HR, 28-06-2002, nr. R00/169HR

De Ambtenaar heeft in eerste aanleg het verzoek op materiele gronden bestreden. Hij voerde, kort gezegd, aan dat er redenen waren om (ernstig) te twijfelen aan de juistheid van de in geding zijnde geboorteaktes. Het Gerecht in Eerste Aanleg aanvaardde dat verweer, en wees het verzoek van [verweerster] af.

In appel - waarin dus, zoals zo-even al aangestipt, zo te zien iets relevant anders werd verzocht dan in de eerste aanleg was gedaan - heeft de Ambtenaar geen verweer gevoerd. Het Hof heeft ambtshalve onderzocht of [verweerster] in haar onderhavige verzoek ontvangen kon worden, en heeft beslist dat dat niet het geval was. Volgens het Hof betreft het hier namelijk een beslissing waarvoor de rechtsbescherming via de bestuursrechtelijke rechtsgang is voorgeschreven. Daarom moet een bij de burgerlijke rechter aangewend rechtsmiddel als niet-ontvankelijk worden aangemerkt.

Het Hof oordeelde tevens dat er termen waren om de proceskosten te compenseren.

Van deze beslissing is (alleen) de Ambtenaar in cassatie gekomen. Het cassatieverzoek is tijdig ingediend. [Verweerster] is in cassatie niet verschenen. Het cassatieverzoek is namens de Ambtenaar schriftelijk toegelicht.

Ontvankelijkheid van het cassatieverzoek

Er zijn drie redenen om dit onderwerp aan de orde te stellen. De eerste daarvan is, dat het Hof de Ambtenaar in materieel opzicht (nagenoeg geheel) in het gelijk heeft gesteld, zodat de vraag onder ogen moet worden gezien of deze staat kan maken op het voor de ontvankelijkheid van (ook) een cassatieberoep vereiste belang.

Daarover kan men aarzelen. De Hoge Raad heeft bij herhaling geoordeeld dat procespartijen die in materieel opzicht door de lagere rechter in het gelijk zijn gesteld als regel geen rechtens te honoreren belang bij (appel of) cassatieberoep hebben; en dat met name een "principieel" of "emotioneel" belang bij een beslissing over de in cassatie aan de orde gestelde vragen daarvoor niet genoeg is3..

In dit geval lijkt het de Ambtenaar vooral te gaan om het uitlokken van een precedent dat - naar mij overigens alleszins aannemelijk lijkt - voor de rechtspraktijk op Aruba van belang kan zijn. Dat is echter in de zojuist aangehaalde rechtspraak van de Hoge Raad niet aanvaard als een belang dat voldoende is om de betreffende procespartij in zijn vordering of rechtsmiddel ontvankelijk te doen zijn.

Ofschoon de aangehaalde rechtspraak van de Hoge Raad aan enige kritiek blootstaat4., lijkt mij de daarin getrokken grens de juiste. Het is om tal van redenen niet aanvaardbaar dat de (civiele) rechter geroepen zou kunnen worden om in het algemeen vragen te beantwoorden waaraan de betreffende procespartijen (alleen) een principieel belang, een emotioneel belang of een maatschappelijk belang anderszins toekennen - hoezeer vaak ook te respecteren moge zijn dat de betrokkenen de betreffende kwestie hoog opnemen (wie "zijn" zaak in meerdere instanties aan de civiele rechter voorlegt heeft trouwens wat mij betreft alleen daardoor al bewezen, dat hij in hoge mate met die zaak begaan is).

Dat de burgerlijke rechter niet een autoriteit is van wie algemene beantwoording van algemene vragen, hoe relevant ook, kan worden verlangd, is onlangs indringend onderzocht in HR 21 december 2001, RvdW 2002, 8 (de "kernwapens"-beslissing; zie bijvoorbeeld rov. 3.3 onder D, rov. 3.5.1 en rov. 3.7.1). De bedenkingen die uit die beslissing tegen (de mogelijkheid van) een te algemeen beroep op de burgerlijke rechter blijken, zijn ook voor een zaak als de onderhavige relevant. Als men zonder rechtstreeks verband met een concreet rechtsbelang vragen ter beantwoording aan de burgerlijke rechter zou kunnen voorleggen, zou dat zowel de positie van de rechter5. in het staatsbestel alsook de mogelijkheden die de rechter heeft voor het ten gronde onderzoeken van alle voor het betreffende (maatschappelijke) probleem relevante feiten en argumenten, miskennen en buiten de juiste proporties trekken. Er moet in dat opzicht een grens getrokken worden - en er is veel voor te zeggen om die daar te trekken, waar de rechtspraak van de Hoge Raad hem thans getrokken heeft.

