HR, 21-12-2007, nr. R06/185HR
ECLI:NL:HR:2007:BC0658
- Instantie
Hoge Raad (Civiele kamer)
- Datum
21-12-2007
- Zaaknummer
R06/185HR
- LJN
BC0658
- Vakgebied(en)
Personen- en familierecht (V)
- Brondocumenten en formele relaties
ECLI:NL:PHR:2007:BC0658, Conclusie, Hoge Raad (Advocaat-Generaal), 21‑12‑2007
Arrest Hoge Raad: ECLI:NL:HR:2007:BC0658
ECLI:NL:HR:2007:BC0658, Uitspraak, Hoge Raad (Civiele kamer), 21‑12‑2007; (Cassatie)
Conclusie: ECLI:NL:PHR:2007:BC0658
Beroepschrift, Hoge Raad, 21‑12‑2006
- Wetingang
art. 81 Wet op de rechterlijke organisatie
art. 81 Wet op de rechterlijke organisatie
- Vindplaatsen
Conclusie 21‑12‑2007
Inhoudsindicatie
Familierecht. Verzoek tot wijziging kinderalimentatie; enkele feit dat onderhoudsplichtige zich door te gaan samenleven met een nieuwe partner in een nieuwe gezinssituatie heeft begeven onvoldoende reden voor verlaging kinderalimentatie
Zaaknr. R06/00185HR
Mr. Huydecoper
Parket, 28 september 2007
Conclusie inzake
[De vrouw]
verzoekster tot cassatie
tegen
[De man]
verweerder in cassatie
Feiten en procesverloop
1) Het gaat in deze zaak om een verzoek tot wijziging van een bij convenant/echtscheidingsbeschikking ten laste van de verweerder in cassatie, [de man], gebrachte bijdrage in het onderhoud van de twee kinderen uit het huwelijk van partijen(1). Deze bijdrage was bij convenant, dat op 3 augustus 2004 gedateerd is, vastgesteld op € 230,- per maand voor ieder van de (twee) kinderen. In de echtscheidingsbeschikking (uitgesproken op gemeenschappelijk verzoek) van 1 september 2004 heeft de rechtbank de in het convenant neergelegde regeling voor de kinderalimentatie "overgenomen".
2) [De man] heeft bij verzoekschrift van 8 juni 2005 - dus al betrekkelijk snel na de in de vorige alinea aangeduide gebeurtenissen - wijziging van de kinderalimentatie verzocht.
In de eerste aanleg werd aan dit verzoek uitsluitend ten grondslag gelegd dat de inkomsten en bijzondere financiële lasten aan de kant van [de man] gewijzigd waren, en dat de op die voet ingetreden wijzigingen een gewijzigde vaststelling van de alimentatie wettigden. Namens de verzoekster tot cassatie, [de vrouw], werd verweer gevoerd. Dat strekte er, kort gezegd, toe dat van een relevante wijziging in de omstandigheden geen sprake was.
3) In eerste aanleg oordeelde de rechtbank dat er aanleiding was tot vermindering van de opgelegde bijdrage. De rechtbank volgde daartoe een berekening die, als ik het goed zie, nauw aansluit bij de voorstellen die gewoonlijk als "Trema-norm(en)" plegen te worden aangeduid(2).
[De vrouw] liet hoger beroep instellen. Zij voerde, zoals voor de hand ligt, aan dat ten onrechte was geoordeeld dat de voorhanden gegevens (waarvan de juistheid ook betwist werd) een relevante wijziging van de omstandigheden opleverden.
Namens [de man] werd verweer gevoerd en incidenteel geappelleerd. In het incidenteel appel werd mede een beroep gedaan op het gegeven dat [de man] inmiddels (sinds enige maanden) samenwoonde met een nieuwe partner, en dat hij ([de man]) in het levensonderhoud van deze partner diende te voorzien.
Bij de mondelinge behandeling in appel werd, blijkens de zich in het dossier bevindende pleitnota(3), van de kant van [de vrouw] aangevoerd dat de (nieuwe) partner van [de man] in haar eigen onderhoud voorzag, dan wel geacht moest worden daarin te kunnen voorzien.
4) In de thans in cassatie bestreden beschikking van het hof is ten aanzien van de argumenten die ertoe strekten dat het inkomen dan wel de verdere financiële lasten van [de man] (afgezien van de lasten ten behoeve van diens "nieuwe" partner) waren gewijzigd, na uitvoerig onderzoek vastgesteld dat daarvan - dat wil zeggen: van de bedoelde wijziging - slechts in zeer beperkte mate sprake was. Wat betreft [de man zijn] huidige partner kwam het hof tot het oordeel dat deze voor het kalenderjaar 2006 in aanmerking mocht worden genomen als komend ten laste van [de man]. Voor de jaren daarna moest ervan uit worden gegaan dat de betrokkene (weer) in eigen levensonderhoud kon voorzien.
5) Aan de hand van deze uitgangspunten heeft het hof vervolgens - naar ik meen: ook hier met toepassing van de zgn. "Trema-normen" - berekend welke kinderalimentaties voor rekening van [de man] behoorden te komen.
Namens [de vrouw] is (tijdig en regelmatig(4)) cassatieberoep ingesteld. Dat cassatieberoep is alleen gericht tegen 's hofs oordeel, voorzover daarbij tot uitgangspunt is genomen dat de (nieuwe) partner van [de man] voor de bepaling van de alimentatie (over het jaar 2006) mocht worden aangemerkt als tot zijn ([de man]) last komend.
Namens [de man] is een verweerschrift ingediend.
