HvJ EG, 18-07-2007, nr. C-212/05

Artikel 7, leden 1 en 2, van verordening nr. 1612/68 bepaalt het volgende:

Ingevolge § 1, lid 1, BErzGG, in de versie van 31 januari 19944., heeft recht op ouderschapsuitkering eenieder

.

Op grond van § 1, lid 4, BErzGG hebben EG-onderdanen en grensarbeiders uit de direct aan Duitsland grenzende landen recht op uitkering mits zij in Duitsland meer dan geringe arbeid verrichten. Blijkens de verwijzingsbeslissing is deze bepaling niet van toepassing op ambtenaren of de echtgenoten van migrerende werknemers.

Bij § 1, lid 7, BErzGG, in de versie van 12 oktober 20005., is het recht op ouderschapsuitkering uitgebreid tot de echtgenoot van een in Duitsland in openbare dienst of als ambtenaar werkzame persoon, die in een andere lidstaat van de EG woont. Deze bepaling is evenwel niet van toepassing op kinderen die geboren zijn vóór 1 januari 2001.

Om te beginnen moet worden benadrukt dat mevrouw Hartmann niet zelfstandig het gemeenschapsrecht kan inroepen tegen de afwijzingen van haar aanvragen om ouderschapsuitkering, daar zij geen gebruik heeft gemaakt van haar recht van vrij verkeer ingevolge het gemeenschapsrecht. De enige manier waarop zij toegang tot deze uitkering kan hebben, is indirect via haar huwelijksband met de heer Hartmann, die overigens zelf niet voldoet aan de voorwaarden van § 1, lid 1, BErzGG.

De vragen van het Bundessozialgericht concentreren zich dan ook op de mogelijke status van de heer Hartmann als migrerend werknemer en de consequenties die dit kan hebben voor het recht van mevrouw Hartmann op Duitse ouderschapsuitkering. Betekent het feit dat de heer Hartmann naar Oostenrijk is verhuisd om aldaar bij zijn vrouw en kinderen te wonen terwijl hij zijn baan in Duitsland behield, dat hij thans is te beschouwen als een binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1612/68 vallende migrerende werknemer, waardoor via de gecombineerde werking van de artikelen 7, lid 2, en 10, lid 1, sub a, van die verordening voor mevrouw Hartmann een recht wordt gecreëerd op gelijke behandeling ten aanzien van sociale voordelen in de lidstaat waar haar echtgenoot werkt, dat wil zeggen Duitsland?

Alvorens deze vragen te bespreken, moet volledigheidshalve in het kort worden ingegaan op de vraag of mevrouw Hartmann recht op Duitse ouderschapsuitkering kan ontlenen aan artikel 73 van verordening nr. 1408/71. Deze vraag is door het Bundessozialgericht besproken en ontkennend beantwoord, zodat het dienaangaande geen vragen heeft gesteld. Niettemin is dit punt door mevrouw Hartmann en de Spaanse regering in hun schriftelijke opmerkingen nogmaals aan de orde gesteld. Ook de regering van het Verenigd Koninkrijk en de Commissie zijn erop ingegaan.

Volgens artikel 73 van verordening nr. 1408/71 ‘heeft de werknemer […] op wie de wettelijke regeling van een lidstaat van toepassing is, voor zijn gezinsleden die op het grondgebied van een andere lidstaat wonen, recht op de gezinsbijslagen waarin de wettelijke regeling van de eerste staat voorziet, alsof die gezinsleden op het grondgebied van deze staat woonden’. In het arrest Hoever en Zachow heeft het Hof deze bepaling aldus uitgelegd dat ‘wanneer een werknemer onderworpen is aan de wetgeving van een lidstaat en met zijn gezin in een andere lidstaat woont, zijn echtgenoot krachtens artikel 73 van verordening nr. 1408/71 recht heeft op een uitkering als de ouderschapsuitkering in de lidstaat van arbeid’.18. Met andere woorden, in weerwil van de exacte bewoordingen van deze bepaling heeft de echtgenoot van een werknemer een zelfstandig recht op ouderschapsuitkering in de lidstaat waar de werknemer werkt.

Hoewel dit voorschrift zonder meer op de situatie van mevrouw Hartmann van toepassing lijkt te zijn, heeft het Bundessozialgericht terecht opgemerkt dat zij niettemin geen aanspraak kon maken op ouderschapsuitkering op grond van artikel 73 van verordening nr. 1408/71, omdat de heer Hartmann als ambtenaar op het relevante tijdstip geen ‘werknemer’ was in de zin van hoofdstuk III van deze verordening, dat de toekenning van gezinsbijslagen betreft. Deze beperking was neergelegd in punt I, C, van bijlage I bij verordening nr. 1408/71 en is pas ingetrokken bij verordening nr. 1399/199919., die in werking is getreden op 1 september 1999. Bij artikel 1, lid 7, van deze verordening is de definitie van werknemer in de context van hoofdstuk III van verordening nr. 1408/71 met betrekking tot Duitsland uitgebreid tot ‘elke gevestigde ambtenaar die een salaris ontvangt in verhouding tot zijn/haar ambtenarenstatus dat tenminste gelijk is aan het salaris dat, in het geval van een werknemer, zou leiden tot een verplichte werkloosheidsverzekering’.

Dat ambtenaren van de werking van de bepalingen van verordening nr. 1408/71 inzake gezinsbijslagen uitgesloten waren, is door het Hof reeds bevestigd in het arrest Kulzer20., waaraan ook het Bundessozialgericht refereert. In dat arrest wees het Hof erop dat de definitie van werknemer ‘wordt […] opzijgezet door de definitie in punt I, C, van bijlage I bij de verordening, wanneer een Duits orgaan bevoegd is voor de toekenning van gezinsbijslagen overeenkomstig hoofdstuk 7 van titel III van de verordening’.21. Vervolgens verklaarde het Hof dat het ‘in strijd [zou] zijn met de bepalingen van bijlage I, indien aan een gepensioneerd ambtenaar als verzoeker in het hoofdgeding werd toegestaan een beroep op artikel 73 van de verordening te doen om voor Duitse gezinsbijslagen in aanmerking te komen, met het argument dat in de regel de situatie van ambtenaren moet worden gelijkgesteld met die van werknemers’.22.

