HvJ EG, 11-10-2007, nr. C-98/06

Met de eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen van het Hof te vernemen of in het licht van de in de verwijzingsbeslissing uiteengezette omstandigheden de door Arnoldsson tegen Freeport AB ingestelde vordering een contractuele grondslag heeft.

Blijkens de gegevens in de verwijzingsbeslissing vloeit deze vraag voort uit de overtuiging van de Högsta domstol dat het een voorwaarde voor toepassing van artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 is dat de vordering tegen een verweerder die zijn woonplaats heeft in de lidstaat waaronder de aangezochte rechter ressorteert en de vordering tegen de verweerder die buiten die lidstaat woont, dezelfde grondslag hebben. Voorts blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de verwijzende rechter deze overtuiging op het arrest van het Hof in de zaak Réunion européenne e.a.6.baseert.

Alvorens uiteen te zetten waarom ik van mening ben dat de Högsta domstol zich op een onjuiste uitlegging van bovengenoemd arrest baseert, dient eerst de regeling van de processuele samenhang in herinnering te worden gebracht, bedoeld in artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001, welke in het bijzonder naar voren komt in de preciseringen die in de rechtspraak van het Hof zijn gegeven.

Zoals bekend, is de huidige versie van dit artikel het resultaat van de uitlegging die het Hof in het arrest Kalfelis7. heeft gegeven aan de overeenkomstige bepaling in het Executieverdrag. De gemeenschapswetgever heeft deze uitlegging overgenomen toen hij de regeling van dat verdrag in verordening nr. 44/2001 opnam.

In dat arrest heeft het Hof als voorwaarde voor toepassing van artikel 6, punt 1, van het Executieverdrag gesteld ‘dat er een band bestaat tussen de tegen elk van de verweerders ingestelde vorderingen’.8. Vervolgens heeft het Hof de vraag naar de aard van de vereiste band behandeld, waarbij het, na te hebben gewezen op de gelijkheid van het doel van het bepaalde in artikel 22 van het Executieverdrag voor het geval van samenhangende vorderingen die bij gerechten van verschillende verdragsluitende staten zijn aangebracht9. en van de betrokken bepaling, heeft gepreciseerd dat laatstbedoelde bepaling van toepassing is ‘wanneer tussen de tegen verschillende verweerders ingestelde vorderingen een verband bestaat op het tijdstip waarop zij worden aangebracht, dat wil zeggen, wanneer een goede rechtsbedeling vraagt om […] gelijktijdige behandeling en berechting, teneinde te vermijden dat bij afzonderlijke berechting onverenigbare uitspraken worden gegeven’.10.Voorts heeft het Hof gepreciseerd dat‘het aan de nationale rechter staat, in elk concreet geval te onderzoeken of aan die voorwaarde is voldaan’.11.

Op basis van artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 kunnen dus meerdere verweerders die in verschillende lidstaten wonen, samen worden opgeroepen voor het gerecht van de woonplaats van een hunner, mits er tussen de vorderingen tegen hen een geschikte en toereikende samenhang bestaat. Het bestaan van die samenhang moet blijken op het tijdstip waarop het geding wordt aangebracht12. en moet worden beoordeeld aan de hand van het vereiste, dat gelijktijdige berechting noodzakelijk is teneinde te vermijden dat mogelijk onverenigbare beslissingen worden gegeven.

Deze samenhang bestaat vooral wanneer vorderingen tegen verschillende personen dermate nauw met elkaar verband houden dat zij tezamen voor dezelfde rechter moeten worden gebracht, omdat de te geven beslissing slechts jegens alle betrokken partijen samen kan worden gegeven. De betrokken bepaling vereist echter niet dat er noodzakelijkerwijs sprake is van een dergelijke samenhang. 13. Het volstaat dat er sprake is van een samenhang die een gezamenlijke behandeling ter vermijding van onverenigbare uitspraken, rechtvaardigt. Ook gevallen waarin de vorderingen onderling zijn verbonden door hun voorwerp of grondslag, vallen dus binnen de werkingssfeer van artikel 6, punt 1.

