Rb. Assen, 23-05-2006, nr. 56778

In het kader van de vordering van betrokkene om de klacht alsnog gegrond te verklaren opdat de onrechtmatigheid van de dwangbehandeling komt vast te staan en de rechtsgevolgen hiervan worden vernietigd, heeft de rechtbank zich afgevraagd waarover zij dient te beslissen, en wel in die zin dat het de vraag is of ter —uiteraard volle— toetsing voorligt:

De rechtbank stelt het volgende vast.

In het zesde lid van artikel 41 a van de Wet Bopz is bepaald dat artikel 8 van de Wet Bopz, met uitzondering van het derde lid, met betrekking tot de behandeling van het verzoekschrift van overeenkomstige toepassing is.

Het vijfde lid bepaalt dat de klager die patiënt is zelf een verzoekschrift bij de rechter kan indienen‘ter verkrijging van een beslissing over de klacht’.

Het zevende lid bepaalt dat de rechter ‘de beslissing waartegen de klacht is gericht’ kan schorsen.

Het achtste lid bepaalt dat indien de rechter ‘de klacht’ kennelijk ongegrond acht zonder onderzoek ter zitting ‘op het verzoekschrift’ beschikt kan worden.

Het tiende lid, onderdelen b, c en d bepalen dat de beslissing van de rechter strekt tot repectievelijk niet-ontvankelijkverklaring ‘van verzoek of klacht’, ongegrondverklaring of gegrondverklaring van ‘de klacht’.

Het elfde lid bepaalt dat bij gegrondverklaring van ‘de klacht’ de rechtbank ‘de bestreden beslissing’ vernietigt. Daaraan is toegevoegd dat gehele of gedeeltelijke vernietiging van de beslissing vernietiging van de rechtsgevolgen van de beslissing meebrengt.

Het twaalfde lid verklaart dat indien de rechtbank ‘het beroep’ gegrond verklaart zij de voor de behandeling verantwoordelijke persoon kan opdragen een nieuwe beslissing te nemen of andere handeling te verrichten met inachtneming van haar uitspraak.

De rechtbank is van oordeel dat uit de gecursiveerde aanhalingen volgt dat de wettekst niet consistent is.

Waar enerzijds gesproken wordt over het indienen van een verzoekschrift en beslissing op het verzoekschrift wordt anderzijds gesproken van beslissing op het beroep (ingediend bij beroepschrift) dan wel de klacht (ingediend bij klaagschrift). De rechtbank gaat er vanuit dat bedoeld is dat de rechtbank beslist op het verzoekschrift.

In de wettekst wordt verder gesproken over vernietiging van ‘de bestreden beslissing’ bij gegrondverklaring van ‘de klacht’ (elfde lid) en het daarna opdragen van het nemen van ‘een nieuwe beslissing’ bij gegrondverklaring van ‘het beroep’ (twaalfde lid). Daarbij doet zich dan de vraag voor waartegen de klacht zich richt en waartegen het beroep. Gelet op de samenhang tussen het elfde en het twaalfde lid moet dit hetzelfde voorwerp zijn. Dan zijn er twee mogelijkheden: de beslissing tot dwangbehandeling is ‘de bestreden beslissing’ of de beslissing van de klachtencommissie.

Voor dit laatste pleit:

Bij dit laatste zij aangetekend dat sedert 1 maart 2006 de klachtencommissie op grond van het achtste, negende en tiende lid van artikel 41a van de Wet Bopz bevoegdheden heeft die gelijk zijn aan de bevoegdheden van de rechtbank als opgenomen in het achtste, tiende en elfde lid van artikel 41 van de Wet Bopz. De wetgever heeft als toelichting hierbij gegeven dat ‘een uitspraak van een klachtencommissie een bindend karakter heeft, in die zin dat in geval van gegrondverklaring … de uitspraak niet zonder gevolgen mag blijven’ (Kamerstukken II 2002/03, 28999, nr. 3, blz. 3).

Voor de beslissing van de voor de behandeling verantwoordelijke persoon als voorwerp van het geschil pleit:

Als de rechtbank een keuze zou moeten maken, dan zou de rechtbank kiezen voor de beslissing van de voor de behandeling verantwoordelijke persoon als onderwerp van de toetsing van de rechtbank.

Die keuze zou onder meer tot gevolg hebben dat het geen bezwaar ontmoet dat de beslissing van de klachtencommissie door verzoeker niet bij het verzoekschrift is gevoegd, omdat als er eenmaal een verzoekschrift bij de rechtbank ligt de beslissing van de klachtencommissie niet relevant is voor de beslissing van de rechtbank (zoals onder het oude recht: rechtbank Leeuwarden in BJ 2004/50).

