HvJ EG, 08-02-2007, nr. C-3/06P

Groupe Danone betoogt dat het Gerecht zijn bevoegdheden heeft overschreden door de litigieuze beschikking te wijzigen. Door uit hoofde van zijn volledige rechtsmacht consequenties te trekken uit de onrechtmatigheid van voornoemde beschikking, namelijk van de methode ter berekening van de geldboete, heeft het Gerecht ultra vires gehandeld.

Groupe Danone stelt dat het Gerecht, na te hebben geconstateerd dat de Commissie was afgeweken van de richtsnoeren, het bedrag van de geldboete zelf heeft vastgesteld, daarbij zijn eigen berekeningsmethode in de plaats stellend van die van de Commissie.

De Commissie merkt op dat Groupe Danone niet de door het Gerecht gehanteerde berekeningsmethode als zodanig bestrijdt, maar slechts een grief van procedurele aard opwerpt. De ingestelde hogere voorziening strekt er daarentegen toe, dat het Hof zijn beoordeling en zijn berekening van de geldboete in de plaats stelt van die van het Gerecht.

Het Gerecht heeft het nieuwe bedrag van de geldboete niet vastgesteld op de grondslag van artikel 230 EG, maar in de uitoefening van zijn volledige rechtsmacht krachtens artikel 229 EG en artikel 17 van verordening nr. 17.

Het betoog van Groupe Danone dat het Gerecht de grenzen van de hem bij artikel 230 EG verleende bevoegdheid heeft overschreden door de wijze van berekening van de geldboete te veranderen, treft derhalve geen doel.

Het eerste onderdeel van het vierde middel kan derhalve niet worden aanvaard.

Groupe Danone is van mening dat het Gerecht niet bevoegd is om ultra petita te beslissen, ongeacht het bij hem aanhangig gemaakte geschil. Dit is een fundamenteel beginsel van procesrecht, dat verzekert dat het primaat over het proces aan de partijen bij het geschil toekomt. Dit geldt ook wanneer het Gerecht zijn volledige rechtsmacht uitoefent.

Groupe Danone stelt dat de rechtmatigheid van de toepassing van de correctiecoëfficiënt voor verzachtende omstandigheden op het bedrag van de geldboete in eerste aanleg niet aan de orde is gesteld. Door de wijze van toepassing van die coëfficiënt te veranderen en het bedrag van de geldboete te verhogen, zodat het wordt berekend aan de hand van de door de Commissie gehanteerde berekeningsmethode, heeft het Gerecht ultra petita beslist.

De Commissie brengt naar voren dat het Gerecht zijn berekeningsmethode niet heeft toegepast op basis van een gedeeltelijke nietigverklaring van de litigieuze beschikking. Integendeel, het Gerecht heeft in het kader van de uitoefening van zijn volledige rechtsmacht zijn beoordeling van de in aanmerking genomen verzachtende omstandigheid gebaseerd op feitelijke constateringen.

De Commissie wijst erop dat het Gerecht in het kader van de uitoefening van deze volledige rechtsmacht over een ruime bevoegdheid beschikt om de passende aard van de geldboete te toetsen, dat wil zeggen dat het ook zonder nietigverklaring van de gegeven beschikking de geldboete kan verhogen, verlagen of bevestigen, waarbij het eventueel rekening houdt met aanvullende gegevens.

Overeenkomstig artikel 229 EG kunnen door het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie gezamenlijk krachtens de bepalingen van het Verdrag vastgestelde verordeningen, het Hof volledige rechtsmacht verlenen wat betreft de sancties die in die verordeningen zijn opgenomen.