Aangezien noch verordening nr. 44/2001 noch de gemeenschapsrechter, middels de uitlegging daarvan of van de daaraan voorafgaande regeling in het Executieverdrag, een uitputtende omschrijving heeft gegeven van de situaties die voor toepassing van artikel 6, punt 1, in aanmerking komen, dienen nationale procedurevoorschriften de bij deze bepaling voorziene regeling te vervolledigen. Het staat met andere woorden aan de aangezochte rechter, zoals overigens reeds in het bovengenoemde arrest Kalfelis14. is vastgesteld, om bij het ontbreken van gemeenschappelijke regels, op basis van het eigen procesrecht te beoordelen of het voor de uitoefening van de rechtsmacht jegens meerdere verweerders noodzakelijk is om de vorderingen bij één gerecht te concentreren.

Dit vooropgesteld, kom ik thans tot het onderzoek van de vraag of de verwijzing door de Högsta domstol naar het bovengenoemde arrest Réunion européenne e.a.15., relevant is voor de beslechting van het bij die rechter aanhangige geding.

In dat arrest heeft het Hof zich middels een prejudiciële beslissing uitgesproken over een reeks vragen die de Franse Cour de cassation had gesteld over de uitlegging van de artikelen 5, punten 1 en 3, en 6, punt 1, van het Executieverdrag. De prejudiciële vragen waren gerezen in het kader van een geding tussen enerzijds verschillende verzekeringsmaatschappijen, gesubrogeerd in de rechten van een Franse vennootschap, waarvoor de waar bestemd was die na zee- en landtransport van Melbourne naar Rungis beschadigd bleek te zijn, en anderzijds de contractuele transporteur, gevestigd te Sydney, de Nederlandse reder van het schip dat het zeetraject Melbourne-Rotterdam had verzorgd, en de kapitein daarvan, woonachtig in Nederland. Het tribunal de commerce de Créteil, waar Rungis, plaats van levering van de waar, onder ressorteert, had zich enkel bevoegd verklaard om kennis te nemen van de vordering van de verzekeraars tegen de Australische transporteur, terwijl het zich ten aanzien van de andere verweerders onbevoegd had verklaard ten gunste van de rechter te Rotterdam, de plaats waar de door de Nederlandse reder verschuldigde prestatie was uitgevoerd, of de rechter te Amsterdam, waar die reder zijn zetel had, of zelfs de rechter te Sydney. Voor de Cour de cassation, waarvoor de zaak, nadat de uitspraak van het Tribunal de commerce de Créteil door de Cour d'appel de Paris was bevestigd, was gebracht, betoogden de verzekeraars primair dat nu niet was vastgesteld dat er sprake was van een contractsverhouding tussen degene voor wie de waar bestemd was enerzijds en de reder en de kapitein van het schip anderzijds, de feitenrechter de aanknopingscriteria van artikel 5, punt 3, van het Executieverdrag betreffende aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad had moeten toepassen en niet artikel 5, punt 1, betreffende enkel verbintenissen uit overeenkomst. Subsidiair merkten de verzekeraars op dat de vorderingen tegen de verschillende verweerders dezelfde vervoershandeling betroffen en dat het geschil dus onsplitsbaar was.

De eerste drie prejudiciële vragen betroffen de uitlegging van artikel 5, punten 1 en 3, van het Executieverdrag en waren er in wezen op gericht om van het Hof een uitspraak te verkrijgen enerzijds over de contractuele dan wel buitencontractuele grondslag van de vorderingen van de verzekeraars tegen de Nederlandse reder of tegen de kapitein van het schip, en anderzijds over de uitlegging van het begrip ‘plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan’ in de zin van artikel 5, punt 3.

Met de vierde vraag wenste de Cour de cassation echter van het Hof te vernemen of ‘een verweerder die woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat, in een andere verdragsluitende staat [kan] worden opgeroepen voor het gerecht waarbij een vordering is aangebracht tegen een medeverweerder die geen woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat, op grond dat het geschil onsplitsbaar is en er niet enkel sprake is van samenhangende vorderingen’.16.

Bij de beantwoording van deze vraag sloot het Hof eerst uit dat in dat geval was voldaan aan de voorwaarden voor toepassing van artikel 22 van het Executieverdrag17., en wees het vervolgens op de bewoordingen van artikel 6, punt 1, daarvan, met de precisering dat voorwaarde voor toepassing van deze bepaling is dat ‘het geschil voor de gerechten van de woonplaats van een van de verweerders wordt aangebracht’18., waaraan in dat geval niet was voldaan.19.