Bespreking van het cassatiemiddel
6) Het cassatiemiddel betreft een vrij lastig vraagstuk, namelijk dat betreffende de manier waarop de rechter bij de bepaling van de alimentatieplicht ten opzichte van niet bij de alimentatieplichtige verblijvende kinderen, rekening moet houden met de lasten van de alimentatieplichtige in verband met (gewoonlijk: in een later stadium) ten opzichte van anderen aangegane samenlevingsrelaties/gezinssituaties - waardoor die alimentatieplichtige genoodzaakt blijkt te zijn, of zich genoodzaakt voelt, om bij te dragen in het levensonderhoud e.a.(5) van de nieuwe partner en/of van personen die voor levensonderhoud op de nieuwe partner zijn aangewezen (meestal gaat het dan natuurlijk om (voor)kinderen van de nieuwe partner).
7) Die vraag is aan de Hoge Raad voorgelegd en beoordeeld in de twee zaken waarin op 25 november 1994 en 2 december 1994, NJ 1995, 286 en 287 m.nt. JdB onder nr. 287(6), werd beslist (zie in beide zaken vooral de rov. 3.3 en 3.4). Ik vat het daar overwogene zo samen:
- bij de beoordeling van de draagkracht van een alimentatieplichtige tellen alle redelijke uitgaven mee, ook uitgaven die worden bepaald door een nieuw gevormd gezin; waarbij niet relevant is of dat op een huwelijk of op een andere samenlevingsgrondslag berust.
- Daarbij moet wel rekening worden gehouden met wat als redelijk moet worden beschouwd jegens de niet in het nieuwe gezin verblijvende kinderen in wier onderhoud de betrokkene verplicht is bij te dragen.
- het enkele feit dat de alimentatieplichtige een nieuw gezin heeft gevormd en dat daardoor de verhouding tussen inkomen en uitgaven ongunstig is beïnvloed, is onvoldoende om de alimentatie ten behoeve van de vóórkinderen te verlagen ten opzichte van wat anders verschuldigd zou zijn, en zo de belangen van de vóórkinderen bij die van de nieuwe partner ten achter te stellen.
- De omstandigheden van het geval kunnen evenwel anders meebrengen. Daarbij is onder meer van belang, de mate waarin de bijdrage voor de vóórkinderen een redelijk bestaansniveau van het nieuwe gezin zou aantasten; de aanwezigheid van kinderen in het nieuwe gezin; en de mogelijkheden voor de alimentatiegerechtigde en diens nieuwe partner om (door werkzaamheden(7)) verdere inkomsten te verwerven.
8) De hier aangehaalde rechtspraak geeft blijk van een zeer genuanceerde benadering(8). Men zou daarin kunnen lezen dat met de ene hand wordt gegeven, maar met de andere hand weer (bijna) evenveel wordt teruggenomen.
Die lezing lijkt mij echter niet de juiste. Daarbij merk ik als van belang aan het gegeven, dat in de beide beslissingen van gerechtshoven die in de zaken uit NJ 1995, 286 en 287 aan de orde waren, was geoordeeld met als uitgangspunt dat de lasten ten behoeve van de nieuwe partner geheel buiten beschouwing werden gelaten. De "aanvangsoverweging" die ik in de vorige alinea parafraseerde, strekt ertoe dat dát "te kort door de bocht is"; en dat er bij de beoordeling van de invloed van de voor de nieuwe partner te dragen lasten een verdergaande en méér genuanceerde toetsing nodig is.
9) Bij de beschrijving van die toetsing heeft de Hoge Raad echter niet geopteerd voor een vrije afweging, door de "feitelijke" rechter, van de in aanmerking te nemen belangen, maar juist een zeker onderling verschil in het gewicht van de in aanmerking te nemen belangen aangegeven. Ik denk dat dat een materiële én een processuele consequentie heeft.
In materieel opzicht brengt de door de Hoge Raad aangegeven regel mee dat niet zonder meer mag worden aangenomen dat de (redelijke(9)) lasten voor de nieuwe partner (e.a.) op de draagkracht van de alimentatieplichtige, ten nadele van diens vóórkinderen, in mindering komen. Dat is namelijk in beginsel niet het geval zijn; maar kan onder omstandigheden anders zijn. De omstandigheden die de Hoge Raad daarbij als voorbeeld noemt, kunnen overigens wel enige onzekerheid oproepen. Als ik ze "langsloop":
a) Als eerste wordt genoemd, dat een redelijk bestaansniveau van het nieuwe gezin in het gedrang komt. Het lijkt mij buiten kijf, dat dat een zwaarwegende omstandigheid oplevert waaraan niet zomaar voorbij mag worden gegaan. Minder duidelijk lijken mij de consequenties. Als, zoals vaak het geval zal zijn, tegemoetkomen aan het redelijke bestaansniveau van het nieuwe gezin betekent dat het bestaansniveau van de vóórkinderen óók in het gedrang komt, zal er, is men geneigd te denken, meestal moeten worden gekozen voor een middenweg waarbij "de pijn wordt verdeeld". De andere mogelijkheid, te weten: dat dan geheel tegemoet mag worden gekomen aan de belangen van het nieuwe gezin met miskenning van de belangen van de vóórkinderen, zou wat mij betreft (meestal) onvoldoende recht doen wedervaren aan de afweging van belangen waarnaar aan het slot van rov. 3.3 in beide beschikkingen van november/december 1994 wordt verwezen(10).
b) De tweede omstandigheid waarnaar de Hoge Raad verwijst is: aanwezigheid van kinderen in het "nieuwe" gezin(11). Ook hier kan men enige ongewisheid ervaren: kan deze omstandigheid al tot het eerder door de Hoge Raad genoemde "achterstellen" van de voorkinderen leiden als er géén sprake is van aantasting van het redelijke bestaansniveau van het nieuwe gezin? Dat lijkt, wederom gezien de voorgeschreven belangenafweging, in hoge mate onaannemelijk. Zou dit gegeven dan kunnen leiden tot een andere afweging van belangen bij het in de vorige subalinea beoogde "verdelen van de pijn"?" Bij gebreke van andere plausibele verklaring, lijkt dit mij nog het meest aannemelijk.
