HvJ EG, 28-09-2006, nr. C-467/04

Volgens artikel 1 van het Protocol tot opneming van het Schengen-acquis in het kader van de Europese Unie, dat bij het Verdrag van Amsterdam aan het Verdrag betreffende de Europese Unie en aan het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap is gehecht (hierna: ‘protocol’), worden dertien lidstaten van de Europese Unie, waaronder het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek, gemachtigd onderling een nauwere samenwerking aan te gaan binnen de werkingssfeer van het Schengen-acquis, zoals omschreven in de bijlage bij dit protocol.

Van het aldus omschreven Schengen-acquis maken onder meer deel uit het op 14 juni 1985 te Schengen ondertekende Akkoord tussen de regeringen van de staten van de Benelux Economische Unie, van de Bondsrepubliek Duitsland en van de Franse Republiek betreffende de geleidelijke afschaffing van de controles aan de gemeenschappelijke grenzen (PB 2000, L 239, blz. 13; hierna: ‘Schengen-akkoord’) en de SUO.

Volgens artikel 2, lid 1, eerste alinea, van het protocol is het Schengen-acquis vanaf de datum van inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam met onmiddellijke ingang van toepassing op de dertien in artikel 1 van het protocol genoemde lidstaten.

Overeenkomstig artikel 2, lid 1, tweede alinea, tweede volzin, van het protocol heeft de Raad van de Europese Unie op 20 mei 1999 besluit 1999/436/EG aangenomen tot vaststelling, in overeenstemming met de desbetreffende bepalingen van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap en van het Verdrag betreffende de Europese Unie, van de rechtsgrondslagen van elk van de bepalingen of besluiten die het Schengen-acquis vormen (PB L 176, blz. 17). Blijkens artikel 2 van dit besluit, in samenhang met bijlage A daarbij, heeft de Raad de artikelen 34 EU en 31 EU, die deel uitmaken van titel VI van het EU-Verdrag, getiteld ‘Bepalingen inzake politiële en justitiële samenwerking in strafzaken’, als rechtsgrondslag van de artikelen 54 tot en met 58 SUO aangewezen.

De artikelen 54 tot en met 58 SUO vormen hoofdstuk 3, ‘Toepassing van het beginsel ne bis in idem’, van titel III, ‘Politie en veiligheid’.

Artikel 54 SUO luidt als volgt:

Artikel 3, getiteld ‘Gronden tot verplichte weigering van de tenuitvoerlegging’, van kaderbesluit 2002/584/JBZ van de Raad van 13 juni 2002 betreffende het Europees aanhoudingsbevel en de procedures van overlevering tussen de lidstaten (PB L 190, blz. 1) bepaalt:

Artikel 4 van dat kaderbesluit, getiteld ‘Gronden tot facultatieve weigering van tenuitvoerlegging’, bepaalt:

De bevoegdheid van het Hof om bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak te doen over de in titel VI van het EU-Verdrag behandelde aangelegenheden is geregeld in artikel 35 van dat Verdrag.

Het Koninkrijk Spanje heeft verklaard dat het de bevoegdheid van het Hof van Justitie om bij wijze van prejudiciële beslissing uitspraak te doen over de geldigheid en de uitlegging van de in artikel 35 EU bedoelde handelingen overeenkomstig de nadere regels van de leden 2 en 3, sub a, van dat artikel, aanvaardt (PB 1999, C 120, blz. 24).

Artikel 24 EG luidt als volgt:

Artikel 1, lid 1, punten 1 en 2, van de organieke wet nr. 7/1982 van 13 juli 1982 tot wijziging van de wettelijke regeling inzake smokkel en tot vaststelling van de strafbare feiten en administratieve overtredingen ter zake (BOE nr. 181 van 30 juli 1982, blz. 20623) bepaalt:

Overeenkomstig artikel 847 van het Spaanse wetboek van strafvordering (ley de enjuiciamento criminal) is geen voorziening mogelijk tegen de beslissing van de Audiencia Provincial handelend als orgaan dat met de behandeling van het hogere beroep belast is.

