HvJ EU, 21-02-2013, nr. C-619/11

Artikel 1, sub a, van verordening nr. 1408/71 bepaalt dat voor de toepassing van die verordening onder ‘werknemer’ met name wordt begrepen ieder die verplicht of vrijwillig voortgezet verzekerd is tegen een of meer gebeurtenissen, behorende tot de takken van een stelsel van sociale zekerheid voor werknemers.

Artikel 2 van deze verordening, ‘[p]ersonele werkingssfeer’, luidt:

Artikel 4, lid 1, van de betrokken verordening bepaalt:

In hoofdstuk 7 van titel III van verordening nr. 1408/71, inzake ‘[g]ezinsbijslagen’, bepaalt artikel 72, met als opschrift ‘Samentelling van tijdvakken van verzekering, van werkzaamheden anders dan in loondienst of van arbeid’:

In hoofdstuk 8 van titel III van verordening nr. 1408/71, inzake ‘[b]ijslagen voor kinderen die ten laste komen van pensioen- of rentetrekkers en voor wezen’, luidt artikel 78, ‘[w]ezen’:

Artikel 79 van datzelfde hoofdstuk 8 van de betrokken verordening, ‘[g]emeenschappelijke bepalingen inzake bijslagen voor kinderen ten laste van pensioen- of rentetrekkers en voor wezen’, bepaalt:

Bijlage VI bij deze verordening, inzake ‘[b]ijzonderheden voor de toepassing van de wetgeving van bepaalde lidstaten’, bepaalt:

In artikel 15 van verordening (EEG) nr. 574/72 van de Raad van 21 maart 1972 tot vaststelling van de wijze van toepassing van verordening nr. 1408/71 (PB L 74, blz. 1), in de bij verordening nr. 118/97 gewijzigde en bijgewerkte versie, dat de algemene bepalingen met betrekking tot de samentelling van de tijdvakken bevat, is met name bepaald:

Artikel 56 bis, lid 1, van de samengeordende wetten van 19 december 1939 betreffende de kinderbijslag voor loonarbeiders (hierna: ‘samengeordende wetten’), bepaalt dat de wees recht heeft op kinderbijslag tegen de voor wezen bedoelde bedragen indien op het ogenblik van het overlijden van één van de ouders, de overleden ouder of de overlevende ouder in de loop van de twaalf maanden die onmiddellijk het overlijden voorafgaan de voorwaarden heeft vervuld om aanspraak te maken op ten minste zes maandelijkse forfaitaire bijslagen krachtens deze wetten.

Vooraf zij meteen verduidelijkt dat, anders dan de Belgische regering in haar schriftelijke opmerkingen heeft aangevoerd, de rechthebbenden van een overleden ouder zoals Descampe niet het recht kan worden ontzegd om zich op verordening nr. 1408/71 te beroepen op grond dat die ouder de hoedanigheid van ‘werknemer of zelfstandige’ in de zin van artikel 1, sub a, van die verordening zou hebben verloren, omdat hij op het ogenblik van zijn overlijden niet meer was aangesloten bij een van de in artikel 4, lid 1, van die verordening genoemde takken van sociale zekerheid.

Krachtens artikel 2 van verordening nr. 1408/71, dat de personele werkingssfeer van die verordening bepaalt, is deze van toepassing op de nagelaten betrekkingen van werknemers of zelfstandigen op wie een socialezekerheidsstelsel van een of meer lidstaten in de zin van artikel 4, lid 1, van die verordening ‘van toepassing is geweest’ (zie in die zin arresten van 16 maart 1978, Laumann, 115/77, Jurispr. blz. 805, punt 5, en 25 juni 1997, Mora Romero, C-131/96, Jurispr. blz. I-3659, punt 21).

In het hoofdgeding staat vast dat Descampe, die van 1968 tot en met 2002 zowel in België als in Frankrijk heeft gewerkt, was aangesloten bij de socialezekerheidsstelsels van die twee lidstaten. Zo blijkt uit de aan het Hof overgelegde stukken dat Descampe, indien hij niet kort voor de pensioenleeftijd was overleden, in elk van die lidstaten met name recht had gehad op een ouderdomspensioen in de zin van artikel 4, lid 1, sub c, van verordening nr. 1408/71.

