HvJ EU, 20-09-2018, nr. C-51/17

Documentgegevens:

ECLI:EU:C:2018:750

Instantie: Hof van Justitie van de Europese Unie
Datum: 20-09-2018
Magistraten: M. Ilešič, A. Rosas, C. Toader, A. Prechal, E. Jarašiūnas
Zaaknummer: C-51/17
Conclusie: E. Tanchev
Roepnaam: OTP Bank en OTP Faktoring
Vakgebied(en): EU-recht (V)
Brondocumenten en formele relaties: ECLI:EU:C:2018:750, Uitspraak, Hof van Justitie van de Europese Unie, 20‑09‑2018
ECLI:EU:C:2018:303, Conclusie, Hof van Justitie van de Europese Unie, 03‑05‑2018

Uitspraak 20‑09‑2018

M. Ilešič, A. Rosas, C. Toader, A. Prechal, E. Jarašiūnas

Partij(en)

In zaak C-51/17,*

betreffende een verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 267 VWEU, ingediend door de Fővárosi Ítélőtábla (rechter in tweede aanleg Boedapest, Hongarije) bij beslissing van 17 januari 2017, ingekomen bij het Hof op 1 februari 2017, in de procedure

OTP Bank Nyrt.,

OTP Faktoring Követeléskezelő Zrt.

tegen

Teréz Ilyés,

Emil Kiss,

wijst

HET HOF (Tweede kamer),

samengesteld als volgt: M. Ilešič, kamerpresident, A. Rosas, C. Toader, A. Prechal (rapporteur) en E. Jarašiūnas, rechters,

advocaat-generaal: E. Tanchev,

griffier: I. Illéssy, administrateur,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 22 februari 2018,

gelet op de opmerkingen van:

—: OTP Bank Nyrt. en OTP Faktoring Követeléskezelő Zrt., vertegenwoordigd door A. Lendvai, ügyvéd,
—: Teréz Ilyés en Emil Kiss, vertegenwoordigd door P. Dantesz, ügyvéd,
—: de Hongaarse regering, vertegenwoordigd door M. Z. Fehér als gemachtigde,
—: de Poolse regering, vertegenwoordigd door B. Majczyna als gemachtigde,
—: de Europese Commissie, vertegenwoordigd door A. Tokár en A. Cleenewerck de Crayencour als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 3 mei 2018,

het navolgende

Arrest

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 1, lid 2, artikel 3, lid 1, en artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad van 5 april 1993 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten (PB 1993, L 95, blz. 29), alsook van punt 1, onder i), van de bijlage bij deze richtlijn.

2

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen OTP Bank Nyrt. en OTP Faktoring Követeléskezelő Zrt. (hierna tezamen: ‘OTP Bank’) en Teréz Ilyés en Emil Kiss (hierna tezamen: ‘leningnemers’) betreffende een verzoek tot vaststelling dat bepaalde bedingen in een leningovereenkomst die in Zwitserse frank (CHF) is opgesteld en in Hongaarse forint (HUF) is vrijgegeven en wordt terugbetaald, oneerlijk zijn.

Toepasselijke bepalingen

Unierecht

3

De dertiende overweging van richtlijn 93/13 luidt als volgt:

‘Overwegende dat de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten waarin bedingen van overeenkomsten met consumenten, direct of indirect, worden vastgesteld, worden geacht geen oneerlijke bedingen te bevatten; dat het bijgevolg niet nodig blijkt bedingen waarin dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen zijn overgenomen dan wel beginselen of bepalingen van internationale overeenkomsten waarbij de lidstaten of de [Europese Unie] partij zijn, aan de bepalingen van deze richtlijn te onderwerpen; dat in dat verband onder de term ‘dwingende wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen’ tevens de regels vallen die volgens de wet van toepassing zijn tussen de overeenkomstsluitende partijen wanneer er geen andere regeling is overeengekomen’.

4

In artikel 1, lid 2, van deze richtlijn is bepaald:

‘Contractuele bedingen waarin dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen of bepalingen of beginselen van internationale overeenkomsten waarbij de lidstaten of de [Unie] partij zijn, met name op het gebied van vervoer, zijn overgenomen, zijn niet aan deze richtlijn onderworpen.’

5

Artikel 3 van diezelfde richtlijn luidt als volgt:

‘1.: Een beding in een overeenkomst waarover niet afzonderlijk is onderhandeld, wordt als oneerlijk beschouwd indien het, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort.
2.: Een beding wordt steeds geacht niet het voorwerp van afzonderlijke onderhandeling te zijn geweest wanneer het, met name in het kader van een toetredingsovereenkomst, van tevoren is opgesteld en de consument dientengevolge geen invloed op de inhoud ervan heeft kunnen hebben.
: […]
3.: De bijlage bevat een indicatieve en niet uitputtende lijst van bedingen die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt.’

6

Artikel 4 van die richtlijn bepaalt:

‘1.: Onverminderd artikel 7 worden voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van een beding van een overeenkomst alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst of van een andere overeenkomst waarvan deze afhankelijk is, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten in aanmerking genomen, rekening houdend met de aard van de goederen of diensten waarop de overeenkomst betrekking heeft.
2.: De beoordeling van het oneerlijke karakter van bedingen heeft geen betrekking op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd.’

7

Artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 bepaalt:

‘De lidstaten bepalen dat oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen een verkoper en een consument onder de in het nationale recht geldende voorwaarden de consument niet binden en dat de overeenkomst voor de partijen bindend blijft indien de overeenkomst zonder de oneerlijke bedingen kan voortbestaan.’

8

Artikel 7, lid 1, van deze verordening is als volgt geformuleerd:

‘De lidstaten zien erop toe dat er in het belang van de consumenten alsmede van de concurrerende verkopers, doeltreffende en geschikte middelen bestaan om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers.’

9

De bijlage bij richtlijn 93/13 heeft als opschrift ‘In artikel 3, lid 3, bedoelde bedingen’ en bevat een punt 1, onder i), dat als volgt is geformuleerd:

‘Bedingen die tot doel of tot gevolg hebben:

[…]

i): op onweerlegbare wijze de instemming vast te stellen van de consument met bedingen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst’.

Hongaars recht

Wet op de kredietinstellingen

10

§ 203 van de hitelintézetekről és a pénzügyi vállalkozásokról szóló 1996. évi CXII. törvény (wet nr. CXII van 1996 betreffende financiële en kredietinstellingen; hierna ‘wet op de kredietinstellingen’) bepaalt:

‘1.: De financiële instelling moet zowel haar feitelijke klanten als haar potentiële klanten duidelijk en begrijpelijk informeren over de gebruiksvoorwaarden van de diensten die zij verleent alsmede over wijzigingen van deze voorwaarden. […]
: […]
6.: In geval van overeenkomsten met een niet-professionele klant waarbij een krediet wordt verstrekt in vreemde valuta of die een optierecht bevatten op de koop van onroerende zaken, moet de kredietinstelling de klant uitleggen welk risico hij loopt met de contractuele transactie, en bevestigt de klant met zijn handtekening dat hij op de hoogte is gebracht.’

Wet DH 1

11

§ 1, lid 1, van de Kúriának a pénzügyi intézmények fogyasztói kölcsönszerződéseire vonatkozó jogegységi határozatával kapcsolatos egyes kérdések rendezéséről szóló 2014. évi XXXVIII. törvény [wet nr. XXXVIII van 2014 tot regeling van bepaalde kwesties in verband met de beslissing die de Kúria (hoogste rechterlijke instantie, Hongarije) ter harmonisatie van de rechtspraak heeft getroffen met betrekking tot leningsovereenkomsten die kredietinstellingen met consumenten hebben gesloten; hierna: ‘wet DH1’], luidt als volgt:

‘Deze wet is van toepassing op leningsovereenkomsten die met consumenten zijn gesloten tussen 1 mei 2004 en de datum van inwerkingtreding van deze wet. Voor de toepassing van deze wet wordt onder de term ‘leningsovereenkomst die met een consument is gesloten’ verstaan elke krediet-, lenings- of leasingovereenkomst die is gebaseerd op vreemde valuta (gekoppeld aan of luidend in een vreemde valuta en terug te betalen in Hongaarse forint) of op de Hongaarse forint, en die is gesloten tussen een financiële instelling en een consument, wanneer daarin standaardbedingen met de in § 3, lid 1, of § 4, lid 1, beschreven inhoud zijn opgenomen of enig beding waarover niet individueel is onderhandeld met een dergelijke inhoud.’

12

§ 3, leden 1, 2 en 5, van die wet bepaalt:

‘1.: Bedingen in met consumenten gesloten leningsovereenkomsten — met uitzondering van bedingen waarover individueel is onderhandeld — op grond waarvan de financiële instelling voor de vrijgave van de middelen voor de aankoop van het goed of voor de leasing de aankoopkoers toepast, terwijl zij voor de aflossing de verkoopkoers of een andere soort koers toepast dan die welke voor de vrijgave van de middelen wordt gehanteerd, zijn nietig.
2.: In plaats van het krachtens lid 1 nietige beding — en onverminderd het bepaalde in lid 3 — wordt zowel voor de uitbetaling als voor de terugbetaling (van zowel de maandelijkse aflossingen als de kosten en vergoedingen die in vreemde valuta zijn gesteld) de officiële wisselkoers toegepast die door de Nationale Bank van Hongarije voor de betrokken vreemde valuta is vastgesteld.
: […]
5.: De financiële instelling moet de afrekening regelen met de consument overeenkomstig het bepaalde in een bijzondere wet.’

13

§ 4 van die wet bepaalt:

‘1.: In het kader van leningsovereenkomsten die met consumenten zijn gesloten en die eenzijdig kunnen worden gewijzigd, worden als oneerlijk beschouwd bedingen die de mogelijkheid bieden om de rente, de kosten en de vergoedingen eenzijdig te verhogen, met uitzondering van bedingen waarover individueel is onderhandeld […].
2.: Een beding zoals bedoeld in lid 1 is nietig indien de financiële instelling […] [g]een civiele procedure heeft ingeleid of indien de rechter het beroep heeft verworpen of de procedure heeft beëindigd, tenzij de contentieuze procedure […] met betrekking tot het beding kan worden ingesteld, maar dit niet is gebeurd, of deze procedure wel is ingesteld, maar de rechter het beding niet nietig heeft verklaard overeenkomstig lid 2a.
2a.: Een beding als bedoeld in lid 1 is nietig indien de rechter op grond van de bijzondere wet inzake de afrekening de nietigheid ervan heeft vastgesteld in het kader van een contentieuze procedure die door de toezichthoudende autoriteit in het algemeen belang is ingesteld.
3.: In de in lid 2 en lid 2a bedoelde gevallen moet de financiële instelling op de door de bijzondere wet vastgestelde wijze een afrekening met de consument opstellen.’

Wet DH 2

14

Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de Hongaarse wetgever, door de vaststelling van de Kúriának a pénzügyi intézmények fogyasztói kölcsönszerződéseire vonatkozó jogegységi határozatával kapcsolatos egyes kérdések rendezéséről szóló 2014. évi XXXVIII. törvényben rögzített elszámolás szabályairól és egyes egyéb rendelkezésekről szóló 2014. évi XL. törvény (wet nr. XL van 2014 betreffende de regels inzake afrekening die zijn vastgesteld in wet nr. XXXVIII van 2014 tot regeling van bepaalde kwesties in verband met de beslissing die de Kúria ter harmonisatie van de rechtspraak heeft getroffen met betrekking tot leningsovereenkomsten die kredietinstellingen met consumenten hebben gesloten, en betreffende verschillende andere bepalingen; hierna: ‘wet DH 2’), onder meer de kredietinstellingen heeft verplicht om de voordelen die zij ten onrechte op grond van oneerlijke bedingen ten nadele van de consument hadden verkregen, financieel te regulariseren door middel van een afrekening.

Wet DH 3

15

§ 3, lid 1, van de az egyes fogyasztói kölcsönszerződések devizanemének módosulásával és a kamatszabályokkal kapcsolatos kérdések rendezéséről szóló 2014. évi LXXVII. törvény (wet nr. LXXVII van 2014 tot regeling van diverse kwesties betreffende de wijziging van de valuta waarin bepaalde met consumenten gesloten leningsovereenkomsten luiden en houdende regels inzake interesten; hierna: ‘wet DH3’) bepaalt:

‘Met consumenten gesloten leningsovereenkomsten worden bij deze wet gewijzigd overeenkomstig de bepalingen van deze wet.’

16

In § 10 van die wet is het volgende bepaald:

‘De financiële instelling die crediteur is in het kader van een hypothecaire lening die in vreemde valuta luidt of daarop is gebaseerd, is verplicht om binnen de termijn waarover zij beschikt om een afrekening op te stellen overeenkomstig [wet DH2], de volledige uitstaande schuld die verschuldigd is krachtens of voortvloeit uit de met een consument gesloten hypothecaire lening die in vreemde valuta luidt of daarop is gebaseerd, en die dient te worden vastgesteld op basis van de overeenkomstig [wet DH2] te verrichten afrekening, met inbegrip van de in vreemde valuta luidende interesten, kosten en vergoedingen, om te zetten in een schuld in Hongaarse forint. Daarbij dient zij tussen de twee volgende waarden:

a): het gemiddelde van de wisselkoersen voor de betrokken vreemde valuta die door de Nationale Bank van Hongarije officieel zijn vastgesteld in de periode tussen 16 juni 2014 en 7 november 2014, of
b): de wisselkoers die door de Nationale Bank van Hongarije officieel is vastgesteld op 7 november 2014,

die te kiezen welke op het referentietijdstip het gunstigste is voor de consument.’

Hoofdgeding en prejudiciële vragen

17

Op 15 februari 2008 hebben de leningnemers bij ELLA Első Lakáshitel Kereskedelmi Bank Zrt., de rechtsvoorganger van de OTP Bank, een leningovereenkomst gesloten die in Zwitserse frank werd opgesteld maar in Hongaarse forint werd vrijgegeven en terugbetaald (hierna: ‘betrokken leningovereenkomst’). De lening, die werd gewaarborgd door een niet-accessoir pandrecht, werd in Zwitserse frank opgesteld tegen de wisselkoers van de dag. De leningsovereenkomst bevatte bedingen die voorzagen in een verschil tussen de voor de uitbetaling van de lening gehanteerde wisselkoers en de voor de terugbetaling ervan gehanteerde wisselkoers (de door OTP Bank en haar rechtsvoorganger gehanteerde aankoop- respectievelijk verkoopkoers) (hierna: ‘wisselkoersspread’), en voorts in een mogelijkheid voor de leningverstrekker om de overeenkomst eenzijdig te wijzigen op basis waarvan hij de rente, de kosten en de vergoedingen kon verhogen (hierna: ‘mogelijkheid tot eenzijdige wijziging’).