Met deze vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het in artikel 54 SUO vastgelegde beginsel ne bis in idem van toepassing is op een beslissing van een rechterlijke instantie van een overeenkomstsluitende staat waarbij een verdachte definitief wordt vrijgesproken wegens verjaring van het strafbare feit waarvoor de strafvervolging werd ingesteld.

Overeenkomstig artikel 54 SUO kan niemand in een overeenkomstsluitende staat worden vervolgd voor dezelfde feiten als die waarvoor hij ‘bij onherroepelijk vonnis’ in een andere overeenkomstsluitende staat is berecht, op voorwaarde dat in geval van een veroordeling de sanctie reeds is ondergaan of ten uitvoer wordt gelegd of niet meer ten uitvoer kan worden gelegd.

De hoofdzin van de enige volzin waaruit artikel 54 SUO bestaat, verwijst niet naar de inhoud van het onherroepelijk geworden vonnis. Hij is niet uitsluitend van toepassing op vonnissen die een veroordeling inhouden (zie in die zin het vandaag gewezen arrest, Van Straaten, C-150/05, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 56).

Het in artikel 54 SUO vastgelegde beginsel ne bis in idem is dus van toepassing op een beslissing van de rechterlijke autoriteiten van een overeenkomstsluitende staat waarbij een verdachte definitief wordt vrijgesproken wegens onvoldoende bewijs (arrest Van Straaten, reeds aangehaald, punt 61).

In het hoofdgeding rijst de vraag of hetzelfde geldt in het geval van een definitieve vrijspraak wegens verjaring van het strafbare feit waarvoor de strafvervolging werd ingesteld.

Vaststaat dat artikel 54 SUO dient te voorkomen dat een persoon die gebruikmaakt van zijn recht op vrij verkeer, daardoor voor dezelfde feiten wordt vervolgd op het grondgebied van meerdere overeenkomstsluitende staten (zie arrest van 11 februari 2003, Gözütok en Brügge, C-187/01 en C-385/01, Jurispr. blz. I-1345, punt 38, en het vandaag gewezen arrest Van Straaten, reeds aangehaald, punt 57). Het zorgt voor de maatschappelijke rust van personen die na vervolging definitief zijn berecht. Zij moeten zich vrij kunnen bewegen zonder te hoeven vrezen voor een nieuwe strafvervolging ter zake van dezelfde feiten in een andere overeenkomstsluitende staat.

De verwezenlijking van deze doelstelling loopt echter gevaar wanneer artikel 54 SUO niet wordt toegepast wanneer een rechterlijke instantie van een overeenkomstsluitende staat na de strafvervolging de verdachte onherroepelijk vrijspreekt wegens verjaring van het strafbare feit waarvoor de strafvervolging werd ingesteld. Die persoon moet dus worden geacht, bij onherroepelijk vonnis te zijn berecht in de zin van deze bepaling.

Weliswaar heeft geen harmonisatie plaatsgevonden van de wettelijke regelingen van de overeenkomstsluitende staten inzake verjaringstermijnen, maar in titel VI van het EU-Verdrag, inzake de politiële en justitiële samenwerking in strafzaken, waarvan de artikelen 34 en 31 als rechtsgrondslagen van de artikelen 54 tot en met 58 SUO zijn aangewezen, noch in het Schengen-akkoord of de SUO zelf, staat een bepaling die de toepassing van artikel 54 SUO afhankelijk stelt van de harmonisatie of althans de onderlinge aanpassing van de strafwetgevingen van de lidstaten op het gebied van de procedures waarmee de strafvervolging wordt beëindigd (arrest Gözütok en Brügge, reeds aangehaald, punt 32), en, meer in het algemeen, van de harmonisatie of de onderlinge aanpassing van hun strafwetgevingen (zie arrest van 9 maart 2006, Van Esbroeck, C-436/04, Jurispr. blz. I-2333, punt 29).