c) Als derde omstandigheid wordt verwezen naar de mogelijkheid dat de alimentatieplichtige of diens partner verdere inkomsten verwerven. Ook dat is een gegeven dat vragen oproept. Als van de betrokkenen redelijkerwijs te vergen is dat zij hun inkomenspositie verbeteren is er immers in zoverre geen "werkelijke" aantasting van de draagkracht (die immers wordt bepaald door het inkomen dat men daadwerkelijk verwerft én de middelen waartoe men zich redelijkerwijs toegang kan verschaffen(12)). Daarom kan men zich afvragen in hoeverre hier sprake is van een "omstandigheid" die nuanceringen op het uitgangspunt dat vóórkinderen niet ten achter mogen worden gesteld, kan rechtvaardigen - of alleen maar een factor die meebrengt dat de geringe draagkracht waarop de alimentatieplichtige zich wil beroepen, in werkelijkheid minder gering is(13).
10) De strekking van de hier onderzochte overwegingen van de Hoge Raad lijkt mij, in weerwil van de zojuist aangestipte bronnen van (enige) onzekerheid, wel duidelijk: er moeten omstandigheden met een zeker (minimum aan) gewicht blijken, wil het gerechtvaardigd zijn om in dier voege met voor een nieuwe partner (e.a.) betaalde lasten rekening te houden, dat de vóórkinderen bij die nieuwe partner (e.a.) worden achtergesteld. Wannéér (en in welke omvang) dat zo is, moet aan de hand van belangenafweging worden vastgesteld.
11) In processueel opzicht lijkt mij een consequentie van de leer die uit de zojuist besproken jurisprudentie blijkt, dat het aan de alimentatieplichtige die zich op lasten in verband met een nieuw gezin wil beroepen, toevalt om te stellen (en waar nodig aan te tonen) dat er omstandigheden met het zojuist bedoelde minimum aan gewicht (het mag natuurlijk ook wat méér zijn), aanwezig zijn, (en dat) die rechtvaardigen dat ten gunste van het nieuwe gezin (enige) achterstelling van de vóórkinderen plaatsvindt.
Met het oog op het gegeven dat ik in alinea 9 onder a) en b) aanstipte - namelijk dat het nodig kan zijn, en in veel gevallen waarschijnlijk nodig zál zijn om aan de hand van weging van de wederzijdse belangen "pijn te verdelen" - lijkt mij vervolgens dat meestal(14) ook in de motivering van de desbetreffende beslissing duidelijk zal moeten worden gemaakt, op zijn minst, aan de hand van welke belangen de rechter de vereiste afweging heeft gemaakt(15).
12) Op dit punt aangekomen, ga ik iets nader in op de gegevens die in alinea 3 hiervóór summier de revue passeerden:
Voorzover uit het dossier kenbaar, is van de kant van [de man] voor het eerst aan het slot van het verweerschrift in appel/beroepsschrift in incidenteel appel, en met een als summier te kwalificeren onderbouwing, beroep gedaan op het feit dat hij, [de man], met een partner was gaan samenwonen en dat deze te zijnen laste kwam(16). Het verweerschrift in het incidentele appel bespreekt deze stelling in het geheel niet - naar ik aanneem: omdat die, wegens de nogal terloopse en summiere presentatie, aanvankelijk aan (de raadsvrouw van) [de vrouw] voorbij was gegaan.
13) Bij de mondelinge behandeling wordt namens [de vrouw] wel aangevoerd dat de partner van [de man] in eigen onderhoud zou (behoren te) voorzien.
Voorzover uit de stukken blijkt, is door [de man] bij de mondelinge behandeling opnieuw melding gemaakt van zijn nieuwe relatie, en zijn door [de man zijn] raadsman stellingen naar voren gebracht over de "verdiencapaciteit" van de vrouw in kwestie(17). Namens [de vrouw] is, zoals al vermeld, gewezen op de mogelijkheden voor de nieuwe partner om inkomen te verwerven, en is ook aangevoerd dat "deze situatie" niet ten koste van de alimentatie voor de kinderen mocht gaan(18).
Op bijzondere omstandigheden - behalve de zojuist vermelde omstandigheden - is verder, voorzover uit de stukken kenbaar, geen beroep gedaan.
14) Met die gegevens voor ogen beoordeel ik de klachten van het middel als gegrond.
Mij is namelijk niet duidelijk óf het hof heeft geoordeeld dat er van bijzondere omstandigheden als bedoeld in de beschikkingen van de Hoge Raad van 24 november 1994 sprake was, en dus ook niet waar die bijzondere omstandigheden, als het hof die aanwezig heeft geoordeeld, in zouden bestaan. In het verlengde daarvan blijkt ook niet van een afweging van de wederzijdse belangen, en allicht ook niet van de belangen die in die afweging betrokken zijn geweest.
Dat roept ook daarom vragen op, omdat de beslissing van het hof er blijk van geeft dat aan de belangen van [de man] en diens nieuwe partner (voor de relevante periode, namelijk het jaar 2006) voorrang is gegeven en dat de belangen van de kinderen daar volledig bij werden "achtergesteld", zonder enige aandacht voor de mogelijkheid - en waar dat aangewezen zou zijn: de noodzaak - om het relevante nadeel over de betrokkenen te verdelen. In het licht van mijn voorafgaande beschouwingen zal duidelijk zijn dat ik meen dat een oordeel dat zo uitpakt, eens te meer verduidelijking behoeft.
15) Als het hof zijn beslissing heeft gebaseerd op het uitgangspunt dat aan dit alles (een beroep, namens de alimentatieplichtige, op bijzondere omstandigheden; een oordeel van de rechter daarover, en een kenbare vaststelling en weging van de relevante belangen door de rechter) voorbij kon worden gegaan, lijkt dat mij blijk te geven van een niet met de bedoelde beschikkingen van de Hoge Raad te rijmen rechtsopvatting. Mocht het hof in dit opzicht anders geoordeeld hebben, dan is zijn beslissing op dit punt dusdanig summier en lapidair gemotiveerd, dat volgens mij niet aan de hier te stellen (en, herhaal ik, niet als "verzwaard" te kwalificeren) motiveringseis wordt voldaan.
