HvJ EU, 13-07-2017, nr. C-368/16

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 13, punt 5, en artikel 14, punt 2, onder a), van verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 2001, L 12, blz. 1).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geschil tussen Assens Havn (haven van Assens, Denemarken) en Navigators Management (UK) Limited, een verzekeringsmaatschappij (hierna: ‘Navigators Management’) betreffende vergoeding van schade aan de kade van de haven van Assens, veroorzaakt door een bij de laatste verzekerde sleepboot.

In het najaar van 2007 heeft de vennootschap naar Zweeds recht Skåne Entreprenad Service AB (hierna: ‘Skåne Entreprenad’) suikerbieten vervoerd naar een fabriek te Nykøbing Falster (Denemarken). Een deel van het traject werd afgelegd per schip van Assens naar Nakskov (Denemarken). Voor dat traject over water heeft Skåne Entreprenad een aantal sleepboten en aken gecharterd, waaronder de sleepboot Sea Endeavour I, en zij heeft ten behoeve van dit vervoer een aansprakelijkheidsverzekering afgesloten bij Navigators Management.

De verzekeringspolis bevat in het bijzonder de volgende bepaling:

Verder bevatten de verzekeringsvoorwaarden van Navigators Management de volgende bepaling:

Op 24 november 2007 ontstond tijdens het aanleggen van de sleepboot Sea Endeavour I in de haven van Assens schade aan de kaai-infrastructuur. De partijen in het hoofdgeding twisten over hoe de schade is ontstaan en wie daarvoor aansprakelijk is.

Skåne Entreprenad is ondertussen failliet verklaard en de haven van Assens heeft bij de Sø- og Handelsret (rechter in eerste aanleg voor maritieme zaken en handelszaken, Denemarken) een rechtstreekse vordering ingediend tegen Navigators Management, de aansprakelijkheidsverzekeraar van degene die de schade zou hebben veroorzaakt. Zij vorderde van deze laatste vennootschap betaling van een bedrag van 1 310 536 Deense kroon (DKK) (ongeveer 176 270 EUR) ter vergoeding van genoemde schade.

De Sø- og Handelsret heeft de vraag betreffende de bevoegdheid voor aparte behandeling en beslissing afgesplitst en het beroep vervolgens bij uitspraak van 22 december 2014 verworpen wegens onbevoegdheid van de Deense rechterlijke instanties, aangezien de partijen bij de verzekeringsovereenkomst een forumkeuzebeding waren overgekomen dat tegen de gelaedeerde aangevoerd kon worden. De haven van Assens heeft bij de verwijzende rechter hogere voorziening ingesteld tegen deze uitspraak.

Volgens de verwijzende rechter gaat de zaak vooral over de vraag of de haven van Assens, die volgens § 95, lid 2, van de wet betreffende de verzekeringsovereenkomsten haar vordering rechtstreeks tegen de verzekeringsmaatschappij van de veroorzaker van de schade kon instellen, is gebonden aan het in de verzekeringsovereenkomst opgenomen forumkeuzebeding dat overeenkomstig artikel 13, punt 5, juncto artikel 14, punt 2, onder a), van verordening nr. 44/2001 door Skåne Entreprenad en Navigators Management is overeengekomen. Luidt het antwoord bevestigend, dan heeft de Sø- og Handelsret het beroep van de haven van Assens terecht verworpen.

De verwijzende rechter merkt op dat een gelaedeerde naar Deens recht in beginsel weliswaar niet het recht heeft zijn vordering rechtstreeks in te stellen tegen de verzekeringsmaatschappij van degene die de schade heeft veroorzaakt, maar dat hem in § 95 van de wet betreffende de verzekeringsovereenkomsten in een aantal gevallen toch het recht wordt verleend een dergelijke vordering in te stellen, bijvoorbeeld indien de verzekeringnemer, zoals in de onderhavige zaak, failliet gaat.

In deze omstandigheden heeft de Højesteret (hoogste rechter in Denemarken) besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende prejudiciële vraag te stellen:

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 13, punt 5, juncto artikel 14, punt 2, onder a), van verordening nr. 44/2001 in die zin moet worden uitgelegd dat een gelaedeerde die een rechtstreekse vordering kan instellen tegen de verzekeraar van degene die de door hem geleden schade heeft veroorzaakt, gebonden kan zijn aan een forumkeuzebeding dat deze verzekeraar en deze verzekeringnemer zijn overeengekomen.

Om deze vraag te beantwoorden, moet worden gelet op de opzet van afdeling 3 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001 en achterliggende doelstellingen ervan.

In dit verband moet eraan worden herinnerd dat afdeling 3 van hoofdstuk II van deze verordening een autonoom stelsel voor de gerechtelijke bevoegdheidsverdeling in verzekeringszaken invoert (zie in die zin arrest van 12 mei 2005, Société financière et industrielle du Peloux, C-112/03, EU:C:2005:280, punt 29).

Net als bij aangelegenheden met betrekking tot werknemers en consumenten wordt het beroep in verzekeringszaken gekenmerkt door een zeker gebrek aan evenwicht tussen de partijen (zie in die zin arrest van 26 mei 2005, GIE Réunion européenne e.a., C-77/04, EU:C:2005:327, punt 22). De regels bedoeld in artikel 8 van afdeling 3 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001 hebben tot doel dit gebrek aan evenwicht te herstellen door de zwakste partij te laten profiteren van bevoegdheidsregels die gunstiger zijn voor haar belangen dan de algemene regels (zie in die zin arrest van 17 september 2009, Vorarlberger Gebietskrankenkasse, C-347/08, EU:C:2009:561, punt 40).

In het bijzonder verkeert de gelaedeerde die schade heeft geleden waarvoor een verzekering is afgesloten, door de genoemde bepalingen in een gunstiger rechtspositie omdat hij de betrokken verzekeraar hierdoor in rechte kan aanspreken in de plaats waar het schadebrengende feit heeft plaatsgevonden, vooropgesteld dat het nationale recht in een dergelijke rechtstreekse vordering voorziet.

Zoals volgt uit de punten 24 en 25 van het onderhavige arrest, heeft de verwijzende rechter, aan wie het staat om het nationale recht uit te leggen, in dit geval geoordeeld dat § 95, lid 2, van de wet betreffende de verzekeringsovereenkomsten, die in het hoofdgeding van toepassing is, het de gelaedeerde mogelijk maakt zijn vordering in overeenstemming met artikel 11, lid 2, van verordening nr. 44/2001 rechtstreeks tegen de verzekeraar in te stellen.

Wat betreft de mogelijkheid een forumkeuzebeding aan de gelaedeerde tegen te werpen, volgt enerzijds uit artikel 13, punt 5, juncto artikel 14, punt 2, onder a), van verordening nr. 44/2001 dat op grond van een dergelijk beding kan worden afgeweken van de bepalingen van afdeling 3 van deze verordening, met name in geval van aansprakelijkheidsverzekeringen betreffende het gebruik of de exploitatie van schepen.

Anderzijds staat vast dat artikel 11, lid 2, van verordening nr. 44/2001, op grond waarvan de bepalingen van artikelen 8 tot en met 10 van deze verordening van toepassing zijn in gevallen waarin de gelaedeerde zijn vordering rechtstreeks tegen de verzekeraar instelt, geen betrekking heeft op artikelen 13 en 14 van genoemde verordening en derhalve ook niet op forumkeuzebedingen.

Uit de opzet van de bepalingen van afdeling 3 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001 volgt dus niet dat een forumkeuzebeding aan een gelaedeerde kan worden tegengeworpen.

Hieromtrent heeft het Hof reeds opgemerkt dat forumkeuze op het gebied van verzekeringen strikt afgebakend blijft, omdat bij de toepassing het doel voorop staat degene die economisch gezien in de zwakste positie verkeert te beschermen (zie in die zin arrest van 12 mei 2005, Société financière et industrielle du Peloux, C-112/03, EU:C:2005:280, punt 31).

Zo worden in artikel 13 van verordening nr. 44/2001 limitatief de gevallen genoemd waarin de partijen kunnen afwijken van de regels van afdeling 3 van hoofdstuk II van deze verordening.

Volgens artikel 23, lid 5, van de genoemde verordening hebben forumkeuzebedingen geen rechtsgevolg indien zij in strijd zijn met de bepalingen van het genoemde artikel 13. Uit deze bepalingen volgt dat de genoemde verordening een stelsel invoert waarin afwijkingen van de bevoegdheidsregels in verzekeringszaken strikt moeten worden uitgelegd (zie in die zin arrest van 12 mei 2005, Société financière et industrielle du Peloux, C-112/03, EU:C:2005:280, punt 31).

Overigens moet worden vastgesteld dat de gelaedeerde derde in geval van schade waarvoor een verzekering is afgesloten, nog verder af staat van een contractuele relatie waarvan een forumkeuzebeding deel uitmaakt dan de begunstigde verzekerde die een forumkeuzebeding niet uitdrukkelijk heeft aanvaard, zoals aan de orde was in het arrest van 12 mei 2005, Société financière et industrielle du Peloux (C-112/03, EU:C:2005:280).

Geoordeeld moet dus worden dat een forumkeuzebeding tussen een verzekeraar en een verzekeringnemer niet kan worden tegengeworpen aan de gelaedeerde, indien deze in geval van schade waarvoor een verzekering is afgesloten een rechtstreekse vordering tegen de verzekeraar wil instellen voor de rechterlijke instantie in de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan, zoals ook is herhaald in punt 31 van het onderhavige arrest. Hetzelfde geldt indien deze gelaedeerde een dergelijke rechtstreekse vordering wil instellen voor de rechterlijke instantie van zijn woonplaats. Deze mogelijkheid heeft het Hof erkend in zijn arrest van 13 december 2007, FBTO Schadeverzekeringen (C-463/06, EU:C:2007:792, punt 31).

Het zou ingaan tegen het doel van afdeling 3 van hoofdstuk II van verordening nr. 44/2001, namelijk bescherming van degene die economisch en juridisch gezien in de zwakste positie verkeert, indien forumbedingen op basis van artikel 13 juncto artikel 14 van verordening nr. 44/2001 ook voor gelaedeerden bindend worden (zie in die zin arrest van 17 september 2009, Vorarlberger Gebietskrankenkasse, C-347/08, EU:C:2009:561, punt 40).

Gelet op een en ander moet artikel 13, punt 5, juncto artikel 14, punt 2, onder a), van verordening nr. 44/2001 in die zin worden uitgelegd dat een gelaedeerde die een rechtstreekse vordering kan instellen tegen de verzekeraar van degene die de door hem geleden schade heeft veroorzaakt, niet gebonden is aan een forumkeuzebeding dat deze verzekeraar en deze verzekeringnemer zijn overeengekomen.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Achtste kamer) verklaart voor recht:

Artikel 13, punt 5, juncto artikel 14, punt 2, onder a), van verordening nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, moet in die zin worden uitgelegd dat een gelaedeerde die een rechtstreekse vordering kan instellen tegen de verzekeraar van degene die de door hem geleden schade heeft veroorzaakt, niet gebonden is aan een forumkeuzebeding dat deze verzekeraar en deze verzekeringnemer zijn overeengekomen.

ondertekeningen