HvJ EG, 27-02-2007, nr. C-355/04 P

Rekwiranten hebben voor het Gerecht betoogd dat de Raad, door gemeenschappelijk standpunt 2001/931 vast te stellen, zoals bevestigd door de gemeenschappelijke standpunten 2002/340 en 2002/462, bewust inbreuk heeft gemaakt op de bevoegdheden van de Gemeenschap met als doel de in dit gemeenschappelijke standpunt bedoelde personen het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel te ontzeggen.

In de bestreden beschikking heeft het Gerecht onder verwijzing naar met name het arrest van 12 mei 1998, Commissie/Raad (C-170/96, Jurispr. blz. I-2763, punt 17), geoordeeld dat het slechts bevoegd was om kennis te nemen van het door rekwiranten ingestelde beroep voor zover dit gebaseerd was op een schending van de bevoegdheden van de Gemeenschap. In de punten 45 en 46 van de bestreden beschikking heeft het vastgesteld dat artikel 34 EU de juiste rechtsgrondslag was voor de vaststelling van artikel 4 van gemeenschappelijk standpunt 2001/931 en dat rekwiranten geen enkele rechtsgrondslag in het EG-Verdrag hadden genoemd die miskend zou zijn.

In hun hogere voorziening voor het Hof herhalen rekwiranten enkel dat de Raad artikel 34 EU als rechtsgrondslag voor de vaststelling van bovengenoemde gemeenschappelijke standpunten heeft gebruikt, met als enige doel om hun het recht op een rechtsmiddel te ontzeggen. Rekwiranten voeren evenwel geen enkel argument aan ter ondersteuning van deze stelling.

Uit artikel 225 EG, artikel 58, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 112, lid 1, sub c, van zijn Reglement voor de procesvoering volgt dat een hogere voorziening duidelijk moet aangeven, tegen welke onderdelen van het arrest of de beschikking waarvan de vernietiging wordt gevorderd, zij is gericht, en welke argumenten rechtens die vordering specifiek ondersteunen (zie met name arresten van 4 juli 2000, Bergaderm en Goupil/Commissie, C-352/98 P, Jurispr. blz. I-5291, punt 34, en 8 januari 2002, Frankrijk/Monsanto en Commissie, C-248/99 P, Jurispr. blz. I-1, punt 68, en beschikking van 11 november 2003, Martinez/Parlement, C-488/01 P, Jurispr. blz. I-13355, punt 40).

In het onderhavige geval moet worden vastgesteld dat, zoals de Raad en het Koninkrijk Spanje stellen, de hogere voorziening niet aangeeft waarom de rechtsoverweging waarop het Gerecht zich in de punten 45 en 46 van de bestreden beschikking heeft gebaseerd, onjuist zou zijn. De hogere voorziening is dan ook in dit opzicht niet-ontvankelijk.

Zoals reeds gezegd, volgt uit artikel 225 EG, artikel 58, eerste alinea, van het Statuut van het Hof van Justitie en artikel 112, lid 1, sub c, van zijn Reglement voor de procesvoering dat een hogere voorziening duidelijk moet aangeven, tegen welke onderdelen van het arrest of de beschikking waarvan de vernietiging wordt gevorderd, zij is gericht en welke argumenten rechtens die vordering specifiek ondersteunen.

In casu vormt de hogere voorziening, voor zover zij betrekking heeft op de weigering van het Gerecht om zich bevoegd te verklaren om kennis te nemen van het beroep tot schadevergoeding, anders dan de Raad en het Koninkrijk Spanje stellen, geen loutere herhaling van de middelen en argumenten die voor het Gerecht zijn aangevoerd, maar geeft zij aan tegen welke onderdelen van de bestreden beschikking zij is gericht en welke argumenten rechtens die vordering specifiek ondersteunen.

Hieruit volgt dat de hogere voorziening ontvankelijk is voor zover zij gericht is tegen het deel van de bestreden beschikking waarbij het Gerecht zich onbevoegd heeft verklaard om kennis te nemen van het beroep tot schadevergoeding.

Volgens artikel 46 EU zijn de bepalingen van het EG-Verdrag en het EA-Verdrag die betrekking hebben op de bevoegdheden van het Hof van Justitie, slechts ‘onder de voorwaarden van artikel 35 [EU]’ op titel VI van het EU-Verdrag van toepassing.