Bovendien impliceert het in artikel 54 SUO verankerde beginsel ne bis in idem noodzakelijkerwijs dat de overeenkomstsluitende staten wederzijds vertrouwen hebben in hun respectieve strafrechtssystemen en dat elke staat de toepassing van het in de andere overeenkomstsluitende staten geldende strafrecht aanvaardt, ook indien zijn eigen strafrecht tot een andere oplossing zou leiden (arrest Van Esbroeck, reeds aangehaald, punt 30).

Kaderbesluit 2002/584 verzet zich niet tegen toepassing van het beginsel ne bis in idem in het geval van een definitieve vrijspraak wegens verjaring van het strafbare feit. Op grond van artikel 4, punt 4, van dat kaderbesluit, waarnaar de Nederlandse regering verwijst in haar bij het Hof ingediende opmerkingen, kan de uitvoerende rechterlijke autoriteit de tenuitvoerlegging van het Europees aanhoudingsbevel weigeren, met name wanneer de strafvervolging volgens de wet van de uitvoerende lidstaat verjaard is en de feiten naar het strafrecht van deze staat onder zijn eigen rechtsmacht vallen. Voor gebruikmaking van deze mogelijkheid geldt niet als voorwaarde dat een vonnis is gewezen op basis van de verjaring van de strafvervolging. Het geval waarin de gezochte persoon bij onherroepelijk vonnis door een lidstaat is berecht voor dezelfde feiten, is geregeld in artikel 3, punt 2, van dat kaderbesluit, dat een grond tot verplichte weigering van tenuitvoerlegging van het Europees aanhoudingsbevel bevat.

Gelet op de complexiteit van het hoofdgeding zij ten slotte benadrukt dat het aan de nationale rechter is om na te gaan of de feiten waarvoor een onherroepelijk vonnis is gewezen, dezelfde zijn als die in het bij hem aanhangige geding.

33 Uit het voorgaande volgt dat op de eerste vraag dient te worden geantwoord dat het in artikel 54 SUO vastgelegde beginsel ne bis in idem van toepassing is op een beslissing die een rechterlijke instantie van een overeenkomstsluitende staat na strafvervolging neemt en waarbij een verdachte definitief wordt vrijgesproken wegens verjaring van het strafbare feit waarvoor de strafvervolging werd ingesteld.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen aan welke personen het beginsel ne bis in idem ten goede kan komen.

Uit de bewoordingen van artikel 54 SUO volgt duidelijk dat het beginsel ne bis in idem alleen ten goede kan komen aan personen die voor de eerste maal onherroepelijk zijn berecht.

Deze uitlegging vindt steun in het doel van de bepalingen van titel VI van het EU-Verdrag, zoals uiteengezet in artikel 2, eerste alinea, vierde streepje, EU, te weten ‘de handhaving en de ontwikkeling van de Unie als een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid waarin het vrije verkeer van personen gewaarborgd is in combinatie met passende maatregelen met betrekking tot […] voorkoming en bestrijding van criminaliteit’.

Bijgevolg dient op de tweede vraag te worden geantwoord dat het in artikel 54 SUO vastgelegde beginsel ne bis in idem niet geldt voor andere personen dan die welke onherroepelijk door een overeenkomstsluitende staat zijn berecht.

De derde vraag gaat uit van de veronderstelling dat de strafrechter van een lidstaat vaststelt dat in verband met het strafbare feit smokkel niet vaststaat dat de goederen van buiten de Gemeenschap afkomstig zijn.

Deze veronderstelling strookt echter niet met de feiten in het hoofdgeding, zoals die zijn beschreven door de verwijzende rechter en uiteengezet in de punten 16 tot en met 18 van het onderhavige arrest.