De door mevrouw Hartmann en de Spaanse regering verdedigde stelling, dat de uitsluiting van ambtenaren van de toepasselijkheid van hoofdstuk III van verordening nr. 1408/71 beperkt is tot ambtenaren die functies vervullen welke vallen binnen de werkingssfeer van artikel 39, lid 4, EG, zoals uitgelegd door het Hof, dat wil zeggen die belast zijn met de uitoefening van overheidsgezag, is onhoudbaar. De bestaansgrond van deze bepaling is in wezen dat de lidstaten voor bepaalde overheidsfuncties nationaliteitseisen kunnen blijven stellen. Zij is niet bedoeld om het begrip werknemer als zodanig af te bakenen. Bovendien vormt deze bepaling, anders dan de Spaanse regering stelt, alleen een uitzondering op het bepaalde in artikel 39, leden 1 tot en met 3, EG en niet op de overige bepalingen van titel III inzake het vrije verkeer van werknemers, meer speciaal artikel 42 EG betreffende de coördinatie van de nationale socialezekerheidsstelsels.

Terecht heeft het Bundessozialgericht zijn vragen dus geconcentreerd op de uitlegging die aan het begrip migrerende werknemer moet worden gegeven voor de toepassing van verordening nr. 1612/68.

Bij zijn definiëring van de draagwijdte van de bepalingen inzake het vrij verkeer van werknemers heeft het Hof in een consistente reeks arresten verklaard dat ‘iedere gemeenschapsonderdaan die gebruik heeft gemaakt van het recht op vrij verkeer van werknemers en die een beroepswerkzaamheid in een andere lidstaat dan zijn woonstaat heeft uitgeoefend, ongeacht zijn woonplaats en zijn nationaliteit, binnen de werkingssfeer van artikel [39 EG] valt’.23. Tevens heeft het de doelstelling van artikel 39 EG, waaraan verordening nr. 1612/68 beoogt uitvoering te geven, beschreven als ‘het een werknemer mogelijk te maken, zich op het grondgebied van andere lidstaten vrij te verplaatsen en er te verblijven teneinde er een beroep uit te oefenen’.24.

Gezien deze beschrijving van de draagwijdte van artikel 39 EG, en impliciet ook van die van verordening nr. 1612/68, lijken er twee situaties te kunnen worden onderscheiden waarop de bepalingen inzake het vrij verkeer van werknemers van toepassing zijn. De eerste situatie is wat men zou kunnen betitelen als het klassieke model van een gemeenschapsonderdaan die in een andere lidstaat gaat wonen om er arbeid te gaan verrichten. De tweede situatie is die van de grensarbeider, waar een gemeenschapsonderdaan in het woonland blijft wonen maar als regel in een andere lidstaat werkt. In beide omschrijvingen is de primaire factor dat de betrokkene zich naar een andere lidstaat heeft begeven voor het verrichten van arbeid.

Duidelijk is dat de heer Hartmann in geen van beide categorieën valt, daar hij niet naar Oostenrijk is verhuisd om arbeidsredenen.

Als gevolg van een recente ontwikkeling in de rechtspraak mag echter worden betwijfeld of dit scherpe onderscheid nog opgaat. In het recente arrest Ritter-Coulais25. oordeelde het Hof dat een Duits echtpaar26. dat in Duitsland werkte maar in Frankrijk woonde, zich op artikel 39 EG kon beroepen om te verzekeren dat bij de heffing van belasting over hun inkomsten in Duitsland rekening werd gehouden met de negatieve inkomsten uit verhuur die op hun eigen huis in Frankrijk betrekking hadden. Na te hebben herinnerd aan de in het vorige punt van deze conclusie genoemde rechtspraak concludeerde het Hof ‘dat de situatie van de echtgenoten Ritter-Coulais, die werkzaam waren in een andere lidstaat dan die waar zich hun werkelijke woonplaats bevond, binnen de werkingssfeer van artikel [39 EG] valt’.27.

Deze uitspraak van het Hof zou betekenen dat, zodra vaststaat dat iemand in de ene lidstaat woont maar in een andere lidstaat werkt, dit voldoende aanleiding is voor toepasselijkheid van artikel 39 EG. Met andere woorden, in deze benadering zijn de redenen waarom de gemeenschapsonderdaan zijn woonplaats naar een andere lidstaat heeft verplaatst, irrelevant. Is dit werkelijk het geval, dan kan door toepassing van deze regel op de feiten van het onderhavige geval probleemloos de conclusie worden getrokken dat de heer Hartmann inderdaad de status van gemeenschapswerknemer heeft verkregen door zijn woonplaats naar Oostenrijk te verplaatsen. Het is echter dubieus of dit resultaat in overeenstemming is met het communautaire stelsel van vrij verkeer van personen tussen de lidstaten zoals neergelegd in het EG-Verdrag.

Dit stelsel is gebaseerd op het onderscheid tussen vier categorieën vrij verkeer, al naar gelang de redenen waarom een gemeenschapsonderdaan zich naar een andere lidstaat wil begeven. Aanvankelijk, in het EEG-Verdrag, werd een recht van vrij verkeer uitsluitend verleend op economische gronden, en waren er afzonderlijke rechtsregimes gecreëerd voor onderdanen van de lidstaten die zich naar andere lidstaten wilden begeven voor arbeid in loondienst, als zelfstandige en voor dienstverlening. Later, met de invoering van de bepalingen inzake het Europees burgerschap bij het Verdrag van Maastricht, werd aan onderdanen van de lidstaten ook het recht verleend om zich naar andere lidstaten te begeven en aldaar te wonen om niet-economische redenen.

De aan de verschillende categorieën vrij verkeer verbonden rechten lopen uiteen, al is er in de loop der jaren een zekere convergentie bereikt in de uitlegging van de verdragsbepalingen inzake werknemers, zelfstandigen en dienstverlening, en is er meer eenvormigheid in de wijze waarop deze bepalingen worden toegepast. De verdragsbepalingen inzake het burgerschap daarentegen vormen nog steeds een aparte categorie, en de rechten die aan deze status kunnen worden ontleend zijn weliswaar in ontwikkeling, maar zijn van beperkte omvang in vergelijking tot de uit de economische vrijheden voortvloeiende rechten. Om te bepalen welke verdragsbepaling, en dus welk rechtsregime in een bepaalde situatie van toepassing is, is nog steeds essentieel dat in objectieve zin wordt vastgesteld waarom de betrokkene gebruik maakt van zijn recht om zich naar een andere lidstaat te begeven. Dit vormt de connectie met deze of gene verdragsbepaling inzake vrij verkeer.

