HvJ EU, 11-04-2013, nr. C-401/11

Artikel 3, lid 1, van richtlijn 79/7/EEG van de Raad van 19 december 1978 betreffende de geleidelijke tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen op het gebied van de sociale zekerheid (PB 1979, L 6, blz. 24) bepaalt:

Artikel 7 van deze richtlijn luidt:

Volgens punt 23 van de considerans van verordening nr. 1257/1999 moet vervroegde bedrijfsbeëindiging in de landbouw worden bevorderd om de landbouwbedrijven levensvatbaarder te maken.

Volgens punt 40 van de considerans van deze verordening dienen maatregelen om ongelijkheid tussen vrouwen en mannen weg te nemen en gelijke kansen voor hen te bevorderen te worden ondersteund.

Volgens artikel 2, elfde streepje, van deze verordening dient de steun voor plattelandsontwikkeling verband te houden met landbouwactiviteiten en de omschakeling daarvan en kan hij betrekking hebben op het wegnemen van de ongelijkheid tussen en het bevorderen van gelijke kansen voor vrouwen en mannen, vooral door steun te verlenen voor projecten waartoe het initiatief wordt genomen en die worden uitgevoerd door vrouwen.

In hoofdstuk IV van verordening nr. 1257/1999, met het opschrift ‘vervroegde uittreding’, luidt artikel 10, lid 1, van deze verordening:

Artikel 11, lid 1, van deze verordening bepaalt:

Artikel 12, lid 2, van deze verordening bepaalt:

Ter uitvoering van verordening nr. 1257/1999 stelde de Tsjechische Republiek op 26 januari 2005 nařízení vlády č. 69/2005 Sb., o stanovení podmínek pro poskytování dotace v souvislosti s předčasným ukončením provozování zemědělské činnosti zemědělského podnikatele (regeringsdecreet nr. 69/2005 tot regeling van de voorwaarden voor subsidieverlening bij vervroegde uittreding van landbouwers) vast. Volgens artikel 1, lid 1, van het regeringsdecreet is het doel ervan subsidies te verlenen in het kader van het programma ter ondersteuning van de vervroegde beëindiging door een landbouwer van zijn landbouwactiviteiten.

Artikel 3, lid 1, sub b, van dat regeringsdecreet onderwerpt deelneming aan dat programma aan de voorwaarde dat de aanvrager op de dag van indiening van de aanvraag reeds de leeftijd van 55 jaar heeft bereikt en nog niet de voor het recht op ouderdomspensioen vereiste leeftijd heeft bereikt.

Artikel 32, leden 1 en 2, van zákon č. 155/1995 Sb., o důchodovém pojištění (wet nr. 155/1995 inzake pensioenverzekering), in de op het hoofdgeding toepasselijke versie, waarnaar dat artikel 3, lid 1, sub b, verwijst, bepaalde:

Met de eerste en de tweede vraag, die samen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het in overeenstemming is met het Unierecht en de algemene beginselen van gelijke behandeling en non-discriminatie ervan dat de ‘normale pensioengerechtigde leeftijd’ in de zin van artikel 11, lid 1, tweede streepje, van verordening nr. 1257/1999 krachtens de bepalingen van de nationale pensioenregeling van de betrokken lidstaat inzake de vereiste leeftijd voor het recht op ouderdomspensioen anders wordt vastgesteld op grond van het geslacht van de aanvrager van steun bij vervroegde uittreding van landbouwers en, wat vrouwelijke aanvragers betreft, afhankelijk van het aantal door de betrokkene opgevoede kinderen.

In dit verband dient meteen te worden opgemerkt dat, zoals blijkt uit artikel 10, lid 1, van verordening nr. 1257/1999, de steun voor vervroegde uittreding uit de landbouw tot doel heeft met name bij te dragen tot het verschaffen van een inkomen aan oudere landbouwers die besluiten hun landbouwactiviteit te beëindigen en de vervanging van deze oudere landbouwers te bevorderen door landbouwers die indien nodig in staat zijn de economische levensvatbaarheid van de resterende landbouwbedrijven te verbeteren. Ook punt 23 van de considerans van deze verordening vermeldt deze laatste doelstelling.

Deze steun voor vervroegde uittreding vormt dus een economische stimulans voor oudere landbouwers om hun landbouwactiviteit eerder dan in normale omstandigheden definitief te beëindigen en zo de landbouwsector gemakkelijker structureel te wijzigen om de levensvatbaarheid van de landbouwbedrijven te verbeteren.

Zoals de advocaat-generaal in punt 47 van zijn conclusie opmerkt, is de steun voor vervroegde uittreding van landbouwers in de zin van verordening nr. 1257/1999 dus geen sociale-zekerheidsprestatie die binnen de werkingssfeer van richtlijn 79/7 valt, maar een door het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL) gefinancierde voorziening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid om de levensvatbaarheid van de landbouwbedrijven te garanderen.

In deze omstandigheden zijn de lidstaten weliswaar bij gebrek aan harmonisatie door het Unierecht bevoegd om de ‘normale pensioengerechtigde leeftijd’ in de zin van artikel 11, lid 1, tweede streepje, van verordening nr. 1257/1999 vast te stellen, maar dit neemt niet weg dat zij zich voor de toepassing van deze verordening niet kunnen beroepen op het verschil in behandeling dat zij krachtens artikel 7, lid 1, van richtlijn 79/7 voor de vaststelling van de pensioengerechtigde leeftijd op het gebied van de sociale zekerheid mogen handhaven. Niet kan worden geacht dat de Uniewetgever met deze verwijzing naar een niet-geharmoniseerd begrip de lidstaten heeft gemachtigd om bij de uitvoering van deze verordening maatregelen te nemen die de algemene Unierechtelijke beginselen en de fundamentele rechten zouden schenden (zie in die zin arrest van 27 juni 2006, Parlement/Raad, C-540/03, Jurispr. blz. I-5769, punten 22 en 23).

Voorts dienen, aldus punt 40 van de considerans van verordening n^o 1257/1999, maatregelen om ongelijkheid tussen vrouwen en mannen weg te nemen en gelijke kansen voor hen te bevorderen te worden ondersteund. Ook kan de steun voor plattelandsontwikkeling volgens artikel 2, elfde streepje, van deze verordening betrekking hebben op het wegnemen van de ongelijkheid tussen en het bevorderen van gelijke kansen voor vrouwen en mannen. Blijkens deze bepalingen is het dus van belang om in het kader van de op basis van deze verordening toegekende steun voor vervroegde uittreding van landbouwers vrouwen en mannen gelijk te behandelen en dus elke discriminatie op grond van geslacht te verbieden.

De lidstaten zijn bij de uitvoering van verordening nr. 1257/1999 krachtens artikel 51, lid 1, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie dus gehouden de in de artikelen 20, 21, lid 1, en 23 van dit Handvest neergelegde beginselen van gelijke behandeling en non-discriminatie in acht te nemen.

Volgens vaste rechtspraak vereist het beginsel van gelijke behandeling of non-discriminatie dat, behoudens objectieve rechtvaardiging, vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk worden behandeld (zie met name arresten van 17 juli 1997, National Farmers' Union e.a., C-354/95, Jurispr. blz. I-4559, punt 61; 11 november 2010, Grootes, C-152/09, Jurispr. blz. I-11285, punt 66, en 1 maart 2011, Association belge des Consommateurs Test-Achats e.a., C-236/09, Jurispr. blz. I-773, punt 28).

In casu verkeren de oudere vrouwelijke en mannelijke landbouwers in vergelijkbare situaties inzake de doelstelling van de steun aan vervroegde uittreding in de zin van artikel 10, lid 1, van verordening n^o 1257/1999, om deze exploitanten, ongeacht hun geslacht en het aantal kinderen dat zij hebben opgevoed, ertoe aan te zetten hun landbouwactiviteit eerder definitief te beëindigen om de levensvatbaarheid van de landbouwbedrijven te garanderen, zoals blijkt uit punt 24 van het onderhavige arrest. Deze exploitanten, zowel mannen als vrouwen, kunnen aanspraak maken op een dergelijke steun voor zover zij, zoals vereist door artikel 11, lid 1, van deze verordening, hun commerciële landbouwactiviteiten definitief hebben beëindigd na in de aan deze beëindiging voorafgaande tien jaar de landbouw te hebben beoefend, en op het tijdstip van deze beëindiging ten minste 55 jaar oud zijn zonder evenwel de normale pensioengerechtigde leeftijd te hebben bereikt.

Derhalve zou het in strijd zijn met het Unierecht en de algemene beginselen van gelijke behandeling en non-discriminatie ervan dat deze situaties zonder objectieve rechtvaardiging verschillend worden behandeld omdat de ‘normale pensioengerechtigde leeftijd’ in de zin van artikel 11, lid 1, tweede streepje, van verordening nr. 1257/1999 krachtens de nationale pensioenregeling van de betrokken lidstaat anders wordt vastgesteld op grond van het geslacht van de aanvrager van steun voor vervroegde uittreding van landbouwers en, wat de vrouwelijke aanvragers betreft, op basis van het aantal opgevoede kinderen door de betrokkene.

Het Unierecht en die beginselen worden immers geschonden indien zou worden aanvaard dat de aanvragers van deze steun voor vervroegde uittreding die op grond van hun geslacht en, wat vrouwelijke aanvragers betreft, van het aantal door hen opgevoede kinderen behoren tot een groep landbouwers die deze door de nationale regeling vastgestelde leeftijd eerder bereiken dan aanvragers die tot een andere groep landbouwers behoren, zonder objectieve rechtvaardiging ongunstiger mogen worden behandeld. De aanvragers die behoren tot deze tweede groep, zouden in dat geval beschikken over een langere termijn voor indiening van hun steunaanvraag zodat zij zonder objectieve rechtvaardiging worden bevoordeeld tegenover de aanvragers van de eerste groep voor wie voor een soortgelijke aanvraag restrictievere voorwaarden voor aanspraak op deze steun gelden.

In het hoofdgeding heeft de betrokken nationale regeling tot gevolg dat wie, zoals Soukupová, zijn landbouwactiviteit beëindigt op een leeftijd tussen de door deze regeling op grond van geslacht en aantal opgevoede kinderen vastgestelde normale pensioengerechtigde leeftijd en de door deze regeling voor mannelijke landbouwers vastgestelde normale pensioengerechtigde leeftijd, de steun voor vervroegde uittreding niet kan genieten en dus zijn verdere leven beperkte rechten op betaling van een ouderdomspensioen onder het niveau van deze steun heeft, terwijl een mannelijke landbouwer die zijn landbouwactiviteit op dezelfde leeftijd als deze persoon beëindigt, een dergelijke steun gedurende een totale duur van 15 jaar kan genieten of tot zijn 75 jaar overeenkomstig artikel 12, lid 2, van verordening nr. 1257/1999, onder aftrek van het door de betrokken staat betaalde ouderdomspensioen.

Anders dan de Tsjechische en de Poolse regering stellen, kan een verschillende behandeling als in de nationale regeling in het hoofdgeding niet objectief worden gerechtvaardigd. Zoals de advocaat-generaal in punt 61 van zijn conclusie stelde, kunnen de doelstellingen van structurele omvorming van de landbouw van de door verordening nr. 1257/1999 verleende steun voor vervroegde uittreding van landbouwers namelijk duidelijk worden bereikt zonder dat de lidstaten hun toevlucht nemen tot discriminatoire maatregelen.

Aangaande de gevolgen van de niet-naleving van het beginsel van gelijke behandeling in een situatie als in het hoofdgeding kan volgens vaste rechtspraak, wanneer een met het Unierecht strijdige discriminatie is vastgesteld, de eerbiediging van het gelijkheidsbeginsel, zolang geen maatregelen zijn genomen om de gelijke behandeling te herstellen, alleen worden verzekerd door de leden van de benadeelde groep de voordelen toe te kennen die de leden van de bevoordeelde groep genieten (zie arresten van 26 januari 1999, Terhoeve, C-18/95, Jurispr. blz. I-345, punt 57, en 22 juni 2011, Landtová, C-399/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 51). De benadeelde persoon moet dus in dezelfde situatie worden gebracht als de persoon die het betrokken voordeel geniet.

Mitsdien dient op de eerste en de tweede vraag te worden geantwoord dat het niet in overeenstemming is met het Unierecht en de algemene beginselen van gelijke behandeling en non-discriminatie ervan dat de ‘normale pensioengerechtigde leeftijd’ in de zin van artikel 11, lid 1, tweede streepje, van verordening nr. 1257/1999 krachtens de bepalingen van de nationale pensioenregeling van de betrokken lidstaat inzake de vereiste leeftijd voor het recht op ouderdomspensioen anders wordt vastgesteld op grond van het geslacht van de aanvrager van steun bij vervroegde uittreding van landbouwers en, wat vrouwelijke aanvragers betreft, afhankelijk van het aantal door de betrokkene opgevoede kinderen.

Gelet op het antwoord op de eerste en de tweede vraag hoeft de derde vraag van de verwijzende rechter niet te worden beantwoord.