In de onderhavige zaak heeft de Ambtenaar echter ook een concreet rechtsbelang - van bescheiden proporties, maar niet helemaal verwaarloosbaar - in cassatie gesteld: de beslissing van het Hof over de proceskosten.

Men kan dit betoog van de Ambtenaar volgens mij (ook) zo begrijpen, dat (althans mede wordt aangevoerd dat) ten rechte het Hof [verweerster] niet niet-ontvankelijk had behoren te verklaren, maar haar verzoek had dienen af te wijzen op de door de Ambtenaar in de eerste aanleg aangevoerde (en door het GEA aanvaarde) gronden. Bij die uitkomst - zo begrijp ik de Ambtenaar - had een proceskostenveroordeling ten laste van [verweerster] in de rede gelegen; en dat levert (nog juist) voldoende belang bij het beroep in cassatie op.

Inderdaad is in de rechtspraak van de Hoge Raad het enkele belang bij een kostenveroordeling (of bij het ongedaan maken daarvan) als voldoende belang voor het handhaven van een vordering of een rechtsmiddel aanvaard6.. De eerder aangehaalde rechtspraak over het belangenvereiste laat dan ook (een aanzienlijk aantal) gevallen zien waarin óók een relevant belang bij proceskosten ontbrak, omdat de wederpartij van aanspraken op kosten had afgezien, en de voor rekening van de betrokkene komende kosten had vergoed (of had aangeboden die te vergoeden).

Dat laatste is in deze zaak niet gebeurd. Men kan ook dàn nog aarzelen, bijvoorbeeld omdat de Ambtenaar in de appelprocedure geen verweer had gevoerd (en met het oog daarop vermoedelijk hoogstens op een zeer bescheiden bedrag aan kosten aanspraak mag maken). Bovendien was namens de Ambtenaar in beide instanties niet om een kostenveroordeling ten laste van [verweerster] gevraagd.

De onderhavige procedure, hoewel in Rv. van Aruba als een bijzondere verzoekschriftprocedure geregeld, moet blijkens art. 714 van dat wetboek als gewone vordering worden behandeld. Het ligt dan in de rede ook art. 60 Rv. van Aruba daarop toe te passen, dat voorschrijft dat de in het ongelijk gestelde partij in de kosten zal worden veroordeeld7..

Óf de Ambtenaar werkelijk aanspraak kan maken op proceskosten is met dat al bepaald onzeker - zie ook alinea 15 hierna. Het is echter denkbaar dat ZEA die aanspraak heeft. Daarom mondt mijn aarzeling er per saldo in uit, dat de Ambtenaar nog juist het minimum aan belang "meebrengt" dat nodig is om zijn cassatieverzoek ontvankelijk te doen zijn.

Het tweede vraagpunt in het kader van de ontvankelijkheid betreft de oproeping in cassatie van [verweerster].

In het cassatierekest - en dienovereenkomstig in het appelrekest - is vermeld dat [verweerster] domicilie zou hebben gekozen aan het kantoor van haar raadsman in de (beide) feitelijke instanties. Uit het dossier maak ik op dat zij ook (alleen) aan dat adres in kennis is gesteld van het door de Ambtenaar ingestelde cassatieberoep. Op die kennisgeving is geen reactie gevolgd.