In elk geval is niet betwist dat Dumont de Chassart, die de bijslag voor wezen vraagt in het hoofdgeding, zowel vóór als na het overlijden van Descampe was verzekerd onder een socialezekerheidsstelsel van een lidstaat in de zin van artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1408/71, zodat zij een ‘werknemer of zelfstandige’ is in de zin van artikel 1, sub a, van die verordening en dus krachtens artikel 2 daarvan onder de betrokken verordening valt.

Een situatie als die in het hoofdgeding valt dus binnen de personele werkingssfeer van verordening nr. 1408/71.

Wat het recht op bijslagen voor wezen betreft, zij eraan herinnerd dat de regels in artikel 78 van verordening nr. 1408/71 ertoe strekken de lidstaat aan te duiden waarvan de wettelijke regeling de toekenning van die bijslagen regelt, welke bijslagen in beginsel overeenkomstig de wettelijke regeling van enkel die lidstaat worden toegekend. Uit lid 2, sub b-i, van dat artikel volgt dat wanneer de overleden werknemer of zelfstandige aan de wettelijke regeling van meer dan een lidstaat was onderworpen, deze bijslagen worden toegekend overeenkomstig de wettelijke regeling van de lidstaat waar de wees van de overleden werknemer of zelfstandige verblijft. Op grond van deze bepaling is de lidstaat van verblijf dus als enige bevoegd om de betrokken bijslagen toe te kennen (zie met name arresten van 27 februari 1997, Bastos Moriana e.a., C-59/95, Jurispr. blz. I-1071, punten 15 en 18, en 20 oktober 2011, Pérez García e.a., C-225/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 39).

Krachtens artikel 79, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 1408/71 moet de bevoegde lidstaat de bijslagen verlenen volgens zijn eigen wettelijke regeling ‘alsof’ de overleden werknemer of zelfstandige uitsluitend aan die wettelijke regeling onderworpen was geweest.

Volgens de Belgische regering mag op grond van deze bepalingen van verordening nr. 1408/71 voor de samentelling van de tijdvakken van verzekering en arbeid die nodig zijn om aanspraak te hebben op bijslag voor wezen enkel rekening worden gehouden met de door de overleden ouder vervulde tijdvakken voor zover deze reeds beschikt over een zeker tijdvak van verzekering of arbeid in de lidstaat waar de uitkering van de bijslagen is aangevraagd. Daaruit volgt dat in het hoofdgeding de tijdvakken van verzekering en arbeid die Dumont de Chassart in Frankrijk heeft vervuld in het jaar vóór het overlijden van haar man niet in aanmerking kunnen worden genomen voor de verkrijging van het recht op de in de Belgische wettelijke regeling voorziene bijslagen voor wezen.

In dat verband zij opgemerkt dat artikel 78 van verordening nr. 1408/71, volgens de bewoordingen zelf van lid 2, sub a en sub b, eerste alinea, ervan, inderdaad enkel het recht op bijslagen voor ‘de wees van een overleden werknemer of zelfstandige’ regelt. Deze bepaling is dus niet van toepassing, zoals het Hof reeds heeft geoordeeld, in het geval van kinderen die wees zijn geworden bij het overlijden van een ouder die zelf niet de hoedanigheid van werknemer of zelfstandige bezat (arrest van 14 maart 1989, Baldi, 1/88, Jurispr. blz. 667, punt 15).

Het is ook juist dat artikel 79, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 1408/71, over de uitkering van de bijslagen, volgens de bewoordingen van lid 1, eerste alinea, ervan eveneens enkel betrekking heeft op de situatie van de ‘overledene’.

Echter, zoals blijkt uit de punten 32 en 33 van het onderhavige arrest, bevatten de artikelen 78, lid 2, en 79, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 1408/71 enkel een ‘conflictregel’, die louter ertoe strekt in het geval van wezen van wie de overleden ouder de hoedanigheid van werknemer of zelfstandige had, te bepalen welke wettelijke regeling van toepassing is en welk orgaan is belast met de uitkering van de daarin bedoelde bijslagen.

Deze bepalingen beogen dus niet enkel de gelijktijdige toepassing van verschillende nationale wettelijke regelingen en de mogelijke complicaties daarvan te voorkomen, maar ook te beletten dat de binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1408/71 vallende personen geen socialezekerheidsbescherming genieten omdat geen enkele wettelijke regeling op hen van toepassing is (zie naar analogie arrest van 11 juni 1998, Kuusijärvi, C-275/96, Jurispr. blz. I-3419, punt 28).