Conclusie
Ik concludeer dat de bestreden beschikking van het hof voor vernietiging in aanmerking komt, met verwijzing van de zaak op de gebruikelijke voet.
De Procureur-Generaal bij de
Hoge Raad der Nederlanden
1 De kinderen zijn geboren in mei 1997 en juli 2000. Zij zijn dus minderjarig. De partijen oefenen samen het gezag over de kinderen uit (art. 1:251 lid 2 BW is hier van toepassing).
2 Het gaat dan om de gedetailleerd uitgewerkte berekeningsgrondslagen en waarderingsmaatstaven van het rapport Alimentatienormen van de Nederlandse vereniging voor Rechtspraak, o.a., en in zijn meest actuele redactie, te raadplegen via www.verenigingvoorrechtspraak.nl .
3 Zie ook het proces-verbaal van de mondelinge behandeling in appel van 11 juli 2006.
4 Het cassatierekest is op 21 december 2006 ingediend. De beschikking van het hof is van 27 september 2006.
5 In HR 18 februari 2000, NJ 2000, 308, rov. 3.4 ging het om bijdragen ter delging van door de nieuwe partner (in het verleden) aangegane schulden, en dus niet om "levensonderhoud" stricto sensu.
6 Het cassatierekest verwijst in dit verband ook naar de in de vorige voetnoot genoemde beschikking van de Hoge Raad; en inderdaad wordt in rov. 3.4 daarvan, met verwijzing naar de beschikkingen van november/december 1994, de in die beschikkingen tot uitdrukking komende rechtsleer herhaald.
7 Hier wordt overwogen: "door werkzaamheden als van hen kunnen worden gevergd". Ik vermoed dat daarmee niet bedoeld is dat andere potentiële bronnen van inkomen of draagkracht (zoals: vermogen), hier buiten beschouwing kunnen blijven.
8 De Boer schrijft ervan (in zijn noot bij NJ 1995, 287, alinea 9; zie echter ook Asser-De Boer, 2006, nr. 1033, laatste subalinea en Personen- en Familierecht (losbl.), Wortmann, Art. 397, aant. 1 onder b) (p. Art. 307 - 24-30 e.v.)): "Al met al lijkt op subtiele wijze - voor sommigen waarschijnlijk te subtiel - de kinderalimentatie toch een streepje voor te hebben behouden.".
9 Ik denk dat een prealabele voorwaarde voor het in aanmerking nemen van lasten ten nadele van de draagkracht is, dat het om redelijke lasten moet gaan. Pas als aan die "voorwaarde vooraf" is voldaan, komen de afwegingsregels die de Hoge Raad heeft geformuleerd, voor toepassing in aanmerking.
10 In overeenkomstige zin De Boer, noot bij NJ 1995, 287, alinea 8.
11 Hierbij kan men zich natuurlijk afvragen of het nog verschil maakt of het om vóórkinderen van de alimentatieplichtige zelf, of van diens nieuwe partner, of om kinderen van de nieuwe partners samen gaat. Aangezien in deze zaak geen kinderen in het nieuwe gezin aan de orde zijn, laat ik deze vraag graag onbeantwoord.
12 Voor de nieuwe partner moet men hier misschien nog een omweggetje maken: voorzover deze in eigen levensonderhoud kan voorzien is niet redelijk dat er een beroep op ondersteuning door de andere partner wordt gedaan, en kunnen de uitgaven die in strijd hiermee worden "opgevoerd" daarom niet worden aanvaard.
13 De Boer, noot bij NJ 1995, 287, alinea 8 oppert dat hier bedoeld kan zijn dat van de alimentatieplichtige (en misschien ook van diens partner) een extra inspanning mag worden gevergd om aan de gespannen inkomenssituatie tegemoet te komen - dus om méér inkomen te genereren dan anders van de betrokkenen verlangd zou mogen worden.
14 Er zijn omstandigheden denkbaar waaronder "de feiten voor zich spreken", en verdere motivering daarom achterwege kan blijven.
15 Daarbij kan natuurlijk wel worden volstaan met het aangeven van die belangen die de weging vooral hebben bepaald, en hoeft niet op alle detailargumenten te worden ingegaan. Ik zie hier geen andere motiveringseis voor mij, dan er gewoonlijk geldt als de rechter aan de hand van door partijen voor te dragen gegevens een belangenafweging moet maken.
16 Let wel, ik bedoel niet te suggereren dat deze stelling ontijdig zou zijn aangevoerd. Blijkens het verweerschrift/incidenteel beroepsschrift zou de samenwoning pas in januari 2006 zijn aangevangen - na de beschikking uit de eerste aanleg (van december 2005). [De man] kon dit gegeven dus moeilijk eerder in het geding brengen. Ik wil slechts aangeven dat er in het geding maar voor een beperkt debat over dit onderwerp ruimte was (en dat die dienovereenkomstig beperkt is benut).
17 Proces-verbaal van de mondelinge behandeling in appel (van 11 juli 2006), p. 2 bovenaan en p. 3 en 4 onderaan.
18 Proces-verbaal van de mondelinge behandeling in appel (van 11 juli 2006), p. 4, voorlaatste alinea.
Uitspraak 21‑12‑2007
Inhoudsindicatie
Familierecht. Verzoek tot wijziging kinderalimentatie; enkele feit dat onderhoudsplichtige zich door te gaan samenleven met een nieuwe partner in een nieuwe gezinssituatie heeft begeven onvoldoende reden voor verlaging kinderalimentatie
21 december 2007
Eerste Kamer
Rek.nr. R06/185HR
MK
Hoge Raad der Nederlanden
Beschikking
in de zaak van:
[De vrouw],
wonende te [woonplaats],
VERZOEKSTER tot cassatie,
advocaat: mr. K. Teuben,
t e g e n
[De man],
wonende te [woonplaats],
VERWEERDER in cassatie,
advocaat: mr. V.K.S. Budhu Lall.
Partijen zullen hierna ook worden aangeduid als de vrouw en de man.
1. Het geding in feitelijke instanties
Met een op 8 juni 2005 ter griffie van de rechtbank Assen ingediend verzoekschrift heeft de man zich gewend tot die rechtbank en verzocht, kort gezegd, de bij beschikking van de rechtbank van 1 september 2004 vastgestelde bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de uit het huwelijk tussen partijen geboren minderjarige [kind 1] en [kind 2] (hierna: de kinderen) te wijzigen.
De vrouw heeft het verzoek bestreden.
De rechtbank heeft bij beschikking van 7 december 2005 de beschikking van 1 september 2004 gewijzigd in die zin dat de man met ingang van 8 juni 2005 als bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen aan de vrouw een bedrag van € 122,-- per kind per maand dient te betalen.
Tegen deze beschikking heeft de vrouw hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof te Leeuwarden. De man heeft incidenteel hoger beroep ingesteld.
Bij beschikking van 27 september 2006 heeft het hof de beschikking van de rechtbank van 7 december 2005 vernietigd en, opnieuw beslissende, met wijziging van de beschikking van de rechtbank van 1 september 2004, de door de man aan de vrouw te betalen bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen met ingang van 8 juni 2005 tot 1 januari 2006 bepaald op € 173,-- per kind per maand, en met ingang van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007 op € 15,-- per kind per maand en met ingang van 1 januari 2007 op € 207,-- per kind per maand.
De beschikking van het hof is aan deze beschikking gehecht.
2. Het geding in cassatie
Tegen de beschikking van het hof heeft de vrouw beroep in cassatie ingesteld. Het cassatierekest is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.
De man heeft verzocht de vrouw niet-ontvankelijk te verklaren in haar verzoek, dan wel het verzoek af te wijzen.
De conclusie van de Advocaat-Generaal J.L.R.A. Huydecoper strekt tot vernietiging en verwijzing.
3. Beoordeling van het middel
3.1 Uit het huwelijk van partijen zijn twee, thans nog minderjarige, kinderen geboren. Bij beschikking van 1 september 2004, op 13 september 2004 ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand, heeft de rechtbank echtscheiding tussen partijen uitgesproken. In deze beschikking is de door de man aan de vrouw te betalen bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen, overeenkomstig het echtscheidingsconvenant van partijen van 3 augustus 2004, bepaald op € 230,-- per kind per maand.
3.2 De man heeft wijziging van de kinderalimentatie verzocht. Aan dit verzoek heeft hij ten grondslag gelegd dat zijn financiële situatie op een aantal punten is gewijzigd. De rechtbank heeft de door de man te betalen kinderalimentatie met ingang van 8 juni 2005, de datum van het inleidend verzoekschrift, vastgesteld op € 122,-- per kind per maand.
3.3 Het hof heeft de beschikking van de rechtbank vernietigd en de door de man te betalen kinderalimentatie vastgesteld op (i) van 8 juni 2005 tot 1 januari 2006: € 173,-- per kind per maand; (ii) van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007: € 15,-- per kind per maand; (iii) vanaf 1 januari 2007: € 207,-- per kind per maand.
Het cassatieberoep heeft uitsluitend betrekking op de voor de onder (ii) genoemde periode vastgestelde kinderalimentatie.
3.4 Het gaat hier om de bepaling van de alimentatie ten behoeve van niet bij de alimentatieplichtige verblijvende kinderen in het geval dat de alimentatieplichtige een nieuwe partner heeft, die volgens de stellingen van de alimentatieplichtige voor levensonderhoud op hem is aangewezen. In een dergelijk geval dienen de belangen van de kinderen te worden afgewogen tegen die van de nieuwe partner. Daarbij moet tot uitgangspunt worden genomen dat het enkele feit dat de alimentatieplichtige zijn leven met een nieuwe partner is gaan delen en zich aldus in een nieuwe gezinssituatie heeft begeven, welke gezinssituatie tot een ongunstiger verhouding tussen inkomsten en uitgaven heeft geleid, onvoldoende is om de ten behoeve van de kinderen verschuldigde alimentatie op een lager bedrag te bepalen dan anders verschuldigd zou zijn, en zo de belangen van de kinderen bij die van de nieuwe partner ten achter te stellen. De omstandigheden van het geval kunnen evenwel anders meebrengen, waarbij met name valt te denken aan de mate waarin de voor de kinderen verlangde alimentatie een redelijk bestaansniveau van het nieuwe gezin zou aantasten, de aanwezigheid van kinderen in het nieuwe gezin en de mogelijkheid voor de alimentatieplichtige en de nieuwe partner om zich door werkzaamheden als van hen kunnen worden gevergd, verdere inkomsten te verwerven (vgl. HR 18 februari 2000, R 99/073, NJ 2000, 308; HR 2 december 1994, nr. 8448, NJ 1995, 287; HR 25 november 1994, nr. 8514, NJ 1995, 286).
3.5 Het hof heeft vastgesteld dat de man sedert 13 januari 2006 samenwoont met zijn nieuwe partner. Vervolgens heeft het hof geoordeeld dat de nieuwe partner, voorzover het de periode van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007 betreft, niet als een zelfstandige economische eenheid is te beschouwen, is het voor die periode uitgegaan van de alimentatievrije voet en het draagkrachtpercentage voor een gezin en heeft het de ziektekosten van de nieuwe partner geheel in mindering gebracht op de draagkracht van de man. Een en ander resulteerde voor genoemde periode in een alimentatie van € 15,-- per kind per maand. Uit de pleitnotitie in hoger beroep van de zijde van de vrouw blijkt dat zij naar aanleiding van de stelling van de man dat hij zijn partner dient te onderhouden erop heeft geattendeerd dat de man niet heeft aangevoerd waarom zijn nieuwe partner niet in eigen onderhoud kan voorzien. De vrouw betoogt dat de nieuwe partner niet alles heeft gedaan om in eigen onderhoud te voorzien en gaat ervan uit "dat het onderhoud van de nieuwe partner niet zwaarder hoeft te wegen bij de draagkracht van de man, dan de kinderalimentatie."
3.6 Uit de bestreden beschikking blijkt niet of het hof omstandigheden, als hiervoor in de laatste zin van 3.4 bedoeld, aanwezig heeft geacht noch waarin die (eventuele) omstandigheden zouden bestaan, en evenmin van enige afweging van de belangen van de kinderen en die van de nieuwe partner. Dit in aanmerking genomen, geeft het oordeel van het hof inzake de voor de periode van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007 verschuldigde kinderalimentatie blijk van een onjuiste rechtsopvatting, althans is dit oordeel onvoldoende gemotiveerd. Van een onjuiste rechtsopvatting is sprake indien het hof heeft miskend dat het enkele feit dat de man zijn leven met een nieuwe partner is gaan delen en zich aldus in een nieuwe gezinssituatie heeft begeven, onvoldoende is om de ten behoeve van de kinderen verschuldigde bijdrage op een lager bedrag te bepalen dan anders verschuldigd zou zijn, en zo de belangen van de kinderen bij die van de nieuwe partner ten achter te stellen. Indien het hof dit niet heeft miskend, heeft het zijn oordeel onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd, nu het niet duidelijk heeft gemaakt op grond van welke omstandigheid (of omstandigheden) van dit uitgangspunt zou moeten worden afgeweken en derhalve ook niet kenbaar en inzichtelijk heeft gemaakt, ondanks het betoog van de vrouw, zoals weergegeven aan het slot van 3.5, of (en hoe) het in dit geval een belangenafweging heeft gemaakt.
4. Beslissing
De Hoge Raad:
vernietigt de beschikking van het gerechtshof te Leeuwarden van 27 september 2006;
verwijst het geding naar het gerechtshof te Arnhem ter verdere behandeling en beslissing.
Deze beschikking is gegeven door de vice-president J.B. Fleers als voorzitter en de raadsheren O. de Savornin Lohman, P.C. Kop, A. Hammerstein en J.C. van Oven, en in het openbaar uitgesproken door de raadsheer E.J. Numann op 21 december 2007.
Beroepschrift 21‑12‑2006
VERZOEKSCHRIFT
Aan de Hoge Raad der Nederlanden
Geeft eerbiedig te kennen:
[de vrouw], wonende te [woonplaats], te dezer zake domicilie kiezende te 's‑Gravenhage aan het Koningin Julianaplein nr. 30, kantoorgebouw ‘Babylon’, kantoren A, vijfde verdieping (met ingang van 1 januari 2007 aan het Koningin Julianaplein nr. 10, kantoren Stichthage, dertiende verdieping), postbus 11756, 2502 AT, ten kantore van de advocaat bij de Hoge Raad der Nederlanden mr. K. Teuben, die haar in cassatie vertegenwoordigt en namens haar dit verzoekschrift ondertekent en indient,
dat verzoekster hierbij beroep in cassatie instelt tegen de beschikking van het gerechtshof te Leeuwarden van 27 september 2006, onder rekestnummer 0600082 in hoger beroep gewezen tussen verzoekster tot cassatie als appellante in het principaal appel, geïntimeerde in het incidenteel appel en [de man], wonende te [woonplaats], als geïntimeerde in het principaal appel, appellant in het incidenteel appel, voor wie in vorige instantie als procureur optrad mr. P.R. van den Eist, kantoorhoudende te Leeuwarden bij Van den Eist, Pots & Rouwé Advocaten aan de Spanjaardslaan nr. 147 (postbus 123, 8900 AC) en als advocaat mr. H.G.E. Klatter, kantoorhoudende te Veendam bij Advocatenkantoor Klatter aan de Verlengde van Beresteijnstraat nr. 9 (9641 AC).
Verzoekster legt hierbij het procesdossier van beide feitelijke instanties over.
Ten tijde van de indiening van het cassatieverzoekschrift beschikte verzoekster nog niet over het proces-verbaal van de mondelinge behandeling bij het hof d.d. 11 juli 2006. Verzoekster houdt zich om die reden het recht voor om haar cassatieklachten aan te vullen en/of te wijzigen, voorzover de inhoud van het proces-verbaal daartoe aanleiding geeft. Het proces-verbaal is opgevraagd en zal na ontvangst ervan aan de griffie worden nagezonden.
1. Inleiding; feiten en procesverloop
1.1
Verzoekster (hierna ook te noemen: de vrouw) en verweerder (hierna ook: de man) zijn op 8 augustus 1996 met elkaar gehuwd. Uit hun huwelijk zijn twee kinderen geboren: [kind 1] ([geboortedatum] 1997) en [kind 2] ([geboortedatum] 2000).
1.2
Bij beschikking van 1 september 2004 heeft de rechtbank te Assen tussen partijen de echtscheiding uitgesproken. In de echtscheidingsbeschikking is onder meer (overeenkomstig het tussen partijen. gesloten echtscheidingsconvenant) bepaald dat de man aan de vrouw een kinderalimentatie van € 230,-- per kind per maand dient te betalen.
1.3
In de onderhavige procedure, ingeleid bij verzoekschrift van 8 juni 2005, heeft de man verzocht om wijziging van de in de beschikking van 1 september 2004 neergelegde kinderalimentatie. Aan dit verzoek heeft de man ten grondslag gelegd dat zijn financiële situatie op een aantal punten is gewijzigd.
