechter vraagt zich tevens af of het zin heeft, rekening te houden met de vroegere situatie van verzoeker in het hoofdgeding.

Bij het Hof ingediende opmerkingen
24

Verzoeker in het hoofdgeding stelt in de eerste plaats dat alleen uitkeringen die niet onder de in artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1408/71 genoemde wettelijke regelingen vallen, kunnen worden beschouwd als bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties.

25

In de tweede plaats stelt hij dat een uitkering die wordt toegekend op grond van behoefte, een bijzondere uitkering is. Hij betoogt daarmee dat de Wajong-uitkering bestemd is om een inkomensderving te dekken die het gevolg is van het intreden van een van de risico's bedoeld in artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1408/71.

26

Bovendien is deze uitkering volgens verzoeker in het hoofdgeding in de plaats gekomen van een andere uitkering, de AAW, die exporteerbaar was. Hij leidt daaruit af dat hij zich kan beroepen op de overgangsbepalingen van artikel 2 van verordening (EEG) nr. 1247/92 van de Raad van 30 april 1992 tot wijziging van verordening nr. 1408/71 (PB L 136, blz. 1), en op grond daarvan aanspraak kan maken op export van de uitkering.

27

Verweerster in het hoofdgeding is van mening dat de Wajong-uitkering een bijzondere prestatie is, omdat zij niet in de plaats komt van gederfd inkomen (in dat geval zou het een socialezekerheidsuitkering zijn) maar van een vooronderstelde inkomensderving, en jonggehandicapten niet met werknemers op één lijn worden gesteld.

28

De Nederlandse regering is van mening dat deze uitkering een vervangende prestatie is, bedoeld voor personen die niet voldoen aan de verzekeringsvoorwaarden voor een reguliere arbeidsongeschiktheidsuitkering.

29

De Commissie van de Europese Gemeenschappen meent dat de Wajong-uitkering een gemengde uitkering is, die zowel tot de sociale zekerheid als tot de sociale bijstand behoort.

30

Daarmee is deze uitkering volgens de Commissie een bijzondere uitkering, aangezien zij weliswaar dezelfde gebeurtenis dekt, maar personen betreft die door de afwezigheid van een arbeidsverleden nooit verzekerd zijn geweest voor de WAO of de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen van 24 april 1997 en ook nooit verzekerd hadden kunnen zijn.

31

Verweerster in het hoofdgeding, de Nederlandse regering en de Commissie zijn ten slotte van mening dat het feit dat Hendrix vóór de invoering van de Wajong een vergelijkbare uitkering ontving op grond van een andere wettelijke regeling, niet relevant is.

32

De regering van het Verenigd Koninkrijk betoogt dat de Wajong-uitkering, om als bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie te kunnen worden aangemerkt, moet voldoen aan de materiële voorwaarden voor zowel een bijzondere als een niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie, en tevens in de lijst van bijlage II bis bij verordening nr. 1408/71 moet staan.

33

Wat de vraag betreft of de Wajong een niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie is, beschouwt de regering van het Verenigd Koninkrijk deze uitkering inderdaad aldus, aangezien zij uit de openbare middelen wordt gefinancierd.

34

Wat het tweede onderdeel van de vraag betreft, meent de regering van het Verenigd Koninkrijk dat het geen verschil maakt dat verzoeker in het hoofdgeding aanvankelijk een andere vergelijkbare uitkering ontving, zolang deze situatie de vraag van de verwijzende rechter niet inhoudelijk wijzigt.

Antwoord van het Hof
— Het eerste onderdeel van de vraag
35

In het arrest van 6 juli 2006, Kersbergen-Lap en Dams-Schipper (C-154/05, Jurispr. blz. I-6249), heeft het Hof voor recht verklaard dat een uitkering op grond van de Wajong moet worden aangemerkt als een bijzondere niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71.

— Het tweede onderdeel van de vraag
36

In dit arrest Kersbergen-Lap en Dams-Schipper oordeelde het Hof (punt 43) dat iemand in de situatie van verzoeker in het hoofdgeding zich niet kan beroepen op een recht om de vóór de aanneming van de Wajong uit de AAW verkregen voordelen te behouden. De rechtsgevolgen (de al dan niet exporteerbaarheid van de Wajong-uitkering) die de vestiging van de woonplaats buiten Nederland meebrengt, moeten derhalve worden onderzocht volgens de regels die van toepassing waren op het moment waarop deze feitelijke situatie is ontstaan, dus volgens de nieuwe bepalingen.

37

Wat voorts het argument van verzoeker in het hoofdgeding betreft dat berust op artikel 2 van verordening nr. 1247/92, kunnen degenen die vóór 1 juni 1992, de datum van inwerkingtreding van deze verordening, een AAW-uitkering ontvingen of aan de voorwaarden daarvoor voldeden, volgens dat artikel 2 zich blijven beroepen op het in artikel 10 van verordening nr. 1408/71 neergelegde beginsel van opheffing van de bepalingen inzake woonplaats, maar wordt de situatie van degenen die, zoals verzoeker in het hoofdgeding, eerst na die datum aan die voorwaarden voldeden, beheerst door artikel 10 bis van laatstgenoemde verordening (zie in die zin arrest van 11 juni 1998, Partridge, C-297/96, Jurispr. blz. I-3467, punt 39).

38

Aan de verwijzende rechter moet dus worden geantwoord dat een uitkering als de Wajong-uitkering moet worden beschouwd als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71, zodat uitsluitend de coördinatieregeling van artikel 10 bis van deze verordening moet worden toegepast op personen in de situatie van verzoeker in het hoofdgeding, en de betaling van deze uitkering mag worden voorbehouden aan personen die wonen op het grondgebied van de lidstaat die de uitkering verstrekt. De omstandigheid dat de betrokkene voordien een exporteerbare uitkering voor jonggehandicapten ontving, maakt voor de toepassing van de genoemde bepalingen geen verschil.

De tweede en de derde vraag

39

Met zijn tweede en zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of verzoeker in het hoofdgeding zich kan beroepen op artikel 39 EG, zoals uitgewerkt bij artikel 7 van verordening nr. 1612/68, en zo ja, of deze bepalingen er dan in zijn situatie aan in de weg staan dat de betaling van de Wajong-uitkering wordt onderbroken op grond dat hij uit Nederland is vertrokken.

Bij het Hof ingediende opmerkingen
40

Verzoeker in het hoofdgeding is van mening dat hij moet worden beschouwd als een werknemer die gebruik heeft gemaakt van zijn recht van vrij verkeer in de zin van het gemeenschapsrecht. Hij beroept zich met name op de zaak Terhoeve (arrest van 26 januari 1999, C-18/95, Jurispr. blz. I-345), waarin het Hof heeft geoordeeld dat iedere gemeenschapsonderdaan die gebruikmaakt van zijn recht van vrij verkeer van werknemers en die een beroepswerkzaamheid in een andere lidstaat uitoefent, ongeacht zijn woonplaats en zijn nationaliteit binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1612/68 valt. Verder wijst hij erop dat het Hof in de zaak Meints (arrest van 27 november 1997, C-57/96, Jurispr. blz. I-6689) heeft geoordeeld dat verordening nr. 1612/68 niet toestaat dat voor de toekenning van een sociaal voordeel de voorwaarde wordt gesteld dat de uitkeringsgerechtigde woont op het grondgebied van de lidstaat die de uitkering moet verstrekken.

41

Verweerster in het hoofdgeding erkent dat een particulier zich ook tegenover de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, kan beroepen op artikel 39 EG, mits hij gebruik heeft gemaakt van zijn recht van vrij verkeer (zie met name arrest Terhoeve, punten 27 en 28). Volgens haar dient de gebruikmaking van deze rechten echter te corresponderen met de verhuizing naar een andere lidstaat om er een economische activiteit uit te oefenen of te blijven uitoefenen of, op zijn minst, verband te houden met een al dan niet toekomstige beroepsactiviteit.

42

Dit is volgens haar echter niet de situatie van Hendrix. Hij is weliswaar uit zijn land van herkomst vertrokken, maar alleen om in een andere lidstaat te gaan wonen en niet om er een beroepsactiviteit te verrichten. Daar hij nooit buiten Nederland heeft gewerkt, heeft hij nooit gebruikgemaakt van zijn recht van vrij verkeer. Volgens verweerster in het hoofdgeding moet in het kader van artikel 39 EG de redenering worden toegepast die het Hof betreffende de vrijheid van vestiging heeft gevolgd in het arrest van 26 januari 1993, Werner (C-112/91, Jurispr. blz. I-429). Het Hof heeft in dat arrest geoordeeld dat het enkele feit dat iemand in een lidstaat woont zonder zich er te vestigen, niet een voldoende buitenlands element is om zich op artikel 43 EG te kunnen beroepen.

