HvJ EG, 08-11-2005, nr. C-443/03

De Duitse en de Finse regering zijn van mening dat de gevolgen van de weigering een stuk in ontvangst te nemen, naar nationaal recht moeten worden bepaald. Tot staving van deze stelling beroepen zij zich op het commentaar bij de artikelen 5 en 8 in het Toelichtend verslag bij het EU-betekeningsverdrag, de verwijzing door het Hof in het arrest van 3 juli 1990, Lancray (C-305/88, Jurispr. blz. I-2725, punt 29), naar het nationale recht ter beoordeling of gebreken in de betekening eventueel kunnen worden hersteld, alsmede de ontstaansgeschiedenis van de verordening, zoals beschreven door een auteur, waaruit zou blijken dat de delegaties van de lidstaten niet wilden dat de verordening met het nationale procesrecht zou interfereren. Afhankelijk van de in het toepasselijke nationale recht gekozen oplossing, kan het verzuim met betrekking tot de vertaling al dan niet worden hersteld.

Leffler, de Nederlandse, de Franse en de Portugese regering alsook, in haar mondelinge opmerkingen, de Commissie, brengen naar voren dat de gevolgen van de weigering een stuk in ontvangst te nemen, door middel van een autonome uitlegging van de verordening moeten worden bepaald en dat het op grond daarvan toegestaan moet zijn, het verzuim met betrekking tot de vertaling te herstellen. Zij beklemtonen de doelstelling van de verordening, die erin bestaat de procedures voor kennisgeving van stukken te bespoedigen en te vereenvoudigen, en betogen dat artikel 5, lid 1, van de verordening van zijn nuttig effect zou worden beroofd wanneer het niet mogelijk zou zijn het verzuim met betrekking tot de vertaling te herstellen, omdat in dat geval de betrokkenen geen enkel risico zullen nemen en alle documenten stelselmatig zullen laten vertalen. Zij merken voorts op dat de woorden ‘waarvan de vertaling wordt gevraagd’ in artikel 8, lid 2, van de verordening alleen maar een bestaansgrond hebben wanneer het mogelijk is het verzuim met betrekking tot de vertaling te herstellen, en dat uit bepaalde passages van het Toelichtend verslag bij het EU-betekeningsverdrag blijkt dat die mogelijkheid bestaat.

De Commissie brengt voorts een aantal elementen naar voren die rechtvaardigen dat het ontbreken van de vertaling niet wordt opgevat als een grond voor absolute nietigheid van de betekening. Met name wordt in de modelformulieren een onderscheid gemaakt tussen de vermelding ter zake van het ontbreken van een geldige kennisgeving (punt 15 van het overeenkomstig artikel 10 opgestelde formulier) en die betreffende de weigering van inontvangstneming wegens de gebruikte taal (punt 14 van hetzelfde formulier). Bovendien spreekt artikel 8, lid 2, van de verordening van het terugzenden van stukken waarvan de vertaling wordt gevraagd en niet van terugzending van alle stukken, wat het geval zou zijn indien de kennisgeving geen enkele werking had gehad. De Commissie beklemtoont dat geen enkele tekst voorziet in automatische nietigheid van een betekening in geval van een ontbrekende vertaling en dat een dergelijke nietigheid in strijd zou zijn met het legaliteitsbeginsel. Zij merkt tot slot op dat absolute nietigheid verder gaat dan nodig is om de belangen van de geadresseerde te vrijwaren en dat nietigheid ondenkbaar is indien het verzuim de belangen van de geadresseerde niet schaadt.

Berlin Chemie voert aan dat de vereenvoudiging van de kennisgevingen niet ten koste mag gaan van de rechtszekerheid of de rechten van de geadresseerde. Deze laatste moet in de gelegenheid zijn om snel te begrijpen in welke soort procedure hij verwikkeld is en om zijn verweer doeltreffend voor te bereiden. Berlin Chemie zet uiteen dat degene voor wie het stuk is bestemd, in geval van twijfel over de eventuele spoedeisendheid van de betrokken procedure voorzichtigheidshalve dit stuk zelf zal laten vertalen, ofschoon niet hij het risico en de kosten in verband met het ontbreken van de vertaling zou moeten dragen. Daarentegen is de verzender op de hoogte van de risico's die zijn verbonden aan het ontbreken van de vertaling en kan hij het noodzakelijke doen om deze te voorkomen. Tot slot zouden de procedures worden vertraagd indien het verzuim met betrekking tot de vertaling kon worden hersteld, met name ingeval de rechter eerst moet vaststellen of de weigering het niet-vertaalde stuk in ontvangst te nemen, gerechtvaardigd is. Dit zou tot bepaalde misbruiken aanleiding kunnen geven.

