HR, 14-11-2000, nr. 00774/99 E

Het Hof heeft in hoger beroep - met vernietiging van een von-nis van de Economische Politierechter in de

Arron-disse-ments-rechtbank te Rotterdam van 7 mei 1998 - de verdachte ter zake van 1. “overtreding van het bepaalde bij artikel 47 van de Wet op het consumentenkrediet, begaan door een rechtpersoon, meermalen gepleegd” en 2. “overtreding van een voorschrift gesteld bij artikel 82, eerste lid, van de Wet toezicht kredietwezen 1992, begaan door een rechtspersoon, meermalen gepleegd” veroordeeld tot twee geldboetes van elk éénduizend gulden voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren.

De aanvulling op het verkorte arrest als bedoeld in art. 365a, tweede lid, Sv is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft mr. C. Waling, advocaat te ’s-Gravenhage, bij schriftuur drie middelen van cassatie voorgesteld. Bij op 28 april 2000 ingekomen brief heeft de raadsvrouw het tweede middel ingetrokken en een nieuw tweede middel voorgesteld. De schrifturen zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal Machielse heeft geconcludeerd

dat de Hoge Raad de bestreden uitspraak zal vernietigen en de zaak zal verwijzen naar een aangrenzend Hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan. Voorts heeft de Advocaat-Generaal Machielse bij aanvullende conclusie geconcludeerd dat hij zich ontslagen acht van de plicht het nieuw voorgestelde tweede middel te bespreken.

De verdachte, een stichting, heeft in de uitoefening van haar bedrijf diensten verricht, gericht op de totstandkoming van een regeling ten aanzien van de schuldenlast van natuurlijke personen, geheel of gedeeltelijk voortvloeiende uit krediettransacties.

Zij heeft uitkeringsinstanties en werkgevers benaderd met het verzoek de aan haar cliënten toekomende gelden over te maken op een ten name van de stichting staande bankgirorekening. Met de op die rekening staande bedragen zijn door haar in opdracht en ten behoeve van die cliënten betalingen gedaan aan schuldeisers. De stichting ontvangt ook giften. Ook worden door cliënten zelf bedragen aan de stichting overgemaakt.

Ten aanzien van het tenlastegelegde onder 1 heeft de stichting betoogd dat zij de bedoelde schuldbemiddeling om niet heeft verricht, zodat ingevolge artikel 48, eerste lid, Wet op het consumentenkrediet het verbod van artikel 47, eerste lid, van die wet niet van toepassing is, en dat, voorzover door haar wel kosten in rekening worden gebracht, deze kosten betrekking hebben op zogenaamd budgetbeheer, welke activiteit volledig los staat van de schuldbemiddeling.

Ten aanzien van het tenlastegelegde onder 2 heeft de verdachte betoogd, dat de Wet toezicht kredietwezen 1992 te dezen toepassing mist, omdat zij de verkregen gelden niet heeft belegd of als krediet heeft uitgezet.

Het Hof heeft de verdachte veroordeeld ter zake van de onder 1.1 vermelde overtredingen op grond van zijn oordeel, kort samengevat, ten aanzien van het bewezenverklaarde onder 1, dat de schuldbemiddeling niet om niet heeft plaatsgevonden, omdat de als budgetbeheer aangeduide activiteiten, waarvoor kosten in rekening worden gebracht, direct samenhangen met de door de stichting als schuldbemiddelaar namens de schuldenaars getroffen regelingen. Ten aanzien van het bewezenverklaarde onder 2 heeft het Hof geoordeeld dat de positie van de stichting, waar het betreft het aantrekken van gelden, in beginsel niet verschilt van die van banken en dergelijke instellingen, zodat zij, hetgeen niet het geval is, behoort te voldoen aan de eisen, gesteld in artikel 82 Wet toezicht kredietwezen 1992, alsmede dat artikel 82 van deze wet, als sluitstuk van het op crediteurenbescherming gerichte verbodsstelsel van de wet, ziet op “een ieder”.

Tegen de veroordeling ter zake van de bewezenverklaarde overtredingen van het bepaalde bij artikel 47 Wet op het consumentenkrediet komen de middelen 1 en 3 op, terwijl het nieuwe tweede middel betrekking heeft op de veroordeling ter zake van de bewezenverklaarde overtredingen van een voorschrift gesteld bij artikel 82, eerste lid, Wet toezicht kredietwezen 1992.

Het middel klaagt dat het Hof het ter zake van het onder 1 tenlastegelegde gedane beroep op art. 48, eerste lid onder a, Wet op het consumentenkrediet (WCK) op ontoereikende gronden heeft verworpen, althans een te ruime uitleg heeft gegeven aan het begrip ‘schuldbemiddeling’ in de zin van art. 47, tweede lid, WCK.

Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezenverklaard dat zij:

Het Hof heeft het in het middel bedoelde verweer als volgt samengevat en verworpen:

Voor de beoordeling van het middel zijn de volgende wettelijke bepalingen van belang.

De WCK (Wet van 4 juli 1990, Stb. 1990, 395) is in de plaats getreden van de Wet op het consumptief geldkrediet (WCGK). Art. 47 WCK komt overeen met art. 48a WCGK (ingevoegd bij Wet van 1 juni 1983, Stb. 1983, 297).

De Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot laatstgenoemde bepaling houdt onder meer het volgende in:

“Alleen bij de activiteiten van de particuliere bureaus, niet zijnde particuliere voorschotbanken, zijn misstanden geconstateerd, die aanleiding geven tot regelend optreden. Onder meer zijn de volgende situaties gesignaleerd:

In zijn hiervoren onder 4.3 weergegeven overwegingen heeft het Hof vastgesteld dat de door de verdachte als budgetbeheer aangeduide werkzaamheden, waarvoor zij kosten in rekening heeft gebracht bij degene wiens budget werd beheerd, zo nauw samenhangen met de door haar als schuldbemiddelaarster getroffen regelingen, waarvoor zij geen kosten in rekening heeft gebracht, dat het budgetbeheer niet los kan worden gezien van de schuldbemiddeling. Uitgaande van die vaststelling heeft het Hof met juistheid geoordeeld dat het handelen van de verdachte niet kan worden aangemerkt als "schuldbemiddeling om niet" in de zin van art. 48, eerste lid aanhef en onder a, WCK.

Deze uitleg van het begrip "schuldbemiddeling om niet" stemt overeen met de ratio van de WCK zoals daarvan blijkt uit het onder 4.4.2 weergegeven gedeelte van de Memorie van Toelichting, te weten het voorkomen dat de schuldenlast van een in financiële moeilijkheden geraakte kredietnemer verder verslechtert als gevolg van de kosten die ter zake van schuldbemiddeling in rekening worden gebracht, hetgeen volgens de Memorie van Toelichting bij "schuldbemiddeling om niet" niet het geval is, aangezien dit niet leidt tot zo een verdere verslechtering. Met deze strekking zou niet stroken dat aan de schuldenaar kosten in rekening zouden mogen worden gebracht voor activiteiten die nauw samenhangen met de verleende of te verlenen schuldbemiddeling.

Deze uitleg stemt bovendien overeen met de Nota van Toelichting bij het na het tijdstip waarop het onder 1 bewezenverklaarde is begaan in het leven geroepen

Tijdelijk vrijstellingsbesluit schuldbemiddelaars

(Besluit van 3 juli 1998, Stb. 1998, 454), welke onder meer het volgende inhoudt:

“Het zwaartepunt met betrekking tot de schuld

hulpverlening ligt momenteel bij de gemeentelijke kredietbanken en de gemeentelijke sociale diensten. In de praktijk blijkt echter bij een aantal schuldenaren huiver te bestaan om naar de sociale dienst en, zij het in mindere mate, naar de gemeentelijke kredietbank te gaan. Daarnaast kan een aantal mensen met problematische schulden om diverse redenen niet door de gemeentelijke kredietbanken worden geholpen. Een groot aantal natuurlijke personen en rechtspersonen heeft gemeend deze mensen wel te kunnen helpen.

Daarbij stuiten deze private schuldbemiddelaars echter op het verbod van art. 47, eerste lid, WCK om schuldbemiddeling tegen betaling te verrichten. In de praktijk trachten zij daar onderuit te komen en (de Hoge Raad leest: met) een beroep op het verrichten van budgetbeheer. Dit beroep mist echter effect. Budgetbeheer is een schuldhulpverleningsactiviteit in het kader waarvan tevens schuldbemiddelingsactiviteiten moeten worden verricht”.

Uit het vorenstaande volgt dat het Hof het beroep op art. 48, eerste lid aanhef en onder a, WCK terecht heeft verworpen.

Het middel faalt dus.

Het derde middel behelst de klacht dat het Hof het beroep op onjuiste voorlichting door de overheid op ontoereikende gronden heeft verworpen.

Blijkens de zich bij de stukken bevindende pleitnota is ter terechtzitting in hoger beroep van 2 april 1999 namens de verdachte ten aanzien van feit 1, voorzover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende aangevoerd:

Bedoelde brieven houden in dat zij afkomstig zijn van het Hoofd van de Hoofdafdeling Financieel Marktbeleid van het Ministerie van Economische Zaken terwijl zij, naar moet worden aangenomen, zijn gericht aan de rechtsvoorgangster van de verdachte.

De brief van 1 september 1992 houdt, voorzover voor de beoordeling van het verweer van belang, het volgende in:

“Op grond van artikel 48 van de Wet is schuldbemiddeling waar geen vergoeding tegenover staat (om niet) wel toegestaan. Indien uw bureau schuldbemiddeling tot stand brengt als boven omschreven, mogen daarvoor derhalve geen kosten in rekening worden gebracht. Voor andere werkzaamheden, zoals budgetbewaking, privé-administratie en dergelijke, is het uiteraard toegestaan een financiële vergoeding in rekening te brengen. Ik acht het dan ook niet bezwaarlijk indien u vergoedingen in rekening brengt voor die werkzaamheden die verricht worden ná de totstandkoming van de schuldregeling. Daarbij zal dan wel duidelijk moeten zijn dat die andere werkzaamheden zelfstandige werkzaamheden zijn, die niet rechtstreeks voortvloeien uit de eventuele eerdere schuldbemiddeling”.

De brief van 28 oktober 1992 houdt, voorzover voor de beoordeling van het verweer van belang, het volgende in:

“In uw brief van 24 september vermeldt u dat u schuldbemiddeling voor particulieren inzake een consumptief krediet gratis zult verrichten. Indien particulieren na een bemiddeling betalingen door uw bureau laten verrichten, brengt u hun daarvoor administratiekosten in rekening, volgens een tarief, dat ook geldt voor particulieren waarvoor u niet hebt bemiddeld.

Zolang particulieren op generlei wijze gehouden zijn de betalingen na schuldbemiddeling door uw bureau via uw bureau te laten verlopen, is naar mijn oordeel uw handelwijze niet in strijd met de Wet op het consumentenkrediet".

In aansluiting op zijn hiervoren onder 4.3 weergegeven overwegingen heeft het Hof het onder 5.2 vermelde verweer op de volgende gronden verworpen:

Aldus heeft het Hof het gevoerde verweer op niet-onbegrijpelijke gronden verworpen, in aanmerking genomen dat het in voormelde brieven weergegeven standpunt van het Ministerie van Economische Zaken niet anders kan worden begrepen dan dat het betrekking heeft op de vergoeding van zelfstandige werkzaamheden die niet rechtstreeks voortvloeien uit eerder verleende schuldbemiddeling, en niet op de vergoeding van werkzaamheden waar het te dezen om gaat, te weten activiteiten die zo nauw samenhangen met de als schuldbemiddelaarster namens de schuldenaar getroffen regelingen dat zij niet los kunnen worden gezien van de schuldbemiddeling.

Voorzover in de toelichting op het middel wordt gesteld dat de verwerping van het verweer onbegrijpelijk is in het licht van andere bescheiden die zich bij de stukken bevinden, mist het middel feitelijke grondslag omdat uit niets blijkt dat ter terechtzitting van het Hof een beroep is gedaan op de inhoud van die bescheiden.

Het middel is dus vruchteloos voorgesteld.

De gang van zaken met betrekking tot het door de raadsvrouw op 28 april 2000 ingediende tweede middel is als volgt:

Na het verstrijken van de in art. 437, tweede lid, Sv vermelde termijn kan een middel van cassatie niet meer worden ingediend. Een verzuim, evenwel, van de griffier van het gerecht dat het vonnis of arrest heeft gewezen om een stuk (zoals de onderhavige, aan het proces-verbaal in hoger beroep gehechte, pleitnota) als deel uitmakend van de gedingstukken aan de griffier van de Hoge Raad in te zenden, zal, indien de belangen van een behoorlijke rechtspleging dit eisen, onder omstandigheden kunnen meebrengen dat de raadsman op diens verzoek door de rolrechter, ondanks het verstrijken van de zojuist bedoelde termijn, alsnog een termijn wordt gegund om een aanvullend middel in te dienen, voorzover kennisneming van het ontbrekende stuk voor de opstelling van dat middel onontbeerlijk is. De toewijzing van een dergelijk verzoek zal afhangen van het tijdstip waarop het verzoek vóór het verstrijken van de in art. 437, tweede lid, Sv vermelde termijn rederlijkerwijs kan worden gedaan, omdat van de verdediging mag worden verlangd dat zij tijdig een verzuim als hier bedoeld, ontdekt.

Vóór het verstrijken van de in art. 437, tweede lid, Sv vermelde termijn is een verzoek tot het stellen van een termijn voor het eventueel indienen van een aanvullend middel niet gedaan. Het thans ingetrokken tijdig ingediende tweede middel, waarin het ontbreken van de pleitnota in hoger beroep is gesignaleerd, kan niet als een zodanig verzoek worden beschouwd, aangezien de rolrechter slechts kennisneemt van de indiening van een cassatieschriftuur doch niet van de inhoud daarvan (vgl. art. 438). Niettemin zal de Hoge Raad in dit geval, aangezien de raadsvrouwe niet bekend kon zijn met de in 6.2 vervatte jurisprudentiële regel, het na verloop van vorenvermelde termijn alsnog ingediende tweede middel in behandeling nemen. Dit brengt mee dat een nadere conclusie zal worden gevraagd aan de Advocaat-Generaal, een en ander zoals hierna zal worden geformuleerd.

Nu het eerste en het derde middel, gericht tegen de beslissingen van het Hof ter zake van het onder 1 tenlastegelegde niet tot cassatie kunnen leiden, terwijl de Hoge Raad ook geen grond aanwezig oordeelt waarop de bestreden uitspraak ten aanzien van die beslissingen ambtshalve zou behoren te worden vernietigd, moet het beroep in zoverre worden verworpen.

Voor wat betreft het tweede middel, dat in behandeling kan worden genomen, dient de zaak onder aanhouding van iedere verdere beslissing te worden verwezen naar de rolzitting van de Hoge Raad van 16 januari 2001 voor het nemen van een nadere conclusie door de Advocaat-Generaal naar aanleiding van het tweede middel.

De Hoge Raad:

Verwerpt het beroep, voorzover gericht tegen de

beslissingen van het Hof ter zake van het onder 1 tenlastegelegde;

Verwijst de zaak onder aanhouding van iedere verdere beslissing naar de rol van 16 januari 2001 voor het nemen van een nadere conclusie door de Advocaat-Generaal naar aanleiding van het tweede middel.

Dit arrest is gewezen door de president W.E. Haak als voor-zit-ter, en de raadsheren F.H. Koster, G.J.M. Corstens, A.M.J. van Buchem-Spapens en A.J.A. van Dorst, in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, en uitgesproken op 14 november 2000.