Hoewel deze vaststelling op zich volstond om uit te sluiten dat in het hoofdgeding een beroep kon worden gedaan op artikel 6, punt 1, van het Executieverdrag, en om de vraag van de verwijzende rechter te beantwoorden, vervolgde het Hof zijn redenering met een verwijzing naar de precisering die was opgenomen in het bovengenoemde arrest Kalfelis20., betreffende de voorwaarden voor toepassing van deze bepaling21., almede naar de passage in dat arrest waarin was vastgesteld dat een gerecht dat op grond van artikel 5, punt 3, bevoegd is om kennis te nemen van het onderdeel van een vordering dat op onrechtmatige daad is gebaseerd, niet bevoegd is om kennis te nemen van de andere onderdelen van de vordering, die een andere grondslag hebben dan onrechtmatige daad.22. In punt 50 van zijn overwegingen, waarnaar de Högtsa domstol in zijn verwijzingsbeschikking verwijst, kwam het Hof tot de slotsom dat ‘uit een en ander volgt, dat twee in het kader van eenzelfde schadevergoedingsactie tegen verschillende verweerders gerichte vorderingen, waarvan de ene is gebaseerd op contractuele aansprakelijkheid en de andere op aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad, niet als samenhangend kunnen worden aangemerkt’.23.

Hoewel men geneigd zou kunnen zijn deze laatste stelling in die zin uit te leggen dat daarin door het Hof aan de toepassing van artikel 6, punt 1, van het Executieverdrag een bijkomende voorwaarde wordt verbonden ten opzichte van hetgeen reeds in het arrest Kalfelis was vastgesteld — en de rechters van enkele overeenkomstsluitende partijen hebben deze vaststelling inderdaad aldus uitgelegd — meen ik dat de strekking ervan duidelijk wordt wanneer zij in de juiste context wordt geplaatst.

Indien de punten 49 en 50 van dat arrest in hun logische samenhang worden gezien, is de betekenis die daaraan lijkt te moeten worden gegeven immers eerder een bevestiging van hetgeen het Hof reeds in punt 44 had vastgesteld, dat wil zeggen dat in het stelsel van het Executieverdrag de samenhang alleen ten gunste van het gerecht van de woonplaats van de verweerder als bevoegdheidverlenend criterium kan functioneren. Mijns inziens heeft het Hof in die passage in het bijzonder bedoeld uitdrukkelijk vast te stellen dat de bevoegdheid van andere gerechten dan die van de woonplaats van de verweerder irrelevant is voor de concentratie van procedures in het geval dat er sprake is van meerdere verweerders, door uit te sluiten dat het op basis van deze bevoegdheid zou zijn toegestaan dat verschillende, onderling verbonden vorderingen worden samengebracht, wanneer deze bevoegdheid slechts ten aanzien van één van deze vorderingen gerechtvaardigd is.

In die zin moet ook worden begrepen de verwijzing naar het punt van het arrest Kalfelis waarin het Hof heeft uitgesloten dat de krachtens artikel 5, punt 3, bevoegde rechter kennis kan nemen van onderdelen van de vordering die een andere grondslag hebben dan onrechtmatige daad, ook wanneer zij zijn opgeworpen in het kader van dezelfde vordering. Uit deze uitsluiting vloeit immers voort dat een rechter bij wie twee onderling samenhangende vorderingen tegen verschillende verweerders zijn ingesteld, de ene met onrechtmatige daad als grondslag en de andere met een contractuele grondslag, niet kan gelasten dat deze vorderingen wegens samenhang worden gevoegd, wanneer hij op basis van artikel 5, punt 3, van het Executieverdrag bevoegd is om kennis te nemen van de eerste vordering24., maar hij niet onafhankelijk daarvan bevoegd is ten aanzien van de tweede vordering (bijvoorbeeld omdat de plaats van uitvoering van de overeenkomst en de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan, dezelfde zijn, of krachtens het algemene criterium van het gerecht van de woonplaats van de verweerder). De samenhang tussen de twee vorderingen is in die omstandigheden, dat wil zeggen bij het ontbreken van een aanknopingspunt met de woonplaats van een van beide verweerders, immers niet geschikt om als bevoegdheidsverlenend criterium te fungeren en deze bevoegdheid kan evenmin worden gerechtvaardigd krachtens een vis attractiva (‘aantrekkingskracht’) die uitgaat van de bevoegdheid krachtens artikel 5, punt 3, nu de rechtspraak een dergelijke mogelijkheid uitdrukkelijk heeft uitgesloten.

Indien dit de betekenis is die aan de punten 49 en 50 van het betrokken arrest moet worden gegeven, sluit dat arrest, anders dan de verwijzende rechter veronderstelt, toepassing van artikel 6, punt 1, van het Executieverdrag niet uit in gevallen waarin vorderingen op basis van overeenkomst en op basis van onrechtmatige daad samengaan, mits de concentratie van de desbetreffende procedures ten gunste van het gerecht van de woonplaats van een van de verweerders werkt.

De hier voorgestelde lezing van de punten 49 en 50 van het arrest Réunion européenne, die in grote lijnen door de Commissie wordt gedeeld, lijkt in overeenstemming te zijn met hetgeen het Hof reeds in de zaak Kalfelis had vastgesteld en meer in het algemeen met het stelsel van het Executieverdrag (thans verordening nr. 44/2001).

Enerzijds ligt deze lezing in de lijn van het arrest Kalfelis, op basis waarvan het bestaan van samenhang tussen de vorderingen, in de zin van dat arrest, de enige objectieve voorwaarde vormt voor toepassing van artikel 6, punt 1, terwijl de uitlegging van de verwijzende rechter daarentegen in wezen neerkomt op het invoeren van een bijkomende voorwaarde op grond waarvan de vorderingen tegen verschillende verweerders dezelfde grondslag moeten hebben.

Anderzijds is deze lezing niet in strijd met de doelstellingen die eerst met het stelsel van het Executieverdrag en vervolgens met verordening nr. 44/2001 zijn nagestreefd, waartoe behoren het zoeken naar een evenwicht tussen het belang van een goede rechtsbedeling en het vereiste van een grotere rechtsbescherming van het individu binnen de Europese justitiële ruimte, terwijl een andere lezing van het hier besproken arrest, zoals die welke de verwijzende rechter oppert, het gevaar meebrengt dat de werkingssfeer van artikel 6, punt 1, ten onrechte wordt beperkt, waardoor het doel van proceseconomie wordt doorkruist zonder dat dit wordt gerechtvaardigd door het vereiste, het uitgangspunt van de woonplaats van de verweerder als algemeen criterium van bevoegdheidverlening te beschermen, of te verzekeren dat voorspelbaar is welk gerecht bevoegd zal zijn.

Gelet op het voorgaande ben ik van oordeel dat de eerste prejudiciële vraag van de verwijzende rechter op een onjuiste uitlegging van de rechtspraak van het Hof is gebaseerd en niet relevant is voor de beslechting van het hoofdgeding. Artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 is immers weliswaar tevens van toepassing in het geval van samenloop van vorderingen op basis van overeenkomst en op basis van onrechtmatige daad, doch voor de beslechting van het geschil voor de Högsta domstol hoeft niet vooraf te worden bepaald of de vordering van Arnoldsson tegen Freeport AB al dan niet een contractuele grondslag heeft.

Derhalve ga ik nu over tot de behandeling van de tweede en de derde vraag van de Högsta domstol.

Met de tweede en de derde prejudiciële vraag, die mijns inziens tezamen dienen te worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen van het Hof te vernemen, enerzijds, of de toepasselijkheid van artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 ervan afhankelijk is of de vordering tegen een verweerder die in de lidstaat van het aangezochte gerecht woont, niet slechts is ingesteld om een andere verweerder af te trekken van de rechter die deze verordening hem toekent25. en, anderzijds, indien deze vraag ontkennend wordt beantwoord, of de omstandigheid dat de eiser een dergelijk doel nastreeft, van invloed is op de beoordeling van de kans van slagen van die vordering bij het in artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 bedoelde onderzoek of er sprake is van een risico van onverenigbare beslissingen.26.

Mijns inziens betreffen bovenvermelde vragen, weliswaar in termen die beperkt blijven tot de werkingssfeer van de bepaling ten aanzien waarvan om uitlegging wordt verzocht, het delicate probleem van de grenzen van frauduleus gebruik of misbruik van de grondslagen voor rechterlijke bevoegdheid in verordening nr. 44/2001. Het is niet mijn bedoeling en ik acht het voor de beslechting van het onderhavige geding ook niet nodig, om algemeen op deze problematiek in te gaan. Ik beperk mij er hier derhalve toe om de overwegingen te geven die strikt noodzakelijk zijn voor het onderzoek van de vragen van de verwijzende rechter, waarbij ik mij echter wel bewust ben van de gevoeligheid van de onderliggende thematiek in het kader waarvan deze overwegingen passen.

Zoals reeds is uiteengezet, vindt het feit dat een bijzonder aanknopingspunt voor rechterlijke bevoegdheid is voorzien in het geval van processuele samenhang als bedoeld in artikel 6, punten 1 en 2, in het stelsel van verordening nr. 44/2001 (evenals voorheen in het stelsel van het Executieverdrag) zijn rechtvaardiging in het nastreven van doelen van proceseconomie en overeenstemmende rechterlijke beslissingen.

Voorts heb ik erop gewezen dat het gebruik van dit aanknopingspunt wordt begrensd door het vereiste dat moet worden vermeden dat de werkingssfeer van het algemene beginsel van het gerecht van de woonplaats van de verweerder, ten koste van de rechtszekerheid bij het bepalen van de rechterlijke bevoegdheid, ten onrechte wordt beperkt, of dat indirect en min of meer systematisch wordt toegelaten dat de zaak wordt aangebracht bij het gerecht van de woonplaats van de eiser, waar de gemeenschapswetgever (en daarvóór reeds het Executieverdrag) zich duidelijk tegen heeft uitgesproken.

Naar mijn mening moet de uitlegging van de bepalingen van de verordening op het gebied van de processuele samenhang dus worden geplaatst in de optiek van de dialectiek tussen het belang van een goede rechtsbedeling en de eerbiediging van het uitgangspunt van het gerecht van de woonplaats van de verweerder als algemeen aanknopingscriterium.

Aldus dient er vooral op te worden gewezen dat de aanknopingscriteria van artikel 6, punten 1 en 2, in gevallen waarin er meer dan één verweerder is, bij een vordering tot vrijwaring of bij een vordering tot voeging of tussenkomst, een alternatief vormen voor het criterium op grond waarvan het gerecht van de woonplaats van de verweerder bevoegd is, zodat de eiser in dit opzicht een keuze heeft die hij waarschijnlijk zal maken op basis van zijn eigen belang om het geschil eerder voor het ene dan voor het andere gerecht te brengen. Dit is een gevolg dat inherent is aan het normatieve systeem van de verordening en dat moeilijk te neutraliseren is, omdat een persoon die binnen de ‘Europese justitiële ruimte’ een vordering wil instellen, niet kan worden belet om gebruik te maken van de mogelijkheden die dat systeem hem biedt om onder eerbiediging van de daarin gegeven regels het gerecht te kiezen dat hem het beste uitkomt.27.

Gegeven de erkenning van een dergelijke keuzemogelijkheid, bevat het normatieve systeem echter ook enkele mechanismen aan de hand waarvan de mogelijkheid om daarvan op frauduleuze wijze gebruik of misbruik te maken, wordt ingeperkt.

Toepassing van de onderhavige bepalingen is in elk geval afhankelijk van een gemeenschappelijke voorwaarde — die overigens de fundamentele grens vormt voor gebruik van de alternatieve gerechten die daarin zijn voorzien —, te weten het bestaan van een daadwerkelijk en actueel belang bij concentratie van de gedingen, waarover de aangezochte rechter een omvattende beoordeling zal moeten geven, op basis vanobjectieve beoordelingselementen die inherent zijn aan de zaken die hem zijn voorgelegd, zoals de intensiteit van de samenhang die deze zaken kenmerkt en de mate van nabijheid tot het gerecht.

In de gevallen van een vordering tot vrijwaring of een vordering tot voeging of tussenkomst, waarin de samenhang met de hoofdvordering in de regel intrinsiek is28., en waarin, anders dan het geval is wanneer er sprake is van meer dan één verweerder als bedoeld in artikel 6, punt 1, de concentratie van de geschillen niet noodzakelijkerwijs bij het gerecht van de woonplaats van de verweerder of van de derde geschiedt, wordt een bijkomende grens aan de toepasbaarheid van het betrokken aanknopingscriterium gesteld middels het uitdrukkelijke voorbehoud ten aanzien van de gevallen waarin blijkt dat de oorspronkelijke vordering slechts is ingesteld om de opgeroepene af te trekken van de rechter die verordening nr. 44/2001 hem toekent.29.

Opgemerkt moet worden dat deze grens, die voortvloeit uit de bewoordingen van artikel 6, punt 2, van verordening nr. 44/2001, in de weg staat aan toepasbaarheid van het aanknopingscriterium bedoeld in die bepaling, zowel in gevallen waarin gebruik daarvan frauduleus blijkt te zijn als wanneer gebruik daarvan leidt tot misbruik in de uitoefening van het keuzerecht waarover de eiser beschikt30., dat wil zeggen dat hij dat recht uitoefent voor een ander doel dan dat waarvoor het hem is verleend.31.

De Högsta domstol wenst van het Hof te vernemen of deze grens ook geldt voor artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001, ofschoon zulks daarin niet uitdrukkelijk is voorzien.

De Commissie suggereert deze vraag ontkennend te beantwoorden. Volgens haar moet artikel 6, punt 1, aldus worden uitgelegd dat wanneer er een afdoende samenhang tussen de vorderingen bestaat, niet mag worden onderzocht welk doel de eiser nastreeft. Deze uitlegging vindt haars inziens bevestiging in het reeds aangehaalde arrest Kalfelis32., volgens hetwelk het bestaan van samenhang tussen de vorderingen uitsluit dat de bij artikel 6, punt 1, van het Executieverdrag aan de eiser toegekende keuze louter zou kunnen worden uitgeoefend om een van de verweerders af te trekken van het gerecht van zijn woonplaats.33.

De door de Commissie voorgestelde uitlegging lijkt mij niet aanvaardbaar.

Om te beginnen stem ik niet in met bovenvermelde uitlegging van het arrest Kalfelis. Mijns inziens kan uit dit arrest niets anders worden afgeleid dan dat het Hof heeft bedoeld een vermoeden van afwezigheid van fraude of misbruik te funderen wanneer er sprake is van de door hem vereiste specifieke samenhang.34. In een later arrest heeft het Hof bovendien duidelijk uiteengezet dat dit vermoeden kan worden weerlegd wanneer op grond van de omstandigheden kan worden vastgesteld dat er sprake is van frauduleus gebruik of van misbruik van het aanknopingscriterium bedoeld in de betrokken bepaling. 35.

De door de Commissie voorgestelde uitlegging botst voorts met de vaststelling dat het in artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 veronderstelde bestaan van samenhang tussen de vorderingen weliswaar verzekert dat deze bepaling overeenkomstig het doel ervan wordt toegepast, doch niet uitsluit dat de eiser de in deze bepaling voorziene rechterlijke bevoegdheid uitsluitend gebruikt om een van de verweerders af te trekken van het gerecht van zijn woonplaats, en dus fraude of misbruik mogelijk maakt. Dit zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren wanneer een persoon wordt opgeroepen voor het gerecht van de woonplaats van een fictievemedeverweerder tegen wie een vordering is ingesteld die weliswaar objectief samenhangt met de vordering tegen de andere verweerder, doch diekennelijk ongegrond is of waarbij de eiser geen werkelijk belang heeft.36.

Ik ben echter van mening dat de toepasbaarheid van de uniforme regels inzake jurisdictiegeschillen van verordening nr. 44/2001 op een algemene grens stuit in het geval van ‘fraude met betrekking tot de rechterlijke bevoegdheid’, waarvan sprake is wanneer de toepassing van die bepaling het resultaat is van een manoeuvre van de eiser met het doel en het gevolg dat de rechtsverhouding waarover het geding gaat, wordt afgetrokken van de gerechten van een bepaalde lidstaat of dat de procedure aanhangig wordt gemaakt bij de gerechten van een lidstaat die zonder deze manoeuvre onbevoegd zouden zijn geweest. Het Hof heeft voorts de toepasbaarheid van een dergelijke grens reeds erkend, althans in de gevallen waarin de fraude plaatsvindt door manipulatie van de aanknopingscriteria, van dien aard dat kunstmatig rechterlijke bevoegdheid wordt gecreëerd.37.

Delicater is daarentegen de vraag38. of in het normatieve systeem van verordening nr. 44/2001 een algemeen verbod kan worden gevonden om misbruik te maken van het recht van keuze van het gerecht en of een dergelijk misbruik in de weg staat aan bevoegdheid van de aangezochte rechter, waarmee dus een voorwaarde voor toepasbaarheid van de uniforme regels inzake jurisdictiegeschillen wordt gesteld39., dan wel of dat misbruik enkel gevolgen heeft voor de ontvankelijkheid van de vordering40. en de bevoegdheidsverdeling krachtens de verordening onverlet laat.

Zoals reeds gesteld, is het niet mijn bedoeling om hier dieper op deze vraag in te gaan. Ik heb er immers reeds op gewezen dat het verbod dat geldt voor de toepasbaarheid van de in artikel 6, punt 2, van verordening nr. 44/2001 bedoelde aanknoping, weliswaar aldus is geformuleerd dat daaronder zowel het geval van fraude als het geval van misbruik van het recht van keuze van het gerecht valt, doch ik zie geen enkele reden, met name in verband met het vereiste van een uniforme toepassing en autonome uitlegging van de verordening, die eraan in de weg staat dat dit verbod ook in de bij artikel 6, punt 1, geregelde gevallen wordt toegepast.

Met een dergelijke uitbreiding naar analogie van het verbod van artikel 6, punt 2, die overigens door het Hof reeds impliciet is aanvaard41., kan in het bijzonder reeds worden uitgesloten dat artikel 6, punt 1, wordt toegepast op situaties die niet binnen de natuurlijke werkingssfeer daarvan vallen, of dat een beroep wordt gedaan op de in dit artikel voorziene bevoegdheidsregel ter behartiging van belangen die geen bescherming verdienen.

Wat de toetsing van de naleving van dit verbod betreft, staat het aan de aangezochte rechter om na te gaan of het beroep op artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001, niettegenstaande de objectieve samenhang tussen de vorderingen tegen de verschillende verweerders, louter tot doel heeft een van hen af te trekken van het gerecht van zijn woonplaats. Daar moet in dit verband echter aan worden toegevoegd dat het feit dat de vordering tegen de verweerder die woont in de lidstaat van het aangezochte gerecht ongegrond lijkt, niet toereikend is voor de vaststelling dat er sprake is van een bedoeling van fraude of misbruik door de eiser, omdat anders de werkingssfeer van deze bepaling ten onrechte wordt beperkt. Veeleer moet deze vordering op het tijdstip dat zij wordt ingesteld, kennelijk ongegrond zijn, en wel in die mate dat zij kunstmatig lijkt, dan wel zonder enig werkelijk belang voor de eiser zijn.

Op basis van de door de verwijzende rechter verstrekte gegevens meen ik dat de door Arnoldsson tegen Freeport plc ingestelde vordering dergelijke kenmerken niet vertoont.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging, de tweede prejudiciële vraag als volgt te beantwoorden:

De derde vraag is gesteld voor het geval de tweede vraag ontkennend zou worden beantwoord. Nu ik echter het Hof in overweging geef die vraag bevestigend te beantwoorden, beperk ik mij tot de opmerking dat het onderzoek van het risico van onverenigbare beslissingen, dat artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 van de aangezochte rechter verlangt, onder inaanmerkingneming van alle relevante factoren moet worden verricht.

Met de Commissie ben ik van mening dat dit onderzoek ook een beoordeling kan omvatten van de kans van slagen van de vordering die is ingesteld tegen de verweerder die in de lidstaat van de aangezochte rechter woont. Die beoordeling zal echter alleen wanneer blijkt dat die vordering kennelijk niet-ontvankelijk of kennelijk ongegrond is, van concreet belang zijn ter uitsluiting van het risico van onverenigbare beslissingen.

Daarbij moet ik er echter op wijzen dat deze stelling in strijd lijkt te zijn met de slotsom waartoe het Hof is gekomen in het reeds aangehaalde arrest Reisch Montage, waarin het Hof heeft uitgesloten dat de kennelijke niet-ontvankelijkheid van de vordering die is ingesteld tegen de verweerder die woont in de lidstaat van de aangezochte rechter, op grond van een exceptie van niet-ontvankelijkheid in de nationale rechtsorde, de mogelijkheid kan beïnvloeden om zich jegens een in een andere lidstaat woonachtige verweerder op de rechterlijke bevoegdheid ex artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 te beroepen.42.