Volgens deze laatste bepaling is het Hof in drie gevallen bevoegd. In de eerste plaats is het krachtens artikel 35, lid 1, EU bevoegd, bij wijze van prejudiciële beslissing een uitspraak te doen over de geldigheid en de uitlegging van kaderbesluiten en besluiten, over de uitlegging van op grond van titel VI van het EU-Verdrag vastgestelde overeenkomsten en over de geldigheid en de uitlegging van uitvoeringsmaatregelen. In de tweede plaats is het Hof volgens artikel 35, lid 6, bevoegd de wettigheid na te gaan van kaderbesluiten en besluiten in elk door een lidstaat of de Commissie van de Europese Gemeenschappen ingesteld beroep wegens onbevoegdheid, schending van wezenlijke vormvoorschriften, schending van het EU-Verdrag of van enige uitvoeringsregeling daarvan, dan wel wegens misbruik van bevoegdheid. Ten slotte is het Hof volgens artikel 35, lid 7, bevoegd uitspraak te doen in elk geschil tussen lidstaten betreffende de uitlegging of de toepassing van op grond van artikel 34, lid 2, EU aangenomen besluiten wanneer de Raad er niet in slaagt het geschil te regelen binnen zes maanden te rekenen vanaf het tijdstip waarop een van zijn leden het hem heeft voorgelegd.

Artikel 35 EU verleent het Hof daarentegen geen bevoegdheid om kennis te nemen van beroepen tot schadevergoeding.

Bovendien vermeldt artikel 41, lid 1, EU onder de artikelen van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap die van toepassing zijn op de in titel VI van het Verdrag betreffende de Europese Unie bedoelde gebieden, niet artikel 288, tweede alinea, EG, volgens hetwelk de Gemeenschap overeenkomstig de algemene beginselen die de rechtsstelsels van de lidstaten gemeen hebben, de schade moet vergoeden die door haar instellingen of door haar personeelsleden in de uitoefening van hun functies is veroorzaakt, en evenmin artikel 235 EG, volgens hetwelk het Hof bevoegd is kennis te nemen van geschillen over de vergoeding van de in de tweede alinea van artikel 288 EG bedoelde schade (zie naar analogie arrest van 15 maart 2005, Spanje/Eurojust, C-160/03, Jurispr. blz. I-2077, punt 38).

Hieruit volgt dat het Gerecht in zijn beschikking geen blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door te oordelen dat titel VI van het EU-Verdrag niet voorziet in een beroep tot schadevergoeding. Het middel dient derhalve te worden afgewezen.

Rekwiranten hebben voor het Gerecht tevens aangevoerd dat de grondrechten en in het bijzonder het uit artikel 6, lid 2, EU voortvloeiende recht op een daadwerkelijke rechterlijke bescherming in acht dienen te worden genomen. Zij stellen in wezen dat zij over geen enkel middel beschikken om de plaatsing van Segi op de lijst in de bijlage bij gemeenschappelijk standpunt 2001/931 te betwisten en dat de bestreden beschikking afbreuk doet aan hun recht op een daadwerkelijke rechterlijke bescherming.

Het is juist dat op het gebied van de Unie de verdragen een stelsel van rechtsmiddelen in het leven hebben geroepen waarin het Hof krachtens artikel 35 EU over minder ruime bevoegdheden beschikt in het kader van titel VI van het Verdrag betreffende de Europese Unie dan in het kader van het EG-Verdrag (zie in die zin arrest van 16 juni 2005, Pupino, C-105/03, Jurispr. blz. I-5285, punt 35). Deze bevoegdheden zijn overigens nog geringer in het kader van titel V. Een ander stelsel van rechtsmiddelen en met name een andere buitencontractuele aansprakelijkheidsregeling dan die welke in de verdragen is neergelegd, is weliswaar denkbaar, maar het staat overeenkomstig artikel 48 EU in voorkomend geval aan de lidstaten om het huidige systeem te hervormen.

Rekwiranten kunnen evenwel niet stellen dat zij geen enkele rechterlijke bescherming genieten. Volgens artikel 6 EU is de Unie gegrondvest op het beginsel van de rechtsstaat en eerbiedigt zij de grondrechten als algemene beginselen van het gemeenschapsrecht. Hieruit volgt dat de instellingen zijn onderworpen aan het toezicht op de verenigbaarheid van hun handelingen met het Verdrag en met de algemene rechtsbeginselen, evenals de lidstaten wanneer deze het recht van de Unie ten uitvoer leggen.