Een dergelijke bevoegdheid is bij artikel 17 van verordening nr. 17 aan de gemeenschapsrechter verleend. Hij is derhalve naast eenvoudige toetsing van de rechtmatigheid van de sanctie, bevoegd om zijn oordeel in de plaats te stellen van dat van de Commissie en dus de opgelegde boete in te trekken, te verlagen of te verhogen (zie in die zin arrest van 15 oktober 2002, Limburgse Vinyl Maatschappij e.a./Commissie, C-238/99 P, C-244/99 P, C-245/99 P, C-247/99 P, C-250/99 P-C-252/99 P en C-254/99 P, Jurispr. blz. I-8375, punt 692).

Hieruit volgt dat de gemeenschapsrechter bevoegd is zijn volledige rechtsmacht uit te oefenen wanneer hem de vraag betreffende de hoogte van de geldboete ter beoordeling wordt voorgelegd, en dat deze bevoegdheid zowel kan worden uitgeoefend om het bedrag van de geldboete te verlagen als om het te verhogen.

De uitoefening van deze bevoegdheid door het Gerecht in het bestreden arrest is derhalve in overeenstemming met het recht.

Dit betekent dat het tweede onderdeel van het vierde middel ongegrond is.

Groupe Danone stelt dat, ook al mocht het Gerecht de methode ter berekening van de geldboete wijzigen en het bedrag ervan verlagen wegens verzachtende omstandigheden, dit niet wegneemt dat het zijn voornemen daartoe kenbaar had moeten maken in een contradictoir debat. Door haar de mogelijkheid te ontnemen haar standpunt over de beoogde wijziging naar voren te brengen, heeft het Gerecht haar rechten van de verdediging geschonden.

De Commissie roept in herinnering dat het Gerecht de geldboete niet heeft verhoogd, maar verlaagd, en dat het bij zijn beoordeling van de passende aard van het boetebedrag haar berekeningsmethode heeft toegepast wat de verlaging wegens verzachtende omstandigheden betreft.

Voorts heeft Groupe Danone, door beroep tot nietigverklaring en tot verlaging van de geldboete in te stellen, volgens de Commissie het Gerecht niet alleen om een rechtmatigheidstoetsing van de beschikking verzocht, maar ook om een beoordeling van de passende aard van het opgelegde boetebedrag. Rekwirante heeft dan ook doelbewust het risico aanvaard dat het Gerecht dit boetebedrag zou kunnen verhogen.

In de eerste plaats dient te worden opgemerkt dat de eerbiediging van de rechten van de verdediging in elke procedure die tot de oplegging van sancties, met name geldboeten of dwangsommen, kan leiden, een grondbeginsel van het gemeenschapsrecht is, dat talloze malen in de rechtspraak van het Hof is onderstreept (zie met name arrest van 2 oktober 2003, Thyssen Stahl/Commissie, C-194/99 P, Jurispr. blz. I-10821, punt 30).

De taak van het Hof in hogere voorziening is, erop toe te zien dat het Gerecht op juridisch correcte wijze alle factoren in aanmerking heeft genomen die van belang zijn voor de beoordeling van de ernst van een bepaalde gedraging vanuit het oogpunt van de artikelen 81 EG en 82 EG en artikel 15 van verordening nr. 17, en dat het rechtens genoegzaam antwoord heeft gegeven op alle argumenten die de rekwirant heeft aangevoerd met het oog op opheffing of verlaging van de geldboete (zie met name arrest van 17 december 1998, Baustahlgewebe/Commissie, C-185/95 P, Jurispr. blz. I-8417, punt 128).

Zonder dat een uitspraak hoeft te worden gedaan over de vraag of de gemeenschapsrechter, alvorens zijn volledige rechtsmacht uit te oefenen, gehouden was om Groupe Danone in de gelegenheid te stellen haar opmerkingen over een eventuele wijziging van de berekeningsmethode kenbaar te maken, moet worden geconstateerd dat Groupe Danone haar standpunt met betrekking tot de vaststelling van het boetebedrag wel degelijk naar voren heeft kunnen brengen.

Dit blijkt in de eerste plaats uit het betoog van Groupe Danone voor het Gerecht, in de tweede plaats uit het verloop van de debatten voor deze rechter en in de derde plaats uit de overwegingen van het bestreden arrest.

Allereerst moet worden geconstateerd dat zes van de acht middelen die Groupe Danone voor het Gerecht heeft voorgedragen, strekten tot verlaging van het bedrag van de opgelegde geldboete. Zoals uit punt 25 van het bestreden arrest blijkt, hielden deze middelen onder meer verband met de inachtneming van het evenredigheidsbeginsel en met de beoordeling van het bestaan van verzwarende en verzachtende omstandigheden door de Commissie.

In het kader van deze middelen legde rekwirante het Gerecht met name de vraag voor, of de Commissie de in de richtsnoeren aanbevolen methode correct had toegepast (zie onder meer punten 46–49 van het bestreden arrest) en of het bedrag van de geldboete dus passend was.

In de tweede plaats blijkt uit punt 74 van de memorie van antwoord van de Commissie, dat niet door Groupe Danone is weersproken, dat het Gerecht ter terechtzitting de Commissie een vraag heeft gesteld over de inaanmerkingneming van verzachtende omstandigheden in de methode ter berekening van de geldboete.

In antwoord op deze vraag heeft de Commissie gepreciseerd dat de in de litigieuze beschikking toegepaste methode niet conform de richtsnoeren was, maar dat dit voor Groupe Danone juist tot een financieel gunstigere uitkomst had geleid.

In deze omstandigheden stond het Groupe Danone vrij om hierover een standpunt in te nemen en dit kenbaar te maken.

In de derde plaats heeft het Gerecht in het bestreden arrest de relevante elementen voor de vaststelling van de geldboete uitvoerig onderzocht, waarbij het rekening heeft gehouden met alle argumenten die ten overstaan van hem waren aangevoerd.

Zoals het Gerecht in punt 521 van dit arrest heeft bevestigd, moesten, gelet op de formulering van de richtsnoeren, de procentuele verhogingen of verminderingen wegens verzwarende of verzachtende omstandigheden worden toegepast op het basisbedrag van de geldboete dat was vastgesteld op basis van de zwaarte en de duur van de inbreuk, en niet op de uitkomst van een eerste verhoging of vermindering wegens een verzwarende of verzachtende omstandigheid.

Vervolgens heeft het Gerecht in punt 522 van het bestreden arrest geconstateerd dat, terwijl de Commissie het bedrag van de geldboete had bijgesteld aan de hand van enerzijds twee verzwarende omstandigheden en anderzijds één verzachtende omstandigheid, uit het eindbedrag van de opgelegde geldboete bleek dat de Commissie een van deze twee aanpassingen had toegepast op de uitkomst van een eerste verhoging of vermindering. Het Gerecht heeft dan ook opgemerkt, dat deze berekeningsmethode leidde tot een wijziging van het eindbedrag van de geldboete ten opzichte van het bedrag dat zou voortvloeien uit de in de richtsnoeren neergelegde methode.

Op grond hiervan heeft het Gerecht in punt 523 van zijn arrest geconcludeerd dat de Commissie, zonder hiervoor enige rechtvaardiging te geven, was afgeweken van de richtsnoeren wat betreft de methode ter berekening van het eindbedrag van de geldboete.

Derhalve heeft het Gerecht, zoals uit punt 524 van voornoemd arrest blijkt, de verhoging van 40 % die wegens de verzwarende omstandigheid van recidive was gehanteerd, uit hoofde van zijn volledige rechtsmacht toegepast op het basisbedrag van de aan Groupe Danone opgelegde geldboete.

Bij de uitoefening van zijn volledige rechtsmacht heeft het Gerecht zich dus uitsluitend gebaseerd op de bepalingen van de richtsnoeren, zonder andere factoren, omstandigheden of criteria bij zijn oordeel te betrekken, waarvan Groupe Danone de inaanmerkingneming niet had kunnen voorzien.

Hieruit volgt dat de grief betreffende schending van de rechten van de verdediging door het Gerecht niet gegrond is.

Het eerste onderdeel van het vijfde middel kan dus niet worden aanvaard.

Groupe Danone stelt dat het Gerecht zijn wijziging van de berekeningsmethode van de opgelegde geldboete heeft gemotiveerd op basis van een door hemzelf, in na de litigieuze beschikking gewezen arresten, gegeven verduidelijking van de richtsnoeren.

Volgens de Commissie wist Groupe Danone wel degelijk, op welke wijze eventuele verzachtende omstandigheden in aanmerking zouden worden genomen bij de berekening van het bedrag van de geldboete. Zoals het Gerecht namelijk heeft geoordeeld, volgt uit de richtsnoeren dat de verlaging wegens verzachtende omstandigheden wordt berekend op basis van het basisbedrag. Zonder aan deze richtsnoeren te zijn gebonden, heeft het Gerecht bij zijn eigen beoordeling van de passende aard van het bedrag van de geldboete voor deze methode gekozen.

Het beginsel dat strafbepalingen geen terugwerkende kracht mogen hebben, is een beginsel dat de rechtsstelsels van alle lidstaten gemeen hebben, en behoort tot de algemene rechtsbeginselen waarvan de gemeenschapsrechter de eerbiediging verzekert (zie arrest van 10 juli 1984, Kirk, 63/83, Jurispr. blz. 2689, punt 22).

In het bijzonder artikel 7, lid 1, van het op 4 november 1950 te Rome ondertekende Europees Verdrag ter bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, waarin met name het legaliteitsbeginsel ter zake van strafbare feiten en straffen (nullum crimen, nulla poena sine lege) is neergelegd, kan in de weg staan aan de retroactieve toepassing van een nieuwe uitlegging van een bepaling waarbij een inbreuk wordt omschreven (zie in die zin arrest Dansk Rørindustri e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 217).

Dit is met name het geval wanneer het gaat om een jurisprudentiële uitlegging waarvan het resultaat redelijkerwijs niet kon worden voorzien toen de inbreuk werd gepleegd, met name gelet op de uitlegging die toentertijd werd gehanteerd in de rechtspraak betreffende de wettelijke bepaling in kwestie (zie arrest Dansk Rørindustri e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 218).

Uit de rechtspraak van het Hof blijkt evenwel, dat het feit dat de Commissie in het verleden voor sommige soorten inbreuken geldboeten van een bepaald niveau heeft opgelegd, haar niet kan verhinderen dit niveau binnen de in verordening nr. 17 gestelde grenzen te verhogen, indien dit noodzakelijk is ter uitvoering van het communautaire mededingingsbeleid; voor een doeltreffende toepassing van de communautaire mededingingsregels moet de Commissie het niveau van de geldboeten juist op elk moment aan de eisen van dit beleid kunnen aanpassen (zie arrest Dansk Rørindustri e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 227).

Hieruit volgt dat ondernemingen die betrokken zijn bij een administratieve procedure waarin geldboeten kunnen worden opgelegd, niet het gewettigd vertrouwen kunnen koesteren dat de Commissie een bepaalde methode van berekening van de geldboeten zal hanteren (arrest Dansk Rørindustri e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 228).

Een methode ter berekening van de geldboete als door het Gerecht in het bestreden arrest is gehanteerd, kon dus door een onderneming als Groupe Danone redelijkerwijs worden voorzien toen de betrokken inbreuken werden gepleegd (zie in die zin arrest Dansk Rørindustri e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 231).

Dit betekent dat het Gerecht het verbod van terugwerkende kracht niet heeft geschonden.

Het tweede onderdeel van het vijfde middel is derhalve ongegrond.

Uit het voorgaande volgt dat de hogere voorziening van Groupe Danone in haar geheel dient te worden afgewezen.