43

De Nederlandse regering en de Commissie voeren in wezen dezelfde argumenten aan als verweerster in het hoofdgeding.

44

Ook de regering van het Verenigd Koninkrijk merkt op dat de oplossing van het arrest Terhoeve niet opgaat in het hoofdgeding en dat Hendrix niet kan worden beschouwd als een werknemer die gebruik heeft gemaakt van zijn recht van vrij verkeer. Zij noemt in dit verband naast de oplossing die is gekozen in de zaak die heeft geleid tot het arrest Werner, met name de punten 93 tot en met 97 van de conclusie van advocaat-generaal Jacobs in de zaak Hoever en Zachow (arrest van 10 oktober 1996, C-245/94 en C-312/94, Jurispr. blz. I-4895). Volgens deze laatste is verordening nr. 1612/68 enkel van toepassing op werknemers met de nationaliteit van de ene lidstaat, die werken in een andere lidstaat. Hendrix kan, gelet op zijn situatie, derhalve niet worden beschouwd als een werknemer die gebruik heeft gemaakt van zijn recht van vrij verkeer en zich uit dien hoofde kan beroepen op de bepalingen van verordening nr. 1612/68.

Antwoord van het Hof
45

In casu was Hendrix sinds 1 februari 1994 in loondienst bij een bouwmarkt in Nederland. Op 1 juni 1999 verhuisde hij naar België; hij bleef echter in Nederland werken, eerst in dezelfde winkel, waar hij een loon verdiende dat lager was dan het wettelijk minimumloon. Dit loon werd aangevuld met de Wajong-uitkering. Toen het UWV bij besluit van 28 juni 1999 de Wajong-uitkering per 1 juli 1999 stopzette en de werkgever de gevraagde loonsverhoging weigerde, werd deze arbeidsverhouding beëindigd. Met ingang van 5 juli 1999 is Hendrix echter in dienst getreden bij een andere bouwmarkt, waar hij het wettelijk minimumloon verdiende. In 2001 is Hendrix weer in Nederland gaan wonen.

46

De aan het hoofdgeding ten grondslag liggende situatie is derhalve die van iemand die met behoud van betaalde arbeid in zijn lidstaat van herkomst, naar een andere lidstaat is verhuisd en vervolgens ander werk heeft gevonden in zijn lidstaat van herkomst. De omstandigheid dat Hendrix na in België te zijn gaan wonen in Nederland is blijven werken en vervolgens in diezelfde staat van werkgever is veranderd, verleent hem de hoedanigheid van migrerend werknemer en brengt mee dat hij gedurende de gehele periode waarop het hoofdgeding betrekking heeft, namelijk van juni 1999 tot in 2001, binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht viel, in het bijzonder binnen de werkingssfeer van die bepalingen van het gemeenschapsrecht die het vrije verkeer van werknemers betreffen (arresten van 21 februari 2006, Ritter-Coulais, C-152/03, Jurispr. blz. I-1711, punten 31 en 32, en 18 juli 2007, Hartmann, C-212/05, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 17).

47

Ingevolge artikel 7 van verordening nr. 1612/68 geniet een migrerend werknemer dezelfde sociale voordelen als nationale werknemers. Volgens vaste rechtspraak omvat het begrip ‘werknemer’ in de zin van deze bepaling ook grensarbeiders, die zich er op dezelfde voet op kunnen beroepen als elke andere in die bepaling bedoelde werknemer (zie in die zin arrest Meints, reeds aangehaald, punt 50; arrest van 8 juni 1999, Meeusen, C-337/97, Jurispr. blz. I-3289, punt 21, en het reeds aangehaalde arrest Hartmann, punt 24).

48

Het begrip ‘sociaal voordeel’ in artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 omvat alle voordelen die, al dan niet verbonden aan een arbeidsovereenkomst, in het algemeen aan nationale werknemers worden toegekend op grond van, voornamelijk, hun objectieve hoedanigheid van werknemer of het feit dat zij in de lidstaat wonen, en waarvan de uitbreiding tot migrerende werknemers derhalve de mobiliteit binnen de Gemeenschap lijkt te kunnen bevorderen (arresten van 27 maart 1985, Hoeckx, 249/83, Jurispr. blz. 973, punt 20, en 12 mei 1998, Martínez Sala, C-85/96, Jurispr. blz. I-2691, punt 25).

49

De Wajong-uitkering is een voordeel dat wordt verleend aan werknemers die wegens ziekte of handicap niet in staat zijn om met arbeid datgene te verdienen wat gezonde personen, met soortgelijke opleiding en ervaring, met hun arbeid gewoonlijk verdienen. Naar het oordeel van de verwijzende rechter is de in geding zijnde uitkering derhalve een sociaal voordeel in de zin van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.

50

Het Hof heeft geoordeeld dat een lidstaat de toekenning van een sociaal voordeel in de zin van dit artikel 7 niet afhankelijk mag stellen van de voorwaarde dat de uitkeringsgerechtigde op het grondgebied van die lidstaat woont (arresten Meints, punt 51, en Meeusen, punt 21).

51

Wel is het zo dat de Wajong-uitkering behoort tot de bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties als bedoeld in de artikelen 4, lid 2 bis, en 10 bis van verordening nr. 1408/71, die mogen worden voorbehouden aan personen die wonen in de lidstaat waarvan de wettelijke regeling in dit recht op uitkering voorziet, en dat artikel 42, lid 2, van verordening nr. 1612/68 bepaalt dat ‘deze verordening […] geen afbreuk [doet] aan de overeenkomstig artikel 51 van het Verdrag (thans, na wijziging, artikel 42 EG) vastgestelde bepalingen’, hetgeen het geval is met een coördinatieverordening als verordening nr. 1408/71.

52

Zoals het Hof evenwel steeds heeft geoordeeld, moeten de krachtens artikel 42 EG vastgestelde bepalingen van verordening nr. 1408/71 worden uitgelegd met inachtneming van het doel van dit artikel, namelijk bij te dragen aan de totstandbrenging van een zo groot mogelijke vrijheid van verkeer voor migrerende werknemers (arrest van 8 maart 2001, Jauch, C-215/99, Jurispr. blz. I-1901, punt 20).

53

Artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 vormt in dit verband de bijzondere uitdrukking van het non-discriminatiebeginsel van artikel 39, lid 2, EG op het specifieke gebied van de sociale voordelen en moet op dezelfde wijze worden uitgelegd als deze laatste bepaling (zie arrest van 23 februari 2006, Commissie/Spanje, C-205/04, niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 15).

54

Derhalve kan de woonplaatsvoorwaarde voor een Wajong-uitkering aan iemand in de situatie van Hendrix alleen dan worden gesteld, indien deze voorwaarde objectief gerechtvaardigd is en evenredig aan het nagestreefde doel.

55

Zoals het Hof in punt 33 van het arrest Kersbergen-Lap en Dams-Schipper heeft opgemerkt, is de Wajong-uitkering nauw verbonden met de sociaaleconomische context van de betrokken lidstaat, aangezien zij gerelateerd is aan het minimumloon en de levensstandaard in dat land. Bovendien is deze uitkering een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie als bedoeld in de artikelen 4, lid 2 bis, en 10 bis van verordening nr. 1408/71, waarop de personen op wie deze verordening van toepassing is, uitsluitend recht hebben op het grondgebied van de lidstaat waarin zij wonen en uit hoofde van de wettelijke regeling van die staat. De woonplaatsvoorwaarde op zich, zoals gesteld in de nationale wettelijke regeling, is dus objectief gerechtvaardigd.

56

Daarvoor is wel vereist dat deze voorwaarde aan de rechten die iemand in de situatie van Hendrix aan het vrije verkeer van werknemers ontleent, niet meer afbreuk doet dan nodig is voor de verwezenlijking van het rechtmatige doel dat met de nationale wettelijke regeling wordt nagestreefd.

57

De nationale wettelijke regeling, zoals in punt 15 van het onderhavige arrest is uiteengezet, bepaalt uitdrukkelijk dat van de woonplaatsvoorwaarde kan worden afgeweken wanneer deze leidt tot ‘een onbillijkheid van overwegende aard’. Volgens vaste rechtspraak dient de nationale rechter aan het nationale recht een uitlegging te geven die zoveel mogelijk verenigbaar is met het gemeenschapsrecht (arresten van 13 november 1990, Marleasing, C-106/89, Jurispr. blz. I-4135, punt 8, en 5 oktober 2004, Pfeiffer e.a., C-397/01—C-403/01, Jurispr. blz. I-8835, punt 113). De verwijzende rechter moet zich er derhalve van vergewissen dat, in de omstandigheden van de betrokken zaak, het stellen van de eis dat de betrokkene op het nationale grondgebied woont, niet leidt tot een dergelijke onbillijkheid, gelet op het feit dat Hendrix gebruik heeft gemaakt van het recht van vrij verkeer van werknemers en zijn sociaaleconomische banden met Nederland heeft behouden.