Overeenkomstig deze benadering oordeelde het Hof in het arrest Werner28. dat een Duitse tandarts die al zijn beroepskwalificaties in Duitsland had verworven, zijn beroep uitsluitend in Duitsland had uitgeoefend en onder de Duitse belastingwetgeving viel, maar in Nederland woonde, zich niet op artikel 43 EG kon beroepen om aan te vechten dat hij zwaarder werd belast dan het geval zou zijn geweest indien hij in Duitsland had gewoond. De enige factor waardoor het geval Werner uit een zuiver nationale context werd gehaald, is dat hij in een andere lidstaat woonde dan die waar hij zijn beroep uitoefende.29. Het enkele feit dat hij in Nederland was gaan wonen, was onvoldoende om te concluderen dat zijn beroepsactiviteit in Duitsland grensoverschrijdende vestiging inhield waardoor hij zich op artikel 43 EG had kunnen beroepen.

Opgemerkt moet worden dat het arrest Werner dateert van vóór de inwerkingtreding van de bepalingen inzake het burgerschap. Hadden de feiten van die zaak zich later voorgedaan, dan was het wellicht anders uitgevallen, gezien de huidige opvattingen over de draagwijdte van deze bepalingen.

Deze opmerking verklaart wellicht de door het Hof in het arrest Ritter-Coulais gekozen benadering. Terwijl het onderwerp van die zaak ratione materiae binnen de werkingssfeer van de bepalingen inzake het vrij verkeer van kapitaal viel (aftrekbaarheid voor de belasting van inkomensverlies uit onroerende zaak), en mijns inziens ratione personae onder de bepalingen inzake het burgerschap, waren deze bepalingen ratione tempore geen van alle van toepassing, daar het geval het belastingjaar 1987 betrof. Zoals de Commissie had voorgesteld, beoordeelde het Hof de zaak dan ook op grond van artikel 48 EEG [thans artikel 39 EG] en kwam het tot de hiervóór in punt 31 weergegeven conclusie.

Aangezien de feiten in de zaak Ritter-Coulais grotendeels vergelijkbaar waren met die in het geval Werner, komt het mij voor dat het Hof die zaak op dezelfde manier had moeten benaderen. Ik realiseer mij wel dat dit een uitkomst zou hebben opgeleverd die bij de huidige stand van het recht als onbevredigend zou kunnen worden beschouwd. Het is wél de uitkomst die in overeenstemming zou zijn geweest met de stand van het recht in 1987. De consequentie van de in het arrest Ritter-Coulais gevolgde benadering is dat het onderscheid tussen het vrij werknemersverkeer en de vrijheid om zich te verplaatsen op grond van zijn burgerschap, is vervaagd. In deze benadering kan de verplaatsing van een Europees burger naar een andere lidstaat om niet-economische redenen, tot resultaat hebben dat hij rechten kan doen gelden die in het huidige stelsel zijn voorbehouden aan personen die van hun vrijheid gebruik hebben gemaakt om redenen van arbeid, vestiging of dienstverlening.

In deze context moet worden gewezen op één andere zaak, de zaak Elsen30., waaraan door de Duitse regering en de regering van het Verenigd Koninkrijk enige aandacht is besteed, daar de feiten daarvan een zekere overeenkomst vertonen met die van het onderhavige geval. In het arrest Elsen oordeelde het Hof dat een Duitse vrouw die in Duitsland had gewerkt en haar woonplaats naar Frankrijk had overgebracht terwijl zij in Duitsland bleef werken, zich als voormalig grensarbeider op de artikelen 18 EG, 39 EG en 42 EG kon beroepen om de periode waarin zij in Frankrijk haar kind had opgevoed te laten meetellen voor de berekening van haar ouderdomspensioen in Duitsland.

Mijns inziens kan uit dit arrest evenwel niet worden afgeleid dat iemand die in een lidstaat arbeid verricht en uitsluitend naar een andere lidstaat vertrekt om er te wonen, automatisch moet worden beschouwd als werknemer voor de toepassing van artikel 39 EG en verordening nr. 1612/68. Hoewel het Hof in het dictum de artikelen 39 EG en 42 EG noemt, is duidelijk dat het aspect van de exacte status van Elsen is onderzocht en vastgesteld aan de hand van artikel 13, lid 2, sub a en b, van verordening nr. 1408/71. Omdat Elsen ‘enkel in Duitsland heeft gewerkt en als grensarbeidster aan het Duitse recht onderworpen was ten tijde van de geboorte van het kind […] kan een nauw verband worden gelegd tussen de betrokken tijdvakken van opvoeding en de tijdvakken van verzekering die in Duitsland ter zake van aldaar verrichte arbeid zijn vervuld’.31. Dientengevolge viel zij voor de berekening van haar ouderdomspensioen onder de Duitse wetgeving, ook nadat zij haar arbeid in die lidstaat had opgegeven. Het feit dat Elsen als grensarbeider kon worden beschouwd in het kader van de vaststelling of zij onder de Duitse socialezekerheidswetgeving viel, betekent niet dat zij de status van werknemer bezat in een meer algemene betekenis, voor de toepassing van de bepalingen inzake het vrij werknemersverkeer. Het Hof heeft er meer dan eens op gewezen dat ‘het in het kader van artikel [39] EG-Verdrag en verordening nr. 1612/68 gehanteerde begrip werknemer niet noodzakelijk samen[valt] met het begrip dat gangbaar is binnen de sfeer van artikel [42] EG-Verdrag en verordening nr. 1408/71’.32.

Meer in het algemeen dient vanuit economisch gezichtspunt niet te worden vergeten dat de grondregels voor de gemeenschappelijke markt zijn ontworpen ter liberalisering niet alleen van de output van het economisch proces (goederen en diensten), maar ook van de input van het economisch proces, dat wil zeggen de productiefactoren (arbeid en kapitaal). In dit opzicht is het mogelijk de migrerende werknemer als persoon los te zien van hetgeen hij vertegenwoordigt in economische termen. Wanneer een werknemer naar een andere lidstaat verhuist om daar te werken en te wonen, of om er te werken terwijl hij in zijn lidstaat van herkomst blijft wonen, wordt de factor arbeid verplaatst naar de lidstaat van arbeid. Wanneer iemand daarentegen, zoals in casu, naar een andere lidstaat verhuist enkel om er te wonen, maar zijn arbeidsverhouding in zijn lidstaat van herkomst behoudt, betekent dit dat de productiefactor arbeid in situ blijft. De arbeidsverhouding, en dus de factor arbeid, is niet naar een andere lidstaat verplaatst. Er is dan geen grondslag voor de toepassing van artikel 39 EG, daar de verbindende factor die aanleiding geeft tot toepassing van deze bepaling, ontbreekt.

Gelet op het communautaire stelsel inzake het vrije verkeer van personen, valt een situatie als die van het hoofdgeding duidelijk binnen de werkingssfeer van artikel 18 EG inzake het burgerschap. Ik kom daarop hierna terug.