De rechtbank vraagt zich echter af of de keuze beperkt is tot deze mogelijkheden. In de arresten van 19 december 2003 (BJ 2004/3) en van 17 februari 2006 (BJ 2006/7) over een besluit van een geneesheer-directeur om een verzoek tot ontslag af te wijzen, respectievelijk een besluit van een geneesheer-directeur om op basis van een voorwaardelijke machtiging tot dwangopname over te gaan, heeft de Hoge Raad beslist dat de rechter de vraag moet beantwoorden of, beoordeeld naar de omstandigheden ten tijde van de beslissing van de rechter, voldaan is aan de in de wet vastgelegde voorwaarden voor (continuering van) de dwangopname. Daarbij heeft de Hoge Raad in het arrest van 17 februari 2006 uitdrukkelijk overwogen dat ‘anders dan de aanvangswoorden ‘met betrekking tot de beslissing van de geneesheer-directeur’ doen vermoeden, niet de beslissing van de geneesheer-directeur ter toetsing voorligt’. Met andere woorden: een op zichzelf duidelijk onderdeel van de wettekst wordt gepasseerd.

De wettekst waarmee de rechtbank in het onderhavige geval te maken heeft is verre van duidelijk. Zeker gezien tegen de achtergrond van de artikelen 5 en 8 EVRM zijn de centraal staande vragen in het onderhavige geval niet anders van aard dan de vragen in de arresten van de Hoge Raad.

Dit brengt de rechtbank er toe om het zo te zien dat als de rechtbank wordt verzocht een oordeel te geven in geval van een klacht tegen een dwangbehandeling, de rechtbank de vraag dient te beantwoorden of, beoordeeld naar de omstandigheden ten tijde van de beslissing van de rechter, voldaan is aan de in de wet vastgelegde voorwaarden voor dwangbehandeling. Hetgeen de rechtbank vervolgens aan beslissingen kan geven hangt af van hetgeen de regels van de Wet Bopz in samenhang met de regels van het Wetboek van burgerlijke rechtsvordering aan de rechtbank toestaan. Daarbij speelt een rol wat is verzocht: buiten hetgeen is verzocht kan de rechtbank niet gaan.

De rechtbank voegt hier aan toe dat zij zich gehouden acht deze lijn te volgen ook al is de rechtbank de opvatting toegedaan dat bij een toetsing door de rechtbank van de beslissing van de voor de behandeling verantwoordelijke persoon als onderwerp van het onderzoek dezelfde waarborgen gelden en te realiseren zijn als in de benadering van de Hoge Raad. Met name zou er dan geen sprake van enige terughoudendheid in de toetsing van de rechtbank en zou het voordeel zijn dat zowel ex tune als ex nunc getoetst kan worden nu de behandeling reeds was aangevangen toen de klacht werd ingediend, nog voortduurde op de dag van de mondelinge behandeling van het verzoek aan de rechtbank (voor de middag na de behandeling stond een nieuwe toediening van medicijnen gepland) en betrokkene een oordeel wil over de hele behandeling, mede met het oog op de bedoeling van betrokkene om een schadevergoeding vanaf het begin van de behandeling te verkrijgen.

De keuze van de rechtbank om de rechtmatigheid van het toepassen van dwangbehandeling als voorwerp van geschil te zien, leidt er onder meer toe dat de rechtbank niet van belang acht dat de beslissing van de klachtencommissie niet bij het verzoekschrift is gevoegd en dat zij de beslissing van de klachtencommissie ook niet relevant acht.

Verder leidt deze keuze er toe dat de rechtbank ook acht slaat op de onderbouwing van de dwangbehandeling die (pas) ter zitting (desgevraagd) is gegeven, terwijl die onderbouwing in de schriftelijke mededeling van het besluit tot dwangbehandeling (brief van 13 april 2006 van dr. [verweerder]) niet is opgenomen.

Daarbij heeft de rechtbank echter wel gewaarborgd dat op die onderbouwing weerwoord kon worden gegeven door de gemachtigde van betrokkene en dat er gelegenheid was om desgewenst een eigen contra-expertise in te brengen of door de rechtbank een expertise te doen verrichten door een deskundige in te schakelen. De gemachtigde van betrokkene heeft na de -uitvoerige- behandeling ter zitting verklaard dat er voldoende gelegenheid tot weerwoord is geweest en dat uitgegaan kan worden van de deskundigheid van de ter zitting aanwezige psychiaters en arts.

Ook leidt de keuze er toe dat een onvoldoende gemotiveerd zijn van de beslissing van dr. [verweerder] niet tot gevolg kan hebben dat de dwangbehandeling onrechtmatig wordt verklaard, of dat deze wordt geschorst (in afwachting van een voldoende motivering). Overigens kan de rechtbank zich wel voorstellen dat de gemachtigde van betrokkene vindt dat de beslissing te mager is gemotiveerd, met name door het niet verwerken in de motivering van de door dr. [verweerder] geschetste incidenten en de ernst daarvan.

Betrokkene wordt behandeld door hem tweewekelijks te injecteren met Cisordinol (antipsychoticum). Daarbij is begonnen met een lage dosering. Die dosering zal, naar dr. [verweerder] ter zitting heeft meegedeeld, worden verhoogd. Ten tijde van de aanvang van de behandeling was die verhoging nog niet zeker, maar op de dag van de mondelinge behandeling was die zekerheid er volgens dr. [verweerder] wel omdat de verschijnselen waarvoor de behandeling is bedoeld, inmiddels aan het terugkeren waren in de oude vorm en ernst, nadat zij eerder enige tijd na de eerste behandelingen waren verminderd. Niet in geschil is dat deze behandeling overeenkomt met de in het behandelplan opgenomen behandeling.