Leffler en de Nederlandse regering merken op dat artikel 19 van de verordening voldoende bescherming biedt aan de geadresseerde als verweerder in een geding. Evenals de Franse regering zijn zij van mening dat de rechter de bevoegdheid heeft om de termijnen aan te passen om rekening te kunnen houden met de belangen van de betrokken partijen en met name om de verweerder in staat te stellen zijn verweer voor te bereiden. De vertraging in de procedure die wordt veroorzaakt door de noodzaak het verzuim met betrekking tot de vertaling te herstellen, werkt volgens de Nederlandse regering hoofdzakelijk in het nadeel van de aanvrager en niet in het nadeel van de geadresseerde als verweerder.

Vastgesteld moet worden dat artikel 8 van de verordening niet bepaalt wat de rechtsgevolgen zijn van de weigering van de geadresseerde om een stuk in ontvangst te nemen op grond dat dit niet is gesteld in een officiële taal van de aangezochte lidstaat of in een taal van de lidstaat van verzending die de geadresseerde begrijpt.

De overige bepalingen van de verordening, het in de punten 2 en 6 tot en met 9 van de considerans van deze verordening weergegeven doel, de snelheid en doeltreffendheid van de verzending van stukken te waarborgen, alsmede het nuttig effect van de door de artikelen 5 en 8 van de verordening geboden mogelijkheid om het stuk niet in de officiële taal van de aangezochte lidstaat te laten vertalen, rechtvaardigen echter dat nietigheid is uitgesloten wanneer de geadresseerde heeft geweigerd het stuk in ontvangst te nemen op grond dat dit niet is gesteld in deze taal of in een taal van de lidstaat van verzending die de geadresseerde begrijpt en dat daarentegen de mogelijkheid bestaat het verzuim met betrekking tot de vertaling te herstellen.

Allereerst moet worden vastgesteld dat geen bepaling van de verordening voorschrijft dat de weigering van een stuk wegens niet-eerbiediging van genoemd artikel 8, de nietigheid van dit stuk met zich brengt. Integendeel, hoewel de verordening niet aangeeft wat de precieze gevolgen zijn van de weigering van een stuk, kan op zijn minst uit een aantal van haar bepalingen worden afgeleid dat het verzuim met betrekking tot de vertaling kan worden hersteld.

Zo betekent de formulering ‘stukken waarvan de vertaling wordt gevraagd’ in artikel 8, lid 2, van de verordening dat de geadresseerde een vertaling kan vragen en de verzender dus het verzuim met betrekking tot de vertaling kan herstellen door de gevraagde vertaling alsnog toe te zenden. Deze formulering verschilt immers van de woorden ‘toegezonden stukken’, die in artikel 6, leden 2 en 3, worden gebruikt ter aanduiding van alle door de verzendende instantie aan de ontvangende instantie toegezonden stukken en niet van slechts bepaalde van deze stukken.

Evenzo wordt in voorkomend geval op het overeenkomstig artikel 10 van de verordening in te vullen modelformulier waarop wordt verklaard dat de betekening of kennisgeving al dan niet heeft plaatsgevonden, de weigering van het stuk wegens de gebruikte taal niet vermeld als mogelijke reden waarom geen betekening of kennisgeving heeft plaatsgevonden, maar moet zulks apart worden vermeld. Dit wettigt de conclusie dat de weigering van het stuk niet als niet-kennisgeving of niet-betekening kan worden beschouwd.

Voor het overige zou, indien deze weigering nooit tot herstel kon leiden, zulks de rechten van de verzender zodanig aantasten dat deze nooit het risico zou nemen een niet-vertaald stuk te betekenen. Daardoor zou het nut van de verordening, meer in het bijzonder van de bepalingen inzake de vertaling van stukken, welke bijdragen tot het doel een snelle verzending te waarborgen, worden ondermijnd.

Tegen deze uitlegging kan niet met succes worden ingebracht dat de gevolgen van de weigering van een stuk moeten worden bepaald naar nationaal recht. Op de commentaren in het Toelichtend verslag bij het EU-betekeningsverdrag, de beslissing van het Hof in het arrest Lancray, reeds aangehaald, of de ontstaansgeschiedenis van de verordening kan in dit verband geen beroep worden gedaan.

Indien door nationaal recht zou worden bepaald, of al dan niet het beginsel geldt dat het verzuim met betrekking tot de vertaling kan worden hersteld, zou immers iedere eenvormige toepassing van de verordening onmogelijk worden omdat het niet is uitgesloten dat lidstaten dienaangaande uiteenlopende oplossingen voorschrijven.

Het doel van het Verdrag van Amsterdam, een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid te scheppen waardoor aan de Gemeenschap een nieuwe dimensie wordt gegeven, en het overbrengen van het EU-Verdrag naar het EG-Verdrag van het mechanisme op grond waarvan maatregelen op het gebied van samenwerking in burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen kunnen worden getroffen, getuigen van de wil van de lidstaten om dergelijke maatregelen in de communautaire rechtsorde te verankeren en aldus het beginsel van hun autonome uitlegging vast te leggen.

Ook de omstandigheid dat de voorkeur is gegeven aan een verordening, terwijl de Commissie aanvankelijk een richtlijn had voorgesteld, toont het belang aan dat de communautaire wetgever hecht aan de rechtstreekse toepasselijkheid van de bepalingen van genoemde verordening en aan de eenvormige toepassing daarvan.

Bijgevolg kunnen de commentaren in het Toelichtend verslag bij het EU-betekeningsverdrag, dat vóór de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam is vastgesteld, hoewel zij nuttig zijn, niet worden ingebracht tegen een autonome uitlegging van de verordening, op grond waarvan een uniform gevolg moet worden verbonden aan de weigering van een stuk op grond dat dit niet is gesteld in een officiële taal van de aangezochte lidstaat of in een taal van de lidstaat van verzending die de geadresseerde begrijpt. Tevens zij opgemerkt dat de rechtspraak van het Hof zoals die naar voren komt uit het reeds aangehaalde arrest Lancray, moet worden gezien in de context van de uitlegging van een rechtsinstrument van andere aard, waarmee, anders dan met de verordening, niet werd beoogd een systeem van intracommunautaire betekening en kennisgeving in te voeren.

Wat tot slot de conclusie betreft die de Duitse regering verbindt aan de door een auteur beschreven ontstaansgeschiedenis, volstaat de opmerking dat de vermoedelijke wil van de delegaties van de lidstaten geen neerslag heeft gekregen in de bepalingen van de verordening. Deze vermeende ontstaansgeschiedenis kan bijgevolg niet als argument worden aangevoerd tegen een autonome uitlegging van de verordening waarmee, met het oog op een uniforme toepassing in de Gemeenschap, het nuttig effect van de erin opgenomen bepalingen onder eerbiediging van haar doelstelling moet worden gewaarborgd.

Wanneer de verordening in die zin wordt uitgelegd dat, ingeval een stuk wordt geweigerd omdat het niet is gesteld in de officiële taal van de aangezochte lidstaat of in een andere taal van de lidstaat van verzending die de geadresseerde begrijpt, het uniforme gevolg van deze weigering is dat het verzuim met betrekking tot de vertaling kan worden hersteld, doet zulks niet af aan het belang van het nationale recht en de rol van de nationale rechter. Zoals uit vaste rechtspraak blijkt, is het bij gebreke van communautaire bepalingen immers een aangelegenheid van de interne rechtsorde van elke lidstaat om de procedureregels te geven voor rechtsvorderingen die worden ingediend om de bescherming te waarborgen van de rechten die de justitiabelen aan de rechtstreekse werking van het gemeenschapsrecht ontlenen (zie onder meer arrest van 16 december 1976, Rewe, 33/76, Jurispr. blz. 1989, punt 5).

Het Hof heeft echter aangegeven dat deze regels niet ongunstiger mogen zijn dan die welke gelden voor rechten die op de interne rechtsorde zijn gebaseerd (gelijkwaardigheidsbeginsel) en dat zij niet van dien aard mogen zijn dat zij de uitoefening van de door het gemeenschapsrecht verleende rechten in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie arrest Rewe, reeds aangehaald, punt 5, en arresten van 10 juli 1997, Palmisani, C-261/95, Jurispr. blz. I-4025, punt 27, en 15 september 1998, Edis, C-231/96, Jurispr. blz. I-4951, punt 34). Zoals de advocaat-generaal in de punten 38 en 64 van zijn conclusie heeft opgemerkt, dient de nationale rechter op grond van het doeltreffendheidsbeginsel zijn nationale procedureregels slechts toe te passen voorzover zulks niet indruist tegen de bestaansgrond en het doel van de verordening.

Wanneer een verordening niet bepaalt wat de gevolgen van bepaalde feiten zijn, dient de nationale rechter bijgevolg in beginsel zijn nationale recht toe te passen, zij het dat daarbij de volle werking van het gemeenschapsrecht moet zijn gewaarborgd. Dit laatste kan hem ertoe brengen, zo nodig een nationale regel buiten toepassing te laten of een nationale regel die enkel met het oog op een zuiver nationale situatie is uitgewerkt, uit te leggen ten behoeve van de toepassing op de betrokken grensoverschrijdende situatie (zie in die zin onder meer arresten van 9 maart 1978, Simmenthal, 106/77, Jurispr. blz. 629, punt 16; 19 juni 1990, Factortame e.a., C-213/89, Jurispr. blz. I-2433, punt 19; 20 september 2001, Courage en Crehan, C-453/99, Jurispr. blz. I-6297, punt 25, en 17 september 2002, Muñoz en Superior Fruiticola, C-253/00, Jurispr. blz. I-7289, punt 28).

Ook is het de taak van de nationale rechter, ervoor te waken dat de rechten van de betrokken partijen worden beschermd. Met name moet een partij voor wie een stuk bestemd is over voldoende tijd kunnen beschikken om zijn verweer voor te bereiden, en dient een partij die een stuk heeft verzonden niet, bijvoorbeeld in een spoedprocedure waarin de verweerder verstek laat gaan, de negatieve gevolgen te ondervinden van een weigering een niet-vertaald stuk in ontvangst te nemen die louter dilatoir en kennelijk abusief is omdat kan worden bewezen dat degene voor wie dat stuk bestemd is, de taal begrijpt van de lidstaat van verzending waarin dit stuk is gesteld.

Derhalve dient op de eerste vraag te worden geantwoord dat artikel 8, lid 1, van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat wanneer degene voor wie een stuk bestemd is, heeft geweigerd dit in ontvangst te nemen op grond dat het niet is gesteld in een officiële taal van de aangezochte lidstaat of in een taal van de lidstaat van verzending die deze geadresseerde begrijpt, de verzender dit verzuim kan herstellen door de gevraagde vertaling toe te zenden.

Met betrekking tot de termijn waarbinnen het verzuim met betrekking tot de vertaling kan worden hersteld, verwijzen de Nederlandse en de Portugese regering naar artikel 7, lid 2, van de verordening. Zij betogen dat de vertaling zo snel mogelijk moet worden toegezonden en dat een termijn van één maand redelijk kan worden geacht.

Wat het gevolg van de toezending van de vertaling voor de termijnen betreft, is de Nederlandse regering van mening dat, zelfs wanneer de geadresseerde dit terecht heeft geweigerd, de termijnreddende werking van artikel 9, leden 2 en 3, van de verordening in elk geval moet worden gehandhaafd. De Commissie merkt op dat de data van de betekening worden bepaald overeenkomstig genoemd artikel 9. Ten aanzien van de geadresseerde wordt alleen de betekening of kennisgeving van de vertaalde stukken in acht genomen, hetgeen de woorden ‘onverminderd artikel 8’ in artikel 9, lid 1, van deze verordening verklaart. Voor de aanvrager blijft de datum bepaald overeenkomstig artikel 9, lid 2.

De Franse regering herinnert eraan dat de rechter de procestermijnen moet kunnen aanpassen teneinde de geadresseerde in staat te stellen zijn verweer voor te bereiden.

Met betrekking tot de wijze van toezending van de vertaling betogen Leffler en de Franse en de Portugese regering, dat de vertaling overeenkomstig de in de verordening gestelde eisen ter kennis moet worden gebracht. De Nederlandse regering is daarentegen van mening dat de verzending vormvrij kan geschieden, maar acht het ter vermijding van misverstanden niet wenselijk dat de vertaling ook rechtstreeks door de verzendende instantie aan de geadresseerde ter kennis kan worden gebracht. Het verdient de voorkeur dit via de ontvangende instantie te doen.

Berlin Chemie merkt op dat, indien het Hof mocht oordelen dat de toezending van een vertaling mogelijk is, de gevolgen van deze mogelijkheid in overeenstemming met het doel van de verordening moeten worden geharmoniseerd teneinde de rechtszekerheid te waarborgen.

Ofschoon artikel 8 van de verordening niet nauwkeurig bepaalt welke regels moeten worden gevolgd wanneer een stuk is geweigerd op grond dat het niet is gesteld in een officiële taal van de aangezochte lidstaat of in een taal van de lidstaat van verzending die degene voor wie het stuk bestemd is, begrijpt, moet evenwel worden vastgesteld dat de nationale rechter aan de hand van de algemene beginselen van gemeenschapsrecht en de overige bepalingen van de verordening een aantal aanwijzingen kunnen worden verschaft teneinde de verordening een nuttig effect te verlenen.

