HvJ EG, 22-06-2006, nr. C-182/03, nr. C 217/03

Het Koninkrijk België verzoekt om nietigverklaring van beschikking 2003/757/EG van de Commissie van 17 februari 2003 betreffende de steunregeling die door België ten uitvoer is gelegd ten gunste van in België gevestigde coördinatiecentra (PB L 282, blz. 25; hierna: ‘bestreden beschikking’), voorzover het hem daarbij niet wordt toegestaan om, zelfs al is het maar tijdelijk, het statuut van coördinatiecentrum te verlengen voor de coördinatiecentra die op 31 december 2000 onder deze regeling vielen.

Forum 187 VZW (hierna: ‘Forum 187’) verzoekt om nietigverklaring van de bestreden beschikking.

De belastingregeling voor coördinatiecentra was al bij de invoering ervan door de Commissie onderzocht. Met name in de op 16 mei 1984 en 9 maart 1987 in briefvorm meegedeelde beschikkingen (hierna: ‘beschikkingen van 1984 en 1987’) was de Commissie in wezen tot de conclusie gekomen, dat een op de forfaitaire vaststelling van de inkomsten van coördinatiecentra gebaseerde regeling geen steunelement bevatte.

Deze beoordeling werd bevestigd in het antwoord dat op 24 september 1990 door het voor mededinging bevoegde Commissielid Brittan in naam van de Commissie werd gegeven op de schriftelijke vraag nr. 1735/90 van het lid van het Europees parlement Gijs de Vries (PB 1991, C 63, blz. 37).

Na de vaststelling op 11 november 1998 van een mededeling over de toepassing van de regels betreffende steunmaatregelen van de staten op maatregelen op het gebied van de directe belastingen op ondernemingen (PB C 384, blz. 3) begon de Commissie met een algemeen onderzoek van de belastingwetgeving van de lidstaten vanuit het oogpunt van de voorschriften inzake staatssteun.

In dat verband verzocht de Commissie de Belgische autoriteiten in februari 1999 om bepaalde inlichtingen betreffende in het bijzonder de regeling voor coördinatiecentra. Deze autoriteiten antwoordden in maart 1999.

In juli 2000 deelden de diensten van de Commissie de Belgische autoriteiten mee, dat genoemde regeling in hun opvatting een steunmaatregel was. Ter inleiding van de samenwerkingsprocedure nodigden de diensten van de Commissie de Belgische autoriteiten overeenkomstig artikel 17, lid 2, van de verordening uit, binnen een maand hun opmerkingen te maken.

Tijdens zijn zitting van 26 en 27 november 2000 wees de Raad (Ecofin) erop dat overeenkomstig zijn resolutie van 1 december 1997 alle schadelijke maatregelen met betrekking tot de directe belastingen op ondernemingen vóór 1 januari 2003 ongedaan moesten zijn gemaakt. Hij nam het voorstel aan van het voorzitterschap van de Europese Unie volgens hetwelk voor die ondernemingen die op 31 december 2000 gebruik maken van een schadelijke belastingregeling, de gevolgen van deze regeling ten laatste aflopen op 31 december 2005, los van het feit of de regeling al dan niet werd toegekend voor een bepaalde periode. Hij bepaalde eveneens dat hij in concrete gevallen, en teneinde rekening te houden met bijzondere omstandigheden, kon besluiten om, na het rapport van de groep ‘gedragscode’, de gevolgen van bepaalde schadelijke belastingregelingen tot na 31 december 2005 te verlengen.

Op 11 juli 2001 nam de Commissie op de grondslag van artikel 88, lid 1, EG vier voorstellen voor dienstige maatregelen aan, onder meer met betrekking tot de regeling voor coördinatiecentra. Zij gaf de Belgische autoriteiten in overweging die regeling op een aantal punten te wijzigen, met dien verstande dat de centra die vóór de aanvaarding van die wijzigingen door de Belgische autoriteiten waren erkend, tot 31 december 2005 gebruik konden blijven maken van de oude regeling.