Daarentegen strekken die bepalingen als dusdanig niet ertoe de materiële voorwaarden voor een recht op bijslagen voor wezen te bepalen. In beginsel staat het aan de wettelijke regeling van elke lidstaat om deze voorwaarden vast te stellen (zie in die zin arrest van 7 juni 2012, Bakker, C-106/11, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 32 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Verordening nr. 1408/71 voert immers geen gemeenschappelijk stelsel van sociale zekerheid in, maar laat verschillende nationale stelsels voortbestaan, waarvan zij slechts de coördinatie beoogt. Zij laat aldus verschillende stelsels voortbestaan, die verschillende vorderingen doen ontstaan op onderscheiden organen jegens welke de uitkeringsgerechtigde rechtstreeks aanspraken bezit, hetzij uitsluitend krachtens nationaal recht, hetzij krachtens nationaal recht zo nodig aangevuld door het Unierecht (arrest van 3 april 2008, Chuck, C-331/06, Jurispr. blz. I-1957, punt 27).

Bij ontbreken van harmonisatie op het niveau van de Unie blijft elke lidstaat dus bevoegd om in zijn wettelijke regeling met inachtneming van het recht van de Unie de voorwaarden voor toekenning van bijslagen krachtens een socialezekerheidsstelsel te bepalen (zie in die zin met name arresten van 14 oktober 2010, van Delft e.a., C-345/09, Jurispr. blz. I-9879, punten 84 en 99, en 30 juni 2011, da Silva Martins, C-388/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 71 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Bijgevolg is de hoedanigheid van ‘overleden werknemer of zelfstandige’ in het kader van de artikelen 78, lid 2, en 79, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 1408/71 slechts een aanknopingsfactor die enerzijds de toepasselijkheid van die bepalingen bepaalt en anderzijds, in combinatie met de woonplaats van de wees, de toepasselijke nationale wettelijke regeling.

In casu staat vast dat de in artikel 78, lid 2, sub b-i, van verordening nr. 1408/71 neergelegde aanknopingsfactor leidt tot toepassing van de Belgische wettelijke regeling, te weten artikel 56 bis, lid 1, van de samengeordende wetten. Krachtens artikel 79, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 1408/71 staat het dus aan de bevoegde Belgische autoriteiten om de betrokken bijslagen overeenkomstig de Belgische wettelijke regeling te verlenen alsof Descampe uitsluitend aan die wettelijke regeling onderworpen was geweest.

Zodra op grond van die bepalingen eerst op die manier is vastgesteld dat de Belgische wettelijke regeling van toepassing is inzake de toekenning van bijslagen voor wezen, en daarnaast dat de bevoegde autoriteiten zijn belast met de uitkering van die bijslagen, hangt vervolgens conform de in de punten 39 tot en met 41 van het onderhavige arrest aangehaalde rechtspraak het eigenlijke recht op bijslagen voor wezen af van de inhoud van de aldus aangewezen Belgische wettelijke regeling, namelijk artikel 56 bis, lid 1, van de samengeordende wetten.

In dat verband staat vast dat op grond van die nationale bepaling zowel de door de overleden als de door de overlevende ouder vervulde tijdvakken van verzekering en arbeid in aanmerking kunnen worden genomen om vast te stellen of sprake is van een recht op bijslagen voor wezen.

In die omstandigheden moeten de bevoegde Belgische autoriteiten krachtens de regel van artikel 79, lid 1, tweede alinea, sub a, van verordening nr. 1408/71, wanneer zij in het hoofdgeding bepalen of er recht is op bijslagen voor wezen, overeenkomstig het beginsel van de samentelling van tijdvakken van verzekering en arbeid dat is neergelegd in artikel 72 van die verordening, waarnaar het betrokken artikel 79, lid 1, tweede alinea, sub a, verwijst, rekening houden met de door de overlevende ouder in een andere lidstaat vervulde tijdvakken van verzekering en arbeid.

Die bepaling, die de toepasselijke nationale wettelijke regeling materieel nuanceert door ten gunste van de wees van een overleden werknemer of zelfstandige te voorzien in het beginsel van samentelling van de tijdvakken van verzekering en arbeid, bevat immers geen beperking wat betreft de personele werkingssfeer van die nationale wettelijke regeling. Overigens zij opgemerkt dat die bepaling geenszins verwijst naar het begrip ‘overleden werknemer of zelfstandige’.