Dit brengt mij tot de slotsom dat iemand alleen dan als migrerend werknemer in de zin van verordening nr. 1612/68 kan worden beschouwd, wanneer hij naar een andere lidstaat is verhuisd met de bedoeling in die lidstaat werk te zoeken of te aanvaarden. Wanneer hij naar een andere lidstaat is verhuisd om redenen die geen verband houden met het zoeken of aanvaarden van werk aldaar, zijn de bepalingen inzake het vrij verkeer van werknemers niet op hem van toepassing. Iemand die van zijn vrijheid om zich naar een andere lidstaat te begeven gebruikt heeft gemaakt om niet-economische redenen, valt enkel onder de verdragsbepalingen inzake het burgerschap.

Hoewel deze conclusie de eerste vraag van het Bundessozialgericht beantwoordt en de tweede vraag alleen is gesteld voorgeval dit antwoord bevestigend luidt, zodat daarop niet behoeft te worden ingegaan, zal ik deze analyse voortzetten vanuit de gedachte dat het Hof wellicht toch oordeelt dat de heer Hartmann de werknemersstatus heeft verkregen. Dit betreft de vraag of een migrerend werknemer in zijn situatie aanspraak kan maken op gelijke behandeling voor de toekenning van sociale voordelen ingevolge artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.

Indien de heer Hartmann als migrerend werknemer of als grensarbeider moet worden beschouwd, dan wel een met een grensarbeider vergelijkbare status bezit, brengt dit niet automatisch mee dat hij recht heeft op gelijke behandeling met betrekking tot alle sociale voordelen die in de lidstaat van arbeid worden geboden. Een dergelijk recht, zo zou ik willen verdedigen, hangt af van het doel waarvoor artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 bepaalt dat migrerend werknemers dezelfde sociale en fiscale voordelen genieten als nationale werknemers.

Dienaangaande heeft het Hof steeds verklaard dat ‘de verwijzing naar de ‘sociale voordelen’ in artikel 7, lid 2, van genoemde verordening niet limitatief mag worden uitgelegd’33. en dat ‘onder ‘sociale voordelen’[zijn] te verstaan alle voordelen die, al dan niet verbonden aan een arbeidsovereenkomst, in het algemeen aan nationale werknemers worden toegekend op grond van hun objectieve hoedanigheid van werknemer of enkel wegens het feit dat zij ingezetenen zijn, en waarvan de uitbreiding tot werknemers-onderdanen van andere lidstaten geschikt lijkt om hun mobiliteit binnen de Gemeenschap te vergemakkelijken’.34.

Ondanks het feit dat het begrip sociaal voordeel niet limitatief dient te worden uitgelegd, bevat de definitie van het Hof een aantal elementen die impliceren dat het ook niet onbeperkt is. Zo verklaart het Hof dat het voordeel moet worden toegekend vanwege de objectieve hoedanigheid van werknemer of dat het wordt toegekend enkel omdat de werknemer ingezetene is. Daarnaast wordt ervan uitgegaan dat het beschikbaar stellen van een dergelijk voordeel de mobiliteit van de werknemer binnen de Gemeenschap zal vergemakkelijken.

In de enigszins andere context van de typering van bijdragen in het levensonderhoud voor studenten als sociaal voordeel in de zin van verordening nr. 1612/68, heeft het Hof tevens de algemene opmerking gemaakt dat ‘[d]e gelijke behandeling ten opzichte van nationale werknemers, waarop werknemers van een lidstaat die in een andere lidstaat werkzaam zijn, aanspraak hebben met betrekking tot aan hun gezinsleden toegekende voordelen, […]bij[draagt] tot hun integratie in het sociale leven van het gastland overeenkomstig de doelstellingen van het vrije werknemersverkeer’.35.

Al deze overwegingen van het Hof hebben betrekking op de situatie van werknemers die vanuit hun eigen land naar een andere lidstaat zijn verhuisd om in de gastlidstaat te wonen en te werken. Gelijke behandeling van deze categorie werknemers voor de toekenning van sociale voordelen, als geregeld in artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68, heeft tot doel, hun kansen op sociale integratie in hun nieuwe woonstaat te verbeteren en hun kansen op deelneming aan de samenleving van die staat te vergroten. Grensarbeiders verkeren uiteraard in een andere positie, daar zij in hun lidstaat van herkomst blijven wonen, waar zij naar valt aan te nemen volledig geïntegreerd zijn. Hoewel ook deze categorie werknemers de bescherming geniet van artikel 39 EG en de verschillende andere bepalingen inzake het vrij werknemersverkeer, lijkt deze bescherming praktisch gezien alleen te hoeven worden ingezet tegen ongelijke behandeling met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden. Grensarbeiders mogen op het punt van bijvoorbeeld hun beloning of bijzondere arbeidsgerelateerde voordelen, niet anders worden behandeld enkel omdat zij niet in de werkstaat wonen. Wat de voordelen betreft die verband houden met hun hoedanigheid van lid van de samenleving, is het de lidstaat waar zij wonen die bevoegd is.

Wat dit laatste aspect betreft, wijzen zowel het Bundessozialgericht in zijn verwijzingsbeslissing als de Duitse regering en de regering van het Verenigd Koninkrijk er in hun bij het Hof ingediende opmerkingen op dat niet valt uit te sluiten dat iemand in de positie van de heer Hartmann voor een met de ouderschapsuitkering vergelijkbare uitkering in aanmerking zou kunnen komen in zijn woonland. Daar verordening nr. 1612/68, anders dan verordening nr. 1408/71, geen bepaling kent die de overlapping van uitkeringen moet voorkomen, dient terughoudend te worden gestaan tegenover aanvaarding van de mogelijkheid om sociale voordelen zonder meer te exporteren. Ik ben met de Duitse regering van mening dat, wanneer is vastgesteld dat een bepaald voordeel ingevolge verordening nr. 1408/71 niet kan worden geëxporteerd omdat de potentiële gerechtigde buiten de personele werkingssfeer van deze verordening valt, zoals in casu het geval is, dit resultaat niet mag worden tenietgedaan door het betrokken voordeel beschikbaar te maken via het gelijkebehandelingsvoorschrift van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68. Dit lijkt ook precies de bedoeling te zijn van artikel 42, lid 2, van verordening nr. 1612/68, dat bepaalt dat deze verordening geen afbreuk doet aan de overeenkomstig artikel 42 EG vastgestelde bepalingen, dat wil zeggen verordening nr. 1408/71. Deze bepaling brengt dus een hiërarchie aan tussen deze twee verordeningen, doordat verordening nr. 1408/71 als de meer specifieke regeling voorrang heeft boven artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.