Dienaangaande dient te worden beklemtoond dat de Raad volgens artikel 34 EU handelingen van uiteenlopende aard en strekking kan vaststellen. Volgens artikel 34, lid 2, sub a, EU kan de Raad ‘gemeenschappelijke standpunten aannemen waarin de aanpak van de Unie ten aanzien van een bepaalde aangelegenheid wordt omschreven’. De lidstaten zijn verplicht zich naar een gemeenschappelijk standpunt te voegen, overeenkomstig het beginsel van loyale samenwerking, dat met name inhoudt dat de lidstaten alle passende algemene of bijzondere maatregelen treffen om de nakoming van de voor hen uit het recht van de Europese Unie voortvloeiende verplichtingen te verzekeren (zie arrest Pupino, reeds aangehaald, punt 42). Zo bepaalt artikel 37 EU dat de lidstaten de gemeenschappelijke standpunten verwoorden ‘in de internationale organisaties en op de internationale conferenties waaraan zij deelnemen’. Een gemeenschappelijk standpunt heeft evenwel op zich geen rechtsgevolgen voor derden. Daarom zijn in het systeem van titel VI van het EU-Verdrag enkel kaderbesluiten en besluiten vatbaar voor een beroep tot nietigverklaring voor het Hof van Justitie. De bevoegdheid van het Hof, zoals omschreven in artikel 35, lid 1, EU, om bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak te doen, strekt zich evenmin uit tot gemeenschappelijke standpunten, maar is beperkt tot de toetsing van de geldigheid en de uitlegging van kaderbesluiten en besluiten, de uitlegging van op grond van titel VI vastgestelde overeenkomsten en de toetsing van de geldigheid en de uitlegging van uitvoeringsmaatregelen.

Voor zover artikel 35, lid 1, EU de nationale rechters niet de mogelijkheid biedt het Hof een prejudiciële vraag te stellen over een gemeenschappelijk standpunt, maar enkel over de in bedoeld artikel genoemde handelingen, beschouwt deze bepaling als handelingen waarover een dergelijke vraag kan worden gesteld, alle door de Raad vastgestelde bepalingen die beogen rechtsgevolgen voor derden teweeg te brengen. Aangezien de procedure op grond waarvan het Hof bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak kan doen ertoe strekt de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en de toepassing van het Verdrag te verzekeren, zou het in strijd met dit doel zijn om artikel 35, lid 1, EU strikt uit te leggen. De mogelijkheid om een prejudiciële vraag aan het Hof te stellen, dient dus te bestaan ten aanzien van alle door de Raad vastgestelde bepalingen, ongeacht de aard of de vorm ervan, die beogen rechtsgevolgen voor derden teweeg te brengen (zie naar analogie arresten van 31 maart 1971, Commissie/Raad, het zogenaamde ‘AETR’-arrest, 22/70, Jurispr. blz. 263, punten 38–42, en 20 maart 1997, Frankrijk/Commissie, C-57/95, Jurispr. blz. I-1627, punten 7 en volgende).

Een gemeenschappelijk standpunt dat, gelet op de inhoud ervan, een ruimere draagwijdte heeft dan die welke door het EU-Verdrag aan dit soort handeling wordt toegekend, moet dus aan de controle van het Hof kunnen worden onderworpen. Bijgevolg kan een nationale rechter bij wie een geding aanhangig is waarin zijdelings de vraag aan de orde is naar de geldigheid of de uitlegging van een gemeenschappelijk standpunt dat op grond van artikel 34 EU is vastgesteld, zoals in casu het geval is voor een deel van gemeenschappelijk standpunt 2001/931 en in elk geval voor artikel 4 ervan en voor de bijlage bij dit gemeenschappelijk standpunt, en die ernstige twijfels heeft over de vraag of dit gemeenschappelijke standpunt in werkelijkheid beoogt rechtsgevolgen voor derden teweeg te brengen, het Hof onder de voorwaarden van artikel 35 EU verzoeken om een prejudiciële beslissing. Het staat dan aan het Hof om in voorkomend geval vast te stellen dat het gemeenschappelijke standpunt beoogt rechtsgevolgen voor derden teweeg te brengen, de ware aard ervan vast te stellen en uitspraak te doen bij wijze van prejudiciële beslissing.