Rv. van Aruba kent echter geen bepaling van dezelfde strekking als het huidige art. 63 van het Nederlandse Rv. (destijds art. 407, vijfde lid Rv. (Nederlands)). Art. 1 van de Cassatieregeling voor de Nederlandse Antillen8. schrijft weliswaar voor dat cassatieberoep op overeenkomstige wijze geschiedt als cassatieberoep in Nederland; maar deze Regeling geeft in art. 5 eigen, afwijkende regels voor de oproeping van de verweerder, met verwijzing naar de regels van - in dit geval - Rv. van Aruba.

Met het oog daarop valt te betwijfelen of [verweerster] in deze zaak adequaat is opgeroepen. De specifieke (uitzonderings)regel van (het huidige) art. 63 Rv. (Nederlands) kan immers geredelijk zo worden begrepen, dat oproeping aan het bij de procesvertegenwoordiger gekozen domicilie, daar waar een dergelijke regel niet geldt, als onvoldoende moet worden aangemerkt; en voor Rv. van Aruba ligt dan enigszins voor de hand, hetzelfde aan te nemen.

De consequentie van dit alles is echter niet dat het cassatieberoep van de Ambtenaar niet-ontvankelijk moet worden verklaard. Als de zojuist besproken bezwaren als steekhoudend zouden worden aangemerkt, zou dat ertoe moeten leiden dat [verweerster] nogmaals wordt opgeroepen, en (c.q.: of) dat er zekerheid over wordt verkregen dat zij van het cassatieberoep op de hoogte is, en vrijwillig afziet van verweer, of eventueel: alsnog verweer voert9..

Bespreking van het cassatiemiddel

Bij de bespreking van het middel kom ik ook op het derde - en volgens mij meest bezwaarlijke - probleem met betrekking tot de ontvankelijkheid van het cassatieverzoek. Dat heeft te maken met een hoger al aangestipte moeilijkheid: namelijk dat het enigszins in het ongewisse is gebleven waartoe het verzoek van [verweerster] nu precies strekte.

Zoals ik al aangaf was dat in de eerste aanleg - vermoedelijk - dat de Ambtenaar alsnog een akte van erkenning zou opmaken, en daarbij zou aanvaarden dat de van de kant van [verweerster] overgelegde kopie-geboorteaktes een juiste weergave inhielden van wat daarin omtrent de geboorte van de betreffende kinderen vermeld was.

In appel werd echter gevraagd om "genoegzaamverklaring", en om een bevel dat de Ambtenaar de betreffende geboorteaktes (alsnog) zou inschrijven.

De moeilijkheid bestaat nu hierin, dat het toepasselijke Arubaanse recht10. niet voorziet in het i appel gedane verzoek: anders dan naar het huidige Nederlandse BW (zij het met beperkingen) mogelijk is, en ook anders dan naar het nieuwe Antilliaans-Arubaanse BW mogelijk is (zij het ook daar met aanmerkelijke beperkingen), voorziet het voor deze zaak toepasselijke BW van Aruba niet in inschrijving van buitenlandse (geboorte)aktes in de Arubaanse registers van de Burgerlijke Stand. Als men aanneemt dat het verzoek van [verweerster] in appel daartoe strekte - wat in het licht van de overwegingen van het Hof (en ook in het licht van het appelrekest) wel het geval lijkt te zijn - mist de Ambtenaar ook in dit opzicht belang bij het verzoek in cassatie11.. [verweerster] is dan immers in appel terecht niet-ontvankelijk verklaard, zij het misschien op onjuiste gronden.

Hetzelfde geldt bovendien, wanneer men het verzoek van [verweerster] in appel opvat zoals ik haar verzoek in eerste aanleg hiervóór omschreef: dus als een verzoek om alsnog over te gaan tot het opmaken van een akte die de erkenning van de kinderen door [verweersters] echtgenoot bewerkstelligt12.. Een verzoek om een door de Ambtenaar geweigerde akte van erkenning alsnog opgemaakt te krijgen, is naar het geldende Arubaanse recht wèl mogelijk - zie art. 62 van het BW van Aruba13. -, maar ik zou menen dat dat verzoek alleen kan worden gedaan door degene die de gevraagde erkenning wil bewerkstelligen, en niet door andere belanghebbenden14.. Ook langs die weg ligt dus in de rede dat het verzoek van [verweerster] niet-ontvankelijk moest worden verklaard; en geldt in het verlengde daarvan dat de Ambtenaar zich niet over het feit dat [verweerster] niet-ontvankelijk is verklaard, kan beklagen.