Daar de Belgische autoriteiten de voorgestelde dienstige maatregelen niet aanvaardden, leidde de Commissie overeenkomstig artikel 19, lid 2, van de verordening bij een bij brief van 27 februari 2002 betekende beschikking (PB C 147, blz. 2) de formele onderzoeksprocedure in. Zij nodigde het Koninkrijk België uit, zijn opmerkingen te maken en alle voor de beoordeling van de betrokken maatregel dienstige inlichtingen te verschaffen. Voorts nodigde zij die lidstaat en alle belanghebbende derden uit, opmerkingen te maken en dienstige gegevens te verschaffen om te kunnen bepalen of er bij de begunstigden van de bedoelde regeling een gewettigd vertrouwen bestond dat ertoe noopte in overgangsmaatregelen te voorzien.

Nadat de aanvankelijke termijn met een maand was verlengd, stelden de Belgische autoriteiten de Commissie bij brief van 12 april 2002 in kennis van hun opmerkingen.

Bij brief van 16 mei 2002 meldden die autoriteiten bij de Commissie een voorontwerp van wet tot wijziging van koninklijk besluit nr. 187 aan. Dit voorontwerp werd door de Commissie onder nr. N351/2002 als een nieuwe steunmaatregel ingeschreven.

Na ettelijke bijeenkomsten verzocht de Commissie het Koninkrijk België in juli 2002 om aanvullende informatie zowel over de bestaande regeling als over het aangemelde ontwerp. Aan dit verzoek voldeden de Belgische autoriteiten bij brief van 30 augustus 2002. Aan de formele onderzoeksprocedure inzake de betrokken maatregel namen ook belanghebbende derden deel.

Op 21 januari 2003 sprak de Raad (Ecofin) zich uit vóór de verlenging van de gevolgen van bepaalde schadelijke belastingregelingen na 2005. Wat de Belgische belastingregeling voor coördinatiecentra betreft, besliste hij dat die centra die op 31 december 2000 onder deze regeling vielen, er verder gebruik van konden maken tot en met 31 december 2010.

Op 17 februari 2003 heeft de Commissie de bestreden beschikking vastgesteld, die op dezelfde dag ter kennis van het Koninkrijk België is gebracht. Na te hebben geconstateerd dat de formulering van artikel 2 van het dispositief van de beschikking in strijd kon lijken met de in de punten 122 en 123 getrokken conclusies, besloot de Commissie op 23 april 2003 artikel 2 door middel van een corrigendum te wijzigen. Deze rectificatie werd op 25 april 2003 ter kennis van de lidstaat gebracht.

In de bestreden beschikking heeft de Commissie eerst haar redenen uiteengezet om de regeling voor coördinatiecentra als bestaande steunmaatregel te kwalificeren, en heeft zij de rechtsgrondslag voor de gevolgde procedure genoemd. In de beschikking wordt uiteengezet dat in casu artikel 1, sub b, van de verordening als rechtsgrondslag kan dienen en dat anders de artikelen 87 EG en 88 EG als eigenlijke rechtsgrondslag voor het optreden van de Commissie moeten worden beschouwd.

De Commissie heeft er in de bestreden beschikking eveneens op gewezen dat deze, zo zij als een intrekking of wijziging van de beschikkingen van 1984 en 1987 ware te beschouwen, voldoet aan de voorwaarden waaronder de Commissie het recht heeft een onwettig gunstig besluit in te trekken of te wijzigen.

Verderop in de bestreden beschikking heeft de Commissie uiteengezet waarom zij van mening is dat de verschillende maatregelen die de belastingregeling voor coördinatiecentra omvat, aan de voorwaarden van artikel 87, lid 1, EG voldoen, terwijl geen van de in de leden 2 en 3 van dat artikel bedoelde afwijkingen van toepassing is.

Met betrekking tot het gewettigd vertrouwen waarop de coördinatiecentra zich hadden beroepen, wordt in de bestreden beschikking gepreciseerd:

De punten 121 tot en met 123 van de bestreden beschikking bevatten de volgende conclusies:

De artikelen 1 en 2 van het dispositief van de bestreden beschikking luiden als volgt:

De wijzigingen van koninklijk besluit nr. 187, die de Belgische autoriteiten op 16 mei 2002 bij de Commissie hadden aangemeld, zijn op 24 december 2002 door het Belgische parlement aangenomen en op 31 december daaraanvolgend in het Belgisch Staatsblad bekendgemaakt.