Het Hof is ook bevoegd om de wettigheid van dergelijke handelingen na te gaan in elk door een lidstaat of de Commissie onder de voorwaarden van artikel 35, lid 6, EU ingesteld beroep.

Ten slotte zij eraan herinnerd dat het aan de lidstaten en met name aan de nationale rechters staat om de nationale regels van procesrecht betreffende het instellen van beroepen aldus uit te leggen en toe te passen dat natuurlijke en rechtspersonen in rechte kunnen opkomen tegen iedere beschikking of enigerlei andere nationale maatregel waarbij een handeling van de Europese Unie ten aanzien van hen nader wordt uitgewerkt of wordt toegepast, en vergoeding kunnen vorderen van de schade die zij in voorkomend geval hebben geleden.

Hieruit volgt dat rekwiranten ten onrechte stellen dat zij in strijd met het vereiste van een daadwerkelijke rechterlijke bescherming tegen het betwiste gemeenschappelijke standpunt geen beroep kunnen instellen en dat de bestreden beschikking hun recht op een dergelijke bescherming schendt. Het middel dient dus te worden afgewezen.

Rekwiranten hebben voor het Gerecht aangevoerd dat de Raad in zijn besluit 15453/01 van 18 december 2001 het volgende heeft verklaard: ‘Inzake artikel 1, lid 6, van het gemeenschappelijke standpunt betreffende de toepassing van specifieke maatregelen ter bestrijding van het terrorisme en artikel 2, lid 3, van de verordening inzake specifieke beperkende maatregelen tegen bepaalde personen en entiteiten met het oog op de strijd tegen het terrorisme, herinnert de Raad eraan dat iedere vergissing met betrekking tot de bedoelde personen, groepen of entiteiten de gelaedeerde het recht geeft in rechte schadevergoeding te vorderen.’

Volgens rekwiranten dient deze verklaring te worden uitgelegd tegen de achtergrond van de achtste overweging van de considerans van besluit 2003/48/JBZ van de Raad van 19 december 2002 betreffende de toepassing van specifieke maatregelen op het gebied van politiële en justitiële samenwerking ter bestrijding van het terrorisme, die luidt als volgt: ‘Dit besluit eerbiedigt de fundamentele rechten en de beginselen die worden erkend bij artikel 6 van het Verdrag betreffende de Europese Unie. Geen enkele bepaling van dit besluit mag zo worden uitgelegd dat inbreuk zou kunnen worden gemaakt op de wettelijke bescherming die personen, groepen of entiteiten die zijn vermeld in de bijlage bij gemeenschappelijk standpunt 2001/931/GBVB uit hoofde van de nationale wetgeving genieten.’

Het is evenwel vaste rechtspraak van het Hof dat een dergelijke verklaring niet volstaat om een rechtsmiddel in het leven te roepen waarin de toepasselijke teksten niet voorzien en dat zij dus geen rechtskracht heeft en evenmin kan worden gebruikt bij de uitlegging van het uit het EU-Verdrag afgeleide recht wanneer, zoals in het onderhavige geval, de inhoud van de verklaring niet in de tekst van de betrokken bepaling is terug te vinden (zie in die zin arresten van 26 februari 1991, Antonissen, C-292/89, Jurispr. blz. I-745, punt 18; 29 mei 1997, VAG Sverige, C-329/95, Jurispr. blz. I-2675, punt 23, en 24 juni 2004, Heidelberger Bauchemie, C-49/02, Jurispr. blz. I-6129, punt 17).

Het Gerecht heeft dus geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door in de bestreden beschikking te oordelen dat de verklaring van de Raad in zijn besluit 15453/01 van 18 december 2001 op zich het Hof geen bevoegdheid verleent om kennis te nemen van een beroep tot schadevergoeding in het kader van titel VI van het EU-Verdrag.

Uit al het voorgaande volgt dat het Gerecht geen blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door te oordelen dat het kennelijk onbevoegd is om kennis te nemen van het beroep tot schadevergoeding dat strekt tot herstel van de schade die rekwiranten mogelijkerwijs hebben geleden door de plaatsing van Segi op de lijst in de bijlage bij gemeenschappelijk standpunt 2001/931, zoals geactualiseerd bij de gemeenschappelijke standpunten 2002/340 en 2002/462.

Aangezien geen enkel middel gegrond is, dient de hogere voorziening te worden afgewezen.