Om redenen van rechtszekerheid moet de verordening aldus worden uitgelegd dat het verzuim met betrekking tot de vertaling, moet worden hersteld volgens de regels van deze verordening.

Wanneer de verzendende instantie wordt meegedeeld dat de geadresseerde heeft geweigerd het stuk in ontvangst te nemen omdat de vertaling ontbreekt, dient deze instantie dit verzuim, zoals kan worden afgeleid uit artikel 4, lid 1, van de verordening, eventueel na de aanvrager te hebben gehoord, te herstellen door zo spoedig mogelijk een vertaling toe te zenden. Zoals de Nederlandse en de Portugese regering hebben geopperd, kan een termijn van één maand nadat de verzendende instantie de informatie inzake de weigering heeft ontvangen redelijk worden geacht, maar de lengte van deze termijn kan door de nationale rechter aan de hand van de omstandigheden worden bepaald. Er moet immers rekening mee worden gehouden dat sommige teksten ongewoon lang kunnen zijn of moeten worden vertaald in een taal waarvoor maar weinig vertalers beschikbaar zijn.

Het gevolg van de toezending van een vertaling voor de datum van de betekening of de kennisgeving moet worden bepaald naar analogie van het in artikel 9, leden 1 en 2, van de verordening uitgewerkte systeem van de dubbele datum. Teneinde het nuttig effect van de verordening te waarborgen moet er immers voor worden gewaakt dat de rechten van de verschillende betrokken partijen zo goed mogelijk en evenwichtig worden beschermd.

De datum van een kennisgeving of betekening kan voor een aanvrager belangrijk zijn, bijvoorbeeld wanneer met het betekende stuk beroep wordt ingesteld waarvoor een dwingende termijn geldt of een verjaring moet worden gestuit. Voorts heeft, zoals in punt 38 van dit arrest is opgemerkt, de niet-eerbiediging van artikel 8, lid 1, van de verordening niet tot gevolg dat de betekening of de kennisgeving nietig is. Derhalve moet worden geoordeeld dat de aanvrager zich met betrekking tot de datum moet kunnen beroepen op de oorspronkelijke betekening of kennisgeving, voorzover hij het noodzakelijke heeft gedaan om het verzuim met betrekking tot de vertaling zo spoedig mogelijk te herstellen.

De datum van een betekening of kennisgeving kan echter ook van belang zijn voor de geadresseerde, met name omdat daarmee de termijn begint te lopen voor het instellen van beroep of het voeren van verweer. Voor een doeltreffende bescherming van de geadresseerde dient ten aanzien van hem uitsluitend de datum te gelden waarop hij niet alleen kennis heeft kunnen nemen van het betekende of ter kennis gebrachte stuk, maar dit ook heeft kunnen begrijpen, dat wil zeggen de datum waarop hij de vertaling heeft ontvangen.

De nationale rechter dient rekening te houden met de belangen van de betrokken partijen en deze te beschermen. Wanneer een stuk is geweigerd op grond dat dit niet is gesteld in een officiële taal van de aangezochte lidstaat of in een taal van de lidstaat van verzending die de geadresseerde begrijpt en de verweerder niet verschijnt, moet de nationale rechter derhalve — naar analogie van artikel 19, lid 1, sub a en b, van de verordening — zijn beslissing aanhouden totdat is gebleken dat het verzuim is hersteld door toezending van een vertaling en dat deze tijdig genoeg is geschied om de verweerder gelegenheid te bieden verweer te voeren. Een dergelijke verplichting vloeit ook voort uit het in artikel 26, lid 2, van verordening nr. 44/2001 neergelegde beginsel, terwijl overeenkomstig artikel 34, punt 2, van deze verordening een beslissing niet kan worden erkend zolang niet vaststaat dat deze voorwaarde in acht is genomen.

Voor de oplossing van problemen in verband met de wijze waarop het verzuim met betrekking tot de vertaling moet worden hersteld, die in de verordening, zoals uitgelegd door het Hof, niet worden behandeld, dient de nationale rechter, zoals opgemerkt in de punten 50 en 51 van dit arrest, zijn nationale procesrecht toe te passen, waarbij hij er wel voor dient te waken dat de volle werking van de verordening wordt gewaarborgd met inachtneming van het doel ervan.

Voor het overige zij eraan herinnerd dat wanneer zich bij de nationale rechter een vraag voordoet over de uitlegging van de verordening, hij onder de in artikel 68, lid 1, EG gestelde voorwaarden het Hof dienaangaande een vraag kan stellen.

Gelet op het voorgaande dient de derde vraag als volgt te worden beantwoord: