HR, 04-10-2002, nr. C01/333HR

Deze slepende zaak, die meer dan twintig jaar geleden aanhangig is gemaakt, komt thans voor de vierde - en wat mij betreft: laatste - keer bij de Hoge Raad. Dit keer is in de kern aan de orde de omvang van de rechtsstrijd na cassatie en verwijzing.

Voor de feiten en het procesverloop tot 2 oktober 1998 verwijs ik naar het op die datum door de Hoge Raad gewezen arrest (het derde in deze zaak). Zeer in het kort gezegd gaat het om het volgende.

[Eiser] is tegen dit arrest in cassatie gekomen. Hij formuleerde daartoe vier middelen, die in een reeks onderdelen uiteen vallen. [Verweerder] heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Beide partijen hebben hun onderscheiden standpunten schriftelijk doen toelichten door hun raadslieden.

De middelen verdedigen in de kern het standpunt dat het hof de rechtsstrijd na verwijzing ten onrechte beperkt heeft geacht tot de post meerkosten (danwel waardevermindering) onroerende zaken en de proceskosten. Ter toelichting van de grieven 6 en 7 heeft [eiser] immers onder meer gesteld dat de dreigende grote schade voor hem, gelegen in het risico dat op het door [verweerder] ten onrechte aan [betrokkene 1] geleverde perceel door anderen zal worden gebouwd, naar zijn mening

Doordat het hof deze grieven in zijn tussenarrest gegrond achtte, onderschreef het kennelijk het standpunt dat de volledige vordering tot schadevergoeding van (toen nog) f 280 000,- aan zijn oordeel was onderworpen, aldus nog steeds de middelen. Daarom getuigt van een onjuiste rechtsopvatting over de omvang van rechtsstrijd na verwijzing, althans is onbegrijpelijk gemotiveerd, 's hofs overweging in rov. 3.2 dat "thans alleen nog de vordering ter zake van de waardedaling van het perceel ter beoordeling staat". Ook 's hofs daarop voortbouwde beslissingen kunnen mitsdien niet in stand blijven.

Deze klachten falen in al hun varianten om de volgende redenen.

De omvang van de rechtsstrijd na cassatie en verwijzing is in zoverre beperkt, dat beslissingen die in cassatie niet zijn bestreden, voor het verdere verloop van het geding vaststaan. De rechter na die na verwijzing over het geschil krijgt te oordelen, is dus gebonden aan de in cassatie niet bestreden beslissingen. Hetzelfde geldt voor beslissingen waarover in cassatie tevergeefs werd geklaagd.2.

Het hof te Arnhem diende dus na de cassatie en verwijzing van 2 oktober 1998 te onderzoeken in hoeverre over de rechtsstrijd al onherroepelijk was beslist en in hoeverre deze nog open lag. Zijn oordeel, dat dit laatste alleen het geval was wat betreft de post waardevermindering (meerkosten) onroerende zaken ten belope van (na vermeerdering van eis) f 47 730,60, berust op een uitleg van enerzijds het verwijzende arrest en anderzijds de processtukken.

Wat betreft de omvang waarin de rechtsstrijd nog open lag nadat de Hoge Raad het door het Bossche hof gewezen arrest had vernietigd, is niet beslissend dat uit de formulering van het dictum van het arrest van 2 oktober 1998 niet van enige beperking blijkt:

In dit licht spitst de beoordeling zich toe op de vraag of het kennelijke oordeel van het hof Arnhem, dat alle onderdelen van de gecasseerde Bossche uitspraak niet of tevergeefs zijn bestreden en derhalve onaantastbaar zijn geworden, behalve zijn beslissing over de post meerkosten (waardevermindering) onroerende zaken en de proceskosten, onbegrijpelijk is. In aanmerking genomen de onder 1.2(c) en (d) van deze conclusie opgesomde posten waaruit de vordering van [eiser] bestaat enerzijds en de daartegen aangevoerde grieven anderzijds, is de door het hof Arnhem gegeven uitleg mijns inziens de enig mogelijke (en dus geenszins onbegrijpelijk). Daarmee valt het doek over de cassatie. De door mr. Carli ondernomen poging om nog houvast te zoeken bij de onder 2.1 van deze conclusie geciteerde passage uit de memorie van grieven, houdt geen steek. Mede gelet op de inhoud van die memorie als geheel, waarin - zoals aangehaald onder 1.2(d) van deze conclusie - tegen alle oordelen van de rechtbank Breda over de specifieke posten waaruit de vordering van [eiser] bestond, afzonderlijke grieven werden aangevoerd, kan aan de niet-onderbouwde en bovendien nauwelijks begrijpelijke opmerking waarop mr. Carli zich beroept, redelijkerwijs niet de betekenis worden toegekend van een afzonderlijke grief die is gericht tegen de beslissing op alle posten waaruit de vordering van [eiser] bestaat.

Als ik het goed zie heeft [eiser] zich in cassatie niet beroepen op het feit dat hij na cassatie en verwijzing zijn eis opnieuw heeft vermeerderd. Maar als dat anders zou zijn, kan ook dat hem geen baat brengen. Het feit dat het verzet tegen deze vermeerdering van eis door het hof ongegrond is verklaard, betekent slechts dat van een onredelijke vertraging van de procedure door de vermeerdering geen sprake was. Het betekent niet - en kan ook niet betekenen - dat langs deze weg kan worden genegeerd of doorbroken dat de niet of tevergeefs bestreden onderdelen van de gecasseerde Bossche uitspraak, onaantastbaar zijn geworden. In het thans bestreden arrest van het hof Arnhem ligt besloten dat het hof - gezien het vorenstaande: terecht en op goede gronden - van oordeel was dat die vermeerderde eis voor de andere posten dan de bovengenoemde, moest afstuiten op het feit dat het Bossche arrest in zoverre inmiddels in kracht van gewijsde was gegaan.4.

Bij een nauwkeurige lezing kunnen in de middelen, naast de boven besproken hoofdklacht, nog twee klachten op onderdelen worden ontdekt. Ten eerste betreft dit de stelling dat het hof ten onrechte geen beslissing heeft genomen over de door [eiser] gevorderde rente over het bedrag van f 280 000,- en ten tweede over de door het hof in zijn arrest genoemde peildatum.

Wat betreft de rente, aan de orde gesteld in middel 3, heeft te gelden dat, nu het bedrag van f 280 000,- op voormelde gronden na cassatie en verwijzing niet meer aan de orde was, het hof daarover ook niet meer hoefde te beslissen. Het diende nog slechts een beslissing te nemen over de rente wat betreft het wél toegewezen bedrag van f 47 730,60 en heeft dit ook gedaan.

Wat betreft de ingangsdatum van de wettelijke rente geldt, dat het hof te 's-Hertogenbosch in zijn arrest van 18 december 1996 de wettelijke rente over het bedrag van f 34.700,- heeft toegewezen vanaf 25 november 1994 tot de dag der algehele voldoening. In de daaropvolgende cassatieprocedure is [eiser] niet opgekomen tegen die ingangsdatum van de wettelijke rente, zodat het hof Arnhem daaraan na cassatie en verwijzing gebonden was. De beslissing omtrent de ingangsdatum van de wettelijke rente was immers niet afhankelijk van het vernietigde gedeelte van de beslissing.

De kwestie van de peildatum heeft betrekking op de volgende overweging van de Hoge Raad in zijn verwijzende arrest:

Na verwijzing heeft het hof Arnhem onder meer overwogen dat zowel bij het bepalen van de meerwaarde van de percelen van [eiser] als bij het bepalen van de waarde van het inruilperceel [002], moet worden uitgegaan van 11 juni 1993 als peildatum (rov. 3.7).

De onderdelen 3c, 3d en 4a klagen dat zonder nadere toelichting, welke ontbreekt, niet kan worden begrepen wat het hof hiermee bedoelt. In alinea 3d wordt voorts opgemerkt dat [eiser] meent te mogen aannemen dat het hof met de datum van 11 juni 1993 doelde op het tijdstip waarop de beide taxatierapporten van makelaar [A] werden opgemaakt.

In deze onderdelen lees ik geen klacht die voldoet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv omdat niet duidelijk is wat het hof nu precies wordt verweten.

