HvJ EU, 12-12-2013, nr. C-362/12

Vooraf zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak het recht op teruggave van belastingen die in een lidstaat in strijd met het Unierecht zijn geheven, het gevolg en het complement is van de rechten die de belastingplichtigen ontlenen aan de bepalingen van Unierecht, zoals die door het Hof zijn uitgelegd. Een lidstaat is dus in beginsel ertoe verplicht om in strijd met het Unierecht geheven belastingen terug te betalen (arrest van 19 juli 2012, Littlewoods Retail e.a., C-591/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 24 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Bij gebreke van Unieregelgeving inzake teruggave van ten onrechte geheven nationale belastingen is het een aangelegenheid van de interne rechtsorde van elke lidstaat om, krachtens het beginsel van de procedurele autonomie van de lidstaten, de bevoegde rechterlijke instanties aan te wijzen en de procedureregels vast te stellen voor vorderingen die worden ingediend ter bescherming van de rechten die de belastingplichtigen aan het Unierecht ontlenen. Daarbij zijn de lidstaten evenwel gehouden in elk geval een doeltreffende bescherming van die rechten te verzekeren (zie arrest van 27 juni 2013, Agrokonsulting-04, C-93/12, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Om die reden mogen de procedureregels voor vorderingen die worden ingediend ter bescherming van de rechten die de belastingplichtigen aan het Unierecht ontlenen, niet ongunstiger zijn dan die voor soortgelijke nationale vorderingen (gelijkwaardigheidsbeginsel), en mogen zij de uitoefening van de door de rechtsorde van de Unie verleende rechten niet in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie met name arrest van 18 maart 2010, Alassini e.a., C-317/08-C-320/08, Jurispr. blz. I-2213, punt 48 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en arrest Agrokonsulting-04, reeds aangehaald, punt 36).

Wat laatstgenoemd beginsel betreft, is het volgens het Hof met het Unierecht verenigbaar dat in het belang van de rechtszekerheid, waarin zowel de belastingplichtige als de administratie bescherming vindt, redelijke vervaltermijnen worden vastgesteld. Dergelijke termijnen maken immers de uitoefening van de door het Unierecht verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk. Om evenwel zijn taak, de waarborging van de rechtszekerheid, te vervullen, moet een verjaringstermijn van te voren zijn vastgesteld (arrest Marks & Spencer, reeds aangehaald, punten 35 en 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Inzake de teruggave van ten onrechte geheven nationale belastingen heeft het Hof reeds geoordeeld dat een nationale vervaltermijn van drie jaar te rekenen vanaf de dag van de betwiste betaling, redelijk lijkt (zie arresten van 17 november 1998, Aprile, C-228/96, Jurispr. blz. I-7141, punt 19, en 24 september 2002, Grundig Italiana, C-255/00, Jurispr. blz. I-8003, punt 34). Een verjaringstermijn van zes jaar, als die welke geldt voor het Woolwich-beroep, die loopt vanaf de datum van betaling van de onverschuldigde belastingen, lijkt dus op zich redelijk te zijn.

Het doeltreffendheidsbeginsel vormt ook geen absolute belemmering voor de terugwerkende toepassing van een nieuwe beroepstermijn die korter en, in voorkomend geval, restrictiever is voor de belastingplichtige dan de voordien geldende termijn, voor zover die toepassing betrekking heeft op de vorderingen tot teruggave van met het Unierecht strijdige nationale belastingen, die op het tijdstip van inwerkingtreding van de nieuwe termijn nog niet zijn ingesteld, maar betrekking hebben op bedragen die zijn betaald toen de oude termijn nog van toepassing was (arrest Grundig Italiana, reeds aangehaald, punt 35).

Aangezien de regels voor terugbetaling van onverschuldigd geheven nationale belastingen immers onder het nationale recht vallen, valt ook de vraag of die regels met terugwerkende kracht kunnen worden toegepast, onder het nationale recht, mits de eventuele terugwerkende toepassing de naleving van het doeltreffendheidsbeginsel niet in gevaar brengt (arrest Grundig Italiana, reeds aangehaald, punt 36).