1.4
Bij beschikking van 7 december 2005 heeft de rechtbank de alimentatiebeschikking van 1 september 2004 gewijzigd en de door de man te betalen kinderalimentatie met ingang van 8 juni 2005 (de datum van het inleidend verzoekschrift) vastgesteld op een bedrag van € 122,-- per kind per maand. De vrouw heeft tegen deze beschikking hoger beroep ingesteld; de man heeft incidenteel hoger beroep ingesteld.
1.5
Bij zijn thans in cassatie bestreden beschikking van 27 september 2006 heeft het hof de beschikking van de rechtbank vernietigd en de door de man te betalen kinderalimentatie vastgesteld op de volgende bedragen:
- (i)
van 8 juni 2005 tot 1 januari 2006: € 173,-- per kind per maand;
- (ii)
van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007: € 15,-- per kind per maand;
- (iii)
vanaf 1 januari 2007: € 207,-- per kind per maand.
1.6
Het cassatieberoep van de vrouw heeft uitsluitend betrekking op de kinderalimentatie die het hof heeft vastgesteld voor de onder (ii) genoemde periode.
1.7
Het hof heeft over deze periode rekening gehouden met de kosten van de nieuwe partner van de man, met wie hij sinds 13 januari 2006 samenwoont en die werkloos is. Het hof oordeelt dat het redelijk is om ervan uit te gaan dat deze partner (eerst) met ingang van 1 januari 2007 in staat is om in haar eigen levensonderhoud te voorzien. Het hof overweegt daartoe dat enerzijds aannemelijk is dat de nieuwe partner niet verwijtbaar werkloos is geworden, gelet op het gegeven dat het verlies van haar baan verband houdt met het verbreken van haar relatie met haar vorige partner (tevens haar werkgever), en anderzijds, gelet op haar leeftijd (28 jaar) en werkervaring verwacht kan worden dat zij op termijn weer werk zal vinden. Tot 1 januari 2007 gaat het hof derhalve ervan uit dat de nieuwe partner van de man niet als een zelfstandige economische eenheid kan worden beschouwd (rov. 30).
1.8
Dit leidt ertoe dat het hof voor de periode tussen 1 januari 2006 en 1 januari 2007 bij de berekening van de draagkracht van de man uitgaat van de alimentatievrije voet en het draagkrachtpercentage voor een gezin. Omdat de nieuwe partner van de man naar het oordeel van het hof pas vanaf 1 januari 2007 geacht kan worden in haar eigen levensonderhoud te voorzien, brengt het hof voor de periode tussen 1 januari 2006 en 1 januari 2007 voorts de woonlasten en de premie voor de ziektekostenverzekeringen van de man en zijn partner, volledig in mindering op de draagkracht van de man. Vanaf 1 januari 2007 gaat het hof ervan uit dat de nieuwe partner van de man de helft van de woonlasten en de ziektekostenpremies kan dragen en past het hof weer de alimentatievrije voet en draagkrachtnorm voor een alleenstaande toe.
2. Middel van cassatie
Tegen de beschikking van het hof moge verzoekster doen aanvoeren het navolgende
MIDDEL VAN CASSATIE
Schending van het recht en/of verzuim van vormen waarvan de niet-inachtneming nietigheid met zich brengt, doordat het hof op de in de bestreden beschikking vermelde gronden heeft beslist en recht gedaan als in zijn beschikking vermeld, zulks ten onrechte om de navolgende, mede in onderling verband en samenhang te beschouwen, redenen:
Klacht
Ten onrechte gaat het hof in rov. 30 tot en met 35 van zijn beschikking, bij de bepaling van de draagkracht van de man over de periode 1 januari 2006 tot 1 januari 2007, ervan uit dat de nieuwe partner van de man in deze periode niet als zelfstandige economische eenheid kan worden gezien en brengt het de kosten in verband met de nieuwe partner volledig in mindering op de draagkracht van de man (hetgeen erin resulteert dat het hof de alimentatie voor de kinderen over de genoemde periode op een bedrag van € 15,-- per kind per maand bepaalt). Het hof miskent aldus dat indien de alimentatieplichtige een nieuw gezin heeft gevormd, uitgangspunt dient te zijn dat het enkele feit dat de alimentatieplichtige zijn leven met een nieuwe partner is gaan delen en deze nieuwe gezinssituatie heeft geleid tot een ongunstiger verhouding tussen inkomsten en uitgaven, niet voldoende is om de kinderalimentatie op een lager bedrag vast te stellen en aldus de belangen van de kinderen bij die van de nieuwe partner ten achter te stellen. Indien het hof vorenstaand uitgangspunt niet heeft miskend, heeft het zijn oordeel onvoldoende en/of onbegrijpelijk gemotiveerd, nu het hof in zijn beschikking niet inzichtelijk maakt op grond van welke omstandigheid of welke omstandigheden in het onderhavige geval van dit uitgangspunt zou moeten worden afgeweken en derhalve niet (kenbaar) de in dit verband te maken belangenafweging heeft verricht.
Toelichting
2.1
Bij de vaststelling van een verplichting tot kinderalimentatie dient rekening te worden gehouden met alle redelijke uitgaven die ten laste van de alimentatieplichtige komen. Indien de alimentatieplichtige inmiddels een nieuw gezin heeft gevormd, kúnnen ook de uitgaven ten behoeve van dit nieuwe gezin een factor zijn bij de bepaling van diens draagkracht. Daarbij geldt echter wel dat, zo blijkt uit de rechtspraak van Uw Raad, rekening moet worden gehouden met wat als redelijk dient te worden beschouwd ten opzichte van de niet in het nieuwe gezin verblijvende kinderen — derhalve de kinderen uit de eerdere relatie — , in wier levensonderhoud de alimentatieplichtige verplicht is bij te dragen. Bij de beoordeling of de (eventueel) verminderde draagkracht door het aangaan van een nieuwe relatie dient te leiden tot een wijziging van de kinderalimentatie, dient de rechter derhalve een belangenafweging te maken tussen de belangen van de kinderen en de belangen van de nieuwe partner c.q. het nieuwe gezin.
