HvJ EG, 09-03-2006, nr. C-436/04

Van Esbroeck, een Belgisch onderdaan, is bij vonnis van de Rechtbank van eerste aanleg te Bergen (Noorwegen) van 2 oktober 2000 veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijf jaar wegens illegale invoer in Noorwegen, op 1 juni 1999, van verdovende middelen (amfetamines, hasj, MDMA en diazepam). Na een deel van zijn straf te hebben ondergaan, werd hij op 8 februari 2002 voorwaardelijk in vrijheid gesteld en onder begeleiding naar België teruggebracht.

In deze laatste staat werd op 27 november 2002 een procedure tegen Van Esbroeck ingeleid. Bij vonnis van de Correctionele Rechtbank te Antwerpen (België) van 19 maart 2003 werd hij tot één jaar gevangenisstraf veroordeeld, met name wegens de illegale uitvoer van bovengenoemde middelen uit België op 31 mei 1999. Dit vonnis werd bevestigd bij arrest van het Hof van Beroep te Antwerpen van 9 januari 2004. Deze twee rechterlijke instanties hebben toepassing gemaakt van artikel 36, lid 2, sub a, van het enkelvoudig verdrag, volgens hetwelk de in het verdrag opgesomde strafbare feiten, waaronder de in- en uitvoer van verdovende middelen, worden beschouwd als afzonderlijke strafbare feiten wanneer ze in verschillende landen zijn begaan.

De betrokkene heeft tegen dit arrest cassatieberoep ingesteld op grond van schending van het in artikel 54 SUO neergelegde beginsel ne bis in idem.

In deze omstandigheden heeft het Hof van Cassatie de behandeling van de zaak geschorst en het Hof van Justitie de volgende prejudiciële vragen gesteld:

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen welk criterium relevant is voor de toepassing van het begrip ‘dezelfde feiten’ zoals bedoeld in artikel 54 SUO, en meer in het bijzonder of strafbare gedragingen van uitvoer uit het grondgebied van een overeenkomstsluitende staat en invoer in een andere overeenkomstsluitende staat van dezelfde verdovende middelen, waarvoor in de twee betrokken staten strafvervolging is ingesteld, onder dit begrip vallen.

Dienaangaande heeft de Tsjechische regering aangevoerd dat gelijkheid van feiten veronderstelt dat de juridische kwalificatie ervan en de beschermde rechtsbelangen dezelfde zijn.

Uit de formulering van artikel 54 SUO, waarin de termen ‘dezelfde feiten’ worden gebruikt, blijkt evenwel dat deze bepaling louter betrekking heeft op de feiten zelf, met uitsluiting van de juridische kwalificatie ervan.

Tevens zij vastgesteld dat de in dit artikel gebruikte termen verschillen van de termen die worden gehanteerd in andere internationale instrumenten waarin het beginsel ne bis in idem is neergelegd. In tegenstelling tot artikel 54 SUO hanteren artikel 14, lid 7, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en artikel 4 van Protocol nr. 7 bij het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden immers het begrip ‘strafbaar feit’, hetgeen impliceert dat het criterium van de juridische kwalificatie van de feiten relevant is voor de toepassing van het in deze instrumenten neergelegde beginsel ne bis in idem.

Verder dient eraan te worden herinnerd dat, zoals het Hof in punt 32 van het arrest Gözütok en Brügge van 11 februari 2003 (C‑187/01 en C‑385/01, Jurispr. blz. I‑1345) heeft vastgesteld, geen enkel artikel van titel VI van het Verdrag betreffende de Europese Unie, die bepalingen inzake politiële en justitiële samenwerking in strafzaken bevat en waarvan de artikelen 34 en 31 als rechtsgrondslagen van de artikelen 54 tot en met 58 SUO zijn aangewezen, noch het Schengen-akkoord of de SUO zelf, de toepassing van artikel 54 SUO afhankelijk stelt van de harmonisatie althans het nader tot elkaar brengen van de strafwetgevingen van de lidstaten.

Het in dit laatste artikel verankerde beginsel ne bis in idem impliceert noodzakelijkerwijs dat de overeenkomstsluitende staten wederzijds vertrouwen hebben in hun respectieve strafrechtssystemen en dat elke staat de toepassing van het in de andere overeenkomstsluitende staten geldende strafrecht aanvaardt, ook indien zijn eigen strafrecht tot een andere oplossing zou leiden (arrest Gözütok en Brügge, reeds aangehaald, punt 33).

