Hof Amsterdam, 28-08-2008, nr. 106.004.319/01, nr. 217/06

Uit de bij de memorie van eis in hoger beroep overgelegde productie B blijkt dat de appèldagvaarding is overbetekend aan de naamloze vennootschap Fortis Bank (Nederland) N.V. in hoedanigheid van hypotheekhouder van het litigieuze perceel. Fortis Bank (Nederland) N.V. heeft geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot tussenkomst.

De Staat vordert in dit geding dat bij vervroeging de onteigening van het aan [geïntimeerden] in eigendom toebehorende perceel wordt uitgesproken onder vaststelling van (een voorschot op) de door hem aangeboden schadeloosstelling onder gestanddoening door hem van zijn bijkomend aanbod en met bepaling van een datum waarop de neerlegging van het concept deskundigenrapport dient plaats te vinden.

Tegen de door de Staat gevorderde vervroegde onteigening voert [geïntimeerden] de volgende verweren:

Deze door [geïntimeerden] in de Kroonprocedure aangevoerde bezwaren zijn in het KB verworpen. In het onderhavige geding stelt [geïntimeerden] dat de Kroon, door die bezwaren te verwerpen, niet in redelijkheid tot de onderhavige onteigening heeft kunnen besluiten.

De rechtbank heeft in het vonnis waarvan beroep het verweer als genoemd onder d. gehonoreerd, de vordering van de Staat afgewezen en de Staat in de proceskosten veroordeeld. Tegen deze beslissingen — en de gronden waarop zij berusten — is het hoger beroep gericht.

Het hof ziet reden eerst de grieven 4 en 5 te behandelen. In deze grieven verdedigt de Staat dat, als gevolg van het feit dat tegen de beslissing van Gedeputeerde Staten dat verkrijging van de eigendom voor de aanleg van de Gagelbossen noodzakelijk is en dat bij de Afdeling van de Raad van State tegen die beslissing een (begrijpt het hof: met voldoende waarborgen omklede) rechtsgang heeft opengestaan (waarvan door de rechtsvoorganger van [geïntimeerden] ook gebruik is gemaakt), de noodzaak van de eigendom verkrijgen (en daarmee die van de onteigening) niet meer ter beoordeling staat van de onteigeningsrechter. De Staat vindt daarom — zo begrijpt het hof — onjuist dat de rechtbank het door [geïntimeerden] gedane beroep op zelfrealisatie (welk beroep betrekking heeft op de noodzaak tot onteigening) inhoudelijk heeft beoordeeld.

Het hof deelt de opvatting van de Staat niet. Naar 's hofs oordeel is juist hetgeen de rechtbank heeft overwogen, te weten dat ‘niet het landinrichtingsplan, maar het onteigeningsbesluit de basis vormt voor de onteigening en, binnen het door de Hoge Raad gegeven toetsingskader, aan een zorgvuldige rechterlijke toetsing dient te worden onderworpen’. Het hof wijst er in dit verband op dat uit de wijze van toetsing door de Kroon blijkt dat ook zij van deze zienswijze is uitgegaan.

Ten pleidooie in eerste aanleg heeft [geïntimeerden] aangevoerd dat sprake is van nieuwe omstandigheden sedert het onteigeningsbesluit die de onteigening in strijd met het recht doen zijn, welke omstandigheden er in bestaan dat ‘de overlast (…) inmiddels vele, vele malen erger en groter is geworden dan waarvan destijds zal zijn uitgegaan’, alsmede ‘dat er in veel meer gevallen is afgeweken van de oorspronkelijke grenzen van het plan (…)’.

Met betrekking tot de gestelde overlast overweegt het hof dat, tegen de achtergrond dat ook in de eerdere procedures reeds een beroep op overlast en aantasting van de privacy is gedaan, [geïntimeerden] zijn stelling niet, althans onvoldoende, heeft toegelicht en onderbouwd (de overgelegde productie is daartoe niet voldoende), zodat het hof reeds daarom aan de stelling zal voorbijgaan. Wat betreft de afwijking van de oorspronkelijke grenzen van het plan verwijst het hof naar hetgeen hierna onder 4.3 zal worden overwogen.