Het merendeel van de verdachten in het hoofdgeding verwijt de verwijzende rechter inderdaad een foutieve lezing van het arrest van het Supremo Tribunal de Justiça. Volgens hen heeft deze rechterlijke instantie, anders dan in de verwijzingsbeschikking wordt uiteengezet, niet geoordeeld dat een kleinere hoeveelheid dan de werkelijk in Portugal geïmporteerde hoeveelheid werd aangegeven bij de douaneautoriteiten. Er werd geoordeeld, naar zij stellen, dat de voor de strafbare feiten smokkel en valsheid in geschrifte ingestelde strafvordering was beëindigd doordat de feiten waren verjaard, zoals vastgesteld bij rechterlijke beslissing, vóór de opening van de terechtzitting van het Supremo Tribunal de Justiça. Bovendien waren de verdachten vrijgesproken met betrekking tot een civielrechtelijke vordering tot schadevergoeding in het kader van dezelfde procedure, omdat de ten laste gelegde feiten niet bewezen waren.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat de regeling van artikel 234 EG toepasselijk is op de prejudiciële verwijzing krachtens artikel 35 EU onder de in laatstgenoemd artikel omschreven voorwaarden (zie arrest van 16 juni 2005, Pupino, C-105/03, Jurispr. blz. I-5285, punt 28). In het kader van de procedure van artikel 234 EG, die op een duidelijke afbakening van de taken van de nationale rechterlijke instanties en van het Hof berust, behoort elke beoordeling van de feiten tot de bevoegdheid van de nationale rechter. Het Hof is dus uitsluitend bevoegd, zich op basis van de door de nationale rechterlijke instantie omschreven feiten, over de uitlegging of de rechtsgeldigheid van een communautair rechtsvoorschrift uit te spreken (zie arresten van 16 juli 1998, Dumon en Froment, C-235/95, Jurispr. blz. I-4531, punt 25, en 16 oktober 2003, Traunfellner, C-421/01, Jurispr. blz. I-11941, punt 21).

Gelet op de lezing die de verwijzende rechter geeft aan het arrest van het Supremo Tribunal de Justiça, kan echter worden getwijfeld aan de ontvankelijkheid van de derde vraag.

De premisse waarop de derde vraag is gebaseerd, te weten vrijspraak van de verdachten wegens geen of onvoldoende bewijs dat de goederen van buiten de Gemeenschap afkomstig waren, is in deze lezing niet aanwezig.

Hoewel het Hof in beginsel verplicht is, zich uit te spreken wanneer de vragen betrekking hebben op de uitlegging van gemeenschapsrecht, staat het, volgens vaste rechtspraak, in uitzonderlijke gevallen aan het Hof om, ter toetsing van zijn eigen bevoegdheid, een onderzoek in te stellen naar de omstandigheden waaronder het door de nationale rechter is geadieerd. Het kan slechts weigeren uitspraak te doen over een prejudiciële vraag van een nationale rechter wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het gemeenschapsrecht geen enkel verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is, of wanneer het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die voor hem noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen (zie met name arrest van 11 juli 2006, Chacón Navas, C-13/05, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punten 32 en 33 en aangehaalde rechtspraak).

Gelet op de beschrijving die de verwijzende rechter van de feiten geeft, betreft de derde vraag in casu een vraagstuk van hypothetische aard.

Bijgevolg behoeft het Hof deze vraag niet te beantwoorden.

Om dezelfde redenen als die welke zijn uiteengezet in de punten 41 tot en met 45 van het onderhavige arrest, is de vierde vraag niet-ontvankelijk voor zover zij is gebaseerd op de premisse dat de verdachten zijn vrijgesproken wegens geen of onvoldoende bewijs. Zij is daarentegen wel ontvankelijk voor zover zij doelt op het geval waarin een rechterlijke instantie van een lidstaat heeft vastgesteld dat het strafbare feit smokkel verjaard is.