58

Derhalve moet aan de verwijzende rechter worden geantwoord dat de artikelen 39 EG en 7 van verordening nr. 1612/68 aldus moeten worden uitgelegd dat zij niet in de weg staan aan een nationale wettelijke regeling die uitvoering geeft aan de artikelen 4, lid 2 bis, en 10 bis van verordening nr. 1408/71 en bepaalt dat een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie die in bijlage II bis bij deze laatste verordening wordt genoemd, slechts kan worden toegekend aan personen die op het nationale grondgebied wonen. De uitvoering van deze wettelijke regeling mag evenwel aan de rechten van iemand in een situatie als die van verzoeker in het hoofdgeding, niet meer afbreuk doen dan nodig is voor de verwezenlijking van het rechtmatige doel dat met de nationale wettelijke regeling wordt nagestreefd. Het is aan de nationale rechter, die aan het nationale recht een uitlegging dient te geven die zo veel mogelijk verenigbaar is met het gemeenschapsrecht, om er met name rekening mee te houden dat de betrokken werknemer al zijn sociaaleconomische banden met de lidstaat van herkomst heeft behouden.

De vierde vraag

59

In het kader van deze vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of de regels betreffende met name het Europees burgerschap afdoen aan de regel dat een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie als de Wajong-uitkering, niet exporteerbaar is.

60

Zoals in het kader van de beantwoording van de voorgaande vragen is opgemerkt, valt iemand met de nationaliteit van een lidstaat in de situatie van Hendrix, binnen de werkingssfeer van de verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer van werknemers.

61

Volgens vaste rechtspraak vindt artikel 18 EG, dat op algemene wijze bepaalt dat iedere burger van de Unie het recht heeft om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, een bijzondere uitdrukking in artikel 39 EG met betrekking tot het vrije verkeer van werknemers (zie arresten van 26 november 2002, Oteiza Olazabal, C-100/01, Jurispr. blz. I-10981, punt 26, en 26 april 2007, Alevizos, C-392/05, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 66).

62

Aangezien het hoofdgeding wordt beheerst door artikel 39 EG, behoeft geen uitspraak te worden gedaan over de uitlegging van artikel 18 EG (zie in die zin arresten Oteiza Olazabal, punt 26, en Alevizos, punt 80) en behoeft de vierde vraag dus niet te worden beantwoord.

Kosten

63

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Grote kamer) verklaart voor recht:

1)

Een uitkering als die welke wordt verstrekt ingevolge de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten van 24 april 1997 moet worden beschouwd als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening (EEG) nr. 1408/71 van de Raad van 14 juni 1971 betreffende de toepassing van de socialezekerheidsregelingen op werknemers en zelfstandigen, alsmede op hun gezinsleden, die zich binnen de Gemeenschap verplaatsen, zoals gewijzigd en bijgewerkt bij verordening (EG) nr. 118/97 van de Raad van 2 december 1996, zoals gewijzigd bij verordening (EG) nr. 1223/98 van de Raad van 4 juni 1998, zodat uitsluitend de coördinatieregeling van artikel 10 bis van deze verordening moet worden toegepast op personen in de situatie van verzoeker in het hoofdgeding, en de betaling van deze uitkering mag worden voorbehouden aan personen die wonen op het grondgebied van de lidstaat die de uitkering verstrekt. De omstandigheid dat de betrokkene voordien een exporteerbare uitkering voor jonggehandicapten ontving, maakt voor de toepassing van de genoemde bepalingen geen verschil.

2)

De artikelen 39 EG en 7 van verordening (EEG) nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap moeten aldus worden uitgelegd dat zij niet in de weg staan aan een nationale wettelijke regeling die uitvoering geeft aan de artikelen 4, lid 2 bis, en 10 bis van verordening nr. 1408/71 zoals gewijzigd en bijgewerkt bij verordening nr. 118/97, zoals gewijzigd bij verordening nr. 1223/98, en bepaalt dat een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie die in bijlage II bis bij deze laatste verordening wordt genoemd, slechts kan worden toegekend aan personen die op het nationale grondgebied wonen. De uitvoering van deze wettelijke regeling mag evenwel aan de rechten van iemand in een situatie als die van verzoeker in het hoofdgeding, niet meer afbreuk doen dan nodig is voor de verwezenlijking van het rechtmatige doel dat met de nationale wettelijke regeling wordt nagestreefd. Het is aan de nationale rechter, die aan het nationale recht een uitlegging dient te geven die zoveel mogelijk verenigbaar is met het gemeenschapsrecht, om er met name rekening mee te houden dat de betrokken werknemer al zijn sociaaleconomische banden met de lidstaat van herkomst heeft behouden.

ondertekeningen

Conclusie 29‑03‑2007

J. Kokott

Partij(en)

CONCLUSIE VAN ADVOCAAT-GENERAAL

J. KOKOTT

van 29 maart 20071.

Zaak C-287/05

D. P. W. Hendrix

tegen

Raad van Bestuur van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen

(verzoek van de Centrale Raad van Beroep om een prejudiciële beslissing)

‘Sociale zekerheid — Bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties — Vrij verkeer van werknemers — Burgerschap van Unie’

I — Inleiding

1

In Nederland woonachtige jonggehandicapten die volledig of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn, ontvangen een uitkering op grond van de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten van 24 april 1997 (hierna: ‘Wajong’). Die uitkering komt in de plaats van een inkomen uit arbeid of vult dit aan tot een minimuminkomen.

2

In het arrest Kersbergen-Lap en Dams-Schipper2., dat na de datum van het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing is gewezen, heeft het Hof reeds geoordeeld dat de Wajong-uitkering een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/713. is, die overeenkomstig artikel 10 bis van deze verordening niet hoeft te worden uitgekeerd aan niet-ingezetenen. Verzoeksters in die procedure oefenden echter geen beroepsactiviteit uit, zodat de uitkering in hun geval het arbeidsinkomen volledig verving.

3

D. P. W. Hendrix, verzoeker in het hoofdgeding, is daarentegen werknemer. Omdat hij minder dan het wettelijke minimumloon verdiende, ontving hij de Wajong-uitkering als aanvulling op zijn loon zolang hij in Nederland woonachtig was. Na zijn verhuizing naar België werd de betaling van de uitkering stopgezet.

4

Naast de toetsing van de uitkering aan verordening nr. 1408/71 vraagt de Centrale Raad van Beroep derhalve of een werknemer zich tegenover de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, kan beroepen op het vrije verkeer van werknemers, wanneer hij in deze staat werkzaam is en alleen zijn woonplaats naar een andere lidstaat heeft overgebracht. Voor zover het vrije verkeer van werknemers in deze situatie van toepassing is, rijst de vraag in hoeverre de bepalingen van verordening nr. 1408/71 betreffende bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties daarmee verenigbaar zijn. Ook vraagt de verwijzende rechter, de verenigbaarheid van de desbetreffende bepalingen met het vrije verkeer van burgers van de Unie op grond van artikel 18 EG te beoordelen.

II — Rechtskader

A — Gemeenschapsrecht

5

Artikel 7, leden 1 en 2, van verordening nr. 1612/684. bepaalt:

‘1. Een werknemer die onderdaan is van een lidstaat mag op het grondgebied van andere lidstaten niet op grond van zijn nationaliteit anders worden behandeld dan de nationale werknemers wat betreft alle voorwaarden voor tewerkstelling en arbeid, met name op het gebied van beloning, ontslag, en, indien hij werkloos is geworden, wederinschakeling in het beroep of wedertewerkstelling.

2. Hij geniet er dezelfde sociale en fiscale voordelen als de nationale werknemers.’

6

Artikel 42, lid 2, van verordening nr. 1612/68 bepaalt:

‘Deze verordening doet geen afbreuk aan de overeenkomstig artikel 51 van het Verdrag vastgestelde bepalingen.’

7

Artikel 4 van verordening nr. 1408/71 bepaalt:

‘1. Deze verordening is van toepassing op alle wettelijke regelingen betreffende de volgende takken van sociale zekerheid:

a.

prestaties bij ziekte en moederschap;

b.

prestaties bij invaliditeit, met inbegrip van die tot instandhouding of verbetering van de verdiencapaciteit;

[…]

2. Deze verordening is van toepassing op de algemene en bijzondere stelsels van sociale zekerheid, welke al of niet op premie- of bijdragebetaling berusten, alsmede op de regelingen betreffende de verplichtingen van de werkgever of de reder met betrekking tot de in lid 1 bedoelde prestaties.