De conclusie moet zijn dat de grieven 4 en 5 geen doel treffen en dat het hof, evenals de rechtbank heeft gedaan, zal beoordelen of de Kroon in redelijkheid heeft kunnen komen tot haar verwerping van het door [geïntimeerden] gedane beroep op zelfrealisatie en tot haar oordeel dat de noodzaak tot onteigening van het aan [geïntimeerden] toebehorende perceelsgedeelte aanwezig is.

Tussen partijen is niet in dispuut dat [geïntimeerden], voor zover een en ander nog niet is geschied, bereid en in staat is het perceel zo in te richten en ingericht te houden (waaronder dient te worden begrepen daartoe sluiten van privaatrechtelijke overeenkomsten) dat het voldoet aan het door de Staat, in het kader van het landinrichtingsplan voor de herinrichting Noorderpark, opgestelde beplantingsplan. [geïntimeerden] is evenwel niet bereid mee te werken aan het openbaar maken van het perceel, in de zin van het voor het publiek toegankelijk maken ervan, en stelt dat dit in het kader van het landinrichtingsplan ook niet noodzakelijk is.

De Kroon heeft dienaangaande in het KB als volgt overwogen:

In het vonnis waarvan beroep heeft de rechtbank overwogen

Tegen deze overwegingen zijn de grieven 1A, 1B, 1C, 2 en 3 gericht. Het hof overweegt dienaangaande het volgende.

Zoals de rechtbank terecht overweegt, blijkt uit het landinrichtingsplan dat het Gagelbos een belangrijke recreatieve functie zal vervullen. Deze recreatieve functie strekt zich ook uit tot het perceel.

De vraag of aan deze recreatieve functie ook kan worden voldaan door een deel van het door het plan bestreken gebied niet voor publiek open te stellen, raakt de doelstellingen van het inrichtingsplan. Mede tegen de achtergrond dat aan de totstandkoming van het plan een met voldoende waarborgen omklede rechtsgang heeft opengestaan en de administratieve rechter zich, zij het op dit onderdeel niet expliciet, daaromtrent heeft uitgesproken, zal de onteigeningsrechter zich bij de beantwoording van die vraag uiterst terughoudend behoren op te stellen.

Op zichzelf is goed te verdedigen dat, gelet op de omstandigheden dat het perceel een zeer klein gedeelte (twee promille) van het door het plan bestreken gebied uitmaakt, in het plan op het perceel geen wandel- of fietspaden zijn voorzien en dat privacy van omwonenden mede een doelstelling van het plan is, de keuze wordt gemaakt zoals de rechtbank heeft gedaan, inhoudende dat, nu [geïntimeerden] het perceel overeenkomstig het plan van bomen heeft voorzien en bereid is de benodigde privaatrechtelijke overeenkomsten te sluiten, de noodzaak tot onteigening op grond van het landinrichtingsplan ontbreekt.

Waar het in de kern echter om gaat is dat, nu de administratie in een uitgewerkt landinrichtingsplan heeft gekozen voor de noodzaak tot onteigening, tegen die beslissing een met voldoende waarborgen omklede rechtsgang heeft opengestaan, en op zichzelf het standpunt dat de recreatieve functie publieke toegankelijkheid vereist zich, ook bij afweging van alle betrokken belangen goed laten verdedigen (in het Structuurschema Openluchtrecreatie wordt ervan uitgegaan dat openluchtrecreatie toegankelijkheid voor het publiek veronderstelt, de recreatieve functie van een bos bestaat niet slechts uit wandel- en fietspaden maar bestaat ook in de toegankelijkheid van de bossen, bijvoorbeeld voor speurtochten en dergelijke), het niet aan de onteigeningsrechter is om te bepalen dat aan een belangrijk onderdeel van het inrichtingsplan, de recreatieve functie, ook op andere wijze kan worden voldaan.