18

Punt 4.7.1. van de betrokken leningovereenkomst bepaalde het volgende: ‘De schuldenaar dient zijn in de valuta van de lening luidende betalingsverplichtingen na te komen door overmaking van de tegenwaarde in Hongaarse forint op de ‘kredietrekening’ […] die voor deze lening in de boeken van [OTP Bank] is geopend. De schuldenaar is verplicht uiterlijk op de vervaldag van de schuld te voldoen aan de betrokken betalingsverplichtingen, tegen de overeenkomstig de bepalingen van het reglement van orde bekendgemaakte verkoopkoers van de gebruikte munteenheid, door ervoor te zorgen dat de tegenwaarde in Hongaarse forint zich uiterlijk op de vervaldag op de hierboven bedoelde rekening bevindt. De schuldeiser rekent de in de vreemde valuta luidende betalingsverplichtingen van de schuldenaar om in Hongaarse forint tegen de in dit punt bedoelde koers op de vervaldag en schrijft dit bedrag af van de ‘kredietrekening’ in Hongaarse forint. […]’

19

Punt 10 van de betrokken leningovereenkomst, met als opschrift ‘Verklaring inzake de mededeling van het risico’, luidde als volgt:

‘Wat de risico's van de lening betreft, verklaart de leningnemer dat hij op de hoogte is van de hem door de leningverstrekker verschafte gedetailleerde informatie dienaangaande en deze begrijpt en dat hij zich bewust is van het risico van het aangaan van een lening in vreemde valuta, welk risico uitsluitend op hem rust. Met betrekking tot het wisselkoersrisico is hij zich er met name van bewust dat ingeval zich gedurende de looptijd van de overeenkomst schommelingen voordoen in de wisselkoers van de Hongaarse forint ten opzichte van de Zwitserse frank die ongunstig uitvallen (dat wil zeggen in geval van een daling van de wisselkoers van de Hongaarse forint ten opzichte van de wisselkoers op het tijdstip van de uitbetaling), het zelfs kan gebeuren dat de in Hongaarse forint te betalen tegenwaarde van de aflossingen, die zijn vastgesteld in vreemde valuta, aanzienlijk toeneemt. Door ondertekening van deze overeenkomst erkent de leningnemer ervan op de hoogte te zijn dat de economische gevolgen van dit risico volledig op hem rusten. Hij verklaart bovendien dat hij de mogelijke uit het wisselkoersrisico voortvloeiende gevolgen zorgvuldig heeft geëvalueerd en deze aanvaardt, na het risico te hebben afgewogen op basis van zijn financiële draagkracht en zijn economische situatie, alsmede dat hij tegenover de bank geen enkele aanspraak in verband met het wisselkoersrisico geldend kan maken.’

20

Op 16 mei 2013 hebben de leningnemers bij de Fővárosi Törvényszék (rechter voor de agglomeratie Boedapest, Hongarije) een vordering tot nietigverklaring van de leningovereenkomst in kwestie ingesteld, met name omdat zij de omvang van het wisselkoersrisico niet hadden kunnen inschatten, aangezien het relevante contractuele beding duidelijk noch begrijpelijk was geformuleerd.

21

Daarnaast heeft OTP Bank op 22 juli 2013 de overeenkomst opgezegd wegens wanprestatie van de leningnemers.

22

Volgens OTP Bank heeft haar rechtsvoorganger volledig voldaan aan zijn informatieverplichting met betrekking tot het wisselkoersrisico, overeenkomstig de verplichtingen waarin is voorzien bij § 203 van de wet op de kredietinstellingen.

23

De Fővárosi Törvényszék heeft de vordering van de leningnemers toegewezen bij beslissing van 11 maart 2016. Hij heeft ten eerste opgemerkt dat het sluiten van een leningsovereenkomst in vreemde valuta destijds gunstiger en minder duur was dan het sluiten van een in Hongaarse forint luidend contract. Ten tweede had OTP Bank, gelet op de sluimerende crisis, moeten weten dat het gebruik van de Zwitserse frank als vluchtvaluta aanzienlijke risico's met zich meebracht, maar zij heeft de leningnemers niet gewaarschuwd. Bovendien was het contractuele beding inzake het wisselkoersrisico niet duidelijk en begrijpelijk geformuleerd. Deze rechter heeft beslist om het saldo van de schuld van de leningnemers om te zetten in Hongaarse forint, alsof de betrokken leningovereenkomst in die munteenheid was opgesteld.

24

OTB Bank is tegen deze beslissing in beroep gegaan bij de verwijzende rechter, de Fővárosi Ítélőtábla (rechter in tweede aanleg Boedapest, Hongarije), waarbij zij aanvoerde dat de rechter in eerste aanleg geen rekening had gehouden met de bepalingen van het Hongaarse recht die in werking waren getreden nadat de leningnemers een proces hadden aangespannen, met name die van wet DH 2, en met de procedurele voorwaarden waarin deze voorzien, waaraan de consument als verzoekende partij in een procedure betreffende een in vreemde valuta luidende leningovereenkomst moet voldoen.

25

De leningnemers verzoeken daarentegen om bevestiging van de beslissing van de Fővárosi Törvényszék. Volgens hen merken artikel 3, lid 1, en artikel 4, lid 1, van wet DH 1 in beginsel alle bedingen die voorzien in een wisselkoersspread of in een mogelijkheid tot eenzijdige wijziging als oneerlijk aan, terwijl de andere contractuele bedingen, met name die welke betrekking hebben op de informatieverstrekking over wisselkoersrisico's, niet onder deze bepalingen vallen en van geval tot geval moeten worden beoordeeld.

26

De verwijzende rechter herinnert eraan dat wet DH 1 is aangenomen naar aanleiding van, ten eerste, beslissing nr. 2/2014 PJE van de Kúria (hoogste rechterlijke instantie, Hongarije) (Magyar Közlöny 2014/91., blz. 10975), die was gegeven in het belang van een uniforme uitlegging van civielrechtelijke bepalingen, en, ten tweede, het arrest van 30 april 2014, Kásler en Káslerné Rábai (C-26/13, EU:2014:282). Artikel 3, lid 1, van voormelde wet bepaalt dat bedingen in met consumenten gesloten leningsovereenkomsten die betrekking hebben op de wisselkoersspread en waarover niet afzonderlijk is onderhandeld, nietig zijn. Die wet schrijft voor dat een dergelijk beding met terugwerkende kracht wordt vervangen door een bepaling die voorziet in de toepassing van de officiële wisselkoers die door de Nationale Bank van Hongarije voor de betrokken valuta is vastgesteld.

27

Bovendien blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de Kúria in de in het vorige punt genoemde beslissing heeft geoordeeld als volgt: ‘Een beding in een met een consument gesloten, in vreemde valuta opgestelde leningsovereenkomst dat bepaalt dat het wisselkoersrisico onbeperkt op de consument rust — als tegenprestatie voor een gunstigere rentevoet — is een contractueel beding dat betrekking heeft op het eigenlijke voorwerp en waarvan het oneerlijke karakter in de regel niet kan worden onderzocht. Of een dergelijk beding oneerlijk is, kan alleen worden onderzocht en vastgesteld indien bij de sluiting van de overeenkomst, en rekening houdend met de bewoordingen van de overeenkomst en de van de financiële instelling ontvangen informatie, de inhoud ervan duidelijk noch begrijpelijk was voor een gemiddelde, normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende consument. Contractuele bedingen betreffende het wisselkoersrisico zijn oneerlijk, en de overeenkomst is bijgevolg geheel of gedeeltelijk ongeldig, wanneer de consument, wegens de inadequate informatie die hij van de financiële instelling heeft ontvangen, of wegens de vertraging in de ontvangst van die informatie, reden heeft om aan te nemen dat het wisselkoersrisico niet reëel is of dat het voor hem weinig gevolgen heeft.’

28

Vervolgens heeft de Hongaarse wetgever door de vaststelling van wet DH 2 kredietinstellingen verplicht de bedragen die ten onrechte waren ontvangen op basis van de in de artikelen 3 en 4 van wet DH 1 bedoelde oneerlijke bedingen, te regulariseren door middel van een afrekening. In wet DH 3 was bepaald dat de betrokken leningen definitief in Hongaarse forint zouden worden omgezet tegen de in artikel 10 van deze wet bedoelde wisselkoers, teneinde wisselkoersrisico's in de toekomst uit te sluiten.

29

De verwijzende rechter merkt op dat de Hongaarse wetgever met de vaststelling van wetten zoals wet DH 1 en wet DH 3 heeft getracht een oplossing te vinden voor het probleem dat voortvloeide uit het sluiten van een enorm aantal in vreemde valuta luidende leningsovereenkomsten, met name door een einde te maken aan de wisselkoersspread en door de toepassing van de door de Hongaarse nationale bank vastgestelde wisselkoers op te leggen. De verwijzende rechter wijst evenwel erop dat deze laatste koers weliswaar gunstiger is voor de consument dan die welke in de leningsovereenkomst is vastgesteld, maar dat dit niet wegneemt dat het risico van schommelingen van de wisselkoers van de vreemde valuta ten opzichte van de munt waarin de lening wordt terugbetaald — in geval van een stijging van deze valuta of een daling van de nationale valuta — nog altijd door de leningnemer wordt gedragen.

30

Een dergelijke vervanging van contractuele bedingen door bepalingen van nationaal recht zou er volgens de verwijzende rechter echter toe kunnen leiden dat deze clausules niet langer binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 vallen, aangezien het niet gaat om ‘bedingen in overeenkomsten waarover niet afzonderlijk is onderhandeld’ in de zin van deze richtlijn. Zouden deze clausules als ‘contractuele bedingen’ in de zin van deze richtlijn moeten worden aangemerkt, dan zou de clausule betreffende het wisselkoersrisico onder de uitsluiting van artikel 1, lid 2, van deze richtlijn kunnen vallen, aangezien er sprake zou kunnen zijn van een contractueel beding waarin ‘dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen’ in de zin van deze bepaling zijn overgenomen, en zou zij dus niet onder de bepalingen van richtlijn 93/13 vallen.

31

De verwijzende rechter merkt op dat wanneer de uitsluiting van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 in casu niet van toepassing zou zijn, hij dient te beoordelen of het beding betreffende het wisselkoersrisico duidelijk en begrijpelijk is geformuleerd, aangezien de kredietnemers slechts algemene informatie over het wisselkoersrisico zouden hebben ontvangen.

32

In dit verband vraagt de verwijzende rechter zich af of bij het onderzoek van dit beding ook rekening mag worden gehouden met andere eventueel oneerlijke bedingen, zoals deze in de overeenkomst waren opgenomen op het moment waarop deze is gesloten, zelfs indien deze bedingen op een later tijdstip nietig zijn verklaard en in voorkomend geval krachtens bepalingen van nationaal recht zijn vervangen.

33

Wat ten slotte het ambtshalve aanvoeren van oneerlijke bedingen door de nationale rechter betreft, stelt de verwijzende rechter dat de Kúria de rechtspraak van het Hof heeft geïnterpreteerd, door, zoals ook het Hof dit heeft gedaan, rekening te houden met de eerbiediging van het lijdelijkheidsbeginsel, volgens hetwelk over een geding wordt beslist op basis van de feiten en de vorderingen die de partijen hebben aangevoerd, uitgaande van de vordering die is ingesteld. De verwijzende rechter vraagt zich dan ook af of hij mag — of zelfs moet — toetsen of bedingen waarop de consument zich in zijn hoedanigheid van verzoekende partij niet heeft beroepen ter ondersteuning van zijn vordering, eventueel oneerlijk zijn.

34

In die omstandigheden heeft de Fővárosi Ítélőtábla de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

‘1): Dient een contractueel beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt en dat wegens de opheffing van een oneerlijk beding dat voorzag in een verschil inkoop/verkoopkoers (‘bid-ask spread’) en in de verplichting om het overeenkomstige wisselkoersrisico te dragen, met werking ex tunc deel is gaan uitmaken van de overeenkomst als consequentie van het optreden van de wetgever na gedingen over de ongeldigheid die een groot aantal overeenkomsten raakte, te worden aangemerkt als een beding waarover niet individueel is onderhandeld in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 en dat derhalve binnen de werkingssfeer van deze richtlijn valt?
2): Indien het beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt, binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt, moet de uitsluitingsregel van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 dan in die zin worden uitgelegd dat deze ook ziet op een contractueel beding dat overeenkomt met dwingende wettelijke bepalingen in de zin van punt 26 van het arrest [van 21 maart 2013, RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2013:180)], die zijn vastgesteld of in werking zijn getreden na de sluiting van de overeenkomst? Valt onder de uitsluitingsregel ook een beding dat met werking ex tunc deel van de overeenkomst is gaan uitmaken na de sluiting ervan, als consequentie van een dwingend wettelijk voorschrift waarbij de ongeldigheid als gevolg van het oneerlijke karakter van een beding, dat de uitvoering van de overeenkomst onmogelijk maakte, wordt verholpen?
3): Indien, volgens de antwoorden op de voorgaande vragen, het oneerlijke karakter van het beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt, kan worden getoetst, moet het vereiste van een duidelijke en begrijpelijke formulering als bedoeld in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 dan in die zin worden uitgelegd dat aan dit vereiste ook is voldaan wanneer aan de wettelijk vastgelegde en noodzakelijkerwijs algemeen geformuleerde informatieverplichting wordt voldaan op de wijze als uiteengezet in de feiten van het onderhavige geval, of moet ook informatie worden meegedeeld over het risico voor de consument waarvan de financiële instelling op de hoogte is of waartoe deze toegang zou kunnen hebben op het tijdstip waarop de overeenkomst wordt gesloten?
4): Is het uit het oogpunt van het vereiste van duidelijkheid en de transparantie en gelet op het bepaalde in punt 1, onder i), van de bijlage bij richtlijn 93/13, voor de uitlegging van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13 relevant dat op het tijdstip van sluiting van de overeenkomst bedingen betreffende de mogelijkheid tot eenzijdige wijziging en de wisselkoersspread — die later oneerlijk blijken te zijn — in de overeenkomst waren opgenomen samen met het beding betreffende de aanvaarding van het wisselkoersrisico, zodat als cumulatief gevolg van deze bedingen de consument in werkelijkheid in het geheel niet kon voorzien hoe de betalingsverplichtingen en het schommelingsmechanisme ervan zich naderhand zouden ontwikkelen? Of dient met de naderhand oneerlijk verklaarde contractuele bedingen geen rekening te worden gehouden bij de toetsing of het beding dat het wisselkoersrisico vastlegt, oneerlijk is?
5): Indien de nationale rechter verklaart dat het beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt, oneerlijk is, is hij dan verplicht om bij het bepalen van de rechtsgevolgen overeenkomstig de bepalingen van het nationale recht, ambtshalve en met inachtneming van het recht van hoor en wederhoor van de partijen in een procedure op tegenspraak, rekening te houden met het oneerlijke karakter van andere contractuele bedingen die door de verzoekers in hun beroep niet zijn aangevoerd? Vindt het beginsel van ambtshalve toetsing overeenkomstig de rechtspraak van het Hof ook toepassing indien de verzoeker consument is, of sluit het lijdelijkheidsbeginsel, rekening gehouden met de rol die het aanvullende recht in de gehele procedure inneemt, en met de bijzonderheden van de procedure, in dat geval ambtshalve toetsing uit?’

Beantwoording van de prejudiciële vragen

Ontvankelijkheid van de prejudiciële vragen

35

OTP Bank stelt dat de eerste tot en met de vierde vraag niet-ontvankelijk zijn, in wezen omdat zij hypothetisch van aard zijn en dat de verlangde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met de feiten of het voorwerp van het hoofdgeding. Volgens OTP Bank is de verwijzende rechter uitgegaan van de onjuiste veronderstelling dat wet DH 1 en wet DH 3 tot gevolg hadden dat het wisselkoersrisico bij in vreemde valuta luidende leningsovereenkomsten bij de consumenten werd gelegd. Deze wetten en de beslissingen van de Kúria, met name diens beslissing nr. 2/2014 PJE, hebben volgens haar immers niet tot gevolg gehad dat in de bestaande contracten reeds opgenomen bedingen betreffende het wisselkoersrisico ex tunc zijn gewijzigd. De Kúria zou aldus hebben geoordeeld dat het aan de nationale rechter staat om overeenkomstig artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 voor elk beding dat hem ter beoordeling wordt voorgelegd te beoordelen of het duidelijk en begrijpelijk is geformuleerd. De bepalingen van wet DH 1 en wet DH 3 hebben de inhoud van deze beslissing van de Kúria niet gewijzigd.

36

Wat de vijfde vraag betreft, betoogt OTP Bank dat het Hof reeds heeft geoordeeld dat de nationale rechter krachtens artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 ambtshalve moet onderzoeken of een contractueel beding oneerlijk is. Aangezien de partijen het over dit aspect eens zijn, zou er geen verband bestaan met de realiteit van het geding.

37

Om te beginnen zij eraan herinnerd dat er volgens vaste rechtspraak van het Hof een vermoeden van relevantie rust op de vragen betreffende de uitlegging van het Unierecht die de nationale rechter heeft gesteld binnen het onder zijn eigen verantwoordelijkheid geschetste wettelijke en feitelijke kader, ten aanzien waarvan het niet aan het Hof is de juistheid te onderzoeken. Het Hof kan slechts weigeren uitspraak te doen op een verzoek van een nationale rechter wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk hypothetisch van aard is of wanneer het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die noodzakelijk zijn om een zinvol antwoord te geven op de gestelde vragen (zie in die zin arrest van 17 april 2018, Krüsemann e.a., C-195/17, C-197/17–C-203/17, C-226/17, C-228/17, C-254/17, C-274/17, C-275/17, C-278/17–C-286/17 en C-290/17–C-292/17, EU:C:2018:258, punt 24 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

38

Wat de stelling van OTP Bank betreft, dat wet DH 1 en wet DH 3 de situatie van de consument met betrekking tot het wisselkoersrisico niet wijzigen en dat de vragen bijgevolg hypothetisch van aard zijn, dient te worden opgemerkt dat de verwijzende rechter in wezen uiteenzet dat de vaststelling van die wetten op zijn minst een zekere weerslag heeft op dat risico.

39

Het is juist dat uit de aan het Hof voorgelegde gegevens, waaronder ook de verwijzingsbeslissing zelf, blijkt dat het bestaan van een dergelijk risico uit de aard zelf van de overeenkomst voortvloeit, welke aard in casu met name tot uiting komt in punt 4.7.1 van de betrokken leningovereenkomst, volgens hetwelk de schuldenaar zijn in de valuta van de lening luidende betalingsverplichtingen dient na te komen door overmaking van de tegenwaarde in Hongaarse forint, berekend op basis van de op de vervaldag geldende verkoopkoers van de valuta.

40

Volgens de verwijzende rechter hebben artikel 3, lid 2, van wet DH 1, op grond waarvan het nietige beding inzake de wisselkoersspread wordt vervangen door een bepaling die voorziet in de toepassing van de officiële wisselkoers die de Hongaarse centrale bank voor de valuta in kwestie heeft vastgesteld, en artikel 10 van wet DH 3, dat bepaalt dat in buitenlandse valuta luidende leningsovereenkomsten van rechtswege worden omgezet overeenkomsten in Hongaarse forint, waarbij de wisselkoers bij deze omzetting wordt vastgesteld op basis van een gemiddelde, nog steeds tot gevolg dat het wisselkoersrisico in de praktijk op de consument blijft rusten.

41

Het in punt 37 van het onderhavige arrest vermelde vermoeden van relevantie kan evenwel niet worden weerlegd door de omstandigheid alleen dat een van de partijen in het hoofdgeding de uitlegging van de bepalingen van nationaal recht door de verwijzende rechter, en dus de relevantie van de prejudiciële vragen voor de beslechting van het hoofdgeding, betwist. De nationale rechter is immers bij uitsluiting bevoegd de feiten van het hoofdgeding vast te stellen en te beoordelen, alsook om het nationale recht uit te leggen en toe te passen (arrest van 8 juni 2016, Hünnebeck, C-479/14, EU:C:2016:412, punt 36 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

42

Wat de vijfde vraag betreft, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de rechtspraak van het Hof betreffende de verplichting voor de nationale rechter om in bepaalde omstandigheden ambtshalve middelen op te werpen die niet door de partijen bij hem zijn aangevoerd, ook van toepassing is in een zaak als die in het hoofdgeding, waarin de consument niet de verwerende partij is, maar de verzoekende partij.

43

In dit verband volstaat het eraan te herinneren dat het, zelfs wanneer de rechtsvraag in kwestie reeds in de rechtspraak van het Hof is opgelost, de nationale rechterlijke instanties volledig vrij blijft staan om zich tot het Hof te wenden indien zij dit wenselijk achten, zonder dat de omstandigheid dat de bepalingen waarvan om uitlegging wordt gevraagd, reeds door het Hof zijn uitgelegd, eraan in de weg staat dat het Hof opnieuw uitspraak (arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:2017:703, punt 21 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

44

In casu blijkt niet duidelijk dat de gevraagde uitlegging geen verband houdt met de feiten of het voorwerp van het hoofdgeding, dat het vraagstuk hypothetisch van aard is, of dat het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die voor hem noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen.

45

De prejudiciële vragen zijn derhalve ontvankelijk.

Eerste vraag

46

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het begrip ‘beding waarover niet afzonderlijk is onderhandeld’ in artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het ook ziet op een contractueel beding dat is gewijzigd door een dwingende nationale wettelijke bepaling, zoals artikel 3, lid 2, van wet DH 1, juncto artikel 10 van wet DH 3, die na de sluiting van een leningovereenkomst met een consument is vastgesteld ter vervanging van een nietig beding in deze overeenkomst, en de toepassing oplegt van een door de Nationale Bank vastgestelde wisselkoers bij de berekening van het uitstaande bedrag van de lening.

47

Volgens artikel 3, lid 2, van die richtlijn wordt een beding steeds geacht niet het voorwerp van afzonderlijke onderhandeling te zijn geweest wanneer het van tevoren is opgesteld en de consument dientengevolge geen invloed op de inhoud ervan heeft kunnen hebben.

48

Aangezien de in het hoofdgeding aan de orde zijnde bedingen door de nationale wetgever zijn opgelegd, is het in casu duidelijk dat de partijen bij de overeenkomst niet afzonderlijk over deze bedingen hebben onderhandeld.

49

Derhalve moet op de eerste vraag worden geantwoord dat het begrip ‘beding waarover niet afzonderlijk is onderhandeld’ in artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het ook ziet op een contractueel beding dat is gewijzigd door een dwingende nationale wettelijke bepaling die na de sluiting van een overeenkomst met een consument is vastgesteld ter vervanging van een nietig beding in deze overeenkomst.

Tweede vraag

50

Om te beginnen zij erop gewezen dat — zoals reeds in punt 39 van dit arrest is opgemerkt en blijkt uit het aan het Hof overgelegde dossier — het bestaan van een wisselkoersrisico in casu voortvloeit uit de aard zelf van de betrokken leningovereenkomst, in het bijzonder uit punt 4.7.1. Volgens de verwijzende rechter is het voortbestaan van dit wisselkoersrisico echter ook, althans gedeeltelijk, het gevolg van de toepassing van artikel 3, lid 2, van wet DH 1, gelezen in samenhang met artikel 10 van wet DH 3, doordat deze bepalingen van nationaal recht een wijziging van rechtswege van de lopende contracten met zich brengen, waarbij de wisselkoers van de valuta waarin de leningovereenkomst was opgesteld, werd vervangen door een door de Nationale Bank van Hongarije vastgestelde officiële wisselkoers.

51

Bijgevolg wenst de verwijzende rechter met zijn tweede vraag in wezen te vernemen of artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat de werkingssfeer van deze richtlijn zich uitstrekt tot bedingen die zijn gewijzigd uit hoofde van dwingende nationale wettelijke bepalingen die na de sluiting van een leningovereenkomst met een consument zijn vastgesteld ter vervanging van een nietig beding in deze overeenkomst, en de toepassing opleggen van een door de Nationale Bank vastgestelde wisselkoers voor de berekening van het uitstaande bedrag van de lening, waarbij de consument echter het wisselkoersrisico blijft dragen indien de nationale valuta in waarde vermindert ten opzichte van de vreemde valuta waarin de lening is aangegaan.

52

Er zij aan herinnerd dat in artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13, waarin wordt verwezen naar bedingen waarin dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen zijn overgenomen, voorziet in een uitsluiting van de werkingssfeer van de richtlijn. Het Hof heeft reeds geoordeeld dat voor die uitsluiting twee voorwaarden moeten zijn vervuld. Ten eerste moet in het contractuele beding een wettelijke of bestuursrechtelijke bepaling zijn overgenomen en ten tweede moet het daarbij om een dwingende bepaling gaan (zie in die zin arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punten 27 en 28 en de aldaar aangehaalde rechtspraak).

53

Deze uitsluiting van de toepassing van de regeling van richtlijn 93/13 vindt haar rechtvaardiging in het feit dat in beginsel rechtmatig mag worden vermoed dat de nationale wetgever een evenwicht tussen alle rechten en plichten van de partijen bij bepaalde overeenkomsten tot stand heeft gebracht (zie in die zin arrest van 21 maart 2013, RWE Vertrieb, C-92/11, EU:C:2013:180, punt 28).

54

Het Hof heeft echter ook geoordeeld dat de nationale rechter rekening moet houden met het feit dat — gelet op met name het doel van die richtlijn, namelijk de consument beschermen tegen oneerlijke bedingen in een tussen hem en een verkoper gesloten overeenkomst — de in artikel 1, lid 2, van die richtlijn vastgestelde uitzondering strikt moet worden uitgelegd (zie in die zin arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

55

Wat in het bijzonder die doelstelling en de algemene opzet van richtlijn 93/13 betreft, verplicht deze richtlijn, gelet op de aard en het gewicht van het openbare belang waarop de aan de consument geboden bescherming berust, de lidstaten, ten eerste, krachtens artikel 6, lid 1, van deze richtlijn te bepalen dat ‘oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen een verkoper en een consument […] de consument niet binden’, en, ten tweede, zoals volgt uit artikel 7, lid 1, ervan, in doeltreffende en geschikte middelen te voorzien ‘om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers’ (zie in die zin arrest van 21 april 2016, Radlinger en Radlingerová, C-377/14, EU:C:2016:283, punt 98 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

56

Wat meer in het bijzonder artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 betreft, heeft het Hof reeds geoordeeld dat deze bepaling weliswaar voorschrijft dat de lidstaten moeten bepalen dat oneerlijke bedingen ‘onder de in het nationale recht geldende voorwaarden’ de consument niet binden, maar dat dit niet wegneemt dat het door het nationale recht geboden regelingskader voor de door richtlijn 93/13 aan consumenten geboden bescherming, de omvang en bijgevolg de inhoud van deze bescherming niet mag wijzigen (zie in die zin arrest van 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980, punten 64 en 65).

57

In casu staat vast dat artikel 3 van wet DH 1 en artikel 10 van wet DH 3 zijn vastgesteld na het sluiten van in vreemde valuta luidende leningsovereenkomsten, en dat de nationale wetgever van mening was dat het doorgaans in die overeenkomsten opgenomen beding inzake de wisselkoersspread oneerlijk was en in die context had besloten de overeenkomstig de contractuele voorwaarden vastgestelde wisselkoers te vervangen door een door de Nationale Bank van Hongarije vastgestelde wisselkoers.

58

Uit de gegevens waarover het Hof beschikt, blijkt dat deze wetten zijn vastgesteld in een bijzondere context, aangezien zij zijn gebaseerd op besluit nr. 2/2014 PJE van de Kúria ter harmonisatie van de rechtspraak, waarin deze rechter uitspraak heeft gedaan over het oneerlijke karakter of het vermoeden van oneerlijke karakter van bedingen betreffende de wisselkoersspread en de mogelijkheid tot eenzijdige wijziging in krediet- of leningsovereenkomsten die in vreemde valuta luiden en met consumenten zijn gesloten.

59

Blijkens de verwijzingsbeslissing zijn zowel voormelde beslissing van de Kúria als wet DH 1 gebaseerd op het arrest van 30 april 2014, Kásler en Káslerné Rábai (C-26/13, EU:C:2014:282).

60

In punt 82 van dat arrest overwoog het Hof dat in bepaalde omstandigheden de vervanging van een oneerlijk beding door een nationale bepaling van aanvullend recht strookt met de doelstelling van artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13, aangezien die bepaling volgens vaste rechtspraak beoogt het in de overeenkomst vastgelegde formele evenwicht tussen de rechten en de verplichtingen van de contractpartijen te vervangen door een reëel evenwicht dat de gelijkheid tussen die partijen herstelt, en niet alle overeenkomsten met oneerlijke bedingen nietig te verklaren.

61

Zou de nationale rechter een oneerlijk beding, zonder hetwelk de betrokken overeenkomst niet zou kunnen voortbestaan, niet mogen vervangen door een nationale bepaling van aanvullend recht, dan zou hij immers verplicht zijn om de overeenkomst in zijn geheel nietig te verklaren. Daardoor zou de consument kunnen worden geconfronteerd met uiterst nadelige consequenties, aangezien een dergelijke nietigverklaring in beginsel tot gevolg heeft dat het nog verschuldigde bedrag van de lening onmiddellijk opeisbaar wordt, hetgeen de financiële mogelijkheden van de consument zou kunnen overstijgen en daardoor eerder de belangen van de consument zou schaden dan die van de kredietverlener, die er bijgevolg niet van zou worden weerhouden dergelijke bedingen in de door hem voorgestelde overeenkomsten op te nemen (zie in die zin arrest van 30 april 2014, Kásler en Káslerné Rábai, C-26/13, EU:C:2014:282, punten 83 en 84).

62

Wat het hoofdgeding betreft, blijkt uit de gegevens waarover het Hof beschikt dat de nationale wetgever, door ingevolge artikel 3, lid 2, van wet DH 1 en artikel 10 van wet DH 3 het beding betreffende de wisselkoersspread te vervangen door een beding dat bepaalt dat de op de vervaldag geldende wisselkoers van de Hongaarse Nationale Bank tussen de partijen bij de overeenkomst van toepassing is, bepaalde voorwaarden heeft willen vaststellen met betrekking tot de verplichtingen die in dergelijke leningsovereenkomsten zijn opgenomen.

63

Dienaangaande heeft het Hof reeds geoordeeld dat artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 in die zin moet worden uitgelegd dat deze richtlijn niet van toepassing is op de bedingen in een overeenkomst tussen een verkoper en een consument die worden bepaald door een nationale wettelijke regeling (zie in die zin beschikking van 7 december 2017, Woonhaven Antwerpen, C-446/17, niet gepubliceerd, EU:C:2017:954, punt 31).

64

Hieruit volgt dat contractuele bedingen, zoals die waarnaar in punt 62 van dit arrest wordt verwezen, waarin dwingende wettelijke bepalingen zijn overgenomen, niet binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 kunnen vallen.

65

Dat betekent echter niet dat een andere contractuele beding, zoals dat met betrekking tot het wisselkoersrisico, eveneens volledig van de werkingssfeer toepassingsgebied van deze richtlijn is uitgesloten en derhalve niet in het licht daarvan kan worden onderzocht.

66

Zoals in punt 54 van dit arrest is gememoreerd, moet artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 immers strikt worden uitgelegd. Het feit dat bepaalde bedingen waarin wettelijke bepalingen zijn overgenomen, buiten de werkingssfeer van deze richtlijn vallen, betekent dus niet dat de geldigheid van andere bedingen in dezelfde overeenkomst waarop geen wettelijke bepalingen betrekking hebben, niet door de nationale rechter in het licht van die richtlijn kan worden getoetst.

67

In het onderhavige geval blijkt uit het aan het Hof overgelegde dossier dat de wijzigingen die voortvloeien uit artikel 3, lid 2, van wet DH 1 en artikel 10 van wet DH 3, niet tot doel hadden de gehele kwestie van het wisselkoersrisico te regelen voor de periode tussen de sluiting van de betrokken leningovereenkomst en de omzetting ervan in Hongaarse forint uit hoofde van wet DH 3.

68

Met betrekking tot de contractuele bedingen die het wisselkoersrisico betreffen en niet door deze wetswijzigingen worden bestreken, volgt uit de rechtspraak van het Hof dat dergelijke bedingen binnen de werkingssfeer van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 vallen en enkel aan de beoordeling van hun oneerlijke karakter ontsnappen voor zover de bevoegde nationale rechter, na een beoordeling per geval, oordeelt dat zij door de verkoper duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd (arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punt 43).

69

Bovendien staat het feit dat de voorwaarden met betrekking tot de wisselkoersspread aldus krachtens artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 van de werkingssfeer van deze richtlijn zijn uitgesloten, niet eraan in de weg dat de vereisten die voortvloeien uit artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van deze richtlijn en uit de rechtspraak van het Hof, zoals deze met name is gememoreerd in de punten 32 tot en met 34 van het arrest van 31 mei 2018 in de zaak Sziber (C-483/16, EU:C:2018:367), van toepassing blijven op alle andere onder deze richtlijn vallende aangelegenheden en met name op de procedureregels waarmee de eerbiediging van de rechten die natuurlijke personen aan die richtlijn ontlenen kan worden gewaarborgd.

70

Gelet op een en ander moet op de tweede vraag worden geantwoord dat artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat de werkingssfeer van deze richtlijn zich niet uitstrekt tot bedingen waarin dwingende nationale wettelijke bepalingen zijn overgenomen, die na de sluiting van een leningovereenkomst met een consument zijn ingevoegd ter vervanging van een nietig beding in deze overeenkomst, en de toepassing opleggen van een door de Nationale Bank vastgestelde wisselkoers. Een beding betreffende het wisselkoersrisico als dat in het hoofdgeding, is evenwel niet op grond van die bepaling van de werkingssfeer van de richtlijn uitgesloten.

Derde vraag

71

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het vereiste dat contractuele bedingen duidelijk en begrijpelijk moeten zijn geformuleerd, inhoudt dat de kredietinstelling gedetailleerde informatie over het wisselkoersrisico moet verstrekken, waaronder een analyse van de risico's op het gebied van de mogelijke economische gevolgen van een waardevermindering van de nationale valuta ten opzichte van de vreemde valuta waarin de lening is aangegaan.

72

Dienaangaande staat het weliswaar uitsluitend aan de verwijzende rechter om zich in het licht van de omstandigheden van het betrokken geval uit te spreken over de kwalificatie van bedingen, maar dat neemt niet weg dat het Hof bevoegd is om op basis van de bepalingen van richtlijn 93/13, in casu artikel 4, lid 2, de criteria aan te duiden die de nationale rechter kan of moet toepassen wanneer hij contractuele bedingen aan deze bepalingen toetst (arrest van 23 april 2015, Van Hove, C-96/14, EU:C:2015:262, point 28 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

73

In dit verband volgt, in de context van in vreemde valuta luidende leningsovereenkomsten, uit de rechtspraak van het Hof dat artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het feit dat bedingen van overeenkomsten formeel en grammaticaal begrijpelijk zijn niet volstaat om te voldoen aan het vereiste dat deze bedingen duidelijk en begrijpelijk moeten zijn, (zie in die zin arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punt 44 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

74

Met betrekking tot leningen in vreemde valuta als aan de orde in het hoofdgeding moet worden benadrukt dat, zoals het Europees Comité voor systeemrisico's in herinnering heeft gebracht in zijn aanbeveling ESRB/2011/1 van 21 september 2011 inzake kredietverlening in vreemde valuta (PB 2011, C 342, blz. 1), financiële instellingen kredietnemers voldoende informatie moeten verschaffen die hen in staat stelt goed geïnformeerde en prudente beslissingen te nemen en die ten minste het effect op periodieke betalingen omvat van een scherpe waardevermindering van het wettig betaalmiddel van de lidstaat waar een kredietnemer is gevestigd, en van een toename van de buitenlandse rentevoet (Aanbeveling A — Risicobewustzijn van kredietnemers, punt 1) (arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punt 49).

75

Meer in het bijzonder moet de leningnemer duidelijk worden geïnformeerd over het feit dat hij zich met de ondertekening van een in vreemde valuta luidende kredietovereenkomst blootstelt aan een wisselkoersrisico dat mogelijkerwijs economisch gezien een zware last kan worden in geval dat de waarde van de valuta waarin hij zijn inkomsten ontvangt, daalt ten opzichte van de vreemde valuta waarin de lening is aangegaan. Voorts moet de verkoper, in casu de bankinstelling, uitleg geven over de mogelijke wisselkoersschommelingen en de risico's die inherent zijn aan het aangaan van een lening in vreemde valuta (zie in die zin arrest van 20 september 2017, Andriciuc e.a., C-186/16, EU:C:2017:703, punt 50).

76

Ten slotte, zoals in de twintigste overweging van richtlijn 93/13 wordt verduidelijkt, dient de consument daadwerkelijk de gelegenheid te hebben om kennis te nemen van alle bedingen van de overeenkomst. Voor een consument is het immers van wezenlijk belang dat hij, vóór sluiting van de overeenkomst, tijdig informatie ontvangt over de contractvoorwaarden en de gevolgen van de sluiting van de overeenkomst, om te beslissen of hij wenst contractueel gebonden te zijn aan een verkoper door de voorwaarden te aanvaarden die de laatstgenoemde tevoren heeft vastgelegd (zie in die zin arrest van 30 april 2014, Kásler en Káslerné Rábai, C-26/13, EU:C:2014:282, punt 70 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

77

In casu staat het, gelet op het voorgaande, aan de verwijzende rechter om met name rekening te houden met de aanwezigheid in de in geding zijnde leningovereenkomst van punt 10 daarvan, met als opschrift ‘Verklaring inzake de mededeling van het risico’, waarvan de bewoordingen in punt 19 van dit arrest zijn weergegeven, gelezen in samenhang met eventuele aanvullende informatie die vóór de sluiting van die overeenkomst is verstrekt. Wat dit laatste betreft, blijkt uit de aan het Hof voorgelegde gegevens dat de leningnemers onder meer een formulier met aanvullende informatie over het wisselkoersrisico hebben ontvangen, dat concrete voorbeelden bevat van de berekening van het risico in geval van een waardevermindering van de Hongaarse forint ten opzichte van de Zwitserse frank, hetgeen de nationale rechter niettemin dient te verifiëren.

78

Gelet op een en ander moet op de derde vraag worden geantwoord dat artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat financiële instellingen op grond van het vereiste dat een contractueel beding duidelijk en begrijpelijk moet zijn geformuleerd verplicht zijn leningnemers voldoende informatie te verstrekken om hen in staat te stellen goed geïnformeerde en prudente beslissingen te nemen. In dat verband betekent dat vereiste dat een beding betreffende het wisselkoersrisico voor de consument formeel en grammaticaal begrijpelijk moet zijn, maar ook wat de praktische reikwijdte ervan betreft, zodat een gemiddelde, normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende consument niet alleen zich ervan bewust kan zijn dat de binnenlandse valuta in waarde kan verminderen ten opzichte van de vreemde valuta waarin de lening is opgesteld, maar ook de potentieel aanzienlijke economische gevolgen van een dergelijke beding voor zijn financiële verplichtingen kan beoordelen.

Vierde vraag

79

Met zijn vierde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 4 van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat bij de beoordeling of de contractuele bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn, alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten, in aanmerking moeten worden genomen, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst, ook al heeft de nationale wetgever een aantal van die bedingen op een later tijdstip oneerlijk of vermoedelijk oneerlijk en bijgevolg nietig verklaard.

80

Uit de bewoordingen van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13 volgt dat, wanneer het betrokken beding betrekking heeft op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, bij de beoordeling of dit beding duidelijk en begrijpelijk is geformuleerd in de zin van artikel 4, lid 2, van die richtlijn, met name rekening moet worden gehouden met alle bedingen van de overeenkomst die daarin bij de sluiting ervan waren opgenomen, aangezien de consument op dat moment beslist of hij wenst contractueel gebonden te zijn aan een verkoper door de voorwaarden te aanvaarden die de laatstgenoemde tevoren heeft vastgelegd.

81

Voor het hoofdgeding volgt hieruit dat de latere inwerkingtreding van wet DH 1, wet DH 2 en wet DH 3, voor zover daarbij bepaalde bedingen van de betrokken leningovereenkomst dwingend en ex tunc zijn gewijzigd, geen omstandigheid is waarmee de verwijzende rechter rekening dient te houden bij de beoordeling van het transparante karakter van het beding betreffende het wisselkoersrisico.

82

Hieruit volgt dat de verwijzende rechter rekening dient te houden met alle omstandigheden van het hoofdgeding zoals die bestonden op het moment waarop de overeenkomst is gesloten.

83

Bijgevolg moet op de vierde vraag worden geantwoord dat artikel 4 van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat bij de beoordeling of de contractuele bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn, alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten, in aanmerking moeten worden genomen, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst, ook al heeft de nationale wetgever een aantal van die bedingen op een later tijdstip oneerlijk of vermoedelijk oneerlijk en bijgevolg nietig verklaard.

Vijfde vraag

84

Met zijn vijfde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat het aan de nationale rechter staat om ambtshalve — in plaats van de consument in zijn hoedanigheid van verzoekende partij — aan te voeren dat bedingen van een door hem met een verkoper gesloten overeenkomst oneerlijk zijn.

85

Volgens artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 bepalen de lidstaten dat oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen een verkoper en een consument onder de in het nationale recht geldende voorwaarden de consument niet binden en dat de overeenkomst voor de partijen bindend blijft indien de overeenkomst zonder de oneerlijke bedingen kan voortbestaan.

86

Voorts blijkt uit artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13, gelezen in samenhang met de vierentwintigste overweging ervan, dat de lidstaten erop moeten toezien dat de gerechtelijke en administratieve instanties over doeltreffende en geschikte middelen beschikken om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers. Dienaangaande heeft het Hof herinnerd aan de aard en het gewicht van het openbaar belang waarop de aan de consument — die zich tegenover de verkoper in een zwakke positie bevindt — verschafte bescherming berust (arrest van 31 mei 2018, Sziber, C-483/16, EU:C:2018:367, punt 33 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

87

Er zij aan herinnerd dat, gelet op het voorgaande, de nationale rechter ambtshalve moet beoordelen of een contractueel beding dat binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt, oneerlijk is, en aldus het gebrek aan evenwicht tussen de consument en de verkoper moet compenseren zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt (zie in die zin arrest van 26 januari 2017, Banco Primus, C-421/14, EU:C:2017:60, point 43 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

88

Deze op de nationale rechter rustende verplichting werd noodzakelijk geacht om de consument een daadwerkelijke bescherming te verzekeren, met name gezien het niet te onderschatten risico dat deze zijn rechten niet kent of moeilijkheden ondervindt om deze uit te oefenen (zie in die zin arrest van 17 mei 2018, Karel de Grote — Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C-147/16, EU:C:2018:320, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

89

Het Hof heeft bovendien geoordeeld dat, gelet op de aard en het gewicht van het openbare belang waarop de door richtlijn 93/13 aan de consument verzekerde bescherming berust, artikel 6 ervan moet worden beschouwd als een norm die gelijkwaardig is aan de nationale regels die in de interne rechtsorde als regels van openbare orde gelden (zie in die zin arrest van 17 mei 2018, Karel de Grote — Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C-147/16, EU:C:2018:320, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

90

Hieruit volgt dat de door richtlijn 93/13 beoogde bescherming vereist dat de nationale rechter, zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt, ambtshalve — en zo nodig in de plaats van de consument in zijn hoedanigheid van verzoekende partij — dient aan te voeren dat bedingen van een door een verkoper met deze consument gesloten overeenkomst mogelijkerwijs oneerlijk zijn.

91

Derhalve moet op de vijfde vraag worden geantwoord dat artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 aldus moeten worden uitgelegd dat het aan de nationale rechter staat om ambtshalve — in plaats van de consument in zijn hoedanigheid van verzoekende partij — aan te voeren dat een contractueel beding mogelijkerwijs oneerlijk is, zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt.

Kosten

92

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Tweede kamer) verklaart voor recht:

1): Het begrip ‘beding waarover niet afzonderlijk is onderhandeld’ in artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad van 5 april 1993 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten moet aldus worden uitgelegd dat het ook ziet op een contractueel beding dat is gewijzigd door een dwingende nationale wettelijke bepaling die na de sluiting van een overeenkomst met een consument is vastgesteld ter vervanging van een nietig beding in deze overeenkomst.
2): Artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 moet aldus worden uitgelegd dat de werkingssfeer van deze richtlijn zich niet uitstrekt tot bedingen waarin dwingende nationale wettelijke bepalingen zijn overgenomen, die na de sluiting van een leningovereenkomst met een consument zijn ingevoegd ter vervanging van een nietig beding in deze overeenkomst, en de toepassing opleggen van een door de Nationale Bank vastgestelde wisselkoers. Een beding betreffende het wisselkoersrisico als dat in het hoofdgeding, is evenwel niet op grond van die bepaling van de werkingssfeer van de richtlijn uitgesloten.
3): Artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 moet aldus worden uitgelegd dat financiële instellingen op grond van het vereiste dat een contractueel beding duidelijk en begrijpelijk moet zijn geformuleerd, verplicht zijn leningnemers voldoende informatie te verstrekken om hen in staat te stellen goed geïnformeerde en prudente beslissingen te nemen. In dat verband betekent dat vereiste dat een beding betreffende het wisselkoersrisico voor de consument formeel en grammaticaal begrijpelijk moet zijn, maar ook wat de praktische reikwijdte ervan betreft, zodat een gemiddelde, normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende consument niet alleen zich ervan bewust kan zijn dat de binnenlandse valuta in waarde kan verminderen ten opzichte van de vreemde valuta waarin de lening is opgesteld, maar ook de potentieel aanzienlijke economische gevolgen van een dergelijke beding voor zijn financiële verplichtingen kan beoordelen.
4): Artikel 4 van richtlijn 93/13 moet aldus worden uitgelegd dat bij de beoordeling of de contractuele bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn, alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten, in aanmerking moeten worden genomen, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst, ook al heeft de nationale wetgever een aantal van die bedingen op een later tijdstip oneerlijk of vermoedelijk oneerlijk en bijgevolg nietig verklaard.
5): Artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 moeten aldus worden uitgelegd dat het aan de nationale rechter staat om ambtshalve — in plaats van de consument in zijn hoedanigheid van verzoekende partij — aan te voeren dat een contractueel beding mogelijkerwijs oneerlijk is, zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt.

ondertekeningen

Toon alle voetnoten

Voetnoten

Voetnoten Uitspraak 20‑09‑2018

Procestaal: Hongaars.

Conclusie 03‑05‑2018

E. Tanchev

Partij(en)

Zaak C-51/171.

OTP Bank Nyrt.

OTP Faktoring Követeléskezelő Zrt.

tegen

Teréz Ilyés

Emil Kiss

[verzoek van de Fővárosi Ítélőtábla (rechter in tweede aanleg Boedapest, Hongarije) om een prejudiciële beslissing]

1.

Dit verzoek om een prejudiciële beslissing van de Fővárosi Ítélőtábla (rechter in tweede aanleg Boedapest, Hongarije) betreft opnieuw een geding2. in vervolg op het arrest van het Hof van 30 april 2014 in de zaak Kásler en Káslerné Rábai (hierna: ‘arrest Kásler’)3., dat betrekking had op de verenigbaarheid met het Unierecht van bedingen in Hongaarse consumentenkredietovereenkomsten die in vreemde valuta, meer bepaald in Zwitserse frank, waren opgesteld.

2.

In dat arrest heeft het Hof onder andere uitspraak gedaan over de betekenis van het begrip ‘eigenlijke voorwerp van de overeenkomst’ in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten.4. Daarna was het aan de Kúria (hoogste rechterlijke instantie, Hongarije), de verwijzende rechter in die zaak, om uit te maken of de aan de orde zijnde contractuele bedingen in beginsel buiten de door die richtlijn geboden bescherming vielen. Tegelijkertijd heeft het Hof de Kúria criteria aangereikt om te bepalen of dergelijke bedingen ‘duidelijk en begrijpelijk’ zijn opgesteld, aangezien de uitsluiting volgens hetzelfde artikel 4, lid 2, niet van toepassing is indien dat niet het geval is.

3.

In wezen komen Téréz Ilyés en Emil Kiss, die in het hoofdgeding de verzoekende partijen in eerste aanleg waren (hierna: ‘verzoekers’), op tegen de door de Hongaarse wetgever naar aanleiding van het arrest Kásler ingevoerde correctieve regeling en de daaropvolgende uitspraak van de Kúria, omdat die regeling volgens hen het wisselkoersrisico bij de consument blijft leggen in omstandigheden waarin sprake is van niet-nakoming van de transparantieverplichtingen van richtlijn 93/13.

I. Toepasselijke bepalingen

A. Unierecht

4.

Artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 bepaalt:

‘Contractuele bedingen waarin dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen of bepalingen of beginselen van internationale overeenkomsten waarbij de lidstaten of de Gemeenschap partij zijn, met name op het gebied van vervoer, zijn overgenomen, zijn niet aan deze richtlijn onderworpen.’

5.

Artikel 3, lid 1, van deze richtlijn is als volgt verwoord:

‘Een beding in een overeenkomst waarover niet afzonderlijk is onderhandeld, wordt als oneerlijk beschouwd indien het, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort.’

6.

Artikel 4 van voornoemde richtlijn luidt:

‘1.: Onverminderd artikel 7 worden voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van een beding van een overeenkomst alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst of van een andere overeenkomst waarvan deze afhankelijk is, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten in aanmerking genomen, rekening houdend met de aard van de goederen of diensten waarop de overeenkomst betrekking heeft.
2.: De beoordeling van het oneerlijke karakter van bedingen heeft geen betrekking op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd.’

7.

Volgens artikel 3, lid 3, van richtlijn 93/13 bevat de bijlage bij de richtlijn een indicatieve en niet-uitputtende lijst van bedingen die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt. Punt 1, onder i), van de bijlage noemt:

‘Bedingen die tot doel of tot gevolg hebben:

op onweerlegbare wijze de instemming vast te stellen van de consument met bedingen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst […]’.

8.

Artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 luidt als volgt:

9.

Artikel 7, lid 1, van voornoemde richtlijn bepaalt:

B. Hongaars recht

1. Wet Hpt

10.

§ 203 van A hitelintézetekről és pénzügyi vállalkozásokról szóló 1996. évi CXII. törvény (wet nr. CXII van 1996 betreffende financiële en kredietinstellingen; hierna: ‘Hpt’) bepaalt:

‘1.: De financiële instelling moet zowel haar feitelijke klanten als haar potentiële klanten duidelijk en begrijpelijk informeren over de gebruiksvoorwaarden van de diensten die zij verleent alsmede over wijzigingen van deze voorwaarden. […]
6.: In geval van overeenkomsten met detailhandelaars waarbij een krediet wordt verstrekt in vreemde valuta of die een optierecht bevatten op de koop van onroerende zaken, moet de financiële instelling de klant uitleggen welk risico hij loopt met de contractuele transactie, en bevestigt de klant met zijn handtekening dat hij op de hoogte is gebracht.’

2. Wet DH1

11.

§ 1, lid 1, van A Kúriának a pénzügyi intézmények fogyasztói kölcsönszerződéseire vonatkozó jogegységi határozatával kapcsolatos egyes kérdések rendezéséről szóló 2014. évi XXXVIII. törvény (wet nr. XXXVIII van 2014 tot regeling van bepaalde kwesties in verband met de beslissing die de Kúria ter harmonisatie van de rechtspraak heeft gegeven met betrekking tot leningsovereenkomsten die kredietinstellingen met consumenten hebben gesloten; hierna: ‘wet DH1’) luidt:

‘Deze wet is van toepassing op leningsovereenkomsten die met consumenten zijn gesloten tussen 1 mei 2004 en de datum van inwerkingtreding van deze wet. Voor de toepassing van deze wet wordt onder de term ‘leningsovereenkomst die met een consument is gesloten’ verstaan elke krediet-, lenings- of leasingovereenkomst die is gebaseerd op vreemde valuta (gekoppeld aan of luidend in een vreemde valuta en terug te betalen in forint) of op de forint en die is gesloten tussen een financiële instelling en een consument, wanneer daarin standaardbedingen met de in § 3, lid 1, of § 4, lid 1, beschreven inhoud zijn opgenomen of enig beding waarover niet individueel is onderhandeld met een dergelijke inhoud.’

12.

§ 3 van die wet bepaalt:

‘1.: Bedingen in met consumenten gesloten leningsovereenkomsten — met uitzondering van bedingen waarover individueel is onderhandeld — op grond waarvan de financiële instelling voor de vrijgave van de middelen voor de aankoop van het goed of voor de leasing de aankoopkoers toepast, terwijl zij voor de aflossing de verkoopkoers of een andere soort koers toepast dan die welke voor de vrijgave van de middelen wordt gehanteerd, zijn nietig.
2.: In plaats van het krachtens lid 1 nietige beding […] wordt zowel voor de uitbetaling als voor de terugbetaling (van zowel de maandelijkse aflossingen als de kosten en vergoedingen die in vreemde valuta zijn uitgedrukt) de officiële wisselkoers toegepast die door de Nationale Bank van Hongarije voor de betrokken valuta is vastgesteld.
: […]
5.: De financiële instelling moet de afrekening regelen met de consument overeenkomstig het bepaalde in een bijzondere wet.’

3. Wet DH3

13.

§ 3, lid 1, van Az egyes fogyasztói kölcsönszerződések devizanemének módosulásával és a kamatszabályokkal kapcsolatos kérdések rendezéséről szóló 2014. évi LXXVII. törvény (wet nr. LXXVII van 2014 tot regeling van diverse kwesties betreffende de wijziging van de valuta waarin bepaalde met consumenten gesloten leningsovereenkomsten luiden en houdende regels inzake interesten; hierna: ‘wet DH3’) bepaalt:

‘Met consumenten gesloten leningsovereenkomsten worden bij deze wet gewijzigd overeenkomstig de bepalingen van deze wet.’

14.

In § 10 van die wet is het volgende bepaald:

‘De financiële instelling die crediteur is in het kader van een hypothecaire lening die in vreemde valuta luidt of daarop is gebaseerd, is verplicht om binnen de termijn waarover zij beschikt om een afrekening op te stellen overeenkomstig [wet DH2], de volledige uitstaande schuld die verschuldigd is krachtens of voortvloeit uit de met een consument gesloten hypothecaire lening die in vreemde valuta luidt of daarop is gebaseerd, en die dient te worden vastgesteld op basis van de overeenkomstig [wet DH2] te verrichten afrekening, met inbegrip van de in vreemde valuta luidende interesten, kosten en vergoedingen, om te zetten in een schuld in forint. Daarbij dient zij tussen de twee volgende waarden:

a): het gemiddelde van de wisselkoersen voor de betrokken vreemde valuta die door de Nationale Bank van Hongarije officieel zijn vastgesteld in de periode tussen 16 juni 2014 en 7 november 2014, of
b): de wisselkoers die door de Nationale Bank van Hongarije officieel is vastgesteld op 7 november 2014,
die te kiezen welke op het referentietijdstip het gunstigste is voor de consument.’

II. Feiten, procedure en prejudiciële vragen

15.

Op 15 februari 2008 sloten verzoekers een overeenkomst voor een in Zwitserse frank opgestelde lening tegen een rente van 1,9 % bij ELLA Első Lakáshitel Kereskedelmi Bank Zrt. Op 1 november 2016 werd de lening via een tussenpersoon overgedragen aan OTP Bank Nyrt., die haar vervolgens heeft overgedragen aan OTP Faktoring Követléskezelő Zrt. (de verwerende partijen in eerste aanleg; hierna: ‘verweersters’).

16.

Volgens de overeenkomst moest de leningverstrekker een bedrag van maximaal 30 075 000 Hongaarse forint (HUF) uitbetalen, welk bedrag een vrijgaveprovisie van 75 000 HUF omvatte en op het tijdstip van de sluiting van de overeenkomst overeenkwam met 212 831 Zwitserse frank (CHF).

17.

Conform de overeenkomst heeft de leningverstrekker de lening, die hij had verstrekt in forint, omgezet in Zwitserse frank, met gebruikmaking van zijn eigen inkoopkoers op het tijdstip van de uitbetaling. De hoogte van de maandelijkse aflossingen, die in forint moesten worden betaald, werd daarentegen vastgesteld volgens zijn eigen verkoopkoers. Verder kon de leningverstrekker de gewone rente en de beheerkosten eenzijdig wijzigen, maar bevatte de overeenkomst geen beding op grond waarvan verzoekers eenzijdig tot wijziging van de boekhoudvaluta konden besluiten.

18.

Een onderdeel van de overeenkomst met het opschrift ‘Verklaring inzake de mededeling van het risico’ luidde als volgt: ‘Wat de risico's van de lening betreft, verklaart de leningnemer dat hij op de hoogte is van de hem door de leningverstrekker verschafte gedetailleerde informatie dienaangaande en deze begrijpt en dat hij zich bewust is van het risico van het aangaan van een lening in vreemde valuta, welk risico uitsluitend op hem rust. Met betrekking tot het wisselkoersrisico is hij zich er met name van bewust dat ingeval zich gedurende de looptijd van de overeenkomst schommelingen voordoen in de wisselkoers van de forint ten opzichte van de Zwitserse frank die ongunstig uitvallen (dat wil zeggen in geval van een daling van de wisselkoers van de forint ten opzichte van de wettelijke wisselkoers op het tijdstip van de uitbetaling), het zelfs kan gebeuren dat de tegenwaarde van de aflossingen, die zijn vastgesteld in vreemde valuta en worden betaald in forint, aanzienlijk toeneemt. Door ondertekening van deze overeenkomst erkent de leningnemer ervan op de hoogte te zijn dat de economische gevolgen van dit risico volledig op hem rusten. Hij verklaart bovendien dat hij de mogelijke uit het wisselkoersrisico voortvloeiende gevolgen zorgvuldig heeft geëvalueerd en deze aanvaardt, na het risico te hebben afgewogen op basis van zijn financiële draagkracht en zijn economische situatie, alsmede dat hij tegenover de bank geen enkele aanspraak in verband met het wisselkoersrisico geldend kan maken.’

19.

Verzoekers hebben op 16 mei 2013 een rechtsvordering tegen verweersters ingesteld waarin zij verzochten om ongeldigverklaring van de leningsovereenkomst en om geldigverklaring van de overeenkomst, doch alsof zij in forint was opgesteld.

20.

De rechter in eerste aanleg wees deze vordering bij vonnis van 11 maart 2016 toe. Hij oordeelde onder meer dat het contractuele beding inzake de verplichting tot het dragen van het wisselkoersrisico, het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, duidelijk noch begrijpelijk was.

21.

De eerste verweerster heeft hoger beroep ingesteld tegen de uitspraak in eerste aanleg, waarmee zij om herziening daarvan en om afwijzing van de vordering in eerste aanleg verzocht.

22.

Wet DH1 en wet DH2 zijn samen met wet DH3 door de Hongaarse wetgever vastgesteld na 16 mei 2013, de datum waarop verzoekers hun vordering hebben ingesteld, maar tijdens de behandeling van het geding door de Hongaarse rechters. De verwijzingsbeslissing vermeldt dat wet DH1, die op 26 juli 2014 in werking is getreden, is gebaseerd op beslissing nr. 2/2014 van de Kúria5., die bindend is voor de Hongaarse gerechten en is gegeven naar aanleiding van het arrest Kásler6..

23.

Volgens de verwijzende rechter zijn § 1, lid 1, en § 3 van wet DH1 op de betrokken overeenkomst van toepassing.

24.

Volgens § 3, lid 1, van die wet moeten bedingen in consumentenovereenkomsten op grond waarvan voor de uitbetaling van een lening de aankoopkoers van een vreemde valuta, maar voor de aflossing ervan de verkoopkoers wordt toegepast, als ongeldig worden aangemerkt. Volgens lid 2 van diezelfde § 3 moet in plaats van het krachtens lid 1 ongeldig verklaarde beding in beginsel zowel voor de uitbetaling als voor de terugbetaling de officiële wisselkoers worden toegepast die door de Magyar Nemzeti Bank (Nationale Bank van Hongarije) voor de betrokken valuta is vastgesteld.

25.

De verwijzingsbeslissing vermeldt voorts dat de wetgever financiële instellingen bij wet DH2 uit 2014 heeft verplicht tot verrekening van de bedragen die wegens oneerlijke bedingen door de consumenten te veel zijn betaald. Wet DH3 uit 2014 heeft een einde gemaakt aan het toelaten van met een hypotheek gewaarborgde overeenkomsten die in vreemde valuta zijn opgesteld, heeft de schulden van de consumenten (daaronder begrepen de schuld in het hoofdgeding) omgezet in forint en heeft de inhoud van de rechtsverhoudingen op andere punten gewijzigd.

26.

Ten slotte vermeldt de verwijzingsbeslissing dat wet DH1 en wet DH3 het wisselkoersrisico bij de consument bleven leggen, met werking zowel ex tunc als ex nunc.

27.

Wat beslissing nr. 2/2014 van de Kúria betreft7., verklaart de verwijzende rechter dat deze ondanks de vaststelling van de DH-wetten haar werking blijft behouden en het volgende bepaalt:

‘1.: Een beding in een met een consument gesloten, in vreemde valuta opgestelde leningsovereenkomst dat bepaalt dat het wisselkoersrisico onbeperkt op de consument rust — als tegenprestatie voor een gunstigere rentevoet — is een contractueel beding dat betrekking heeft op het eigenlijke voorwerp en waarvan het oneerlijke karakter in de regel niet kan worden onderzocht. Of een dergelijk beding oneerlijk is, kan alleen worden onderzocht en vastgesteld indien bij de sluiting van de overeenkomst, en rekening houdend met de bewoordingen van de overeenkomst en de van de financiële instelling ontvangen informatie, de inhoud ervan duidelijk noch begrijpelijk was voor een gemiddelde, normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende consument (hierna: â\€šconsument'). Contractuele bedingen betreffende het wisselkoersrisico zijn oneerlijk, en de overeenkomst is bijgevolg geheel of gedeeltelijk ongeldig, wanneer de consument, wegens de inadequate informatie die hij van de financiële instelling heeft ontvangen, of wegens de vertraging in de ontvangst van die informatie, reden heeft om aan te nemen dat het wisselkoersrisico niet reëel is of dat het voor hem weinig gevolgen heeft.’

28.

In die omstandigheden heeft de Fővárosi Ítélőtábla op 17 januari 2017 besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof te verzoeken om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

‘1): Dient een contractueel beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt en dat wegens de opheffing van een oneerlijk beding dat voorzag in een verschil inkoop/verkoopkoers (â\€šbid-ask spread') en in de verplichting om het overeenkomstige wisselkoersrisico te dragen, met werking ex tunc deel is gaan uitmaken van de overeenkomst als consequentie van het optreden van de wetgever na gedingen over de ongeldigheid die een groot aantal overeenkomsten raakte, te worden aangemerkt als een beding waarover niet individueel is onderhandeld in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 en dat derhalve binnen de werkingssfeer ervan valt?
2): Indien het beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt, binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt, moet de uitsluitingsregel van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 dan in die zin worden uitgelegd dat deze ook ziet op een contractueel beding dat overeenkomt met dwingende wettelijke bepalingen in de zin van punt 26 van het arrest van het Hof [van 21 maart 2013, RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2013:180),] die zijn vastgesteld of in werking zijn getreden na de sluiting van de overeenkomst? Valt onder de uitsluitingsregel ook een beding dat met werking ex tunc deel van de overeenkomst is gaan uitmaken na de sluiting ervan, als consequentie van een dwingend wettelijk voorschrift waarbij de ongeldigheid als gevolg van het oneerlijke karakter van een beding, dat de uitvoering van de overeenkomst onmogelijk maakte, wordt verholpen?
3): Indien, volgens de antwoorden op de voorgaande vragen, het oneerlijke karakter van het beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt, kan worden getoetst, moet het vereiste van een duidelijke en begrijpelijke formulering als bedoeld in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 dan in die zin worden uitgelegd dat aan dit vereiste ook is voldaan wanneer aan de wettelijk vastgelegde en dus noodzakelijkerwijs algemeen geformuleerde informatieverplichting wordt voldaan op de wijze als uiteengezet in de feiten van het onderhavige geval, of moet ook informatie worden meegedeeld over het risico voor de consument waarvan de financiële instelling op de hoogte is of waartoe deze toegang zou kunnen hebben op het tijdstip waarop de overeenkomst wordt gesloten?
4): Is het uit het oogpunt van het vereiste van duidelijkheid en de transparantie en gelet op het bepaalde in punt 1, onder i), van de bijlage bij richtlijn 93/13, voor de uitlegging van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13 relevant dat op het tijdstip van sluiting van de overeenkomst de bedingen betreffende de bevoegdheid tot unilaterale wijziging en de bid-ask spread — die jaren later oneerlijk blijken te zijn — in de overeenkomst waren opgenomen samen met het beding betreffende de aanvaarding van het wisselkoersrisico, zodat als cumulatief gevolg van deze bedingen de consument in werkelijkheid in het geheel niet kon voorzien hoe de betalingsverplichtingen en het schommelingsmechanisme ervan zich naderhand zouden ontwikkelen? Of dient met de naderhand oneerlijk verklaarde contractuele bedingen geen rekening te worden gehouden bij de toetsing of het beding dat het wisselkoersrisico vastlegt, oneerlijk is?
5): Indien de nationale rechter verklaart dat het beding dat het wisselkoersrisico bij de consument legt, oneerlijk is, is hij dan verplicht om bij het bepalen van de rechtsgevolgen overeenkomstig de bepalingen van het nationale recht, ambtshalve en met inachtneming van het recht van hoor en wederhoor van de partijen in een procedure op tegenspraak, rekening te houden met het oneerlijke karakter van andere contractuele bedingen die door de verzoekers in hun beroep niet zijn aangevoerd? Vindt het beginsel van ambtshalve toetsing overeenkomstig de rechtspraak van het Hof ook toepassing indien de verzoeker consument is, of sluit het lijdelijkheidsbeginsel, rekening gehouden met de rol die het aanvullende recht in de gehele procedure inneemt, en met de bijzonderheden van de procedure, in dat geval ambtshalve toetsing uit?’

29.

Verzoekers, verweersters, de Hongaarse en de Poolse regering en de Europese Commissie hebben schriftelijke opmerkingen ingediend. Met uitzondering van de Poolse regering hebben zij alle deelgenomen aan de terechtzitting, die heeft plaatsgevonden op 22 februari 2018.

III. Beoordeling

A. Inleidende opmerkingen

1. Ontvankelijkheid van de verwijzing

30.

Verweersters in het hoofdgeding bestrijden de ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing, op grond dat de eerste vier vragen hypothetisch zijn en geen verband houden met de feiten van het hoofdgeding, en dat de vijfde vraag een acte clair is.

31.

Zij zetten met name vraagtekens bij de uitlegging van de DH-wetten in de verwijzingsbeslissing en voeren onder andere aan dat wet DH1 geen verband houdt met de toewijzing van het wisselkoersrisico en dat wet DH3 niet ertoe strekt een verplichting voor de consument om dat risico te dragen in de overeenkomst op te nemen.8. Wet DH3 heeft een einde gemaakt aan het wisselkoersrisico voor in vreemde valuta luidende leningen door deze voor de toekomst (ex nunc, vanaf 1 februari 2015 naar zij stellen) en niet voor het verleden (ex tunc) in leningen in forint om te zetten. Volgens verweersters houden noch de DH-wetten, noch beslissing nr. 2/2014 van de Kúria wijziging van het beding aangaande het wisselkoersrisico in en zijn de prejudiciële vragen derhalve hypothetisch, en houdt de door de Fővárosi Ítélőtábla gevraagde uitlegging geen verband met de feiten van het hoofdgeding.

32.

Het standpunt dat de verwijzingsbeslissing niet-ontvankelijk is, deel ik niet. Wel acht ik enige verduidelijking met betrekking tot de vierde vraag noodzakelijk.

33.

Artikel 267 VWEU berust op een duidelijke afbakening van de taken van de nationale rechterlijke instanties en van het Hof, die inhoudt dat de nationale rechter bij uitsluiting bevoegd is om de feiten van het hoofdgeding vast te stellen en te beoordelen en om het nationale recht uit te leggen en toe te passen.9. Kwesties in het dossier aangaande de betekenis die in de verwijzingsbeslissing aan het nationale recht wordt gegeven, zou ik dan ook buiten beschouwing willen laten.10.

34.

Het is tevens uitsluitend een zaak van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing, om, gelet op de bijzonderheden van het geval, zowel de noodzaak als de relevantie te beoordelen van de vragen die hij aan het Hof voorlegt. Wanneer de vragen betrekking hebben op de uitlegging van Unierecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht daarop te antwoorden.11.

35.

Het Hof kan een verzoek om een prejudiciële beslissing van een nationale rechter slechts afwijzen wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is of wanneer het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die noodzakelijk zijn om een zinvol antwoord te geven op de gestelde vragen.12.

36.

Behalve voor de vierde vraag bevat de verwijzingsbeslissing een gemotiveerde analyse van de aspecten van Unierecht die naar het oordeel van de verwijzende rechter relevant zijn voor het geding13., zodat de rechtsvragen die uitlegging behoeven daaruit kunnen worden afgeleid, ondanks het ontbreken van consensus over de strekking en gevolgen van wet DH1 en wet DH3. Verder kan uit het dossier eenvoudig worden opgemaakt wat de algemene gronden voor de onenigheid tussen partijen zijn.

37.

De verwijzende rechter wenst te vernemen welke gevolgen de vaststelling van wet DH1 en wet DH3 — die, zoals vermeld, plaatsvond tijdens de procedure in het hoofdgeding — voor de vordering van verzoekers heeft.

38.

Verweersters betwijfelen onder meer of het wisselkoersrisico bij wet DH1 en wet DH3 daadwerkelijk van de leningverstrekker aan de leningnemer is overgedragen, verzetten zich tegen elke uitlegging van die wetten die zou leiden tot terugwerkende kracht daarvan en betogen dat er geen sprake is van niet-inachtneming van het in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 genoemde vereiste van een duidelijke en begrijpelijke formulering.

39.

Verzoekers stellen daarentegen dat aan dit laatste vereiste niet was voldaan, dat de uit wet DH1 en wet DH3 voortvloeiende correctieve regeling nog altijd een wisselkoersrisico bij hen als consumenten legt en dat de koers die naar zij zeggen door tussenkomst van de wetgever is opgelegd, aanmerkelijk hoger is dan de koers die gold toen de overeenkomst in 2008 werd gesloten. In dit verband beroepen zij zich op schending van het beginsel van transparantie, dat de consument beschermt en in het Unierecht is neergelegd in het laatste zinsdeel van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13, in de artikelen 3 en 5 van die richtlijn en in de bijlage daarbij.14. Verzoekers voeren aan dat een en ander in strijd is met het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidbeginsel en vragen zich voorts af of er wellicht sprake is van inbreuk op artikel 6, lid 1, van voornoemde richtlijn.

40.

Daarom aarzel ik niet te concluderen dat de verwijzingsbeslissing wat de eerste drie vragen en de vijfde vraag betreft ontvankelijk is.

41.

De vierde vraag heeft betrekking op artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13, welke bepaling meer omvat dan enkel transparantievereisten en ook andere aspecten van het oneerlijke karakter van bedingen betreft. In de schriftelijke opmerkingen van verzoekers wordt evenwel niets naar voren gebracht ten aanzien van de relevantie van artikel 4, lid 1, van richtlijn 93/13 voor het hoofdgeding, en ook in de verwijzingsbeslissing, in het deel getiteld ‘Motivering van het verzoek om een prejudiciële beslissing’, ontbreekt iedere verwijzing naar die bepaling.

42.

Wat de geschilpunten tussen de partijen in het hoofdgeding betreft, vermelden verzoekers in hun schriftelijke opmerkingen expliciet dat zij zich voor het aanvoeren van oneerlijkheid, anders dan het geval was in de zaak Andriciuc waarin het Hof recentelijk uitspraak heeft gedaan15., baseren op het ontbreken van duidelijke en begrijpelijke informatie als voorgeschreven in § 203, leden 6 en 7, Hpt. Voorts betreffen de delen van arresten van het Hof waarop verzoekers zich beroepen hetzij de transparantievereisten van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/1316., hetzij artikel 6 van die richtlijn en het gelijkwaardigheids- en doeltreffendheidsbeginsel17. of een combinatie van beide18..

43.

Zoals eerder opgemerkt, bestrijden verweersters de ontvankelijkheid van de vierde vraag op grond dat deze hypothetisch is. Ik ben echter veeleer van mening dat het Hof, voor zover het met de vierde vraag wordt verzocht de oneerlijkheid van handhaving van een wisselkoersrisico ten laste van de consument los van de parameters voor de toetsing op transparantie te onderzoeken, niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die het nodig heeft om de vraag te beantwoorden.19.

44.

Mijn conclusie is dan ook dat de vierde vraag ofwel niet-ontvankelijk is, ofwel aldus moet worden gelezen dat zij ertoe strekt te vernemen welke gevolgen een wettelijke regeling die vele jaren na het sluiten van een overeenkomst in werking treedt (een ontwikkeling die de consument volgens de verwijzende nationale rechter niet kon voorzien), voor de op verweersters uit hoofde van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 rustende verplichtingen inzake transparantie heeft.

2. Kernvragen

45.

Kern van de verwijzingsbeslissing is de vraag of de correctieve regeling die voortvloeit uit wet DH1 en wet DH3, welke maatregelen door de Hongaarse wetgever zijn ingevoerd na de uitspraak van het Hof in de zaak Kásler en die van de Kúria in beslissing nr. 2/201420., ten eerste aan het Unierecht kan worden getoetst en ten tweede met dat recht verenigbaar is.

46.

In dit verband dient eraan te worden herinnerd dat de arresten van het Hof effect sorteren ex tunc — en dus vanaf de inwerkingtreding van de uitgelegde bepaling —21., en derhalve moeten worden toegepast op rechtsbetrekkingen die zijn ontstaan en tot stand gekomen vóór het arrest waarbij op het verzoek om uitlegging werd beslist, indien voor het overige is voldaan aan de voorwaarden waaronder een geschil over de toepassing van de bepaling in kwestie voor de bevoegde rechter kan worden gebracht22..

47.

Verder kan het Hof slechts in zeer uitzonderlijke omstandigheden, met het oog op de rechtszekerheid, besluiten beperkingen te stellen aan de werking in de tijd van een van zijn arresten.23. Het Hof heeft de werking in de tijd van zijn arrest in de zaak Kásler niet beperkt, en het is de rechterlijke instanties van de lidstaten verboden dat te doen.24.

48.

Dit betekent dat de uitlegging die het Hof in het arrest Kásler heeft gegeven aan artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 — maar ook aan de andere, in die zaak relevante bepalingen van deze richtlijn (te weten de artikelen 3 en 5, artikel 6, lid 1, en artikel 7) —, van toepassing is op alle contractuele bedingen die dateren van na de inwerkingtreding van richtlijn 93/13, dat wil zeggen 31 december 199425.. Wel kan de inroepbaarheid van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 op nationaal niveau aan redelijke, in het nationale recht vastgestelde termijnen worden gebonden26., en ook aan andere nationale procedurevoorschriften, mits de regels in kwestie in overeenstemming zijn met het doeltreffendheids- en het gelijkwaardigheidsbeginsel.27.

49.

In de context van richtlijn 93/13 zijn ook de artikelen 6 en 7 voor de correctieve verplichtingen van de lidstaten van belang, aangezien het Hof heeft geoordeeld, bijvoorbeeld in het arrest Kásler, dat artikel 7, lid 1, van die richtlijn de lidstaten verplicht ‘in doeltreffende en geschikte middelen te voorzien ‘om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers’’28., en dat ditzelfde artikel 7 tevens dient ter verzekering van rechtsmiddelen die inbreuken op richtlijn 93/13 ontmoedigen29.. Ook dient rekening te worden gehouden met artikel 8 van die richtlijn, op grond waarvan de lidstaten ‘[t]er verhoging van het beschermingsniveau van de consument […] op het onder [de] richtlijn vallende gebied strengere bepalingen [kunnen] aannemen of handhaven, voor zover deze verenigbaar zijn met het Verdrag’.30.

50.

Gezien het feit dat richtlijn 93/13 op 31 december 1994 in werking is getreden en dat de contractuele regelingen in kwestie op 15 februari 2008 zijn overeengekomen, kan in beginsel geen enkel op Unierecht gegrond bezwaar worden ingebracht tegen de beslissing van de Hongaarse wetgever om in wet DH1 contractuele bedingen te regelen die tussen 1 mei 2004 en 26 juli 2014 zijn overeengekomen, of om in wet DH3 opties vast te stellen voor de omzetting van in vreemde valuta luidende leningen in leningen die in forint zijn opgesteld en daarbij te verwijzen naar data in 2014, ongeacht het verschil van mening over de werking in de tijd van de DH-wetten.

51.

De tweede vraag in de verwijzingsbeslissing moet in het licht van dit grondbeginsel van het Unierecht worden beantwoord. Naar mijn mening vormt de tweede vraag de kern van de twijfels die de verwijzende rechter heeft over de volgens het recht van de Unie toelaatbare gevolgen van wet DH1 en wet DH3 voor de uitkomst van het hoofdgeding. De hiernavolgende analyse zal dan ook voor een groot deel op die tweede vraag betrekking hebben.

IV. Antwoorden op de prejudiciële vragen

A. Antwoord op de eerste vraag

52.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of een bij wet opgelegd contractueel beding dat met werking ex tunc een wisselkoersrisico verder op de consument laat rusten, een beding is ‘waarover niet afzonderlijk is onderhandeld’ in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13, zodat het in beginsel binnen de werkingssfeer van die richtlijn valt.

53.

Zoals Polen in zijn schriftelijke opmerkingen benadrukt, moet het begrip ‘waarover afzonderlijk is onderhandeld’ aldus worden begrepen dat het verwijst naar een beding dat partijen na onderhandelingen in onderling overleg zijn overeengekomen en dat hen bindt. Zodra een beding als beweerdelijk opgelegd in het hoofdgeding door tussenkomst van de wetgever tot stand komt, kan het per definitie niet worden aangemerkt als een beding ‘waarover afzonderlijk is onderhandeld’.31.

54.

Deze uitlegging vindt niet alleen steun in de gewone betekenis van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/1332., maar strookt ook met het doel van die richtlijn als beschreven in een van de overwegingen ervan, waarin wordt verwezen naar de bescherming van kopers en consumenten tegen ‘toetredingsovereenkomsten’33.. Voorts wordt in een andere overweging verklaard dat het nationale recht belanghebbenden in de gelegenheid dient te stellen om tegen ‘met het oog op algemeen gebruik geredigeerde bedingen in overeenkomsten met consumenten’ op te komen.34.

55.

Derhalve stel ik voor de eerste vraag aldus te beantwoorden dat een door tussenkomst van de wetgever opgelegd contractueel beding dat met werking ex tunc een wisselkoersrisico verder op de consument laat rusten, niet kan worden aangemerkt als een beding ‘waarover afzonderlijk is onderhandeld’ in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13.

B. Antwoord op de tweede vraag

56.

Met zijn tweede vraag verzoekt de verwijzende rechter het Hof duidelijk te maken of de correctieve regeling die is vervat in wet DH1 en wet DH3, welke wetten door de Hongaarse wetgever zijn vastgesteld naar aanleiding van zowel het arrest Kásler als de uitvoering daarvan door de Kúria in zijn beslissing nr. 2/201435., overeenkomt met ‘contractuele bedingen’ waarin ‘dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen’ in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 zijn overgenomen, zodat zij ‘niet aan deze richtlijn [zijn] onderworpen’.

57.

Mijn conclusie luidt dat de correctieve maatregelen die in het hoofdgeding aan de orde zijn, niet door de werking van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 van de werkingssfeer van die richtlijn worden uitgesloten.

58.

Om te beginnen erken ik dat het Hof heeft geoordeeld dat voor de uitsluiting als bedoeld in artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 aan twee voorwaarden moet zijn voldaan. Ten eerste moet in het contractuele beding een wettelijke of bestuursrechtelijke bepaling zijn overgenomen en ten tweede moet het daarbij om een dwingende bepaling gaan.36. Bijgevolg dient de nationale rechter bij de beoordeling of een contractueel beding buiten de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt, na te gaan of in dat beding bepalingen van nationaal recht zijn opgenomen die los van de keuze van de overeenkomstsluitende partijen tussen hen van toepassing zijn of bepalingen die suppletief zijn en derhalve bij gebreke van een andersluidende regeling van toepassing zijn, dat wil zeggen wanneer de partijen dienaangaande geen andere regeling zijn overeengekomen.37.

59.

Tegelijkertijd merk ik op dat het Hof heeft geoordeeld dat de uitzondering waarin artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 voorziet, strikt moet worden uitgelegd.38. Wet DH1 en wet DH3 zijn weliswaar los van de keuze van de partijen in het hoofdgeding van toepassing, zoals verzoekers in hun schriftelijke opmerkingen vermelden, maar waren niet van kracht op 15 februari 2008, toen de overeenkomst werd gesloten.39.

60.

Voorts heeft het Hof benadrukt dat de uitsluiting van de toepassing van de regeling van richtlijn 93/13 haar rechtvaardiging vindt in het feit dat rechtmatig wordt vermoed dat de nationale wetgever een evenwicht tussen alle rechten en plichten van de partijen bij bepaalde overeenkomsten tot stand heeft gebracht.40.

61.

Deze veronderstelling gaat niet op voor wettelijke maatregelen die zijn vastgesteld na de datum waarop de betrokken overeenkomst werd gesloten en met het specifieke doel uitvoering te geven aan een rechterlijke beslissing waarin niet-naleving van richtlijn 93/13 is geconstateerd, hetgeen blijkens het dossier ontegenzeglijk het geval is in het hoofdgeding. Zoals ik in de punten 45 tot en met 50 hierboven heb uiteengezet, sorteren de arresten van het Hof over de uitlegging van bepalingen van Unierecht rechtsgevolgen vanaf de datum van inwerkingtreding van die bepalingen, tenzij het Hof de werking in de tijd van zijn arrest heeft beperkt, terwijl de inroeping ervan voor de nationale rechterlijke instanties aan de procedurevoorschriften van de lidstaten is onderworpen, voor zover deze stroken met het doeltreffendheids- en het gelijkwaardigheidsbeginsel. Ook heb ik hierboven reeds opgemerkt dat in de context van richtlijn 93/13 de artikelen 6, 7 en 8 voor deze exercitie vaak relevant zijn, aangezien zij voorschriften bevatten voor de rechtsmiddelen waarin de lidstaten moeten voorzien om de rechten van de consument uit hoofde van die richtlijn te beschermen.

62.

Het Hof heeft reeds de gelegenheid gehad de verenigbaarheid van (wettelijke) correctieve bepalingen van een lidstaat met de artikelen 6 en 7 van richtlijn 93/13, en met het doeltreffendheids- en het gelijkwaardigheidsbeginsel, te beoordelen in omstandigheden waarin dergelijke wettelijke maatregelen waren vastgesteld naar aanleiding van een uitspraak van het Hof ter uitlegging van die richtlijn. De vraag of de betrokken wettelijke bepalingen op grond van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 al dan niet buiten de parameters van die richtlijn vielen, bleef in deze zaken buiten beschouwing, waarschijnlijk omdat die bepalingen op basis van geen enkele analyse hadden kunnen worden aangemerkt als ‘contractuele bedingen’41. in de zin van datzelfde artikel 1, lid 2. Vermoedelijk hield dit echter ook verband met de ondubbelzinnige verplichting die het primaire Unierecht de lidstaten in artikel 19 VEU oplegt om te ‘voorzien in de nodige rechtsmiddelen om daadwerkelijke rechtsbescherming op de onder het recht van de Unie vallende gebieden te verzekeren’.

63.

Voor zover wet DH1 en wet DH3, anders dan de sancties en procedureregels die in het licht van het arrest Kásler op de feiten van het hoofdgeding moeten worden toegepast, gevolgen hebben voor de inhoud van de contractuele bedingen (zoals voor de vraag welke partij een wisselkoersrisico zou moeten dragen), is een dergelijk inhoudelijk element zo nauw verbonden met het vereiste van overeenstemming van beide wetten met de artikelen 6 en 7 van richtlijn 93/1342. en met het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidsbeginsel, dat het niet los daarvan kan worden gezien. Voorts zou een uitlegging van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 volgens welke wetgeving als wet DH1 en wet DH3 onder de in die bepaling voorziene uitsluiting vallen, ertoe leiden dat de wetgevingsmaatregelen die een lidstaat treft naar aanleiding van de vaststelling van het Hof dat een nationale wettelijke regeling of praktijk met die richtlijn onverenigbaar is, aan rechterlijke toetsing worden onttrokken.

64.

Een dergelijke uitlegging zou derhalve leiden tot onverenigbaarheid van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 met het vereiste dat in het beleid van de Unie wordt zorg gedragen voor een hoog niveau van consumentenbescherming als vastgelegd in artikel 38 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat op zijn minst een richtsnoer voor de uitlegging van voornoemde bepaling is.43. Zij zou ook op gespannen voet staan met het recht op een doeltreffende voorziening in rechte dat in artikel 47 van het Handvest wordt gewaarborgd44., waaraan particulieren rechten ontlenen die zij voor de rechterlijke instanties van de lidstaten kunnen inroepen, ook in de context van geschillen tussen particulieren.45.

65.

Ten slotte biedt de gewone betekenis van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13 weinig houvast om de strekking ervan te bepalen, en het doel van deze bepaling als weergegeven in de overwegingen van die richtlijn biedt geen waarneembare aanwijzing voor het antwoord op de vraag of zij van toepassing is op contractuele bedingen die bij wet worden opgelegd na het sluiten van de betrokken overeenkomst en met het doel het nationale recht met richtlijn 93/13 in overeenstemming te brengen. Uit de ontstaansgeschiedenis van deze bepaling kan echter worden afgeleid dat zij was bedoeld om te verzekeren dat de lidstaten regels zouden kunnen in stand houden of invoeren die verder gaan dan de beschermingsregeling van de richtlijn46., maar deze niet zouden kunnen beperken, en een advocaat-generaal heeft opgemerkt dat de uitzonderingsbepaling in artikel 1, lid 2, ‘is bedoeld voor gestandaardiseerde overeenkomsten waarvan de inhoud reeds bij wet is vastgesteld na een evenwichtige afweging van de belangen van alle contractpartijen door de nationale wetgever’.47.

66.

Dit strookt ook met de algemene regel dat het oneerlijke karakter moet worden vastgesteld op basis van de omstandigheden op het tijdstip waarop de overeenkomst is gesloten48., en ik kan mij vinden in het standpunt dat het ‘in de overeenkomst vastgelegde evenwicht’ niet mag worden verstoord door ‘tussenkomst van het staatsgezag na de sluiting van de overeenkomst’49., tenzij die tussenkomst het nationale recht in overeenstemming brengt met richtlijn 93/13 of binnen de in artikel 8 van die richtlijn vastgestelde parameters voor maximale bescherming van consumenten valt50..

67.

Derhalve stel ik voor de tweede vraag aldus te beantwoorden dat een beding dat door een wetgevingsmaatregel onderdeel van een overeenkomst is geworden en met werking ex tunc een wisselkoersrisico verder op de consument laat rusten, in de omstandigheden van het hoofdgeding niet een beding is waarin ‘dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen […] zijn overgenomen’ in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13.

C. Antwoord op de derde vraag

68.

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 en het daarin vastgelegde vereiste dat contractuele bedingen ‘duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd ’, de consument recht geeft op gedetailleerde informatie over het risico van die bedingen, meer bepaald het dragen van het wisselkoersrisico, waarvan de financiële instelling op de hoogte is of waartoe deze toegang zou kunnen hebben op het tijdstip waarop de overeenkomst is gesloten, of dat aan dat vereiste wordt voldaan door de — in punt 18 hierboven uiteengezette — voorwaarden die de consument zijn meegedeeld.51. Verzoekers benadrukken in dit verband de macro-economische gegevens die in het bezit van verweersters zijn en hun verplichting om uitleg te geven over de gevolgen daarvan voor wisselkoersmechanismen.

69.

Volgens de schriftelijke opmerking van verweersters zijn in beslissing nr. 2/2014 van de Kúria52., die bindend is voor de verwijzende rechter, reeds criteria uitgewerkt om te bepalen of contractuele bedingen over het dragen van het wisselkoersrisico duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd.

70.

Het staat aan de verwijzende rechter uit te maken of individuele bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn in de zin van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13.53. Die rechter dient daarbij niet alleen rekening te houden met het arrest Kásler en de relevante voorschriften van de Kúria, maar ook met de criteria voor de toetsing van contractuele bedingen op duidelijkheid en begrijpelijkheid die in de rechtspraak van het Hof zijn ontwikkeld en in detail worden beschreven in de punten 43 tot en met 50 van zijn arrest in de zaak Andriciuc54..

71.

Zoals het Hof heeft geoordeeld in het arrest Andriciuc ‘staat [het] aan de nationale rechter om na te gaan of de verkoper de betrokken consumenten alle relevante informatie heeft verschaft aan de hand waarvan zij de economische gevolgen van een [betrokken] beding […] voor hun financiële verplichtingen konden inschatten’55., met inbegrip van het effect op periodieke betalingen van een scherpe waardevermindering van het wettig betaalmiddel van de lidstaat waar een kredietnemer is gevestigd, en van een toename van de buitenlandse rentevoet56.. De verkoper moet uitleg geven over de mogelijke wisselkoersschommelingen en de risico's die inherent zijn aan het aangaan van de lening57., alsook over de concrete werking van het mechanisme waarop het betrokken beding betrekking heeft en de verhouding tussen dit mechanisme en dat van andere contractuele bedingen58..

72.

Verzoekers voeren in hun schriftelijke opmerkingen tevens aan dat wet DH1 en wet DH3 in strijd zijn met het doeltreffendheids- en het gelijkwaardigheidsbeginsel en met artikel 6 van richtlijn 93/13, omdat de wetgever een wisselkoersrisico ten laste van de consument heeft opgelegd zonder het vereiste van duidelijkheid en transparantie in aanmerking te nemen. Volledigheidshalve merk ik op dat het dossier niet voldoende gegevens bevat om conclusies te kunnen trekken over dit aspect van de zaak van verzoekers, noch in de context van transparantie, noch anderszins.

73.

Wat de derde vraag betreft, staat het bijgevolg aan de verwijzende nationale rechter om, met inachtneming van alle omstandigheden van de overeenkomst en de rechtspraak van het Hof, te bepalen of leningverstrekkers uit hoofde van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 en de daarin vervatte verplichting om contractuele bedingen duidelijk en begrijpelijk te formuleren, verplicht zijn om relevante financiële informatie die zij in hun bezit hadden toen de overeenkomst werd gesloten, waaronder relevante macro-economische gegevens, aan consumenten door te geven en om hun uitleg te geven over de gevolgen daarvan voor wisselkoersmechanismen.

D. Antwoord op de vierde vraag

74.

Zoals ik hierboven in de punten 41 tot en met 44 heb uitgelegd, moet de vierde vraag aldus worden gelezen dat de verwijzende rechter wenst te vernemen welke gevolgen een wettelijke regeling die vele jaren na de sluiting van een overeenkomst tot stand komt (een ontwikkeling die naar het oordeel van de verwijzende rechter door de consument niet kon worden voorzien), voor de uit hoofde van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 op verweersters rustende verplichtingen inzake transparantie heeft.

75.

Volgens artikel 3, lid 3, van richtlijn 93/13 voorziet de bijlage bij deze richtlijn in een indicatieve lijst van bedingen die als oneerlijk kunnen worden beschouwd. In punt 1, onder i), van de bijlage wordt verwezen naar bedingen die ‘op onweerlegbare wijze de instemming [vaststellen] van de consument met bedingen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst’, maar in de verwijzingsbeslissing wordt niet uitgelegd waarom dit deel van de bijlage relevanter is dan andere delen, ofschoon het Hof aan punt 1, onder j) en l), en punt 2, onder b) en d), van de bijlage een uitlegging in de context van transparantie heeft gegeven59..

76.

Ik stel daarom voor de vierde vraag aldus te beantwoorden dat voor zover latere wetgevingsmaatregelen van de lidstaat de oneerlijkheid wat betreft het in richtlijn 93/13 neergelegde vereiste van duidelijkheid en transparantie van bedingen niet hebben weggenomen, de toetsing van dergelijke bedingen aan dit vereiste dient plaats te vinden op basis van de omstandigheden op de datum van de overeenkomst.

E. Antwoord op de vijfde vraag

77.

De vijfde vraag betreft de bevoegdheid van nationale rechterlijke instanties om alle bedingen in een gegeven overeenkomst ambtshalve te toetsen op oneerlijkheid.

78.

Uit de vaste rechtspraak van het Hof blijkt duidelijk dat hier sprake is van een verplichting. Wel wijs ik erop dat deze verplichting voor de nationale rechter om ambtshalve alle contractuele bedingen te toetsen op oneerlijkheid in de zin van richtlijn 93/13, alleen van toepassing is indien deze rechter over alle relevante gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt.60. Aan de verplichting kan ook afbreuk worden gedaan door het gezag van gewijsde.61.

79.

De vijfde vraag dient derhalve aldus te worden beantwoord dat de nationale rechter ambtshalve moet toetsen of een contractueel beding dat binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt, oneerlijk is en aldus het gebrek aan evenwicht tussen de consument en de leningverstrekker moet compenseren zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt.

V. Conclusie

80.

In het licht van het voorgaande geef ik het Hof in overweging de prejudiciële vragen van de Fővárosi Ítélőtábla (rechter in tweede aanleg Boedapest, Hongarije) te beantwoorden als volgt:

‘1): Een door tussenkomst van de wetgever opgelegd contractueel beding dat het wisselkoersrisico met werking ex tunc verder op de consument laat rusten, kan niet worden aangemerkt als een beding ‘waarover afzonderlijk is onderhandeld’ in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten.
2): In de omstandigheden van het hoofdgeding is een beding dat door een wetgevingsmaatregel onderdeel van een overeenkomst is geworden en dat een wisselkoersrisico met werking ex tunc verder op de consument laat rusten, niet een beding waarin ‘dwingende wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen […] zijn overgenomen’ in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13.
3): Het staat aan de verwijzende rechter om, met inachtneming van alle omstandigheden van de overeenkomst en de rechtspraak van het Hof, te bepalen of leningverstrekkers uit hoofde van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 en de daarin vervatte verplichting om contractuele bedingen duidelijk en begrijpelijk te formuleren, verplicht zijn om relevante financiële informatie die zij in hun bezit hadden toen de overeenkomst werd gesloten, waaronder relevante macro-economische gegevens, aan consumenten door te geven en om hun uitleg te geven over de gevolgen daarvan voor wisselkoersmechanismen.
4): Voor zover latere wetgevingsmaatregelen van de lidstaat de oneerlijkheid wat betreft het in richtlijn 93/13 neergelegde vereiste van duidelijkheid en transparantie van bedingen niet hebben weggenomen, dient de toetsing van dergelijke bedingen aan dit vereiste te geschieden op basis van de omstandigheden op de datum van de overeenkomst.
5): De nationale rechter moet ambtshalve toetsen of een contractueel beding dat binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt, oneerlijk is en aldus het gebrek aan evenwicht tussen de consument en de leningverstrekker compenseren zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt.’

Toon alle voetnoten

Voetnoten

Voetnoten Conclusie 03‑05‑2018

Oorspronkelijke taal: Engels.

Zie bijvoorbeeld ook de thans aanhangige zaak Sziber, C-483/16, waarin advocaat-generaal Wahl op 16 januari 2018 conclusie heeft genomen (EU:C:2018:9).

C-26/13, EU:C:2014:282.

Richtlijn van 5 april 1993 (PB 1993, L 95, blz. 29) (hierna: ‘richtlijn 93/13’).

Magyar Közlöny 2014/91, blz. 10975.

Arrest van 30 april 2014 (C-26/13, EU:C:2014:282). Zie ook wet DH2, A [Kúriának a] pénzügyi intézmények fogyasztói kölcsönszerződéseire vonatkozó jogegységi határozatával kapcsolatos egyes kérdések rendezéséről szóló 2014. évi XXXVIII. törvényben rögzített elszámolás szabályairól és egyes egyéb rendelkezésekről szóló 2014. évi XL. törvény (wet nr. XL van 2014 houdende de bepalingen over afrekening waarnaar wordt verwezen in wet nr. XXXVIII van 2014 tot regeling van bepaalde kwesties in verband met de beslissing die de [Kúria] ter harmonisatie van de rechtspraak heeft getroffen met betrekking tot leningsovereenkomsten die kredietinstellingen met consumenten hebben gesloten, en houdende enkele andere bepalingen).

Zie voetnoot 5 hierboven.

Ook de Hongaarse regering bestrijdt de uitlegging van de DH-wetten in de verwijzingsbeslissing, maar gaat niet zover als te stellen dat deze niet-ontvankelijk is. De Commissie meent dat niet duidelijk is of de verwijzingsbeslissing op wet DH1 dan wel op wet DH3 betrekking heeft.

Zie in de context van oneerlijke bedingen in consumentenkredietovereenkomsten arrest van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164, punt 34 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

10.

Zie in dit verband ook mijn conclusie in de zaak Egenberger (C-414/16, EU:C:2017:851, punten 61-65).

11.

Zie arrest van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164). Zie ook arrest van 20 september 2017, Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:703, punten 19 en 20).

12.

Arrest van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

13.

Zie conclusie van advocaat-generaal Jääskinen in de zaak Banif Plus Bank (C-312/14, EU:C:2015:621).

14.

Zie bijvoorbeeld arrest van 26 februari 2015, Matei (C-143/13, EU:C:2015:127, punten 73 en 74).

15.

Arrest van 20 september 2017 (C-186/16, EU:C:2017:703).

16.

Te weten arrest van 23 april 2015, Van Hove (C-96/14, EU:C:2015:262).

17.

Arrest van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164, punt 50). In hun schriftelijke opmerkingen verwijzen verzoekers ook naar het arrest van 14 juni 2012, Banco Español de Crédito (C-618/10, EU:C:2012:349, punten 39 en 53). Het eerste punt heeft betrekking op de zwakke positie waarin de consument zich bevindt tegenover de verkoper, het tweede op het doeltreffendheidsbeginsel.

18.

Arresten van 30 april 2014,Kásler (C-26/13, EU:C:2014:282), en 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a. (C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980).

19.

Zie bijvoorbeeld arrest van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

20.

Zie voetnoot 5 hierboven.

21.

Zie bijvoorbeeld arrest van 29 oktober 2015, BBVA(C-8/14, EU:C:2015:731, punt 22). Zie ook conclusie van advocaat-generaal Szpunar, EU:C:2015:321, punt 34.

22.

Bijvoorbeeld arrest van 21 maart 2013, RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2013:180, punt 58 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

23.

Ibid., punt 59 en aldaar aangehaalde rechtspraak. Er moet sprake zijn van goede trouw van de belanghebbende kringen en van gevaar voor ernstige verstoringen.

24.

Zie bijvoorbeeld arrest van 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a. (C-154/15, C-307/15 en C-308/15, EU:C:2016:980, punten 70-73).

25.

Artikel 10, lid 1, van richtlijn 93/13.

26.

Zie bijvoorbeeld arrest van 29 oktober 2015, BBVA (C-8/14, EU:C:2015:731, punt 24).

27.

Zie voor een recente uitgebreide analyse de conclusie van advocaat-generaal Wahl in de zaak Sziber (C-483/16, EU:C:2018:9).

28.

Zie bijvoorbeeld arrest van 30 april 2014, Kásler (C-26/13, EU:C:2014:282, punt 78 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

29.

Ibid., punt 79.

30.

Zie wat de draagwijdte van artikel 8 betreft bijvoorbeeld arrest van 3 juni 2010, Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid (C-484/08, EU:C:2010:309).

31.

Arrest van 29 oktober 2015, BBVA (C-8/14, EU:C:2015:731, punt 34). In dit arrest merkte het Hof op dat het in die zaak aan de orde zijnde wettelijke voorschrift ‘een rechtskader met een algemene strekking [schiep]’. Hoewel de betrokken wettelijke maatregel niet een contractueel beding in de zin van artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13 was, werd hij aangemerkt als een algemene norm.

32.

Zie voor een overzicht van de regels inzake de uitlegging van Uniehandelingen bijvoorbeeld mijn conclusie in de zaak Pinckernelle (C-535/15, EU:C:2016:996, punten 34-70).

33.

Voetnoot niet relevant voor de Nederlandse versie.

34.

Cursivering van mij.

35.

Zie voetnoot 5 hierboven.

36.

Arrest van 20 september 2017, Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:703, punt 28 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

37.

Ibid., punt 29 en aldaar aangehaalde rechtspraak. Zie voor een ander voorbeeld arrest van 26 januari 2017, Banco Primus (C-421/14, EU:C:2017:60, punten 69 en 70).

38.

Arrest van 20 september 2017, Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:730, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

39.

In die zin verschillen de voor het hoofdgeding relevante feiten van die welke ten grondslag lagen aan andere belangrijke zaken die betrekking hadden op de uitlegging van artikel 1, lid 2, van richtlijn 93/13. Zie bijvoorbeeld arresten van 21 maart 2013, RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2013:180); 10 september 2014, Kušionová (C-34/13, EU:C:2014:2189), en 20 september 2017, Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:703).

40.

Arrest van 21 maart 2013, RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2013:180,punt 28).

41.

Zie met name punten 21 en 23 van het arrest van 29 oktober 2015, BBVA (C-8/14, EU:C:2015:731). ‘Om rekening te houden met deze rechtspraak, en meer in het bijzonder naar aanleiding van de uitspraak in het arrest van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164), zijn bij wet 1/2013 met name de artikelen van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering gewijzigd die betrekking hebben op de procedure van executie van verhypothekeerde goederen. Zo kan thans in procedures die zijn ingeleid na de inwerkingtreding van wet 1/2013, de hypothecaire executie na verzet van de geëxecuteerde dat is gebaseerd op het oneerlijke karakter van een contractueel beding en dat is gedaan binnen de gewone termijn van tien dagen vanaf de kennisgeving van de akte waarbij executie wordt bevolen, worden geschorst tot is beslist op het incident. […] Beoordeeld moet worden of, en, in voorkomend geval, in hoeverre richtlijn 93/13, zoals uitgelegd in de rechtspraak van het Hof die inzonderheid sinds het arrest Aziz […] is ontwikkeld, zich verzet tegen de overgangsregeling inzake termijnen waarvoor de Spaanse wetgever heeft gekozen en die is ingevoerd bij wet 1/2013.’ Zie ook bijvoorbeeld arresten van 17 juli 2014, Sánchez Morcilloen Abril García (C-169/14, EU:C:2014:2099); 21 januari 2015, Unicaja Banco en Caixabank (C-482/13, C-484/13, C-485/13 en C-487/13, EU:C:2015:21), en 26 januari 2017, Banco Primus (C-421/14, EU:C:2017:60).

42.

Zie het recente arrest van 26 januari 2017, Banco Primus (C-421/14, EU:C:2017:60, punten 71-74 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

43.

Volgens advocaat-generaal Wahl in zijn conclusie in de zaak PohotovosÅ\¥ (C-470/12, EU:C:2013:844, punt 66) is artikel 38 van het Handvest te beschouwen als een beginsel in de zin van artikel 52, lid 5, van het Handvest en niet als een recht.

44.

Zie arrest van 10 september 2014, Kušionová (C-34/13, EU:C:2014:2189, punt 47 en aldaar aangehaalde rechtspraak), waarin het Hof heeft geoordeeld dat de ‘eisen’ van de artikelen 38 en 47 van het Handvest ‘gelden voor de uitvoering van richtlijn 93/13’.

45.

Arrest van 17 april 2018, Egenberger (C-414/16, EU:C:2018:257, punten 70-82). In punt 82 heeft het Hof geoordeeld dat ‘een nationale rechterlijke instantie bij wie een geding tussen twee particulieren aanhangig is, gehouden is om, wanneer het voor haar niet mogelijk is het toepasselijke nationale recht uit te leggen in overeenstemming met’ de richtlijn die in die zaak aan de orde was, ‘binnen het kader van haar bevoegdheden de rechtsbescherming te verzekeren die voor de justitiabelen voortvloeit uit de artikelen 21 en 47 van het Handvest en de volle werking van die artikelen te waarborgen door, zo nodig, elke daarmee strijdige nationale bepaling buiten toepassing te laten’.

46.

Zie conclusie van advocaat-generaal Trstenjak in de zaak RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2012:566, punt 42) waarin zij verwijst naar de interventie van het Economisch en Sociaal Comité in de wetgevingsprocedure.

47.

Ibid., punt 47 (cursivering van mij). De advocaat-generaal verwijst naar het eerste discussiedocument van de Europese Commissie van 14 februari 1984, COM(1984) 55 def.

48.

Zie bijvoorbeeld arrest van 21 januari 2015, Unicaja Banco en Caixabank (C-482/13, C-484/13, C-485/13 en C-487/13, EU:C:2015:21, punt 37).

49.

Conclusie van advocaat-generaal Wahl in de zaak Kásler (C-26/13, EU:C:2014:85,punt 105).

50.

Zie voetnoot 30 hierboven.

51.

Volgens vaste rechtspraak van het Hof zijn de bedingen als bedoeld in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13 enkel van beoordeling van hun oneerlijke karakter uitgesloten voor zover de bevoegde nationale rechter, na een beoordeling per geval, oordeelt dat zij ‘duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd’ in de zin van die bepaling. Zie arrest van 20 september 2017, Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:703, punt 43 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

52.

Zie voetnoot 5 hierboven.

53.

Beschikking van 22 februari 2018, ERSTE Bank Hungary [C-126/17, niet gepubliceerd, punt 27, waarin het arrest van 20 september 2017,Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:703, punt 22) wordt aangehaald].

54.

Arrest van 20 september 2017 (C-186/16, EU:C:2017:703). Belangrijke arresten inzake transparantie die voorafgingen aan het arrest Andriciuc zijn onder meer arresten van 21 maart 2013, RWE Vertrieb (C-92/11, EU:C:2013:180); 30 april 2014, Kásler (C-26/13, EU:C:2014:282); 26 februari 2015, Matei (C-143/13, EU:C:2015:127); 23 april 2015, Van Hove (C-96/14, EU:C:2015:262), en 9 juli 2015, Bucura (C-348/14, EU:C:2015:447). Zie wat de rechtspraak na het arrest Andriciucbetreft met name beschikking van 22 februari 2018, ERSTE Bank Hungary (C-126/17, niet gepubliceerd, EU:C:2018:107).

55.

Arrest van 20 september 2017,Andriciuc (C-186/16, EU:C:2017:703, punt 50).

56.

Ibid., punt 49. Het Hof verwijst naar een aanbeveling van het Europees Comité voor systeemrisico's van 21 september 2011 (PB 2011, C 342, blz. 1).

57.

Ibid., punt 50.

58.

Ibid., punt 45.

59.

Arrest van 26 februari 2015, Matei(C-143/13, EU:C:2015:127, punt 74).

60.

Zie bijvoorbeeld arresten van 14 maart 2013, Aziz (C-415/11, EU:C:2013:164, punten 46 en 47 en aldaar aangehaalde rechtspraak), en 30 mei 2013, Jőrös (C-397/11, EU:C:2013:340).

61.

Zie recentelijk bijvoorbeeld arrest van 18 februari 2016, Finanmadrid EFC (C-49/14, EU:C:2016:98). In punt 48 verklaart het Hof dat de lidstaten in de uitoefening van hun procedurele autonomie met betrekking tot het gezag van gewijsde gebonden zijn aan het doeltreffendheids- en het gelijkwaardigheidsbeginsel.