Zoals het Hof in punt 38 van het reeds aangehaalde arrest Marks & Spencer heeft geoordeeld, verzet het doeltreffendheidsbeginsel zich weliswaar niet ertegen dat een nationale wettelijke regeling de termijn verkort waarbinnen teruggave van in strijd met het Unierecht betaalde bedragen kan worden gevorderd, maar daartoe is echter wel vereist, niet alleen dat de nieuwe termijn redelijk is, maar ook dat de nieuwe wettelijke regeling een overgangsregeling bevat in dier voege dat de justitiabelen na de vaststelling van die nieuwe regeling over een voldoende termijn beschikken om vorderingen tot teruggave waartoe zij onder de oude regeling gerechtigd waren, te kunnen indienen. Een dergelijke overgangsregeling is noodzakelijk aangezien de onmiddellijke toepassing op die vorderingen van een kortere verjaringstermijn dan de voordien geldende tot gevolg zou hebben dat aan bepaalde justitiabelen met terugwerkende kracht hun recht op teruggave wordt ontzegd of dat hun slechts een termijn wordt gelaten die te kort is om dit recht geldend te maken.

Daaruit volgt dat het doeltreffendheidsbeginsel zich verzet tegen een nationale wettelijke regeling die met terugwerkende kracht en zonder overgangsregeling de termijn verkort waarbinnen teruggave van in strijd met het Unierecht betaalde bedragen kan worden gevorderd (zie in die zin arrest Marks & Spencer, reeds aangehaald, punt 47).

Het feit dat in de zaak die heeft geleid tot het reeds aangehaalde arrest Marks & Spencer, de belastingbetaler over slechts één rechtsmiddel beschikte terwijl in casu voor hem twee rechtsmiddelen openstaan, kan, in omstandigheden als die in het bij de verwijzende rechter aanhangige geding, niet tot een ander resultaat leiden.

In casu dient te worden onderzocht welke rechten de belastingbetalers naar nationaal recht hadden voordat de betrokken wetswijziging werd goedgekeurd, en welke gevolgen deze wetswijziging had voor de uitoefening van het recht op teruggave dat zij aan het Unierecht ontlenen.

Uit het aan het Hof voorgelegde dossier blijkt dat de belastingbetalers, totdat Section 320 werd goedgekeurd, de mogelijkheid hadden om met gebruikmaking van het Kleinwort Benson-beroep een vordering op grond van een vergissing omtrent het recht in te dienen tot teruggave van ten onrechte betaalde belastingen, gedurende een periode van zes jaar te rekening vanaf de ontdekking van de vergissing die tot betaling van de belasting had geleid. Als gevolg van de goedkeuring van Section 320 is hun met terugwerkende kracht en zonder overgangsregeling deze mogelijkheid ontzegd, aangezien deze bepaling voorschrijft dat de langere termijn om een beroep wegens een vergissing omtrent het recht in te stellen niet geldt wanneer het gaat om een vergissing omtrent het recht in onder de Commissioners ressorterende belastingaangelegenheden. Hun vordering tot teruggave van het onverschuldigd betaalde kon dus enkel nog de periode van 1997 tot 1999 betreffen.

Hoewel het doeltreffendheidsbeginsel zich niet verzet tegen een nationale wettelijke regeling die de termijn waarbinnen teruggave van het onverschuldigd betaalde kan worden gevorderd, verkort en hoewel een verjaringstermijn van zes jaar vanaf de datum van betaling van de onverschuldigde belastingen — zoals blijkt uit punt 34 van het onderhavige arrest — op zich redelijk lijkt, is evenwel tevens vereist, overeenkomstig de in punt 37 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte rechtspraak, dat de nieuwe wettelijke regeling voorziet in een overgangsregeling in dier voege dat de belastingbetalers, na goedkeuring van deze regeling, over een voldoende termijn beschikken om de vorderingen tot teruggave waartoe zij onder de oude wettelijke regeling gerechtigd waren, te kunnen indienen.