Deze interpretatie, dat artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 primair bedoeld is voor migrerende werknemers die in de lidstaat van arbeid gaan wonen en alleen kan worden ingeroepen door grensarbeiders voor voordelen die rechtstreeks gerelateerd zijn aan hun arbeidsverhouding, vindt steun in de bewoordingen van deze bepaling. Zoals door de Duitse regering ter terechtzitting is uiteengezet, geeft de Duitse taalversie van deze bepaling door het woord ‘dort’ aan dat de sociale voordelen zullen worden genoten op het grondgebied van de lidstaat van arbeid. Twee van de andere officiële taalversies ten tijde van de vaststelling van verordening nr. 1612/68 gebruiken dezelfde terminologie (Frans: Il y bénéficie …; Nederlands: Hij geniet er…); alleen de Italiaanse versie bevat een dergelijke verwijzing niet.

Waar is gesteld dat grensarbeiders blijkens de vierde overweging van de considerans van verordening nr. 1612/68 volledig binnen de bescherming van deze verordening vallen, lijkt deze overweging in het bijzonder (‘dit recht’) te doelen op het recht van vrij verkeer met het oog op arbeid en het recht om de arbeid van zijn keuze te verrichten.36. De vijfde overweging37. daarentegen heeft betrekking op zaken die noodzakelijkerwijs geen verband houden met de situatie van grensarbeiders, zoals de toegang tot huisvesting, het recht op gezinshereniging en de voorwaarden voor integratie van het gezin in het gastland. Ook dit wijst erop dat grensarbeiders uitsluitend aanspraak kunnen maken op de rechten van verordening nr. 1612/68 voor zover deze functioneel gerelateerd zijn aan hun arbeid in de gastlidstaat.

De beperking van de materiële werkingssfeer van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 voor zover het grensarbeiders betreft, is in overeenstemming met het arrest Meints.38. Die zaak betrof het recht van een Duitse grensarbeider die op een boerderij in Nederland had gewerkt terwijl hij in Duitsland was blijven wonen, op een bijzondere uitkering voor werknemers in de landbouw wier arbeidsovereenkomst was beëindigd als gevolg van het uit de productie nemen van bouwland van hun voormalige werkgever. Het Hof verklaarde dat een dergelijke uitkering kon worden beschouwd als een sociaal voordeel in de zin van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 daar ‘het recht op de uitkering […] onlosmakelijk verbonden [is] met de objectieve hoedanigheid van werknemer van de uitkeringsgerechtigden’.39.

Inderdaad heeft het Hof in het arrest Meints de stelling van de regering van twee lidstaten dat verordening nr. 1612/68 niet toelaat dat sociale voordelen worden geëxporteerd, uitdrukkelijk van de hand gewezen. Het verwees daarbij naar de vierde overweging van de considerans van deze verordening, hiervóór aangehaald, en naar het feit dat artikel 7 zonder voorbehoud spreekt van de werknemer die onderdaan is van een lidstaat.40. Hoewel in algemene termen gesteld, lijkt mij dat de reactie van het Hof op dit punt is ingegeven door het bijzondere karakter van het in geding zijnde sociale voordeel, dat duidelijk gerelateerd was aan arbeid en dus als exporteerbaar kon worden beschouwd. De verwijzing door het Hof naar de considerans houdt volgens mij niet in dat grensarbeiders recht hebben op gelijke behandeling voor alle sociale voordelen die in de lidstaat van arbeid beschikbaar zijn, zoals ik hiervóór in punt 52 heb uiteengezet. Ik ben het in dit opzicht eens met advocaat-generaal Lenz, die in zin conclusie in de zaak Meints het volgende opmerkte:

Mijn conclusie op dit punt is dan ook dat grensarbeiders in de context van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 slechts recht hebben op gelijke behandeling in de lidstaat van arbeid met betrekking tot de toekenning van sociale voordelen, voor zover dergelijke voordelen rechtstreeks en uitsluitend arbeidsgerelateerd zijn.

De volgende vraag is of de ouderschapsuitkering ingevolge het BErzGG kan worden beschouwd als een sociaal voordeel dat in zoverre arbeidsgerelateerd is dat daarop aanspraak kan worden gemaakt door grensarbeiders of personen in de situatie van de heer Hartmann, alsmede, via hen, door hun echtgenoot. Op zich is dit een feitelijke kwestie, die door de nationale rechter moet worden beantwoord. Het Hof heeft zich echter reeds over het karakter van de ouderschapsuitkering uitgesproken in een zaak betreffende werknemers wonend in de lidstaat van arbeid. In het arrest Martínez Sala verklaarde het dat, aangezien de ouderschapsuitkering van het BErzGG onder meer wordt toegekend aan werknemers die arbeid in deeltijd verrichten, deze uitkering een sociaal voordeel is in de zin van artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.42.

In het arrest Hoever en Zachow43., waarin deze vraag aan de orde kwam met betrekking tot grensarbeiders, behoefde het Hof geen antwoord te geven op de vraag of de ouderschapsuitkering een arbeidsgerelateerd sociaal voordeel is, daar die zaak werd beslist op basis van artikel 73 van verordening nr. 1408/71. Het Hof kenmerkte in zijn arrest de ouderschapsuitkering niettemin als een uitkering die is bedoeld om ‘een van de ouders in staat te stellen de opvoeding van een jong kind op zich te nemen’ en het verklaarde dat ‘de uitkering meer bepaald [dient] ter vergoeding van het opvoeden van het kind, ter compensatie van de overige kosten van verzorging en opvoeding en eventueel ter leniging van de financiële nadelen die verbonden zijn aan het feit dat men afziet van het inkomen uit een voltijdse werkkring’.44. Deze beschrijving suggereert dat, hoewel deeltijdwerknemers voor deze uitkering in aanmerking komen, de relatie met arbeid zwak is.

In zijn verwijzingsbeslissing zet het Bundessozialgericht uiteen dat het BErzGG het recht op uitkering niet koppelt aan een arbeidsverhouding en dat te geringe betaalde arbeid het recht op ouderschapsuitkering zelfs uitsluit. Het merkt echter ook op dat een in Duitsland verankerde huidige of vroegere arbeids- of dienstverhouding wel betekenis heeft, juist in geval van export van uitkeringen. In zijn uiteenzetting waarom het betwijfelt of de beperking van de exportmogelijkheid van ouderschapsuitkering voor grensarbeiders gemeenschapsrechtelijk gezien rechtmatig is, overweegt het Bundessozialgericht dat het vereiste van een meer dan gering dienstverband juist voor de ouderschapsuitkering iets innerlijk tegenstrijdigs heeft, met name omdat deze uitkering niet in de laatste plaats bedoeld is om iemand in staat te stellen geen betaalde arbeid te verrichten. Het ziet eveneens een duidelijke tegenstrijdigheid in het naast elkaar bestaan van het verbod van een volledig dienstverband en de (op grensarbeiders toepasselijke) verplichting van een meer dan gering dienstverband om voor ouderschapsuitkering in aanmerking te komen.