Voor het geval de Hoge Raad het cassatieberoep in weerwil van de hier gesignaleerde problemen ontvankelijk oordeelt; en als alternatieve mogelijkheid: voor het geval de Hoge Raad ook bij een negatieve uitkomst ten aanzien van de ontvankelijkheid aanleiding zou zien om ten overvloede op het cassatiemiddel in te gaan, zal ik het middel thans - eindelijk - inhoudelijk bespreken. Daarbij stel ik de uitkomst voorop: inhoudelijk lijkt mij, dat het middel gegrond is.

Het Arubaanse personen- en familierecht voorzag, en blijft ook na de invoering van de nieuwe wetboeken voorzien, in een afgewogen scala aan rechtsmiddelen tegen beslissingen van de Ambtenaar van de burgerlijke stand - zoals dat ook naar (Europees) Nederlands personen- en familierecht het geval is, en ook onder eerdere versies van het Nederlandse BW gold. Daarbij voorziet het BW van Aruba (evenals het Nederlandse BW) steeds in beroep op de burgerlijke rechter.

Aan zo'n systeem is inherent dat het als "gesloten" moet worden aangemerkt; en dat het dus niet mogelijk is om in die gevallen waarin niet in beroep op de burgerlijke rechter is voorzien, de bestuursrechtelijke rechtsgang te gebruiken (laat staan om in twijfelgevallen naar keuze de ene of de andere rechtsgang, of eventueel beide tegelijk of achtereenvolgens te kiezen15.).

Of de Ambtenaar (ook) als bestuursorgaan beschouwd mag worden of niet, is met het oog hierop niet van belang: voor de beslissingen die de Ambtenaar in het kader van de hem in het BW met betrekking tot de Burgerlijke Stand opgedragen taken moet nemen, voorziet de wet - in het BW van Aruba en in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van Aruba16. - in een "eigen" systeem van rechtsmiddelen, waarbij telkens de burgerlijke rechter als de relevante instantie is aangewezen. Dat systeem moet, ook als de Ambtenaar als bestuursorgaan zou mogen gelden, ten opzichte van de bestuursrechtelijke rechtsbescherming als een "lex specialis" worden aangemerkt, die geen plaats laat voor aanvullende (en al helemaal niet voor een in menig opzicht "overlap" vertonende) rechtsbescherming langs de bestuursrechtelijke weg.

De klacht die het middel onder nr. 4 aanvoert, namelijk dat de beslissing van het Hof over de proceskosten onjuist of onbegrijpelijk zou zijn, lijkt mij - in aansluiting op wat ik in alineas 6 en 7 te berde bracht - inzoverre gegrond, dat de beslissing over de proceskosten voortbouwt op de onjuiste beslissing van het Hof over de ontvankelijkheid.

Voor het overige kan volgens mij in dit stadium niet worden beoordeeld of er, gesteld dat de Ambtenaar uiteindelijk op de door hem voorgestane gronden in het gelijk zou worden gesteld, plaats is voor een proceskostenveroordeling. Een aspect dat mij in dit verband van betekenis lijkt kwam al eerder ter sprake: namelijk dat de Ambtenaar in de appelinstantie geen verweer gevoerd heeft, en noch in appel noch in eerste aanleg om een proceskostenveroordeling heeft verzocht.

Aan de hand van de hoger gegeven beschouwingen kom ik tot de conclusie dat het middel gegrond zou zijn, als het niet in een van de dreigende valkuilen van niet-ontvankelijkheid zou moeten struikelen; waarbij ik mij veroorloof nog even de aandacht te vragen voor de in alinea's 8 en 9 hiervóór gemaakte kanttekening ten aanzien van de vraag of aan de verweerster in deze zaak voldoende gelegenheid is geboden om te worden gehoord.

Conclusie

De conclusie strekt tot niet-ontvankelijk verklaring van de verzoeker in cassatie in het onderhavige cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden