Hof Amsterdam (OK), 03-11-2010, nr. 200.044.053 OK, nr. 200.050.510 OK

EADS heeft in haar verweerschrift (onder 4.4.3 en 4.4.4) onder meer aangevoerd dat de bekabeling ‘een van de uitdagingen zou zijn die Airbus zou moeten overwinnen om tijdig de serieproductie van de A380 veilig te stellen’ (verweerschrift 167), dat de ‘ernstige problemen met de elektrische bedrading die uiteindelijk ontstonden (…) verschillende oorzaken [kenden], waardoor zij moeilijk beoordeeld konden worden’, dat het daarom ‘vrijwel onmogelijk [was] de invloed van de problemen op het toekomstige leveringsschema te voorspellen’ (verweerschrift 171), dat de problemen met de bekabeling geleidelijk aan het licht kwamen ‘vanaf het moment dat begonnen werd met de productie van de heads of version en gedurende de ramp-up naar de seriële productie’ (verweerschrift 173), dat ‘de werkelijke impact (…) pas [kon] worden vastgesteld nadat een voldoende aantal vliegtuigen uit het A380-programma in het productieproces was opgenomen’ zodat pas in mei 2006 duidelijk werd ‘dat het originele productieplan moest worden herzien en dat er een risico van vertragingen was ontstaan dat niet meer als gebruikelijk kon worden beschouwd’ (verweerschrift 174) en voorts dat de bekabeling de voornaamste oorzaak was van de ontstane vertragingen (verweerschrift 168).

Verder heeft EADS aangevoerd dat er ‘ook achteraf terugkijkend (…) geen simpele verklaring voor de schaal van de problemen is’. Volgens EADS kan het volgende samenstel van oorzaken worden aangewezen (verweerschrift 172).

In antwoord op vragen van de Ondernemingskamer heeft EADS ter terechtzitting nog een nadere toelichting gegeven als volgt.

De Ondernemingskamer overweegt als volgt.

EADS is verantwoordelijk voor de mededelingen die zij aan het publiek doet. Dat betekent echter niet, dat de omstandigheid dat achteraf blijkt, dat een of meer mededelingen berustten op een verwachting die niet is uitgekomen dan wel dat een of meer mededelingen onjuist zijn geweest, steeds en op zichzelf reeds gegronde redenen meebrengt om aan een juist beleid te twijfelen.

Aan verzoeksters moet worden toegegeven

De Ondernemingskamer acht echter de verklaring die EADS heeft gegeven voor het feit, dat zij de wijziging van het perspectief in de periode tot begin juni 2006 niet heeft onderkend voldoende aannemelijk. De Ondernemingskamer doelt hier in het bijzonder op de stelling van EADS dat weliswaar de oorzaken van de vertraging elk voor zich niet verrassend waren maar dat de combinatie daarvan en met name de wijze waarop die oorzaken op elkaar inspeelden wel verrasten en dat daardoor de oplossingen geen (voldoende) effect meer hadden. Dat elk van de factoren alsmede de optelsom van die factoren bekend zijn, betekent immers nog niet dat op die grond reeds onbegrijpelijk moet worden geacht, dat een ondernemer — zeker bij een gecompliceerd project als hier aan de orde — pas na verloop van een zekere tijdspanne onderkent dat die factoren zich inderdaad in combinatie voordoen en — in het bijzonder — zodanig op elkaar inspelen, dat de genomen maatregelen niet meer toereikend zijn.

Daarbij neemt de Ondernemingskamer mede in aanmerking, dat (beperkte) vertragingen bij dit soort grote producties, zeker in de vliegtuigindustrie, niet ongebruikelijk zijn, zoals onbestreden door EADS is gesteld, zodat zich voordoende problemen niet steeds hoeven te wijzen op ongebruikelijk lange of onvoldoende beheersbare vertragingen en voorts dat niet is gebleken, dat EADS, — uit anderen hoofde, anders dan door informatie van de zijde van Airbus — eerder had moeten begrijpen dat de problemen tot meer dan die gebruikelijke of tot onvoldoende beheersbare vertraging zou leiden. Dat geldt ook voor de — hiervoor onder 2.9 genoemde — vertragingen. Weliswaar presenteerde Airbus tijdens haar bestuursvergadering van 17 februari 2006 een aanpassing van het leveringsschema van de A380, maar daarbij werd tevens meegedeeld dat maatregelen waren genomen die de gevolgen van de betrokken vertragingen deels zouden beperken. Met de Sanctiecommissie van de AMF in haar beslissing van 27 november 2009 (productie 7 bij verweerschrift, blz. 22 in de Nederlandse vertaling) is de Ondernemingskamer van oordeel dat de toen bekende vertragingen niet buiten het gebruikelijke vielen. In dat licht kan ook niet gezegd worden dat het hiervoor onder 2.10 vermelde persbericht van 8 maart 2006 van EADS waarin zij — niet in het bijzonder met het oog op de A380 maar in algemene zin — aankondigde dat ‘Airbus deliveries are expected to grow by at least ten percent in 2006’ om die reden als misleidend of te optimistisch moet worden aangemerkt.