Blijkens de karakterisering van de ouderschapsuitkering, zowel van het Hof in het arrest Hoever en Zachow als van het Bundessozialgericht, is het doel van deze uitkering met name, iemand die hetzij nooit betaalde arbeid heeft verricht, hetzij een dienstverband geheel of gedeeltelijk heeft beëindigd om een kind op te voeden, te belonen voor de economische inactiviteit die daarvan het gevolg is. Deze uitkering is dus naar haar aard precies het tegenovergestelde van een arbeidsgerelateerde uitkering. Weliswaar heeft de Duitse wetgever het recht op ouderschapsuitkering uitgebreid tot twee categorieën personen die wel een band hebben met de arbeidsmarkt in Duitsland (indirect: echtgenoten van ambtenaren met ingang van 2001; direct: grensarbeiders met een meer dan gering dienstverband), maar hoewel de invoering van dit criterium in strijd kan lijken met de conclusie dat de ouderschapsuitkering niet arbeidsgerelateerd is, fungeert dit criterium enkel als een noodzakelijk verband met de Duitse rechtsorde ter vervanging van de woonplaatsvoorwaarde, die in deze gevallen uiteraard niet kan worden toegepast. De materiële voorwaarden voor het recht op uitkering in § 1, leden 1, 2 en 3, BErzGG zijn nog steeds niet arbeidsgerelateerd, zodat de uitkering zelf in alle gevallen hetzelfde doel dient.

Op grond van deze overwegingen ben ik van mening dat de ouderschapsuitkering niet voldoende gerelateerd is met arbeid of de objectieve werknemersstatus om te kunnen worden beschouwd als een sociaal voordeel ten aanzien waarvan grensarbeiders aanspraak kunnen maken op gelijke behandeling ingevolge artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.

Zou het Hof of de nationale rechter tot een andere conclusie komen met betrekking tot het karakter van de ouderschapsuitkering, dan moet vervolgens worden bezien of de woonplaatsvoorwaarde verenigbaar is met artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68.

Niet betwist wordt, zelfs niet door de Duitse regering, dat de in § 1, lid 1, sub 1, BErzGG gestelde woonplaatsvoorwaarde indirect discriminerend is ten opzichte van grensarbeiders, daar Duitse onderdanen aan deze voorwaarde gemakkelijker kunnen voldoen dan buitenlandse werknemers. Bijgevolg moet worden nagegaan of deze voorwaarde gerechtvaardigd kan worden en of zij evenredig is aan het nagestreefde doel.

Om te beginnen heeft het Hof in een aantal zaken reeds verklaard dat een voor vergelijkbare sociale voordelen gestelde woonplaatsvoorwaarde niet kon worden gerechtvaardigd in het licht van de doelstellingen waarvoor die voorwaarden waren gesteld. Zo kon het Groothertogdom Luxemburg het Hof er niet van overtuigen dat een woonplaatsvoorwaarde van één jaar, in combinatie met de verplichting om periodieke medische controles te ondergaan, die als voorwaarde werden gesteld voor het recht op geboorte- en moederschapstoelagen, gerechtvaardigd was in verband met de volksgezondheid.45.

Ook in het arrest Meints verklaarde het Hof dat een woonplaatsvoorwaarde noch noodzakelijk noch geschikt was ter bereiking van het doel, personen die verwijtbaar werkloos zijn geworden, van het recht op een bijzondere werkloosheidsuitkering in de landbouwsector uit te sluiten. Het Hof achtte de woonplaats van de aanvrager van geen belang voor de vraag of hij verwijtbaar werkloos was geworden.46.

In deze zaak heeft het Bundessozialgericht alleen een vraag gesteld over de verenigbaarheid met artikel 7, lid 2, van verordening nr. 1612/68 van de voorwaarde dat een aanvrager van ouderschapsuitkering woonplaats of gewone verblijfplaats in Duitsland heeft. De twijfel die het ten aanzien van de vereisten van het BErzGG heeft geuit, betrof voornamelijk de aan grensarbeiders gestelde voorwaarden inzake een minimumaantal arbeidsuren. Daar deze voorwaarden niet uitdrukkelijk aan de orde zijn gesteld in de onderhavige prejudiciële vraag, maar wel in zaak C-213/05, Geven47., zal ik ze bespreken in mijn conclusie in die zaak, die tegelijk met deze conclusie wordt genomen.

Om het doel waarvoor de ouderschapsuitkering in Duitsland wordt verstrekt te kunnen bepalen, moet opnieuw te rade worden gegaan met de opmerkingen van het Bundessozialgericht op dit punt in zijn verwijzingsbeslissing. Op basis van het ontwerp-BErzGG en de nationale rechtspraak vat het deze doelstellingen samen als volgt:

Uit deze beschrijving blijkt dat de ouderschapsuitkering moet worden beschouwd als een instrument van nationaal gezinsbeleid dat sociale, economische en demografische doeleinden op de langere termijn dient. Ook het Hof heeft erkend dat dit het wezen van de ouderschapsuitkering is, waar het deze kenmerkte als ‘een niet op premiebetaling berustende uitkering die deel uitmaakt van een pakket van maatregelen betreffende het gezinsbeleid’.48.

Het is echter de vraag of een lidstaat voor het recht op uitkeringen die worden verstrekt om dergelijke legitieme beleidsdoelstellingen te verwezenlijken, een woonplaatsvoorwaarde mag stellen. Volgens vaste rechtspraak kan een dergelijke voorwaarde alleen dan gerechtvaardigd zijn wanneer zij berust op objectieve overwegingen die losstaan van de nationaliteit van de betrokken personen en evenredig zijn aan de legitieme doelstelling van het desbetreffende nationale recht.49.

Het lijdt geen twijfel dat het volstrekt gerechtvaardigd is dat de lidstaten beleid voeren dat is gericht op de bevordering van het geboortecijfer teneinde een zekere stabiliteit in de demografische samenstelling van hun bevolking te garanderen. Het spreekt vanzelf dat dit beleid moet garanderen dat de genomen maatregelen gericht zijn op de bewoners van het nationale grondgebied. Evenzo zou het ongerijmd zijn om te stellen dat de lidstaten op een of andere wijze moeten bijdragen aan de demografische ontwikkelingen in andere lidstaten door hun instrumenten van gezinsbeleid uit te breiden tot personen die niet op hun grondgebied wonen. Een woonplaatsvoorwaarde lijkt dan ook passend om zeker te stellen dat de ouderschapsuitkering wordt verstrekt aan personen die behoren tot de nationale bevolking van de lidstaat, hetgeen vanzelfsprekend niet alleen Duitse onderdanen omvat maar alle legaal in Duitsland wonende personen, ongeacht hun nationaliteit.