Op 23 april 2003 heeft de Commissie deze nieuwe regeling goedgekeurd voorzover zij met name voorziet in het beginsel van de voorafgaande erkenning van de coördinatiecentra voor een periode van tien jaar en de vaststelling van de belastbare grondslag die wordt berekend aan de hand van alle bedrijfskosten, met toepassing van een adequate winstmarge. Aangezien deze nieuwe regeling eveneens voorziet in de vrijstelling van dergelijke centra van de roerende voorheffing en van het kapitaalrecht, alsook in de niet-belasting van aan de centra toegekende zogenoemde ‘abnormale of goedgunstige voordelen’, heeft de Commissie evenwel een formele onderzoeksprocedure ingeleid met betrekking tot deze drie maatregelen.

Bij beschikking 2005/378/EG van 8 september 2004 betreffende de steunregeling die België voornemens is ten uitvoer te leggen ten gunste van coördinatiecentra (PB 2005, L 125, blz. 10) heeft de Commissie zich op het standpunt gesteld dat, gelet op het feit dat het Koninkrijk België zich ertoe heeft verbonden om de betrokken vrijstellingen in te trekken en te vervangen door vrijstellings- of verminderingsmaatregelen die van toepassing zijn op alle op zijn grondgebied gevestigde ondernemingen alsmede om alle ‘abnormale of goedgunstige voordelen’ die de coördinatiecentra ontvangen te belasten, de maatregelen die de nieuwe belastingregeling voor coördinatiecentra vormen, geen staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, EG waren.

Ter terechtzitting van 14 september 2005 heeft de vertegenwoordiger van het Koninkrijk België de bij brief van 28 februari 2005 aan de Commissie verstrekte informatie bevestigd dat deze nieuwe regeling was afgeschaft.

Verder heeft de Belgische minister van Financiën bij brief van 20 maart 2003 de Commissie krachtens artikel 88, lid 3, EG op de hoogte gebracht van zijn voornemen om tot en met 31 december 2005 bepaalde belastingfaciliteiten toe te kennen aan ondernemingen die per 31 december 2000 onder de regeling voor coördinatiecentra vielen en waarvan de erkenning tussen 17 februari 2003 en 31 december 2005 afliep.

Bij brief van dezelfde dag heeft het Koninkrijk België de Raad eveneens verzocht die maatregelen overeenkomstig artikel 88, lid 2, derde alinea, EG als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt te beschouwen.

In een schrijven van 25 april 2003 heeft de voorzitter van de Commissie vastgesteld dat de bestreden beschikking uitvoerbaar was en zich op het standpunt gesteld dat de hierboven genoemde brief van 20 maart 2003 niet kon worden beschouwd als aanmelding van een nieuwe steunmaatregel in de zin van artikel 88, lid 3, EG.

Bij brief van 26 mei 2003 heeft het Koninkrijk België de Commissie opnieuw in kennis gesteld van het voornemen dat het had uiteengezet in zijn schrijven van 20 maart 2003.

Tijdens zijn bijeenkomst van 3 juni 2003 heeft de Raad (Ecofin) in beginsel met dit verzoek ingestemd en het Comité van permanente vertegenwoordigers verzocht al het nodige te doen opdat de Raad bedoeld besluit ten spoedigste, en in elk geval vóór eind juni 2003, zou kunnen nemen.

Bij beschikking 2003/531/EG van de Raad van 16 juli 2003 betreffende een steunmaatregel van de Belgische regering ten behoeve van bepaalde in België gevestigde coördinatiecentra (PB L 184, blz. 17), die is vastgesteld op de grondslag van artikel 88, lid 2, EG, is verenigbaar met de gemeenschappelijke markt verklaard ‘[d]e steunmaatregel die België voornemens [was] tot en met 31 december 2005 te verlenen ten behoeve van ondernemingen die op 31 december 2000 houder waren van een erkenning als coördinatiecentrum uit hoofde van koninklijk besluit nr. 187 […] en waarvan de erkenning tussen 17 februari 2003 en 31 december 2005 verstrijkt’. Deze beschikking is het voorwerp van zaak C-399/03.

Bij brief van 17 juli 2003 heeft de Commissie geantwoord op de hierboven genoemde aanmelding van 26 mei 2003 door het in haar schrijven van 25 april 2003 ingenomen standpunt te bevestigen.

Bij beschikking van 26 juni 2003, België en Forum 187/Commissie (C-182/03 R en C-217/03 R, Jurispr. blz. I-6887), heeft de president van het Hof de opschorting van de tenuitvoerlegging van de bestreden beschikking bevolen, voorzover het Koninkrijk België daarbij wordt verboden de op de datum van kennisgeving van die beschikking lopende erkenningen van coördinatiecentra te verlengen.

In zaak C-182/03 verzoekt het Koninkrijk België het Hof:

In zaak C-217/03 verzoekt Forum 187 het Hof:

De Commissie concludeert in beide zaken tot:

Bij op 16 juni 2003 ingeschreven afzonderlijke akte heeft de Commissie een exceptie van niet-ontvankelijkheid opgeworpen tegen het beroep van Forum 187.

Bij beschikking van 30 maart 2004 heeft het Hof besloten om de exceptie van niet-ontvankelijkheid te voegen met de zaak ten gronde en de procedure voort te zetten.

Bij beschikking van de president van de Tweede kamer van 28 april 2005 zijn de zaken C-182/03 en C-217/03 gevoegd voor de mondelinge behandeling en het arrest.

De Commissie stelt dat Forum 187 niet bevoegd is om op te komen tegen de bestreden beschikking, die niet tot haar is gericht, op grond dat deze haar niet rechtstreeks en individueel raakt.

Forum 187 betwist deze exceptie van niet-ontvankelijkheid om te beginnen door aan te voeren dat de beschikking rechtstreeks en individueel dertig centra raakt waarvan de erkenning tijdens 2001 en 2002 werd verlengd en waarvoor het tijdvak waarin zij gebruik kunnen maken van de in het geding zijnde belastingregeling zal aflopen op 31 december 2010, en acht centra waarvan de verlengingsaanvraag hangende was op de datum waarop de bestreden beschikking werd vastgesteld. Voorts is zij van mening dat zij door de bestreden beschikking wordt geraakt in haar hoedanigheid van vertegenwoordigingsorgaan van de coördinatiecentra die zijn erkend door de Belgische autoriteiten, bij welke zij een quasi-officiële status bezit waardoor zij met name een belangrijke rol kon vervullen in de administratieve procedure voor de Commissie, alsmede wegens het feit dat de bestreden beschikking van invloed is op haar bestaansreden.

Overeenkomstig artikel 230 EG kan een natuurlijke of rechtspersoon slechts beroep instellen tegen een tot een andere persoon gerichte beschikking, indien deze beschikking hem rechtstreeks en individueel raakt.

Een vereniging als Forum 187, die is belast met de behartiging van de collectieve belangen van de in België gevestigde coördinatiecentra, kan in beginsel slechts een beroep tot nietigverklaring instellen tegen een eindbeschikking van de Commissie inzake steunmaatregelen van staten, wanneer de ondernemingen die zij vertegenwoordigt of een aantal daarvan individueel procesbevoegdheid hebben (arrest van 7 december 1993, Federmineraria e.a./Commissie, C-6/92, Jurispr. blz. I-6357, punten 15 en 16) of wanneer zij een eigen belang kan doen gelden (arrest van 24 maart 1993, CIRFS e.a./Commissie, C-313/90, Jurispr. blz. I-1125, punten 29 en 30).

Aangaande de eerste voorwaarde van artikel 230, vierde alinea, EG staat het vast dat de beschikking van de Commissie die de Belgische regering belet om de erkenningen van de coördinatiecentra die na 17 februari 2003 ten einde lopen te verlengen en die in elk geval de werking in de tijd van de lopende erkenningen beperkt tot 31 december 2010, dwingende werking heeft en de coördinatiecentra in kwestie dus rechtstreeks worden geraakt door de bestreden beschikking.

Met betrekking tot de tweede voorwaarde van artikel 230 EG zij eraan herinnerd dat het Hof herhaaldelijk heeft geoordeeld dat het feit dat een bestreden bepaling, qua aard en draagwijdte, een algemeen karakter heeft, waar zij van toepassing is op alle betrokken marktdeelnemers, evenwel niet uitsluit dat zij bepaalde marktdeelnemers individueel kan raken (zie in die zin arrest van 18 mei 1994, Codorníu, C-309/89,Jurispr. blz. I-1853, punt 19).