2 bis. Deze verordening is van toepassing op de bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties die vallen onder een andere wetgeving of een ander stelsel dan bedoeld in lid 1 of dan die krachtens lid 4 zijn uitgesloten, wanneer deze prestaties bestemd zijn:

a.

ofwel om, bij wijze van vervangende, aanvullende of bijkomende prestatie, de gebeurtenissen te dekken die onder de in lid 1, sub a tot en met h, bedoelde takken van sociale zekerheid vallen;

b.

ofwel uitsluitend voor de specifieke bescherming van gehandicapten.

2 ter. Deze verordening is niet van toepassing op bepalingen van de wetgeving van een lidstaat betreffende de in bijlage II, afdeling III, genoemde bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties die slechts op een gedeelte van zijn grondgebied worden toegekend.

[…]

4. Deze verordening is [niet] op de sociale […] bijstand […] van toepassing.’

8

Voor bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties in de zin van artikel 4, lid 2 bis, bevat artikel 10 bis, lid 1, van verordening nr. 1408/71 de volgende regeling:

‘Niettegenstaande de bepalingen van artikel 10 en van titel III ontvangen de personen waarop deze verordening van toepassing is, de bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties als bedoeld in artikel 4, lid 2 bis, uitsluitend op het grondgebied van de lidstaat waar zij wonen en krachtens de wetgeving van die lidstaat, voor zover deze prestaties zijn vermeld in bijlage II bis. De prestaties worden door en voor rekening van het orgaan van de woonplaats verleend.’

9

Bijlage II bis bij verordening nr. 1408/71 vermeldt sub Q de Nederlandse wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten.

10

Artikel 95 ter, lid 8, van verordening nr. 1408/71 bepaalt:

‘De toepassing van artikel 1 van verordening (EEG) nr. 1247/92 mag niet leiden tot intrekking van prestaties die vóór 1 juni 1992 door de bevoegde organen van de lidstaten werden toegekend uit hoofde van titel III van verordening (EEG) nr. 1408/71 en waarop artikel 10 van laatstgenoemde verordening van toepassing is.’

B — Nationaal recht

11

Werknemers in Nederland zijn vanaf de eerste werkdag op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (hierna: ‘WAO’) verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Voor zover iemand als gevolg van een handicap in het geheel niet of van aanvang af slechts gedeeltelijk arbeid heeft kunnen verrichten, ontvangt hij geen WAO-uitkering.

12

Tot begin 1998 was in Nederland de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet (hierna: ‘AAW’) van kracht, die voorzag in een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle ingezetenen van Nederland die niet op grond van de WAO waren verzekerd. Op grond van de AAW konden onder andere personen die op hun 17e verjaardag arbeidsongeschikt waren, vanaf hun 18e jaar aanspraak maken op een minimumuitkering voor jonggehandicapten. De AAW-uitkeringen werden betaald uit de premies van de verzekerden, waarvan de hoogte afhankelijk was van het belastbare inkomen.

13

Per 1 januari 1998 is de AAW, voor zover hier van belang, vervangen door de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten van 24 april 1997. De Wajong voorziet voor deze bijzondere groep jonggehandicapten in een uitkering die overeenkomt met het in Nederland geldende bestaansminimum.

14

Het recht op uitkeringen op grond van de Wajong, die bijna volledig met staatsmiddelen worden gefinancierd, is niet afhankelijk van de persoonlijke behoeften. De uitkering wordt echter gekort wanneer de ontvanger inkomsten uit arbeid geniet.

15

Anders dan bij de vroegere AAW het geval was, worden uitkeringen op grond van de Wajong alleen toegekend aan gehandicapten die in Nederland wonen. Sinds 1 september 2002 bevat de Wajong een hardheidsclausule op grond waarvan van het woonplaatsvereiste kan worden afgeweken voor zover het beëindigen van het recht op een uitkering onbillijk is. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de jonggehandicapte in het buitenland een medische behandeling moet ondergaan, wanneer hij in het buitenland arbeid met enig re-integratieperspectief kan gaan verrichten of wanneer de persoon van wie hij voor zijn verzorging afhankelijk is, genoodzaakt is om buiten Nederland te gaan wonen.

16

Op grond van de Wet op de (re-)integratie arbeidsgehandicapten (hierna: ‘Wet REA’) kunnen werkgevers worden vrijgesteld van de verplichting om het wettelijk minimumloon te betalen aan gehandicapte werknemers wier arbeidsprestaties kennelijk minder dan normaal zijn.

III — Feiten en procedure

17

De Nederlandse onderdaan Hendrix werd op 26 september 1975 geboren. Hij heeft een verstandelijke handicap op grond waarvan hij 80 tot 100 % arbeidsongeschikt wordt geacht. Aan hem werd met ingang van 26 september 1993 een uitkering op grond van de AAW toegekend.

18

Hendrix werkte sinds 1 februari 1994 bij een bouwmarkt in Nederland. Zijn werkgever was ingevolge de Wet REA ontslagen van de verplichting om Hendrix het wettelijk minimumloon te betalen. Hendrix verdiende daardoor slechts 70 % van het minimumloon en ontving daarom een Wajong-uitkering als ware hij 25 tot 35 % arbeidsongeschikt.

19

Op 1 juni 1999 is Hendrix naar België verhuisd, maar hij behield zijn betrekking in Nederland. Bij besluit van 28 juni 1999 beëindigde de Raad van Bestuur van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (hierna: ‘verweerder’) de Wajong-uitkering per 1 juli 1999. Omdat de dispensatie van zijn werkgever met betrekking tot het betalen van het minimumloon van kracht bleef en de werkgever weigerde het loon te verhogen, werd het dienstverband verbroken. Sinds 5 juli 1999 werkt Hendrix bij een andere bouwmarkt tegen het wettelijk minimumloon.5. In 2001 is Hendrix weer in Nederland gaan wonen.

20

Na tevergeefs administratief bezwaar te hebben ingediend, stelde Hendrix tegen de beëindiging van de Wajong-uitkering beroep in bij de Rechtbank Amsterdam, die het beroep bij uitspraak van 16 maart 2001 ongegrond verklaarde. De Centrale Raad van Beroep, die kennis dient te nemen van het hoger beroep, heeft bij beslissing van 15 juli 2005 het Hof krachtens artikel 234 EG verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

1)

Dient een uitkering op grond van de Wajong, die wordt vermeld in bijlage II bis bij verordening nr. 1408/71 te worden aangemerkt als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie als bedoeld in artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71, zodat op personen zoals appellant in het hoofdgeding uitsluitend de bij artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 ingevoerde coördinatieregeling moet worden toegepast? Maakt het voor de beantwoording van deze vraag verschil of de betrokkene oorspronkelijk een (uit premies gefinancierde) AAW-uitkering voor [jong]gehandicapten ontving, welke per 1 januari 1998 van rechtswege is omgezet in een uitkering krachtens de Wajong?

2)

Indien de eerste vraag bevestigend wordt beantwoord: kan een werknemer zich op artikel 39 EG, zoals uitgewerkt in artikel 7 van verordening nr. 1612/68 beroepen tegenover de lidstaat waarvan hij onderdaan is, wanneer hij uitsluitend in deze zelfde lidstaat heeft gewerkt, maar op het grondgebied van een andere lidstaat woont?

3)

Indien de eerste en de tweede vraag bevestigend worden beantwoord: moet artikel 39 EG, zoals uitgewerkt in artikel 7, tweede lid, van verordening nr. 1612/68, aldus worden begrepen, dat hiermee steeds verenigbaar is een bepaling van een wettelijke regeling die de toekenning of voortzetting van een prestatie afhankelijk stelt van de woonplaats van de betrokkene op het grondgebied van de lidstaat wiens wettelijke regeling aan de orde is, wanneer deze wettelijke regeling voorziet in een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie als bedoeld in artikel 4, lid 2 bis van verordening nr. 1408/71 en is vermeld op bijlage II bis bij deze verordening?

4)

Indien de eerste en de tweede vraag bevestigend worden beantwoord en de derde vraag ontkennend: moet het gemeenschapsrecht (waaronder met name de artikelen 7, tweede lid, van verordening nr. 1612/68 en 39 EG, dan wel de artikelen 12 en 18 EG) aldus worden begrepen dat in het karakter van de Wajong een toereikende rechtvaardiging kan worden gevonden om de woonplaatseis tegen te werpen aan een burger van de Unie die een volledige dienstbetrekking in Nederland vervult en ter zake daarvan uitsluitend aan de Nederlandse wetgeving is onderworpen?

IV — Juridische beoordeling

A — Eerste prejudiciële vraag — Kwalificatie van de uitkering als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van verordening nr. 1408/71

21

De eerste vraag van de Raad van Beroep is erop gericht te vernemen of een uitkering krachtens de Wajong als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 moet worden beschouwd, waarop de coördinatieregeling van artikel 10 bis van deze verordening moet worden toegepast.

22

Deze vraag heeft het Hof al bevestigend beantwoord in het arrest Kersbergen omdat de betrokken uitkering in bijlage II bis bij verordening nr. 1408/71 wordt vermeld en niet op premie- of bijdragebetaling berust en tevens bijzonder is.6. Zij is een bijzondere uitkering omdat er aanknopingspunten zijn met enerzijds een socialezekerheidsprestatie bij invaliditeit in de zin van artikel 4, lid 1, sub b, van verordening nr. 1408/71, en anderzijds de sociale bijstand. De uitkering moet namelijk een sociaal zwakke groep (de jonggehandicapten) een minimuminkomen waarborgen.7.

23

Dat de Wajong-uitkering wordt toegekend zonder onderzoek naar de individuele financiële behoeften8., is volgens het Hof niet in tegenspraak met de gelijkenis met de sociale bijstand. Het volstaat in zoverre dat de begunstigde groep van jonggehandicapten in het algemeen niet over voldoende middelen van bestaan beschikt.9.

24

De Centrale Raad van Beroep wil in het kader van de eerste prejudiciële vraag ook vernemen of het verschil maakt of de betrokkene oorspronkelijk een uit premies gefinancierde AAW-uitkering voor jonggehandicapten ontving, waarvoor geen woonplaatsvereiste gold, maar die per 1 januari 1998 is omgezet in een uitkering krachtens de Wajong.

25

Dienaangaande heeft het Hof in het arrest Kersbergen eveneens reeds vastgesteld dat een beroep op het beginsel van bescherming van verkregen rechten faalt wanneer de uitkeringsgerechtigde zijn woonplaats naar het buitenland verlegt, nadat de AAW-uitkering door de Wajong-uitkering is vervangen.10. Aangezien Hendrix op 1 juni 1999 naar België is verhuisd, kan hij zich dus niet op dit rechtsbeginsel beroepen. Bij gebreke van een anders luidende overgangsregeling dienen de rechtsgevolgen van het verleggen van de woonplaats dus te worden beoordeeld op grond van de op dat tijdstip geldende situatie rechtens.

26

Artikel 95 ter, lid 8, van verordening nr. 1408/71 biedt hier geen uitkomst, alleen al vanwege het feit dat Hendrix vóór 1 juni 1992 nog geen uitkering ontving waarvan de voorzetting op grond van deze bepaling moest worden gewaarborgd.

27

Derhalve moet voorlopig worden vastgesteld dat een uitkering krachtens de Wajong moet worden aangemerkt als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 waarop de coördinatieregeling van artikel 10 bis van deze verordening moet worden toegepast. Dat is ook dan het geval wanneer de betrokkene oorspronkelijk een uit premies gefinancierde uitkering ontving die per 1 januari 1998 werd omgezet in een uitkering krachtens de Wajong.

28

Hierna dient in elk geval te worden uitgemaakt of het woonplaatsvereiste van artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 in de omstandigheden van het onderhavige geval in overeenstemming is met de bepalingen ter zake van het vrije verkeer van werknemers.

B — Tweede prejudiciële vraag — Beroep op het vrije verkeer van werknemers tegenover de lidstaat waarvan men onderdaan is

29

Met zijn tweede vraag wenst de Centrale Raad van Beroep te vernemen of een werknemer zich op artikel 39 EG, zoals uitgewerkt in artikel 7 van verordening nr. 1612/68, kan beroepen tegenover de lidstaat waarvan hij onderdaan is, wanneer hij uitsluitend in deze zelfde lidstaat heeft gewerkt en nog steeds werkt, maar in een andere lidstaat woont.

30

De Wajong-uitkering valt binnen de materiële werkingssfeer van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 omdat zij algemeen aan nationale werknemers wordt toegekend op grond van hun objectieve hoedanigheid van werknemer of alleen wegens het feit dat zij ingezetenen zijn.11.

31

Artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 concretiseert het reeds in artikel 39 EG neergelegde discriminatieverbod met betrekking tot de toekenning van sociale voordelen.12. Volgens de bewoordingen van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 is het de lidstaat van ontvangst verboden om werknemers uit andere lidstaten op grond van hun nationaliteit anders te behandelen dan eigen onderdanen. Aldus lijkt deze bepaling niet zo ver te gaan als de waarborg van artikel 39 EG, waarop iedere gemeenschapsonderdaan die gebruik heeft gemaakt van zijn recht van vrij verkeer van werknemers, zich ongeacht zijn woonplaats en zijn nationaliteit kan beroepen.13. Het Hof past beide bepalingen echter parallel toe en legt artikel 7 van verordening nr. 1612/68 op dezelfde wijze uit als artikel 39 EG.14. Daarom kan ook hier op deze bepalingen tegelijk een beroep worden gedaan.

32

De verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer en de ter uitvoering van deze bepalingen vastgestelde handelingen kunnen echter niet kunnen worden toegepast op situaties waarvan alle relevante elementen geheel in de interne sfeer van een enkele lidstaat liggen.15. Wanneer er geen rechtstreeks op de nationaliteit gebaseerde ongelijke behandeling is, en een werknemer zich tegenover de eigen lidstaat beroept op het vrije verkeer van werknemers, dient er dus een ander grensoverschrijdend element te zijn, wil het vrije verkeer van werknemers van toepassing zijn.

33

In het onderhavige geval bestaat het grensoverschrijdende element hierin dat Hendrix in België woont en in Nederland in loondienst werkt. Hij begeeft zich dus dagelijks als grensarbeider16. van zijn eigen lidstaat naar een andere om daar zijn beroepsactiviteit uit te oefenen.

34

Verweerder, de Nederlandse regering en de regering van het Verenigd Koninkrijk werpen tegen dat een werknemer zich tegenover de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, slechts op artikel 39 EG kan beroepen nadat hij gebruik heeft gemaakt van zijn recht op vrij verkeer.17. Dit is sinds het arrest Werner18. niet het geval wanneer betrokkene steeds heeft gewerkt in de lidstaat waarvan hij onderdaan is, en alleen zijn woonplaats naar een andere lidstaat heeft verlegd.

35

In het daarna gewezen arrest Van Pommeren-Bourgondiën19. heeft het Hof het beroep op het vrije verkeer van werknemers echter aanvaard in een vergelijkbare situatie. Verzoekster in die zaak was Nederlands onderdaan, woonde in België en was gedurende haar gehele arbeidsleven in Nederland werkzaam geweest. Op grond van haar woonplaats werd zij voor de sociale verzekeringen in Nederland als vrijwillig verzekerde en niet als verplicht verzekerde aangemerkt en moest zij een hogere premie betalen dan ingezetenen van Nederland. Verordening nr. 1408/71 stond niet in de weg aan deze gang van zaken.

36

Het Hof van Justitie oordeelde echter dat het strijdig is met artikel 39 EG wanneer de verzekeringsvoorwaarden voor niet-ingezetenen ongunstiger zijn dan de voorwaarden die voor de verplichte verzekering voor dezelfde takken van sociale zekerheid voor ingezetenen gelden.20. Dat Van Pommeren-Bourgondiën steeds in Nederland werkzaam was geweest en alleen haar woonplaats naar België had verlegd, stond kennelijk niet in de weg aan de toepassing van het recht op vrij verkeer van werknemers.

37

In het arrest Ritter-Coulais21. heeft het Hof deze opvatting in alle duidelijkheid bevestigd met de verklaring,

‘[…] dat iedere gemeenschapsonderdaan die gebruik heeft gemaakt van het recht op vrij verkeer van werknemers en die een beroepswerkzaamheid in een andere lidstaat dan zijn woonstaat heeft uitgeoefend, ongeacht zijn woonplaats en zijn nationaliteit, binnen de werkingssfeer van artikel 48 van het Verdrag valt.

Hieruit volgt dat de situatie van de echtgenoten Ritter-Coulais, die werkzaam waren in een andere lidstaat dan die waar zich hun werkelijke woonplaats bevond, binnen de werkingssfeer van artikel 48 van het Verdrag [thans na wijziging artikel 39 EG] valt.’

38

Toegevoegd moet nog worden dat de echtgenoten Ritter-Coulais beiden (in ieder geval ook)22. de Duitse nationaliteit bezaten, en dus onderdanen waren van de staat waar zij werkten en tegenover welke zij zich beriepen op het vrije verkeer van werknemers. Het grensoverschrijdende aanknopingspunt bestond alleen in de woonplaats in een andere lidstaat.23.