Ten overvloede: de waardevermeerdering van het door [eiser] te verwerven perceel en van het reeds in zijn eigendom zijnde perceel is vastgesteld naar de waarde daarvan op 11 juni 1993. Het hof heeft ten aanzien van deze datum opgemerkt dat

Aldus is voldoende duidelijk waarop het hof met de genoemde peildatum het oog had.

Dat de gederfde waardevermeerdering zou worden vastgesteld aan de hand van de fictieve waarde van de percelen, d.w.z. zowel het te verwerven perceel als de reeds bij [eiser] in eigendom zijnde percelen, per 11 juni 1993, verminderd met de waarde per die datum van het door [eiser] in verband met de grondruil aan te kopen stuk grond, was overigens al beslist in het arrest van het hof 's-Hertogenbosch van 26 juni 1996, rov. 4.6 en 4.7. In de daarop volgende cassatieprocedure zijn daartegen geen klachten gericht. De beslissing daaromtrent was ook niet afhankelijk van de wel door de Hoge Raad vernietigde beslissing betreffende de vermeerdering van eis. Het hof Arnhem was derhalve aan die wijze van berekening gebonden, zodat de daaraan door dat hof gewijde overwegingen m.i. ten overvloede zijn gegeven.

Onderdeel 4c ten slotte mist feitelijke grondslag waar het stelt dat het hof zou menen dat de op en na 11 juni 1993 door [eiser] geleden schade niet aan [verweerder] toegerekend zou mogen worden. De door het hof gehanteerde peildatum heeft immers geen betrekking op de toerekenbaarheid van de schade, maar op de bepaling van de omvang van de (door het hof toerekenbaar geachte) schade.

In deze zaak worden geen vragen aan de orde gesteld die voor de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling van belang zijn.

Hiermee is de cassatie volledig besproken. Toch wil ik het daarbij niet laten omdat ik uit de stukken de indruk heb gekregen dat het gekwetste rechtsgevoel van [eiser] een belangrijke rol heeft gespeeld om de procedure zo lang door te zetten. De afloop die de procedure ten slotte heeft gekregen zal hem niet tevreden kunnen stellen. Daarom wil ik tot slot nog een poging doen - mij nu uitsluitend tot [eiser] richtend - enkele misverstanden uit de schriftelijke toelichting van mr. Carli recht te zetten, die wellicht ook bij [eiser] zelf leven.

In de schriftelijke toelichting wordt gesteld (3f) dat [eiser] zich kwetsbaar heeft opgesteld, in de verwachting dat de rechter een redelijk vonnis zou wijzen. Wat er van de motieven van [eiser] voor zijn processuele opstelling ook zij, het procesrecht is in de kern gebaseerd op een strijdmodel, waaraan niet afdoet dat beide partijen binnen de grenzen van redelijkheid ook met elkaars processuele belangen rekening dienen te houden. Dat strijdmodel impliceert dat zij - bijgestaan door een rechtsgeleerd raadsman - zelf voor hun eigen belangen opkomen. Dit betekent o.m. dat de partij die niet met een rechterlijk vonnis tevreden is, specifiek en gemotiveerd dient aan te geven in hoeverre dat het geval is en op welke gronden. Gezien de extreem lange duur van deze procedure moet dit ook [eiser] aanspreken, omdat deze eis onder meer erop is gericht om de efficiency van de procedure te verhogen en deze te versnellen. Daarom kan hij wellicht enig begrip ervoor opbrengen dat aan de onder 2.1 van deze conclusie aangehaalde opmerking redelijkerwijs niet de betekenis kan worden toegekend van een afzonderlijke grief, die de grieven 5 en 8-10 doubleerde.

In dit licht is ook de opmerking onder 3g van de schriftelijke toelichting onjuist. Het ging niet erom of het hof Arnhem "had moeten begrijpen dat de vraag naar de relatie tussen het bestemmingsplan en de waarde van het met perceel [001] uitgebreide gebied nog op onderzoek wachtte", maar of dit inderdaad zo was. Gezien het vorenstaande was dit niet zo (met uitzondering van de kwestie van de waardevermindering onroerende zaken en de proceskosten) omdat alle overige vragen al onherroepelijk waren afgedaan.

Deze strekt tot verwerping van het beroep, met veroordeling van [eiser] in de kosten.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,