In dit opzicht zie ik een duidelijke parallel tussen de woonplaatsvoorwaarden die in geschil waren in de arresten Collins50., Bidar51. en De Cuyper.52.

In het arrest Collins oordeelde het Hof dat het feit dat ‘een lidstaat een dergelijke uitkering slechts toekent nadat een werkelijke band tussen zijn arbeidsmarkt en de werkzoekende is aangetoond, […] als rechtmatig [kan] worden beschouwd’. Om in overeenstemming te zijn met het evenredigheidsbeginsel mag de vereiste verblijfsduur ‘niet langer zijn dan nodig is om de nationale autoriteiten in staat te stellen zich ervan te vergewissen dat de betrokkene werkelijk op zoek is naar een betrekking op de arbeidsmarkt van de ontvangende lidstaat’.53.

In het arrest Bidar achtte het Hof het gerechtvaardigd dat de lidstaten eisen dat een student blijk geeft van een zekere mate van integratie in de samenleving van deze staat om in aanmerking te komen voor steun voor zijn kosten van levensonderhoud in die lidstaat. Daarvoor werd een eis van drie jaar voorafgaand verblijf voldoende geacht. Daar een student echter tevens moest aantonen dat hij in het Verenigd Koninkrijk gevestigd was, en de in geding zijnde nationale bepalingen een onderdaan van een andere lidstaat uitsloten van verkrijging van de vestigingsstatus als student, maakten zij het de buitenlandse student, ongeacht de mate waarin hij geïntegreerd was, onmogelijk toegang tot deze uitkering te verkrijgen.54.

Onlangs heeft het Hof in het arrest De Cuyper verklaard dat een lidstaat een eis van werkelijk verblijf kon stellen aan een werkloze ouder dan 50 jaar die is vrijgesteld van het vereiste dat hij aantoont beschikbaar te zijn voor werk, als voorwaarde voor het behoud van zijn recht op werkloosheidsuitkering. Deze eis was noodzakelijk om controle op de werk- en gezinssituatie van werklozen mogelijk te maken en wijzigingen in de persoonlijke omstandigheden die gevolgen kunnen hebben voor de verstrekte uitkering, te kunnen verwerken. Daar minder beperkende maatregelen ook minder effectief zouden zijn geweest, werd de verblijfsvoorwaarde ook evenredig aan dit doel geacht.55.

In al deze zaken bestond er een duidelijke relatie tussen de aard van de uitkering en de voor het recht op die uitkering vereiste type band met de lidstaat.

In het onderhavige geval heeft de woonplaatsvoorwaarde tot doel, te verzekeren dat de ouderschapsuitkering wordt ontvangen door personen die waarschijnlijk blijvend tot de Duitse bevolking zullen behoren en zij is dan ook een passend instrument voor de verwezenlijking van de doelstellingen van gezinsbeleid waarvoor deze uitkering wordt verstrekt. De uitkering wordt verleend ongeacht nationaliteit, en daar er geen verdere voorwaarden worden gesteld ten aanzien van de verblijfsduur, kan de woonplaatsvoorwaarde tevens als evenredig aan dit doel worden beschouwd. Overigens moet de vraag of de woonplaatsvoorwaarde als zodanig gerechtvaardigd is, uiteraard worden onderscheiden van die van de middelen waarmee het verblijf moet worden aangetoond, die in het arrest Martínez Sala aan de orde waren.

Mijn conclusie op dit punt is dan ook dat de in § 1, lid 1, BErzGG gestelde woonplaatsvoorwaarde gerechtvaardigd is.

De vraag of artikel 18 EG op dit geval kan worden toegepast, is door de Commissie gesteld in antwoord op een opmerking van het Bundessozialgericht in zijn verwijzingsbeslissing, dat thans wellicht een minder beperkte uitlegging van het begrip vrijheid van verkeer ingevolge verordening nr. 1612/68 mogelijk was, nu artikel 18 EG een algemeen recht van verblijf garandeert, los van eventuele economische activiteiten. Hoewel de nationale rechter niet opperde dat mevrouw Hartmann wellicht een beroep kan doen op artikel 18 EG om de woonplaatsvoorwaarde van het BErzGG aan te vechten, moet deze vraag niettemin worden besproken.

Daar mevrouw Hartmann zelf geen gebruik heeft gemaakt van een recht van vrij verkeer binnen de Gemeenschap, is de enige vraag die in dit verband relevant kan zijn, of de weigering om haar ouderschapsuitkering toe te kennen op grond dat zij niet in Duitsland woont, de heer Hartmann heeft beperkt in de uitoefening van zijn recht om naar Oostenrijk te verhuizen en daar te wonen, zoals gegarandeerd bij artikel 18 EG.

In de eerste plaats moet erop worden gewezen dat de heer Hartmann naar Oostenrijk is verhuisd in 1990, drieënhalf jaar voordat de bepalingen inzake het burgerschap in werking traden, op 1 november 1993. Dit betekent dat de vraag aldus moet worden begrepen dat eventuele beperkingen als gevolg van de toepassing van de woonplaatsvoorwaarde van het BErzGG betrekking moeten hebben op zijn voortgezet verblijf in Oostenrijk na 1 november 1993.

Voorts hebben blijkens de verwijzingsbeslissing de vruchteloze verzoeken om ouderschapsuitkering voor de drie kinderen van het gezin Hartmann, voor het eerste kind betrekking op een geheel vóór 1993 gelegen tijdvak, voor het tweede kind op een tijdvak deels vóór en deels na november 1993, en voor het derde kind op een tijdvak geheel na november 1993. Bijgevolg kan de mogelijkheid om zich te beroepen op artikel 18 EG in dit geval hoe dan ook enkel uitlopen op een gedeeltelijke uitkering voor het tweede en een volledige uitkering voor het derde kind.