39

In het arrest N. heeft het Hof deze formulering inmiddels op de vrijheid van vestiging toegepast. Ook in die zaak verlegde verzoeker zijn woonplaats van de staat waarvan hij de nationaliteit bezat en waar hij zijn economische activiteit verrichtte, naar een andere lidstaat, zonder daar beroepswerkzaamheden te gaan verrichten. Voor het Hof werd daardoor de vrijheid van vestiging van toepassing.24.

40

De tegenwerping dat het oordeel in het arrest Ritter-Coulais moet worden uitgelegd tegen de achtergrond van het feit dat de algemene vrijheid van verkeer van burgers van de Unie en de vrijheid van kapitaalverkeer, welke verzoekers op zich verder zouden hebben geholpen, ratione temporis nog niet van toepassing waren op de feiten, overtuigt niet.25. In de eerste plaats toont het arrest Van Pommeren-Bourgondiën aan dat de betrokken uitlegging van het vrij verkeer van werknemers volledig los van de bijzondere situatie in de zaak Ritter-Coulais geldt. In de tweede plaats is het rechtens niet toelaatbaar om het vrij verkeer van werknemers ruimer dan wel restrictiever uit te leggen al naar gelang er ook een andere fundamentele vrijheid op de feiten van toepassing is.

41

De aangehaalde arresten berusten op de opvatting van de interne markt als een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, zoals omschreven in artikel 14, lid 2, EG. Artikel 39 EG geeft uitvoering aan een in artikel 3, lid 1, sub c, EG neergelegd beginsel volgens hetwelk, teneinde de in artikel 2 EG genoemde doelstellingen te bereiken, het optreden van de Gemeenschap de afschaffing tussen de lidstaten van hinderpalen voor het vrije verkeer van personen omvat. 26. Daarbij is het irrelevant of deze hinderpalen worden opgeworpen door de lidstaat van herkomst dan wel door de lidstaat van ontvangst.27.

42

De door verweerder en de betrokken regeringen voorgestane restrictieve uitlegging van het vrije verkeer van werknemers druist in tegen het basisprincipe van de interne markt. In een ruimte zonder binnengrenzen mag degene die zich, om te gaan werken, van zijn woonstaat begeeft naar de staat waarvan hij de nationaliteit bezit, evenmin belemmerd worden als degene die van de staat waarvan hij de nationaliteit bezit naar een andere lidstaat pendelt.

43

De restrictieve definitie van de werkingssfeer van het vrije verkeer van werknemers richt zich te zeer naar de nationaliteit van de betrokkene in plaats van naar het grensoverschrijdende karakter van de gang van zaken. Zij leidde namelijk tot een differentiëring al naar gelang een eigen onderdaan de grens passeert om te gaan werken dan wel een onderdaan van een andere lidstaat. Wanneer Hendrix na zijn verhuizing naar België een betrekking in Duitsland zou hebben aanvaard, en dagelijks vanuit België voor zijn werk daar naartoe zou zijn gereisd, dan had hij zich zonder twijfel op het vrij verkeer van werknemers kunnen beroepen. Het valt niet in te zien waarom hij in geval van pendelen van en naar zijn staat van herkomst, te weten Nederland, anders zou moeten worden behandeld.

44

Advocaat-generaal Geelhoed heeft zich in zijn conclusie in de zaak Hartmann uitgesproken voor de restrictieve uitlegging van artikel 39 EG, die in de onderhavige zaak ook wordt bepleit door verweerder en de betrokken regeringen. Ter motivering heeft hij erop gewezen dat deze bepaling alleen dient om een verplaatsing van de factor arbeid te waarborgen, waarvan bij het loutere verleggen van de woonplaats juist geen sprake is.28.

45

Voor zover een nationale regeling rechtstreeks aanknoopt bij het verleggen van de woonplaats, en dus bijvoorbeeld bepaalde fiscale of administratieve hindernissen opwerpt voor het vertrek, is het inderdaad de vraag, of dergelijke maatregelen niet primair zijn aan te merken als een inbreuk op het door artikel 18 EG gewaarborgde vrije verkeer van de burgers van de Unie. Wanneer echter het verleggen van de woonplaats eenmaal heeft plaatsgevonden, en de benadeling het gevolg is van het feit dat de woonplaats en de plaats van arbeid voortaan gescheiden zijn, dan is het vrije verkeer van werknemers bij voorrang van toepassing. Vanaf dat moment wordt namelijk de verplaatsing van de factor arbeid van de (nieuwe) woonstaat naar de staat van tewerkstelling belemmerd.

46

Voor de toepassing van artikel 39 EG kan het niet doorslaggevend zijn of de grensoverschrijdende situatie door de verlegging van de woonplaats dan wel door de verlegging van de plaats van arbeid is ontstaan. Anders zouden volledig arbitraire gevolgen kunnen intreden. Zo zou Hendrix, die ononderbroken in Nederland heeft gewerkt en zijn woonplaats naar een andere staat heeft verlegd, zich in eerste instantie niet op het vrije verkeer van werknemers kunnen beroepen. Indien hij echter na het verleggen van zijn woonplaats zijn baan zou verliezen en daarna een andere werkzaamheid zou aanvangen in Nederland, dan zou het vrije verkeer van werknemers van toepassing zijn omdat hij zich dan voor het gaan uitoefenen van een nieuwe betrekking in loondienst van België naar Nederland zou begeven.

47

Het Hof heeft weliswaar in tal van zaken geoordeeld dat een werknemer zich tegenover de staat waarvan hij de nationaliteit bezit, op artikel 39 EG kan beroepen nadat hij van zijn recht op vrij verkeer van werknemers gebruik heeft gemaakt.29. Het geval waarin betrokkene in het buitenland een diploma of een beroepskwalificatie heeft verworven, heeft het daaraan gelijkgesteld.30.

48

De betrokkenen in deze gevallen hadden echter meestal hun woonplaats weer gevestigd in hun staat van herkomst en hadden zich tegenover deze staat beroepen op het vrije verkeer van werknemers. Aangezien de woonplaats en de plaats van arbeid dus — anders dan in het geval van Hendrix — niet meer uit elkaar vielen, was het noodzakelijk dat er eerst een grensoverschrijdende beweging had plaatsgevonden die de status van migrerende werknemer verleende. Uit deze arresten kan echter niet worden geconcludeerd dat de status van migrerende werknemer niet kan worden verkregen door het verleggen van de woonplaats.

49

Op de tweede prejudiciële vraag dient dus te worden geantwoord dat een werknemer zich ten opzichte van de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit op artikel 39 EG en artikel 7 van verordening nr. 1612/68 kan beroepen wanneer hij uitsluitend in deze staat heeft gewerkt en nog steeds werkt, maar in een andere lidstaat woont.

C — Derde prejudiciële vraag — Verhouding van verordening nr. 1408/71 tot verordening nr. 1612/68 en tot artikel 39 EG

50

Met zijn derde vraag wenst de Centrale Raad van Beroep te vernemen of een nationale bepaling die de toekenning of de voortzetting van een prestatie afhankelijk stelt van de woonplaats van de betrokkene op het grondgebied van de lidstaat, steeds verenigbaar met artikel 39 EG en artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 is op grond van het feit dat de prestatie een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 is, die ingevolge artikel 10 bis van deze verordening uitsluitend in de woonplaats wordt toegekend.

51

Verweerder, de Nederlandse regering en de regering van het Verenigd Koninkrijk nemen dienaangaande het standpunt in dat verordening nr. 1408/71 specifieker is dan verordening nr. 1612/68 en dus binnen haar werkingssfeer uitsluitend van toepassing is.31. Verordening nr. 1612/68 kan niet tot gevolg hebben dat de ingevolge artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 uitgesloten export van uitkeringen, toch kan worden verlangd.

52

Het Hof heeft echter geoordeeld dat artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 kan worden toegepast op sociale voordelen die tegelijkertijd binnen de specifieke werkingssfeer van verordening nr. 1408/71 vallen.32. Beide bepalingen zijn naast elkaar van toepassing omdat zij niet hetzelfde toepassingsgebied ratione personae hebben33., het begrip ‘sociaal voordeel’ in artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 ruimer is dan het begrip ‘socialezekerheidsprestatie’ in verordening nr. 1408/7134. en verordening nr. 1612/68, wat het vrije verkeer van werknemers betreft, een algemene strekking heeft.35. Uit het feit dat een prestatie niet of niet geheel onder verordening nr. 1408/71 valt, en de export van deze prestatie dus niet verplicht is krachtens deze verordening, valt derhalve niet op te maken welke eisen verordening nr. 1612/68 aan de toekenning van de prestatie stelt. 36.

53

Uit de arresten Commissie/Frankrijk37. en Scrivner en Cole38., waarop verweerder en de Nederlandse regering zich beroepen, kan geen andere conclusie worden getrokken. In deze zaken was een mogelijke voorrang van verordening nr. 1408/71 reeds niet relevant op grond van het feit dat deze verordening niet van toepassing was.39.

54

Ook de conclusie op grond van artikel 42, lid 2, van verordening nr. 1612/68 (‘Deze verordening doet geen afbreuk aan de overeenkomstig artikel 51 van het Verdrag [thans na wijziging artikel 42 EG] vastgestelde bepalingen.’) dat verordening nr. 1408/71verordening nr. 1612/68 opzij zet, overtuigt niet.40.Artikel 42, lid 2, van verordening nr. 1612/68 spreekt niet van voorrang van de overeenkomstig artikel 51 van het Verdrag vastgestelde bepalingen, maar schrijft alleen voor dat aan deze bepalingen ‘geen afbreuk’ wordt gedaan. Deze bewoordingen pleiten juist niet voor het terugtreden van verordening nr. 1612/68, maar voor een gelding zonder wederzijdse beïnvloeding, dus voor een parallelle gelding.41.

55

Het feit dat artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 als een algemene bepaling is geformuleerd, terwijl verordening nr. 1408/71 concrete regelingen op het gebied van de sociale zekerheid bevat, rechtvaardigt evenmin de conclusie dat verordening nr. 1408/71 als lex specialis voorrang heeft boven verordening nr. 1612/68. De in de betrokken verordeningen toegepaste regelingstechniek zegt immers op zichzelf niets over de rangorde tussen de verordeningen.

56

Tegen een algemene voorrang van verordening nr. 1408/71 boven artikel 7 van verordening nr. 1612/68 pleit vooral de volgende overweging. Artikel 7 van verordening nr. 1612/68 is uiteindelijk slechts een speciale formulering van de waarborg van artikel 39 EG en moet op dezelfde wijze worden uitgelegd als deze bepaling.42. De bepalingen van het verdrag als rechtsbron van hogere rang moeten bij de uitlegging en toepassing van verordening nr. 1408/71 echter in ieder geval in acht worden genomen. Het feit dat een nationale maatregel in overeenstemming is met een bepaling van afgeleid recht, in casu artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71, heeft namelijk niet tot gevolg dat deze maatregel niet aan de verdragsbepalingen mag worden getoetst.43.

57

Een belemmering van de fundamentele vrijheden moet dus ook dan worden gerechtvaardigd door dwingende redenen van algemeen belang wanneer zij wordt veroorzaakt door een communautaire verordening of door een nationale bepaling die in overeenstemming is met het afgeleide recht. De gemeenschapswetgever en de nationale wetgever hebben weliswaar een beoordelingsmarge wanneer zij uit hoofde van het algemeen belang regelingen vaststellen die inbreuk maken op fundamentele vrijheden, maar het blijft aan het Hof voorbehouden om te beoordelen of de wetgevers de grenzen van deze marge hebben overschreden en daardoor inbreuk hebben gemaakt op de fundamentele vrijheden.

58

De derde prejudiciële vraag moet derhalve aldus worden beantwoord dat een nationale bepaling die de toekenning of voortzetting van een prestatie afhankelijk stelt van de woonplaats van de betrokkene op het grondgebied van de lidstaat, niet steeds verenigbaar met artikel 39 EG en artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 is op grond van het feit dat de prestatie een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 is, die ingevolge artikel 10 bis van deze verordening uitsluitend in de woonplaats wordt toegekend.

D — Vierde prejudiciële vraag — Verenigbaarheid van het woonplaatsvereiste met artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68, met artikel 39 EG en met de artikelen 12 EG en 18 EG

59

Met zijn vierde vraag wenst de Centrale Raad van Beroep in wezen te vernemen of artikel 39 EG en artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 alsook de artikelen 12 EG en 18 EG in de weg staan aan een nationale regeling als de Wajong, volgens welke aan een burger van de Unie die een volledige dienstbetrekking in Nederland vervult en ter zake daarvan uitsluitend aan de Nederlandse wetgeving is onderworpen, een bepaalde sociale uitkering alleen wordt toegekend wanneer hij ook in deze lidstaat woont.

1. Verenigbaarheid met artikel 39 EG en artikel 7 van verordening nr. 1612/68
60

Volgens vaste rechtspraak beogen de verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer van personen het de gemeenschapsonderdanen gemakkelijker te maken, op het gehele grondgebied van de Gemeenschap om het even welk beroep uit te oefenen, en staan zij in de weg aan maatregelen die deze onderdanen zouden kunnen benadelen wanneer zij op het grondgebied van een andere lidstaat een economische activiteit willen verrichten.44.

61

De Wajong-uitkering wordt ingevolge artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 alleen toegekend aan personen die hun woonplaats in Nederland hebben. Dat houdt een benadeling in voor de werknemers die in Nederland werken, maar daar niet wonen. De benadeling als gevolg van het woonplaatsvereiste zou echter gerechtvaardigd kunnen zijn op grond van objectieve overwegingen van algemeen belang die losstaan van de nationaliteit.45.

62

Het woonplaatsvereiste van artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 dient voor het afbakenen van de bevoegdheden van de lidstaten tot het uitbetalen van een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties die naast aanknopingspunten met socialezekerheidsprestaties ook elementen van sociale bijstand laten zien. Het Hof heeft reeds erkend dat de woonplaats daartoe een passend criterium is.

63

In de eerste plaats heeft het Hof in het arrest Snares vastgesteld dat artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 verenigbaar is met de bepalingen inzake het vrije verkeer van werknemers omdat bijzondere uitkeringen nauw verband houden met de sociale omgeving.46. Aangezien het centrum van belangen in het algemeen in de woonplaats is gelegen, is het in eerste instantie een zaak van de woonstaat om met inachtneming van de sociale omgeving ter plekke (bijvoorbeeld de hoogte van de kosten van levensonderhoud) vast te stellen of en in hoeverre een bijzondere uitkering moet worden toegekend die het bestaansminimum kan garanderen.

64

In de tweede plaats ligt aan de door artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 aangebrachte beperking van de mogelijkheid om bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties te exporteren, de overweging ten grondslag dat, zoals de Commissie terecht betoogt, dergelijke prestaties de solidariteit binnen een lidstaat tot uitdrukking brengen. De staat, tot welker op solidariteit gebaseerde gemeenschap men behoort, dient ook verantwoordelijk te zijn voor de verzekering van het bestaansminimum. In het arrest Tas-Hagen en Tas heeft het Hof onlangs nog eens bevestigd dat het recht op een sociale uitkering in principe afhankelijk kan worden gesteld van de band met de maatschappij van een lidstaat, die tot uitdrukking komt door de woonplaats in de betreffende lidstaat.47.

65

Met betrekking tot de toelaatbaarheid van het woonplaatscriterium maken de artikelen 10 en 10 bis van verordening nr. 1408/71 op goede gronden een onderscheid tussen socialezekerheidsuitkeringen en bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties. Voor de klassieke socialezekerheidsuitkeringen is als regel de staat van tewerkstelling bevoegd, waar de werknemer sociaal verzekerd is en zijn premies betaalt. Bij bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties ontbreekt een band van de sociaal verzekerde met een specifieke, op solidariteit gebaseerde gemeenschap. In de plaats daarvan komt de integratie in de op solidariteit gebaseerde gemeenschap van alle in het land woonachtige personen. Alleen aan hen dienen bijzondere uitkeringen te worden toegekend, terwijl op socialezekerheidsuitkeringen ongeacht de woonplaats aanspraak kan worden gemaakt.

66

Door de toekenning van bijzondere uitkeringen te koppelen aan de woonplaats wordt een overeenkomstige samenhang tussen het recht op de uitkering en de verantwoordelijkheid voor de financiering geschapen als door de premiebetaling voor de sociale verzekering. Bijzondere uitkeringen worden namelijk uit belastingen betaald. Ingezetenen zijn in de woonstaat onbeperkt belastingplichtig. Bovendien dragen zij door hun privé-consumptie in belangrijke mate bij aan het genereren van belastingmiddelen.

67

De betekenis van het woonplaatscriterium is evenwel relatief in het geval van grensarbeiders, die meestal ook nauwe banden hebben met de economische en sociale omgeving van de plaats van arbeid. De Commissie benadrukt in dit verband dat Hendrix naar een direct bij de grens met Nederland gelegen plaats in België verhuisde en op die grond48. overeenkomstig het Belgisch-Nederlandse Verdrag ter vermijding van dubbele belasting met zijn in Nederland verworven inkomen onderworpen was aan de Nederlandse inkomstenbelasting.

68

Bij grensarbeiders rijst dus de vraag of de woonplaats alleen een geschikt criterium is om de band met een op solidariteit gebaseerde gemeenschap te bepalen. Veeleer zou kunnen worden overwogen om in dergelijke gevallen andere, aanvullende criteria toe te passen, die de mate van integratie in een economische en sociale omgeving tot uitdrukking brengen, zoals de plaats van arbeid, de afstand van de woonplaats tot de grens, de plaats van consumptieve uitgaven of het centrum van de sociale contacten.

69

In gevallen als het onderhavige komt echter een aanknoping bij de plaats van arbeid niet in aanmerking. De Wajong-uitkering fungeert immers als subsidiëring van de arbeidsplaats, waardoor het in dienst nemen van een gehandicapte werknemer überhaupt pas mogelijk wordt. Wanneer de werkgever een gehandicapte in dienst neemt, wordt hij bevrijd van de verplichting om het wettelijke minimumloon te betalen; het verschil tussen het arbeidsloon en het minimumloon ontvangt de gehandicapte door de Wajong-uitkering. Zonder deze uitkering van staatswege zouden gehandicapten, die niet volledig productief zijn, nauwelijks tegen het wettelijke minimumloon op de arbeidsmarkt bemiddelbaar zijn. De tewerkstelling van de ontvanger van een Wajong-uitkering is derhalve het gevolg van de overheidsuitkering uit solidariteit. Wanneer de tewerkstelling in het land zelf tegelijkertijd het aanknopingspunt voor het recht op deze uitkering uit solidariteit zou zijn, zou dat een vicieuze cirkel opleveren.

70

Anders dan de woonplaats, worden de overige criteria gekenmerkt door het feit dat zij geen haarscherpe indeling bij een economische en sociale omgeving mogelijk maken, maar min of meer concrete aspecten zijn, aan de hand waarvan pas in het kader van een globale beoordeling de relevante economische en sociale omgeving kan worden bepaald.

71

De coördinatie van de verantwoordelijkheid van de lidstaten voor de toekenning van solidariteitsuitkeringen moet echter gebeuren aan de hand van duidelijke criteria, op grond waarvan, gelet op de eisen van een omvangrijk beheer, een snelle toetsing en voldoende eenduidige resultaten mogelijk zijn. De indeling bij de socialezekerheidsstelsels van de lidstaten kan dus gebeuren aan de hand van abstracte criteria, die weliswaar niet alle omstandigheden van het individuele geval in aanmerking nemen, maar bij een standaardbenadering aantonen met welke lidstaat de nauwste band bestaat. De gedetailleerde toetsing van alle factoren die het individuele geval kenmerken, vormt geen geschikt middel voor een duidelijke en met redelijke kosten te handhaven bevoegdheidsverdeling.

72

Bovendien zij erop gewezen dat de lidstaten bij gebreke van harmonisatie op het gebied van de sociale zekerheid bevoegd blijven om de voorwaarden voor de toekenning van socialezekerheidsuitkeringen vast te stellen49., en dat zij daarom een ruime beoordelingsvrijheid hebben voor de vaststelling van criteria ter beoordeling van de verbondenheid met de maatschappij van een staat.50. De gemeenschapswetgever heeft deze beoordelingsvrijheid met name met betrekking tot woonplaatsvereisten voor bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties bewust niet ingeperkt. Hij heeft juist woonplaatsvereisten in artikel 10 bis van verordening nr. 1408/71 uitdrukkelijk toegelaten.

73

Gelet op deze vrijheid van de lidstaten om in het kader van de verdeling van de bevoegdheid voor de toekenning van bijzondere uitkeringen van een standaardbenadering uit te gaan, bestaat er geen bezwaar tegen het uitsluitend aanknopen bij de woonplaats, ook niet wanneer in individuele gevallen, bijvoorbeeld bij grensarbeiders, ook andere factoren een rol zouden kunnen spelen.

74

Deze conclusie lijkt op het eerste gezicht in strijd te zijn met het oordeel van het Hof in het arrest Meeusen51., dat ook grensarbeiders52. ingevolge artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 ongeacht hun woonplaats recht hebben op sociale voordelen in de staat van tewerkstelling.53.

75

De lidstaten hadden daartegen ingebracht dat de bepaling grensarbeiders geen recht verleent op export van socialezekerheidsuitkeringen van de staat van tewerkstelling naar de woonstaat.54. De verordening heeft namelijk tot doel, de sociale integratie van migrerende werknemers in de ontvangststaat te bevorderen. Grensarbeiders zijn echter niet daar sociaal geïntegreerd, maar in hun woonplaats.

76

Het Hof heeft dit argument van de hand gewezen omdat de werkingssfeer van verordening nr. 1612/68 ook grensarbeiders omvat.55. Voorts verklaarde het dat het gelijkheidsbeginsel in artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 het de ontvangststaat verbiedt om migrerende werknemers ongelijk te behandelen ten opzichte van binnenlandse werknemers door voor de toekenning van uitkeringen een woonplaats in het land zelf te eisen.

77

Het arrest Meeusen had echter betrekking op de studiefinanciering voor de kinderen van een migrerende werknemer en kan niet op het onderhavige geval worden toegepast. Anders dan in het geval van studiefinanciering is de situatie van ingezetenen en in het buitenland woonachtige personen die een uitkering ter verzekering van het bestaansminimum nodig hebben, niet zonder meer vergelijkbaar. Dergelijke uitkeringen zijn immers veel nauwer verbonden met de sociale omgeving van de begunstigde.

78

Bovendien schept de Wajong-uitkering — zoals uiteengezet —überhaupt pas de voorwaarde voor de tewerkstelling van gehandicapte werknemers, zodat de tewerkstelling in het eigen land niet tegelijkertijd aanspraken kan doen ontstaan. In het geval van studiefinanciering gaat het echter veeleer om bijkomende voordelen, waarvoor de tewerkstelling en de daarmee gepaard gaande belastingplicht eerder als aanknopingspunt voor het recht op de prestatie kunnen dienen.

79

De beperking van de toekenning van uitkeringen als de Wajong-uitkering tot in Nederland woonachtige personen is dus verenigbaar met artikel 39 EG en artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.

2. Verenigbaarheid met de artikelen 12 EG en 18 EG
80

Aangezien het algemene recht van vrij verkeer op grond van artikel 18 EG subsidiair is ten opzichte van het vrije verkeer van werknemers op grond van artikel 39 EG56., is een toetsing van de verenigbaarheid van het woonplaatsvereiste met de artikelen 12 EG en 18 EG overbodig.

V — Conclusie

81

Derhalve geef ik in overweging om de prejudiciële vragen van de Centrale Raad van Beroep als volgt te beantwoorden:

‘1.

Een krachtens de Nederlandse Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten van 24 april 1997 toegekende uitkering moet worden aangemerkt als een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening (EEG) nr. 1408/71 van de Raad van 14 juni 1971 betreffende de toepassing van de socialezekerheidsregelingen op werknemers en zelfstandigen, alsmede op hun gezinsleden, die zich binnen de Gemeenschap verplaatsen, in de versie van verordening (EG) nr. 307/1999 van de Raad van 8 februari 1999, waarop de coördinatieregeling van artikel 10 bis van deze verordening moet worden toegepast. Dat is ook dan het geval wanneer de betrokkene oorspronkelijk een uit premies gefinancierde uitkering ontving die per 1 januari 1998 werd omgezet in een uitkering krachtens de Wajong.

2.

Een werknemer kan zich ten opzichte van de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, beroepen op artikel 39 EG en artikel 7 van verordening (EEG ) nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap, in de versie van verordening (EEG) nr. 2434/92 van de Raad van 27 juli 1992, wanneer hij uitsluitend in deze lidstaat heeft gewerkt en nog steeds werkt, maar in een andere lidstaat woont.

3.

Een nationale bepaling die de toekenning of voortzetting van een prestatie afhankelijk stelt van de woonplaats van de betrokkene op het grondgebied van de lidstaat, is niet steeds verenigbaar met artikel 39 EG en artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 op grond van het feit dat de prestatie een bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestatie in de zin van artikel 4, lid 2 bis, van verordening nr. 1408/71 is, die ingevolge artikel 10 bis van deze verordening uitsluitend in de woonplaats wordt toegekend.

4.

Artikel 39 EG en artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 staan niet in de weg aan een nationale regeling als de Wajong, volgens welke aan een burger van de Unie die een volledige dienstbetrekking in Nederland vervult en ter zake daarvan uitsluitend aan de Nederlandse wetgeving is onderworpen, een bepaalde sociale uitkering alleen wordt toegekend wanneer hij ook in deze lidstaat woont.’

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.