De Belgische regering betoogt echter dat de bevoegde Belgische organen tijdvakken van in een andere lidstaat uitgeoefende activiteiten met het oog op de samentelling ervan slechts in aanmerking kunnen nemen wanneer er gedurende het referentietijdvak een minimale beroepsactiviteit is geweest in België. Artikel 79 van verordening nr. 1408/71 kan slechts aldus worden uitgelegd dat die organen verplicht zijn de door Dumont de Chassart in Frankrijk uitgeoefende activiteit in aanmerking te nemen wanneer die activiteit het mogelijk maakt een in België vervuld tijdvak van verzekering of arbeid aan te vullen. In casu konden volgens deze regering noch Descampe, noch Dumont de Chassart zich erop beroepen tijdens het jaar vóór Descampes overlijden in België een dergelijk tijdvak te hebben vervuld.

Deze uitlegging kan niet worden aanvaard.

Zoals het Hof reeds heeft geoordeeld in punt 44 van het arrest van 15 december 2011, Bergström (C-257/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie), kan een lidstaat die bevoegd is voor de toekenning van een gezinsbijslag niet eisen dat bovenop de in een andere lidstaat vervulde tijdvakken van verzekering of arbeid, op zijn eigen grondgebied een ander tijdvak is vervuld.

Zowel de bewoordingen van artikel 72 van verordening nr. 1408/71 als die van bijlage VI, A, punt 7, bij die verordening, over de toekenning van bijslagen voor wezen in België, zijn in dat verband ondubbelzinnig. De eerste bepaling vereist immers dat bij de samentelling rekening wordt gehouden ‘met de op het grondgebied van elke andere lidstaat vervulde tijdvakken van verzekering, van werkzaamheden anders dan in loondienst of van arbeid’, alsof deze tijdvakken waren vervuld onder de wettelijke regeling van het bevoegde orgaan, terwijl volgens de tweede voor de toekenning van bijslagen voor wezen ‘[…] rekening [wordt] gehouden’ met de tijdvakken van verzekering en arbeid die krachtens de wettelijke regeling van een andere lidstaat zijn vervuld (zie in die zin arrest Bergström, reeds aangehaald, punt 41).

Voorts zij eraan herinnerd dat verordening nr. 1408/71 is vastgesteld op grond van artikel 51 van het EEG-Verdrag (nadien artikel 51 van het EG-Verdrag, vervolgens na wijziging artikel 42 EG en inmiddels artikel 48 VWEU), waarbij aan de Raad van de Europese Unie de bevoegdheid is verleend om maatregelen vast te stellen welke op het gebied van de sociale zekerheid noodzakelijk zijn voor de totstandkoming van het vrije verkeer van werknemers, met name door een stelsel in te voeren waardoor het mogelijk is voor migrerende werknemers en hun rechthebbenden te waarborgen dat, met het oog op het verkrijgen en het behoud van het recht op uitkeringen alsmede voor de berekening daarvan, ‘al die tijdvakken’ worden bijeengeteld welke door de verschillende nationale wettelijke regelingen in aanmerking worden genomen (arrest Bergström, reeds aangehaald, punt 42).

Die uitlegging is ook in overeenstemming met de doelstelling van artikel 48 VWEU, tegen de achtergrond waarvan de bepalingen van verordening nr. 1408/71 moeten worden uitgelegd, namelijk bijdragen tot het tot stand brengen van een zo groot mogelijke vrijheid van verkeer voor migrerende werknemers (zie met name arrest da Silva Martins, reeds aangehaald, punt 70, en arrest van 12 juni 2012, Hudzinski en Wawrzyniak, C-611/10 en C-612/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 53; zie in die zin arrest Bergström, reeds aangehaald, punt 43).

De artikelen 45 VWEU tot en met 48 VWEU, alsmede de ter uitvoering daarvan vastgestelde verordening nr. 1408/71, hebben immers met name tot doel te voorkomen dat een werknemer die gebruik heeft gemaakt van zijn recht van vrij verkeer en in meer dan een lidstaat heeft gewerkt, zonder objectieve rechtvaardiging minder gunstig wordt behandeld dan een werknemer die al zijn arbeidsjaren in één lidstaat heeft vervuld (zie met name reeds aangehaalde arresten da Silva Martins, punt 76, en Hudzinski en Wawrzyniak, punt 80).

In casu kan het feit dat een lidstaat voor de vaststelling van een recht op bijslagen voor wezen geen rekening houdt met de tijdvakken van verzekering en arbeid die een werknemer die staatsburger is van die lidstaat en die overlevende ouder is van een kind van een overleden werknemer, in een andere lidstaat heeft vervuld, die werknemer benadelen op de enkele grond dat hij zijn door artikel 45 VWEU gewaarborgde recht op vrij verkeer heeft uitgeoefend, en kan het bijgevolg deze werknemer ontmoedigen om na het overlijden van zijn echtgenoot naar zijn lidstaat van herkomst terug te keren met gebruikmaking van zijn recht van vrij verkeer krachtens diezelfde bepaling of artikel 21 VWEU.

De argumenten van de Belgische regering doen niet af aan deze uitlegging.

Vooreerst betreft artikel 15, lid 1, sub a, van verordening nr. 574/12, zoals gewijzigd en bijgewerkt bij verordening nr. 118/97, waarop deze regering zich in haar schriftelijke opmerkingen heeft gebaseerd, uitdrukkelijk, volgens de bewoordingen van de eerste alinea, enkel uitkeringen bij ziekte en zwangerschap, invaliditeit, ouderdom, overlijden of werkloosheid. Die bepaling heeft daarentegen geen betrekking op gezinsbijslagen zoals de bijslagen voor wezen in het hoofdgeding.

Vervolgens is het door die regering ter terechtzitting aangevoerde arrest Pérez García e.a., reeds aangehaald, niet relevant voor de beslechting van het hoofdgeding, aangezien het geen betrekking heeft op de samentelling van tijdvakken van verzekering en arbeid in de zin van artikel 72 en artikel 79, lid 1, tweede alinea, sub a, van verordening nr. 1408/71.

Wat tot slot de ter terechtzitting eveneens aangevoerde arresten van 24 april 1980, Coonan (110/79, Jurispr. blz. 1445, punt 13), en 27 januari 1981, Vigier (70/80, Jurispr. blz. 229, punten 19 en 20), betreft, heeft het Hof in die arresten weliswaar geoordeeld dat wanneer naar nationaal recht de aansluiting bij een socialezekerheidsstelsel afhangt van de voorwaarde dat de betrokkene reeds eerder bij het nationale socialezekerheidsstelsel aangesloten is geweest, verordening nr. 1408/71 de lidstaten niet de verplichting oplegt de in een andere lidstaat vervulde tijdvakken van verzekering gelijk te stellen met tijdvakken die voordien op het nationale grondgebied moeten zijn vervuld, maar kan worden volstaan met vast te stellen dat de onderhavige zaak geen betrekking heeft op de aansluiting bij een socialezekerheidsstelsel, aangezien Dumont de Chassart was aangesloten bij het Belgische socialezekerheidsstelsel voor werknemers.

Daaruit volgt dat artikel 72 en artikel 79, lid 1, sub a, van verordening nr. 1408/71 zich er niet tegen verzetten dat in een geval zoals in het hoofdgeding de door de overlevende ouder van een kind van een overleden werknemer in een andere lidstaat vervulde tijdvakken van verzekering en arbeid in aanmerking worden genomen, maar integendeel vereisen dat deze in aanmerking worden genomen wanneer de wettelijke regeling van de bevoegde lidstaat bepaalt dat niet enkel de overleden ouder maar ook de overlevende ouder, indien zij de hoedanigheid van werknemer hebben, aan de grondslag kan liggen van een recht op bijslagen voor wezen.

In die omstandigheden hoeft niet te worden onderzocht of de betrokken bepalingen van verordening nr. 1408/71 in overeenstemming zijn met het beginsel van gelijke behandeling en non-discriminatie.

Gelet op een en ander moet op de prejudiciële vraag worden geantwoord dat artikel 72 en de artikelen 78, lid 2, sub b, en 79, lid 1, eerste alinea, sub a, van verordening nr. 1408/41 aldus moeten worden uitgelegd dat wanneer een nationale regeling van een lidstaat bepaalt dat zowel de overleden ouder als de overlevende ouder, indien zij de hoedanigheid van werknemer hebben, aan de grondslag kan liggen van een recht op bijslagen voor wezen, die bepalingen vereisen dat de door de overlevende ouder in een andere lidstaat vervulde tijdvakken van verzekering en arbeid in aanmerking worden genomen voor de samentelling van de tijdvakken die nodig zijn om in de eerstbedoelde lidstaat een recht op bijslagen te verkrijgen. Het is in dat verband irrelevant dat de overlevende ouder zich niet kan beroepen op een tijdvak van verzekering of arbeid in die lidstaat tijdens het door die nationale regeling vastgestelde referentietijdvak voor de verkrijging van dat recht.