Het Hof heeft zich reeds gebogen over een aantal gevallen die betrekking hadden op beperkingen die door lidstaten waren gesteld aan hun onderdanen nadat zij gebruik hadden gemaakt van hun rechten op grond van artikel 18 EG om zich naar een andere lidstaat te begeven, het duidelijkst in de arresten D'Hoop en Pusa.56. Zoals het Hof in die arresten als algemeen beginsel betreffende de uitlegging van deze verdragsbepaling heeft geformuleerd, ‘zou het in strijd zijn met het beginsel van het vrije verkeer indien [een burger van de Unie] in de lidstaat waarvan hij onderdaan is, minder gunstig kon worden behandeld dan wanneer hij geen gebruik zou hebben gemaakt van de door het Verdrag verleende rechten inzake vrij verkeer’.57. Het voegde daaraan toe dat ‘[e]en nationale regeling die bepaalde nationale onderdanen benadeelt om de enkele reden dat zij hun recht om vrij in een andere lidstaat te reizen en te verblijven hebben uitgeoefend, […] aldus een ongelijke behandeling [veroorzaakt] die in strijd is met de beginselen die aan de hoedanigheid van burger van de Unie ten grondslag liggen, namelijk de garantie dat de burgers bij de uitoefening van hun recht van vrij verkeer rechtens gelijk worden behandeld […] Deze regeling zou enkel gerechtvaardigd kunnen zijn indien zij was gebaseerd op objectieve overwegingen die losstaan van de nationaliteit van de betrokken personen en evenredig zijn aan de rechtmatige doelstellingen van het nationale recht’.58.

In beide zojuist aangehaalde gevallen ondervonden de betrokkenen merkbare nadelen als gevolg van hun gebruikmaking van hun recht om zich naar een andere lidstaat te begeven. D'Hoop, die de Belgische nationaliteit bezat en haar baccalaureaatsdiploma in Frankrijk had behaald, kwam naar nationaal recht niet in aanmerking voor een wachtuitkering in België omdat zij haar middelbare studie niet in die lidstaat had voltooid. Pusa, die de Finse nationaliteit had en was verhuisd naar Spanje, en wiens pensioen vatbaar was voor beslag, werd benadeeld doordat naar Fins recht bij de berekening van het voor beslag vatbare deel van zijn pensioen geen rekening werd gehouden met de door hem in Spanje te betalen inkomstenbelasting, terwijl de door hem in Finland te betalen inkomstenbelasting wel in mindering zou zijn gebracht zo hij in Finland was gebleven. In beide gevallen was het duidelijk dat beide personen in hun rechten volgens de wetgeving van hun land van herkomst werden beperkt, en dat dit rechtstreeks viel toe te schijven aan het feit dat zij naar een andere lidstaat waren verhuisd.

Daarentegen is in het onderhavige geval duidelijk dat de heer Hartmann ten aanzien van zijn potentiële rechten ingevolge het BErzGG geen nadeel heeft ondervonden doordat hij in Oostenrijk is gaan wonen. Het is zelfs zo dat wanneer hij had besloten in zijn lidstaat van arbeid Duitsland te blijven wonen, noch hijzelf noch zijn echtgenote voor ouderschapsuitkering in aanmerking waren gekomen. Zijn verhuizing naar Oostenrijk had in dit opzicht dus geen gevolgen.

Mevrouw Hartmann is evenmin rechten kwijtgeraakt doordat haar echtgenoot bij haar in Oostenrijk is gaan wonen. In dit opzicht is de situatie te onderscheiden van die in de zaak Schempp.59. In die zaak had de uitoefening door mevrouw Schempp van haar burgerrecht om zich naar een andere lidstaat te begeven, een onmiddellijk effect op de rechtspositie van haar voormalige echtgenoot, die in Duitsland was blijven wonen, doordat dit invloed had op zijn mogelijkheid om alimentatiebetalingen aan haar van zijn belastbaar inkomen in Duitsland af te trekken.60. De verhuizing van de heer Hartmann naar Oostenrijk had geen vergelijkbaar effect op de mogelijkheden van mevrouw Hartmann om aanspraak te maken op ouderschapsuitkering in Duitsland.

De eventuele aanspraken van mevrouw Hartmann zouden bovendien alleen kunnen worden uitgeoefend via de rechten van haar echtgenoot. Bij gebreke van een bepaling die het mogelijk maakt om dergelijke afgeleide rechten uit te oefenen, en gezien het feit dat de heer Hartmann hoe dan ook zelf kennelijk niet in aanmerking komt voor ouderschapsuitkering, is er geen basis waarop mevrouw Hartmann via hem op dit recht aanspraak kan maken.

Meer in het algemeen gesproken moet worden opgemerkt dat, wanneer iemand besluit om naar een andere lidstaat te verhuizen, gebruik makend van zijn rechten op grond van artikel 18 EG of welke andere bepaling die vrij verkeer garandeert dan ook, dit niet garandeert dat deze verplaatsing van woonplaats of activiteiten fiscaal neutraal zal zijn.61. Een beslissing om naar een andere lidstaat te vertrekken brengt zowel bepaalde nadelen mee als nieuwe voordelen als gevolg van de verschillen in wetgeving tussen de betrokken lidstaten, met name op het gebied van sociale zekerheid en belastingheffing. Het is aan de gemeenschapsburger om bij zijn beslissing deze voor- en nadelen af te wegen, maar hij mag niet verwachten dat het recht op een sociaal voordeel dat zijn lidstaat van herkomst om uiteenlopende beleidsmotieven verstrekt, zich zonder meer ook tot de nieuwe lidstaat uitstrekt. Zoals hiervóór werd uiteengezet, hangt dit volledig af van het karakter van de betrokken uitkering. Waar geen garantie van fiscale neutraliteit bestaat bij verplaatsing van de woonplaats naar een andere lidstaat, dient hetzelfde beginsel te gelden voor het behoud van socialezekerheidsrechten. Er mag niet aan worden voorbijgezien dat er door overbrenging van de woonplaats naar een andere lidstaat wellicht andere typen rechten in de gastlidstaat ontstaan. Om de Duitse regering ter terechtzitting te parafraseren, de lidstaten zijn wel verplicht om hun onderdanen die naar een andere lidstaat willen vertrekken geen beperkingen in de weg te leggen, maar zij zijn niet gehouden, hen een vertrekpremie te geven.

Er is dan ook geen grond om de afwijzing van de aanvragen van mevrouw Hartmann van ouderschapsuitkering in Duitsland op grond dat zij niet voldeed aan de woonplaatsvoorwaarde van § 1, lid 1, BErzGG, onverenigbaar te achten met artikel 18 EG. Zelfs al zou komen vast te staan dat deze afwijzingen het recht van de heer Hartmann om te reizen en te verblijven ingevolge artikel 18 EG op een of andere manier hebben aangetast, moet deze beperking gerechtvaardigd worden geacht om de in het vorige onderdeel van deze conclusie weergegeven redenen.