Ter zitting heeft de rechtbank navraag gedaan naar de redenen die aan de dwangbehandeling ten grondslag liggen. Als belangrijke reden is gegeven dat betrokkene lijdt aan de chronisch verlopende ziekte schizofrenie, dat bij betrokkene sprake is van een paranoïde psychose in het kader van de schizofrenie, dat die ziekte tot gevolg heeft gehad (en nog heeft) dat hersenschade ontstaat en dat die schade verergert als er geen behandeling plaatsvindt, en dat dit kan eindigen met ernstige invaliditeit door het uitvallen van cognitieve functies. Dit proces van aantasting speelt zich ook binnen het ziekenhuis af.

Hoe ernstig de schade is kan worden aangetoond met neuro-psychologisch onderzoek, maar als gevolg van de paranoia wil betrokkene daaraan niet meewerken. Ook aan andere noodzakelijke onderzoeken wil betrokkene niet meewerken, terwijl bekend is dat metabolische ziekten (bijvoorbeeld suikerziekte) in verhoogde mate voorkomen bij patiënten met hetzelfde ziektebeeld en dat zij ook vaak een vitaminetekort hebben. Door die weigering is het de artsen niet mogelijk wellicht noodzakelijke behandelingen toe te passen en is het nog minder mogelijk om optimale behandeling toe te passen. De toedoening van de Cisordinol zal dit alles waarschijnlijk wel mogelijk (gaan) maken. De effecten na de eerste toedieningen wijzen al sterk in die richting.

De rechtbank is van oordeel dat reeds dit voldoende is om gevaar aanwezig te achten dat de dwangbehandeling rechtmatig doet zijn. Behandeling is noodzakelijk om het — tijdens de opname in het psychiatrisch ziekenhuis nog steeds aanwezige— gevaar van verdere hersenschade af te wenden, althans te vertragen, en om andere mogelijke en niet bepaald onwaarschijnlijke beschadigingen van de gezondheidstoestand van betrokkene af te wenden, althans te vertragen. Door de geestelijke stoornis van betrokkene is het slechts mogelijk om dit onder dwang te doen.

Daarnaast is er volgens dr. [verweerder] gevaar in de zin van angst van het personeel voor het benaderen van betrokkene, ook al is de houding van het personeel nog zo professioneel en deëscalerend. Door de paranoia fixeert betrokkene zich op mensen en heeft hij in het verleden meerdere mishandelingen gepleegd. Hij is daarbij onberekenbaar. Dit gedrag vertoont betrokkene ook op de afdeling. Hij vraagt naar namen van personeelsleden en reageert in agressieve bewoordingen. Personeelsleden kennen het ziektebeeld en weten van het verleden met de mishandelingen. De begeleiders van betrokkene wisselen periodiek, zij voelen zich vaak onveilig in zijn buurt en benaderen betrokkene op zijn kamer nooit meer alleen, terwijl het de norm is van de afdeling dat dit alles niet nodig hoort te zijn.

De rechtbank acht ook hier gevaar aanwezig dat de dwangbehandeling rechtvaardigt. De rechtbank is hierbij van mening dat de opvatting van betrokkene dat ‘het personeel hem met rust moet laten’ niet de norm kan zijn: betrokkene is daarvoor niet opgenomen en enkele opsluiting en dagelijkse verzorging is niet een doel dat met de Wet Bopz wordt nagestreefd.

Verder is er volgens dr. [verweerder] gevaar omdat medebewoners zich door betrokkene bedreigd voelen. Ook op hen richt betrokkene zijn gedrag. De afdeling is dan wel gesloten naar buiten toe, maar binnen de afdeling is er vrijheid. Die vrijheid voor andere bewoners wordt door betrokkene aangetast: zij maken zich uit de voeten, wenden zich tot een personeelslid of zonderen zich af op hun kamer. De rechtbank acht ook hier gevaar aanwezig dat de dwangbehandeling rechtvaardigt.

Strijd van de dwangbehandeling met enig rechtsbeginsel ziet de rechtbank niet.

Al met al acht de rechtbank de dwangbehandeling rechtmatig.

Aangevoerd is dat dr. [verweerder] had moeten wachten op het oordeel van de klachtencommissie.

Aangevoerd is ook dat in afwachting van de beslissing van de rechtbank de dwangbehandeling moet worden geschorst.

De dwangbehandeling rechtmatig achtend ziet de rechtbank geen grondslag voor een bevel om de behandeling te staken. Dit is door de griffier meegedeeld op 16 mei 2006.

Over de vraag of er een moment is geweest waarop er wel voldoende reden was voor schorsing oordeelt de rechtbank niet. Indien betrokkene daarover een oordeel en beslissing van de rechtbank had willen krijgen, had hij zich eerder tot de rechtbank kunnen en moeten wenden.

De Wet Bopz voorziet niet in het door de rechtbank toekennen van een schadevergoeding in gevallen als het onderhavige geval.