Daaruit volgt dat de omstandigheid dat dezelfde feiten in twee verschillende overeenkomstsluitende staten misschien een andere juridische kwalificatie krijgen, geen belemmering mag vormen voor de toepassing van artikel 54 SUO.

Om dezelfde redenen dient ook het criterium van de gelijkheid van het beschermde rechtsbelang te worden afgewezen, aangezien dit rechtsbelang per overeenkomstsluitende staat kan verschillen.

Dit wordt nog bevestigd door de doelstelling van artikel 54 SUO, dat beoogt te voorkomen dat een persoon die gebruik maakt van zijn recht van vrij verkeer, daardoor voor dezelfde feiten wordt vervolgd op het grondgebied van verschillende overeenkomstsluitende staten (arrest Gözütok en Brügge, reeds aangehaald, punt 38, en arrest van 10 maart 2005, Miraglia, C‑469/03, Jurispr. blz. I‑2009, punt 32).

Zoals de advocaat-generaal in punt 45 van zijn conclusie opmerkt, wordt dit recht van vrij verkeer slechts met succes gewaarborgd indien de dader van een handeling weet dat hij na zijn veroordeling en het ondergaan van zijn straf of, in voorkomend geval, na de onherroepelijke vrijspraak in een lidstaat, zich binnen de Schengen‑ruimte kan verplaatsen zonder te hoeven vrezen dat hij wordt vervolgd in een andere lidstaat, die aanvoert dat deze handeling in zijn rechtsorde een ander delict oplevert.

Bij gebreke van harmonisatie van de nationale strafwetgevingen zou een criterium dat is gebaseerd op de juridische kwalificatie van de feiten of op het beschermde rechtsbelang, in de Schengen‑ruimte evenveel belemmeringen van het vrije verkeer doen ontstaan als er strafrechtsystemen in de overeenkomstsluitende staten zijn.

Gelet op een en ander is het enige relevante criterium voor de toepassing van artikel 54 SUO de gelijkheid van de materiële feiten, begrepen als het bestaan van een geheel van concrete omstandigheden die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Wat meer in het bijzonder een situatie als die in het hoofdgeding betreft, dient te worden vastgesteld dat zij in beginsel een geheel van feiten kan vormen die door de aard zelf ervan onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Zoals de Nederlandse regering terecht opmerkt, is het evenwel aan de bevoegde nationale instanties om uiteindelijk te bepalen of de in geding zijnde materiële feiten een geheel van feiten vormen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn naar tijd en plaats en wat het voorwerp ervan betreft.

Anders dan de Slowaakse regering stelt, wordt deze uitlegging niet op losse schroeven gezet door artikel 71 SUO, volgens hetwelk de overeenkomstsluitende staten alle maatregelen dienen te treffen welke met het oog op het tegengaan van de sluikhandel in verdovende middelen vereist zijn.

Zoals de Nederlandse regering terecht heeft aangevoerd, stelt de SUO geen rangorde tussen de verschillende bepalingen vast en bevat artikel 71 van die overeenkomst bovendien niets dat wijst op een beperking van de werkingssfeer van artikel 54, dat in de Schengen‑ruimte het beginsel ne bis in idem — volgens de rechtspraak een van de grondbeginselen van het gemeenschapsrecht (zie in die zin arrest van 15 oktober 2002, Limburgse Vinyl Maatschappij e.a./Commissie, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, C‑250/99 P-C‑252/99 P en C‑254/99 P, Jurispr. blz. I‑8375, punt 59) — tot regel verheft.

Daaruit volgt dat de verwijzing naar de bestaande verdragen van de Verenigde Naties in artikel 71 SUO niet aldus mag worden begrepen dat zij in de weg staat aan de toepassing van het in artikel 54 SUO neergelegde beginsel ne bis in idem, dat slechts verhindert dat een persoon wegens dezelfde feiten aan meer dan één vervolgingsprocedure wordt onderworpen, zonder evenwel te leiden tot niet‑strafbaarstelling in de Schengen‑ruimte.

Gelet op deze overwegingen dient derhalve op de tweede vraag te worden geantwoord dat artikel 54 SUO aldus moet worden uitgelegd dat

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Tweede kamer) verklaart voor recht:

ondertekeningen