De Ondernemingskamer laat in het midden of Airbus in het algemeen EADS naar behoren op de hoogte heeft gehouden van belangrijke ontwikkelingen binnen haar onderneming en of EADS op desbetreffende informatie — voor zover nodig — steeds op gepaste wijze reageerde door middel van mededelingen aan het publiek.

Een uitzondering moet worden gemaakt voor de wijze waarop Airbus is omgegaan met de opdracht van 4 mei 2006 aan McKinsey en met de uit die opdracht blijkende ernstige zorgen die Airbus kennelijk met betrekking tot het afleveringsschema van de A380 toen had. Gelet op het belang van de productie van de A380 en de ernst van voormelde zorgen binnen Airbus over het vermogen de 24 toestellen, die voor aflevering in het jaar 2007 stonden ingeboekt, daadwerkelijk in dat jaar af te leveren, had het op de weg van Airbus gelegen om (het voor Airbus verantwoordelijke lid van) het bestuur van EADS van die zorgen op de hoogte te stellen en te houden. Ten tijde van het verstrekken van de opdracht aan McKinsey op 4 mei 2006 moet immers bij de Airbusleiding het inzicht hebben postgevat dat — als niet irreëel — rekening moest worden gehouden met de drie in de opdracht genoemde scenario's, gebaseerd op 13, 17 en 20 in 2007 af te leveren A380 vliegtuigen, ‘13 being the worst case’. Dit inzicht en deze opdracht werden op 12 mei 2006 niettemin niet onder de aandacht van het audit committee van EADS gebracht. Wel maakte de CEO van Airbus, Humbert, er bij die vergadering melding van dat een review gaande was. Hij liet echter het feit dat McKinsey inmiddels was ingeschakeld, respectievelijk de aan haar verstrekte opdracht onvermeld. Ook op 29 mei 2006 heeft het bestuur van Airbus tijdens de bespreking met het bestuur van EADS geen melding gemaakt van de opdracht aan McKinsey. Dat gebeurde pas op 9 juni 2006, daags nadat McKinsey mondeling had gemeld dat het aantal afgeleverde toestellen in 2007 naar zijn inzicht slechts 8 zou zijn, dat wil zeggen één derde van het aantal waartoe Airbus zich contractueel verbonden had.

Dat Airbus hierin tekort is geschoten, impliceert echter op zichzelf nog niet dat aan een juist beleid van EADS getwijfeld moet worden. Uit haar — hiervoor onder 3.7 weergegeven en in zoverre niet bestreden — toelichting blijkt dat EADS in de betrokken periode ten aanzien van de problemen met de bekabeling, de afleveringsschema's en de financiële gevolgen daarvan de vinger aan de pols hield, dat zij naarmate duidelijker werd dat op dat punt inderdaad ernstige zorgen gerechtvaardigd waren (onmiddellijk) meer informatie verlangd heeft, vervolgens McKinsey opdracht heeft gegeven rechtstreeks aan het bestuur van EADS te rapporteren en vervolgens het hiervoor onder 2.14 weergegeven persbericht van 13 juni 2006 heeft uitgebracht. Bovendien zijn kort nadien degenen die verantwoordelijk konden worden gehouden voor voormeld tekortschieten, Noël Forgeard, binnen de raad van bestuur van EADS verantwoordelijk voor Airbus, en Gustav Humbert, voorzitter van de raad van bestuur en CEO van Airbus, vervangen. Onder deze omstandigheden kan noch worden gezegd, dat voormeld tekortschieten door Airbus wijst op onjuist beleid van EADS, noch dat EADS niet adequaat heeft gereageerd naar de mate waarin zij werd geïnformeerd.

Verzoeksters lijken voorts — wel te onderkennen maar vervolgens — niet (voldoende) in het oog te houden, dat de optimistische geluiden door middel van persberichten maar ook anderszins — voor zover het de A380 betreft — doorgaans geen betrekking hadden op de mate waarin het productieproces op schema was, maar veeleer op andere aspecten, zoals het verloop van de orderportefeuille en van het certificeringsproces. Als voorbeeld diene het persbericht van 16 mei 2006 dat attendeerde op een ‘review’, die ‘the plan for the next's year ramp up’ moest ondergaan. Deze ‘review’ beoogde volgens dat persbericht ‘to reflect workload and possible implications from the subsequent phases of the certificationprocess’, en hield dus geen verband met voormelde zorgen. De Ondernemingskamer is van oordeel dat — afgezien van hetgeen hiervoor met betrekking tot het tekortschieten van Airbus is overwogen — niet gezegd kan worden, dat de aanvankelijk beperkte problemen (eerder) bekend gemaakt hadden moeten worden, dat voormelde zorgen wereldkundig gemaakt hadden moeten worden voordat daaromtrent meer duidelijkheid verkregen was of dat de uitkomsten van het onderzoek van McKinsey niet hadden mogen worden afgewacht. Dat ten slotte — ook — de markt de vertraging niet verwachtte, brengt de Ondernemingskamer niet tot een ander oordeel.

Bij al het voorgaande heeft de Ondernemingskamer nog in het midden gelaten dat uit het debat tussen partijen niet duidelijk is geworden wat een vermindering van het aantal leveranties in een bepaald jaar nu precies — in termen van vertraging — betekent. Immers de omstandigheid dat in een bepaald jaar minder vliegtuigen worden afgeleverd, laat — afhankelijk van de maand waarin aflevering beoogd was respectievelijk na vertraging verwacht werd: aan het begin dan wel het eind van het betrokken jaar — open zowel de mogelijkheid dat de vertraging (meer dan) een jaar zou zijn als de mogelijkheid dat de vertraging tot één of enkele maanden beperkt zou blijven.

Andere voorbeelden van beweerdelijk onjuiste of tekortschietende informatie dan hetgeen hiervoor aan de orde is geweest, hebben verzoeksters tegenover de betwisting door EADS onvoldoende toegelicht.

Gelet op het voorgaande en gelet ook op hetgeen overigens over en weer is aangevoerd, concludeert de Ondernemingskamer dat de hier behandelde gronden geen twijfel doen rijzen aan een juist beleid van EADS, althans niet zodanige twijfel, dat een onderzoek naar het beleid en de gang van zaken van EADS gerechtvaardigd is.

Volgens verzoeksters was de Airbus-divisie ‘versplinterd’, doordat het bestuur van EADS gefaald heeft om de ‘lappendeken’ van Airbus-fabrieken samen te smeden tot één geïntegreerd bedrijf en de ontwerp- en productie-eenheden in het ene land niet in staat of bereid waren te communiceren en samen te werken met de ontwerp- en productiegroepen in andere landen, zodat voormelde vertragingen konden optreden, terwijl EADS heeft nagelaten hiertegen adequate maatregelen te nemen. Zij hebben dit onder meer toegelicht met een groot aantal citaten uit krantenberichten en tijdschriften. In dit verband hebben verzoeksters ook aangevoerd, dat de corporate governance structuur tekort schoot.

De Ondernemingskamer overweegt als volgt. De omstandigheid dat de drie grootaandeelhouders een samenwerkingsverband vormen, en in het bijzonder de omstandigheid dat nationale belangen daarbij een (grote) rol spelen, doet er niet aan af, dat (de organen van) de vennootschap verplicht is (zijn) zich te houden aan wet en statuten en aan de elementaire beginselen van verantwoord ondernemerschap. Niettemin kan het bestaan van die nationale belangen — zonder welke dat samenwerkingsverband mogelijk niet tot stand zou zijn gekomen — een rol spelen bij de beantwoording van de vraag of (de organen van) de vennootschap die verplichting nakomt (nakomen). Dat kan — afhankelijk van de omstandigheden van het geval — onder meer meebrengen, dat de spreiding van onderdelen van de door de vennootschap in stand gehouden onderneming over verschillende landen — gelet op die nationale belangen — niet als onjuist beleid kan worden gekwalificeerd, ook niet indien dat mogelijk wel het geval zou zijn geweest, indien zodanige samenwerking en/of belangen niet aan de orde zouden zijn geweest. In het licht hiervan hebben verzoeksters niet voldoende gemotiveerd toegelicht op grond waarvan zou moeten worden aangenomen, dat de fabrieken of onderdelen meer, beter of sneller geïntegreerd hadden moeten worden. Daarbij neemt de Ondernemingskamer nog in aanmerking dat EADS wel degelijk maatregelen heeft genomen om de invloed van de deelbelangen terug te dringen, onder meer door de hiervoor in 2.4 genoemde wijziging in de bestuursstructuur van 22 oktober 2007 als gevolg waarvan niet langer twee voorzitters en twee CEO's deel uitmaakten van de raad van bestuur doch nog slechts één voorzitter en één CEO.