Aan het vereiste van een overgangsregeling wordt niet voldaan door een nationale wettelijke regeling als die in het hoofdgeding, die tot gevolg heeft dat de termijn waarbinnen vorderingen tot teruggave van het onverschuldigd betaalde kunnen worden ingediend, te weten zes jaar te rekenen vanaf de ontdekking van de vergissing die tot betaling van de onverschuldigde belasting heeft geleid, wordt verkort tot een termijn van zes jaar te rekenen vanaf de datum van betaling ervan, waarbij dit gevolg onmiddellijk van toepassing is op zowel alle vorderingen die zijn ingediend na de datum van goedkeuring van deze wettelijke regeling, als de vorderingen die zijn ingediend tussen laatstbedoelde datum en een vroegere datum, in casu de datum van aankondiging van het voorstel van deze wetsbetaling, zijnde de datum van inwerkingtreding van deze wetsbepaling. Deze wettelijke regeling maakt de uitoefening van een recht op teruggave van ten onrechte betaalde belastingen dat de belastingbetalers voorheen hadden, in de praktijk onmogelijk. Bijgevolg moet worden aangenomen dat een nationale wettelijke regeling als die in het hoofdgeding onverenigbaar is met het doeltreffendheidsbeginsel.

Volgens vaste rechtspraak verlangt het rechtszekerheidsbeginsel, dat als tegenhanger het vertrouwensbeginsel heeft, dat een wettelijke regeling die nadelige gevolgen voor particulieren heeft, duidelijk en nauwkeurig is en dat de toepassing ervan voor de justitiabelen voorzienbaar is (zie met name arrest van 7 juni 2005, VEMW e.a., C-17/03, Jurispr. blz. I-4983, punt 80). Zoals in punt 33 van het onderhavige arrest is uiteengezet, moet een verjaringstermijn van te voren zijn vastgesteld om zijn taak, de waarborging van de rechtszekerheid, te vervullen.

Het Hof heeft tevens geoordeeld dat het vertrouwensbeginsel zich ertegen verzet dat een wijziging van de nationale wettelijke regeling een belastingplichtige met terugwerkende kracht het hem vóór die wijziging toekomende recht ontneemt, om teruggave van in strijd met het Unierecht geheven belastingen te vorderen (zie in die zin arrest Marks & Spencer, reeds aangehaald, punt 46).

Zoals blijkt uit punt 41 van het onderhavige arrest, hadden de belastingbetalers in casu, vóór de goedkeuring van Section 320, het recht om bij de nationale rechter het Kleinwort Benson-beroep in te stellen om teruggave van ten onrechte betaalde belastingen te vorderen en konden zij verwachten dat de vraag of hun beroep gegrond was, door deze rechter werd beslecht.

Als gevolg van de goedkeuring van Section 320 is hun dit recht echter met terugwerkende kracht en zonder overgangsregeling ontzegd. Deze wetsbepaling heeft dus een wijziging met negatieve gevolgen voor hun situatie tot stand gebracht, zonder dat zij zich daarop konden voorbereiden.

Een dergelijke wetswijziging doet bijgevolg afbreuk aan het rechtszekerheidsbeginsel en het vertrouwensbeginsel.

Gelet op het voorgaande dient op de prejudiciële vraag te worden geantwoord dat in een situatie waarin de belastingbetalers naar nationaal recht kunnen kiezen tussen twee mogelijke rechtsmiddelen om teruggave van in strijd met het Unierecht geheven belasting te vorderen, waarbij voor een van deze rechtsmiddelen een langere verjaringstermijn geldt, het doeltreffendheidsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel en het vertrouwensbeginsel zich ertegen verzetten dat een nationale wettelijke regeling deze verjaringstermijn zonder voorafgaande kennisgeving en met terugwerkende kracht verkort.