Zie:
- —
HR 18 februari 2000, NJ 2000, 308;
- —
HR 25 november 1994, NJ 1995, 286;
- —
HR 2 december 1994, NJ 1995, 287 m.nt. JdB.
2.2
Bij deze belangenafweging is, zo blijkt eveneens uit de hiervóór aangehaalde rechtspraak van Uw Raad, uitgangspunt dat het enkele feit dat de alimentatieplichtige zijn leven met een nieuwe partner is gaan delen en de nieuwe gezinssituatie heeft geleid tot een ongunstiger verhouding tussen inkomsten en uitgaven, niet voldoende om de kinderalimentatie op een lager bedrag vast te stellen en aldus de belangen van de kinderen bij die van de nieuwe partner ten achter te stellen. De omstandigheden van het geval kunnen meebrengen dat een uitzondering op dit uitgangspunt moet worden aanvaard. Hierbij valt met name te denken aan de mate waarin de voor het kind verlangde bijdrage een redelijk bestaansniveau van het nieuwe gezin zou aantasten, de aanwezigheid van kinderen in het nieuwe gezin en de mogelijkheden voor de vader en zijn nieuwe partner om zich door werkzaamheden als van hen kunnen worden gevergd, verdere inkomsten te verwerven.
Zie de zojuist (onder 2.1) aangehaalde rechtspraak van Uw Raad.
2.3
De Boer merkt in zijn noot onder NJ 1995, 287 ten aanzien van de genoemde omstandigheden op dat uit de factor ‘de mate waarin de kinderalimentatie een redelijk bestaansniveau van het nieuwe gezin zou aantasten’ valt af te leiden dat aanvaardbaar is dat het nieuwe gezin in enige mate zakt onder wat zonder de kinderalimentatie een redelijk bestaansniveau zou zijn. De factor ‘de mogelijkheden voor de vader en zijn nieuwe partner om zich door werkzaamheden als van hen kunnen worden gevergd, verdere inkomsten te verwerven’ brengt zijns inziens mee dat in dit opzicht van de alimentatieplichtige wel wat meer kan worden gevergd (te denken valt bijvoorbeeld aan overwerk) dan wanneer het gaat om alimentatie aan een gewezen echtgenoot. Deze opmerkingen van De Boer onderstrepen dat in dit verband de belangen van de kinderen uit de eerdere relatie — en de verplichtingen van de alimentatieplichtige jegens die kinderen — in beginsel vóórgaan, althans zeker niet zonder meer ten achter mogen worden gesteld, op de belangen van een nieuwe partner. Van de alimentatieplichtige en zijn nieuwe partner kan zelfs een zekere extra inspanning of opoffering worden gevergd, teneinde te kunnen blijven voorzien in de behoefte aan levensonderhoud van de kinderen uit de eerdere relatie.
2.4
Het hof heeft in zijn beschikking ten onrechte zonder meer de belangen van de nieuwe partner van de man laten prevaleren boven de belangen van de kinderen uit zijn eerdere huwelijk (wier behoefte aan een bijdrage in hun levensonderhoud overigens niet in geschil is). Het hof is immers (voor de periode van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007) uitgegaan van de — hogere — alimentatievrije voet en draagkrachtpercentage voor een gezin, en heeft voorts de ziektekosten van de nieuwe partner volledig in mindering gebracht op de draagkracht van de man. Dit resulteert erin dat voor de genoemde periode de alimentatie voor de kinderen door het hof op vrijwel nihil (een bedrag van € 15,-- per kind per maand) is bepaald.
In zijn beschikking heeft het hof echter niet — zoals blijkens de rechtspraak van Uw Raad wel is vereist — een (kenbare) belangenafweging verricht tussen de belangen van de kinderen en de belangen van de nieuwe partner. Het hof vermeldt geen omstandigheden die afwijking zou kunnen rechtvaardigen van het uitgangspunt dat de aanwezigheid van een nieuwe partner (en de gevolgen daarvan voor de draagkracht van de man) in beginsel niet kunnen leiden tot vermindering van de kinderalimentatie, maar overweegt slechts dat de nieuwe partner van de man niet verwijtbaar werkloos is en dat zij op termijn (waarbij het hof uitgaat van een termijn van een heel jaar) weer werk zal kunnen vinden. Deze enkele omstandigheid kan echter niet meebrengen dat de kinderalimentatie in zó vergaande mate wordt verminderd als het hof in zijn beschikking heeft bepaald.
Dit geldt te meer nu de vrouw in hoger beroep gemotiveerd heeft betwist dát de nieuwe partner van de man in het geheel niet in haar eigen levensonderhoud zou kunnen voorzien (zie de pleitnotitie van mr. G.I. Visser-Buve, laatste alinea).
2.5
Gezien het vorenstaande is het hof bij zijn oordeel met betrekking tot de periode 1 januari 2006 tot 1 januari 2007 hetzij uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting (indien het heeft gemeend dat het de kosten in verband met de nieuwe partner van de man zonder meer in mindering kon brengen op de draagkracht van de man over deze periode), hetzij heeft het hof indien het niet van een onjuiste rechtsopvatting is uitgegaan zijn oordeel onvoldoende en/of onbegrijpelijk gemotiveerd, nu het hof niet kenbaar de in dit verband te maken belangenafweging tussen de belangen van de kinderen en de belangen van de nieuwe partner van de man heeft verricht.
3. Conclusie
Dat het Uw Raad moge behagen om de beschikking van het gerechtshof te Leeuwarden van 27 september 2006 te vernietigen, met zodanige verdere beslissing als Uw Raad zal vermenen te behoren; kosten rechtens.
's‑Gravenhage, 21 december 2006
Advocaat