Een natuurlijk of rechtspersoon kan slechts stellen individueel te zijn geraakt, indien de betrokken bepaling hem treft uit hoofde van zekere bijzondere hoedanigheden of van een feitelijke situatie welke hem ten opzichte van ieder ander karakteriseert (zie arrest van 15 juli 1963, Plaumann/Commissie, 25/62, Jurispr. blz. 205, 232).

Dienaangaande heeft het Hof geoordeeld dat wanneer de bestreden handeling een groep personen raakt die op het tijdstip waarop deze handeling werd vastgesteld waren geïdentificeerd of konden worden geïdentificeerd op basis van specifieke kenmerken van de leden van deze groep, deze personen door deze handeling individueel konden zijn geraakt voorzover zij deel uitmaken van een beperkte kring van marktdeelnemers (zie arresten van 17 januari 1985, Piraiki-Patraiki e.a./Commissie, 11/82,Jurispr. blz. 207, punt 31, en 26 juni 1990, Sofrimport/Commissie, C-152/88,Jurispr. blz. I-2477, punt 11).

Op de eerste plaats moet worden vastgesteld dat de bestreden beschikking tot gevolg heeft gehad dat het tijdvak van erkenning van de coördinatiecentra waarvan de erkenning tijdens 2001 en 2002 was verlengd, uiterlijk op 31 december 2010 en niet in de loop van 2011 en 2012 verstrijkt, en voorts dat deze centra volstrekt identificeerbaar waren op het ogenblik waarop de bestreden beschikking werd vastgesteld. De dertig coördinatiecentra die worden geraakt door de gevolgen van de genoemde beschikking, mochten derhalve individueel tegen deze beschikking opkomen.

Op de tweede plaats heeft de bestreden beschikking niet voorzien in overgangsmaatregelen ten gunste van de coördinatiecentra waarvan de erkenning afliep toen de kennisgeving van deze beschikking plaatsvond en die waarvan de erkenningsaanvraag hangende was op het tijdstip van kennisgeving van deze beschikking.

Derhalve worden acht centra waarvan de aanvraag tot verlenging van de erkenning op dat moment hangende was, geraakt. Die centra behoren tot een gesloten kring waarvan de leden in het bijzonder worden geraakt door de bestreden beschikking, aangezien zij geen verlenging van hun erkenning meer kunnen krijgen. Hieruit vloeit voort dat deze centra individueel bevoegd waren om in rechte op te komen tegen de bestreden beschikking.

Zonder dat behoeft te worden onderzocht of Forum 187 een eigen belang kan doen gelden, volgt uit een en ander dat deze vereniging ontvankelijk is voorzover zij enerzijds dertig coördinatiecentra vertegenwoordigt die tot en met 31 december 2010 gebruik mogen maken van de litigieuze regeling en anderzijds acht centra waarvan de verlengingsaanvragen hangende waren op het tijdstip van kennisgeving van de bestreden beschikking.

Daar zowel het Koninkrijk België als Forum 187 nietigverklaring van de bestreden beschikking vordert voorzover deze niet in overgangsmaatregelen voorziet, dient op de eerste plaats de vordering van Forum 187 te worden onderzocht die strekt tot nietigverklaring van de genoemde beschikking voorzover deze de in het geding zijnde steunmaatregelen als onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt kwalificeert.

Volgens artikel 69, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen, voorzover dit is gevorderd. Volgens artikel 69, lid 3, van dit Reglement kan het Hof de proceskosten over de partijen verdelen indien zij onderscheidenlijk op een of meer punten in het ongelijk worden gesteld.

Aangezien de Commissie in het ongelijk is gesteld, moet zij overeenkomstig de vordering van het Koninkrijk België in de kosten worden verwezen in de zaken C-182/03 en C-182/03 R.

Aangezien de Commissie gedeeltelijk in het ongelijk is gesteld, moet zij overeenkomstig de vordering van Forum 187 in de helft van de kosten van Forum 187 in zaak C-217/03 en in alle kosten van Forum 187 in zaak C-217/03 R worden verwezen.

Aangezien het Gerecht Forum 187 de kosten heeft opgelegd van de zaak die heeft geleid tot de beschikking van het Gerecht, Forum 187/Commissie, reeds aangehaald, moet de vordering van Forum 187 om de Commissie in de kosten van deze instantie te verwijzen daarentegen worden afgewezen.

Het Hof van Justitie (Tweede kamer) verklaart:

ondertekeningen