Bovendien hebben verzoeksters niet voldoende gemotiveerd toegelicht op grond waarvan zou moeten worden aangenomen dat de spreiding van fabrieken en/of de bestuursstructuur van de vennootschap de oorzaak vormden van de bekabelingsproblemen, de niet tijdige oplossing daarvan en/of het niet eerder informeren daaromtrent van EADS. De ‘balkanisering’, de maatschapstructuur of de bij de grootaandeelhouders spelende nationale belangen vormen daarvoor geen toereikende verklaring.

Deka c.s. hebben voorts aangevoerd, dat ‘een belangrijke oorzaak van haar problemen ligt bij de organisatiestructuur van EADS’ (verzoekschrift 160). Zij verwijzen daarbij naar verschillende bepalingen van de Nederlandse Corporate Governance Code en naar richtlijnen van de OECD. Nu zij hun desbetreffende stellingen niet aandragen als zelfstandige reden om aan een juist beleid te twijfelen maar kennelijk slechts als toelichting (‘belangrijke oorzaak van haar problemen’) op haar bezwaren ten aanzien van de ‘versplintering’ en die bezwaren — zoals in de voorgaande en navolgende overwegingen blijkt — geen doel treffen, behoeven deze stellingen geen verdere behandeling.

Voor zover verzoeksters zich beroepen op miscommunicatie als gevolg van de gestelde versplintering overweegt de Ondernemingskamer ten overvloede nog als volgt. Zoals hiervoor in 3.11 is overwogen, is Airbus tekortgeschoten doordat zij (het voor Airbus verantwoordelijke lid van) de raad van bestuur van EADS niet tijdig op de hoogte heeft gesteld van de bij haar levende zorgen en van de opdracht aan McKinsey. Deze vaststelling noch hetgeen verzoeksters overigens hebben aangevoerd is echter voldoende om de algemene conclusie te rechtvaardigen, dat ‘ontwerp[-] en productiegroepen in het ene land niet wilden of konden communiceren en samenwerken met die in andere landen’ of dat EADS ‘niet in staat [is] geweest deze situatie bij één van haar belangrijke dochterondernemingen op adequate wijze op te lossen’ (verzoekschrift Irish Life 68).

Een en ander betekent, dat ook de hier verdedigde stellingen moeten worden verworpen.

Voor zover Deka c.s. — anders dan de Ondernemingskamer hiervoor in 3.18 heeft aangenomen — wel degelijk bedoeld hebben de organisatiestructuur van EADS als zelfstandige grond te presenteren om aan een juist beleid te twijfelen, overweegt de Ondernemingskamer nog het volgende. Zoals hiervoor in 2.3 vastgesteld oefent EADS Participations de stemrechten uit op de door de drie grootaandeelhouders gehouden aandelen. Op grond van hetgeen partijen over en weer gesteld hebben, neemt de Ondernemingskamer aan dat EADS Participations daarbij de instructies van de drie grootaandeelhouders, de maten van het contractual partnership (hiervoor onder 2.3), volgen. De enkele omstandigheid dat de bestuurders van EADS Participations, die tevens bestuurder van EADS zijn, de stemmen feitelijk uitbrengen, doet daaraan niet af. Dit betekent dat het hier niet gaat om een structuur waarin de stemmen (moeten) worden uitgebracht overeenkomstig de instructies of aanwijzingen van bestuurders van de vennootschap. EADS heeft deze en andere afwijkingen van de Nederlandse Corporate Governance Code telkens opgenomen en uitgelegd in de publiek gemaakte registration documents en jaarverslagen over de jaren 2005 tot en met 2008. Deka c.s. hebben niet (voldoende gemotiveerd) toegelicht waarom de organisatiestructuur niettemin tekort zou schieten. De desbetreffende stellingen falen daarom.

Volgens verzoeksters hebben 17 hoge functionarissen van EADS in de periode november 2005 tot en met april 2006 hun aandelenopties uitgeoefend en de daaruit verkregen aandelen in de markt verkocht, terwijl zij beschikten over wezenlijke, niet aan de markt geopenbaarde informatie over de vertragingen en de financiële gevolgen daarvan, terwijl EADS niet over adequate interne controlemechanismen tegen deze handel beschikte, zodat het beleid van EADS ter voorkoming van handel in aandelen met gebruikmaking van voorwetenschap heeft gefaald. Zij verwijzen voor hun stellingen in het bijzonder naar het ‘Onderzoeksrapport over het aandeel EADS en de door EADS verstrekte financiële gegevens vanaf 1 mei 2005’ van 1 april 2008 van de Afdeling Onderzoeken en Markttoezicht van de AMF (Nederlandse vertaling, productie 9 bij verzoekschrift van Irish Life).

De Ondernemingskamer overweegt als volgt. Zoals hiervoor onder 2.18 vastgesteld heeft de Sanctiecommissie van de AMF bij beslissing van 27 november 2009 alle aan EADS en aan functionarissen van EADS en Airbus gerichte verwijten, waaronder die met betrekking tot aandelentransacties met voorkennis van vertragingen in het leveringsschema, gemotiveerd en op feitelijke gronden verworpen. In zoverre is voormeld onderzoeksrapport — alsmede het niet overgelegde ‘volledige onderzoeksrapport’ van 28 juli 2009 (verzoekschrift Deka 90) — als achterhaald te beschouwen. Verzoeksters hebben wel enkele speculaties gedaan en procedurele bezwaren gemaakt, maar zij hebben niet (voldoende gemotiveerd) toegelicht op grond waarvan het in de beslissing van 27 november 2009 neergelegde oordeel onjuist is, terwijl dat in het licht van die beslissing — ook al waren verzoeksters in die procedure geen partij — wel op hun weg had gelegen. Dit brengt reeds mee, dat het hier aangevoerde faalt.

Volgens Irish Life moet voorts aan een juist beleid worden getwijfeld, omdat personen die belangrijke functies bekleedden in de periode dat de door haar gestelde feiten zich voordeden hun post hebben behouden of andere belangrijke posities binnen EADS innemen. Nu die feiten — zo bleek hiervoor — geen gegronde redenen opleveren om aan een juist beleid te twijfelen en Irish Life voor haar hier aan de orde zijnde stelling geen (verdere) zelfstandige argumenten heeft aangevoerd, moet die stelling worden verworpen. Daar komt bij dat EADS — zo bleek reeds hiervoor aan het slot van 3.11 — degenen die verantwoordelijk konden worden gehouden voor de in voormelde overweging besproken gebrekkige informatie van Airbus aan EADS heeft vervangen.

Deka c.s. hebben ten slotte aangevoerd dat het huidige beleid van EADS ter vaststelling van de leveringsschema's en de kostenramingen van haar vliegtuigen en de communicatie van leveringsschema's en financiële dimensies daarvan aan het beleggend publiek nog steeds onvoldoende is. Zo zouden ook vertragingen opgetreden zijn bij de A400, aldus Deka c.s. (verzoekschrift 109 en volgende). Tijdens de mondelinge behandeling van deze zaak verwezen Deka c.s. onder meer naar enkele krantenartikelen naar aanleiding van ‘een recent PWC rapport’ (pleitnota Deka c.s. 6 en 20). Zij hebben dit standpunt — afgezien van algemeenheden — tegenover de bestrijding door EADS onvoldoende toegelicht. Deka c.s. verliezen kennelijk uit het oog, dat de constatering, dat in onderscheiden programma's vertraging optreedt op zichzelf nog geen gegronde twijfel aan een juist beleid oplevert. Ook deze stelling wordt verworpen.

Al het voorgaande leidt — ook indien een en ander in onderling verband wordt bezien — tot de conclusie, dat niet is gebleken van gegronde redenen om aan een juist beleid te twijfelen. De Ondernemingskamer zal de verzoeken daarom afwijzen met verwijzing van verzoeksters als de in het ongelijk gestelde partijen in de kosten van het geding.

De Ondernemingskamer merkt tot slot nog het volgende op. Deka c.s. hebben weliswaar verzocht een onderzoek te gelasten naar het beleid van en de gang van zaken van EADS en ‘de met haar in een groep verbonden vennootschappen’, doch uit de formulering van het petitum onder 1 (‘te twijfelen aan het door de naamloze vennootschap EADS (…) gevoerde beleid’ zonder vermelding van de ‘met haar in een groep verbonden vennootschappen’) en de toelichting op hun verzoek leidt de Ondernemingskamer af dat het verzoek zich slechts op EADS richtte. Indien Deka c.s. anders bedoeld zouden hebben, zou dat overigens ook tot afwijzing van het verzoek hebben geleid.