Het hof komt aldus tot de slotsom dat geoordeeld moet worden dat de Kroon in redelijkheid is gekomen tot haar beslissing dat uitvoering van het landinrichtingsplan zonder dat tot onteigening wordt overgegaan, niet is verzekerd.

Aan dat oordeel kan niet afdoen dat personeelsleden van Staatsbosbeheer, slechts met een beheerstaak belast, zich in voor [geïntimeerden] gunstige zin hebben uitgelaten en evenmin dat, in het kader van het beheer, de toegang tot bepaalde delen van bossen (tijdelijk) kan worden ontzegd.

De grieven treffen derhalve doel.

De Kroon heeft dienaangaande in het KB als volgt overwogen:

Naar het oordeel van het hof heeft de Kroon in redelijkheid tot deze beslissing kunnen komen. In de kern gaat het erom dat de rechtsvoorganger van [geïntimeerden], het inrichtingsplan kennende, niet bereid is geweest om meer grond over te dragen en dat vervolgens op pragmatische gronden is besloten deze grond (alvast) aan te schaffen en in dat kader te voldoen aan de door de rechtsvoorganger gestelde eis dat een watergang zou worden gegraven. Het hof merkt in dit verband op dat de watergang, waarvan sprake is, is gelegen naast het erf van [geïntimeerden] en geen (directe) relatie heeft met de (nog te creëren) afscheiding met het achter het erf van [geïntimeerden] gelegen (te onteigenen) perceel. Aan het (noodgedwongen) sluiten van deze overeenkomst en het daaraan voldoen kan geen gerechtvaardigd vertrouwen worden ontleend dat van verwerving/gerechtelijke onteigening van het onderhavige perceel zou worden afgezien.

De Kroon heeft dienaangaande in het KB als volgt overwogen:

Uitgangspunt is dat het aan [geïntimeerden] is om concreet te stellen (en zonodig te bewijzen) dat het gelijkheidsbeginsel is geschonden. De Kroon heeft in redelijkheid kunnen beslissen dat [geïntimeerden] aan deze eis niet voldaan. De Staat heeft erop gewezen dat inderdaad in een aantal gevallen is afgeweken van het landinrichtingsplan maar dat het dan steeds gaat om een aantal erfpercelen, derhalve om percelen die voor privé-bewoning nodig zijn. Dat zijn geval met deze door de Staat genoemde gevallen gelijk te stellen zou zijn, is door [geïntimeerden] niet voldoende concreet aangevoerd en/of onderbouwd. Aan de stelling van [geïntimeerden] dat ook het onderhavige perceel voor privé bewoning benodigd zou zijn is, gelet op het feit dat op het perceel een agrarische bestemming rust en mede gezien de resterende grootte van het erf van [geïntimeerden], terecht voorbijgegaan.

De Kroon heeft dienaangaande in het KB als volgt overwogen:

Deze klacht heeft, zoals de Staat terecht heeft opgemerkt, rechtstreeks betrekking op het landinrichtingsplan en de begrenzingen daarvan. Beoordeling daarvan — en de stelling van [geïntimeerden], dat het te onteigenen perceel, mede in verband met hun recht op privacy, buiten het plan zou moeten blijven, zou daartoe leiden — behoort niet tot de taak van de onteigeningsrechter. Tegen die achtergrond en mede gezien het feit dat de overwegingen van de Kroon het hof juist voorkomen, kan niet worden geoordeeld dat de Kroon in redelijkheid niet tot haar beslissing heeft kunnen komen.

De overige door [geïntimeerden] gevoerde (en in hoger beroep niet prijsgegeven) verweren staan derhalve niet aan toewijzing van de vorderingen van de Staat in de weg.