HvJ EG, 08-09-2005, nr. C-191/03

Vastgesteld moet worden dat in het hoofdgeding de vermindering van de beloning en het in mindering brengen van de afwezigheid wegens een zwangerschapsgebonden ziekte het gevolg zijn van de toepassing van de bij ziekte op iedere werknemer toepasselijke algemene regeling op vrouwen tijdens hun zwangerschap of na de bevalling.

De gestelde vragen dienen te worden onderzocht in het licht van de systematiek en de ontwikkeling van de regels van communautair recht inzake de gelijkheid van mannen en vrouwen op het gebied van de rechten van de vrouw tijdens de zwangerschap of na de bevalling.

Op dit gebied is het doel van deze regels de bescherming van de vrouwelijke werknemers voor en na de bevalling (zie, met betrekking tot het zwangerschapsverlof, arrest Gillespie e.a., reeds aangehaald, punt 20).

Het gemeenschapsrecht waarborgt om te beginnen een specifieke ontslagbescherming tot aan het einde van het zwangerschapsverlof.

Het Hof heeft geoordeeld dat de vrouw gedurende het zwangerschapsverlof beschermd is tegen ontslag wegens afwezigheid (arrest van 8 november 1990, Handels- og Kontorfunktionærernes Forbund, C-179/88, Jurispr. blz. I-3979, punt 15).

Aangaande een ziekte die optreedt na het zwangerschapsverlof, heeft het daarentegen geoordeeld dat een ziekte die haar oorsprong vindt in zwangerschap of bevalling niet behoefde te worden onderscheiden van elke andere ziekte en dat die pathologische toestand derhalve onder de gewone ziekteregeling viel. Gelet op deze situatie heeft het Hof geconcludeerd dat het gemeenschapsrecht zich niet verzette tegen ontslagen die het gevolg zijn van afwezigheden wegens een ziekte die haar oorsprong vindt in zwangerschap of bevalling (arrest Handels- og Kontorfunktionærernes Forbund, reeds aangehaald, punten 16 en 19).

Naar aanleiding van een geval van ontslag van een vrouwelijke werknemer wegens een zwangerschapsgebonden ziekte die vóór het zwangerschapsverlof is opgetreden, heeft het Hof opgemerkt dat zwangerschap op geen enkele wijze vergelijkbaar is met een toestand van ziekte, maar dat dit niet wegneemt dat zwangerschap een periode is waarin stoornissen en complicaties kunnen optreden die van dien aard kunnen zijn dat een vrouw zich aan strenge medische controle moet onderwerpen en, in voorkomend geval, gedurende de gehele duur van de zwangerschap of een gedeelte daarvan absolute rust moet houden. Het heeft overwogen dat de stoornissen en complicaties, die tot arbeidsongeschiktheid kunnen leiden, behoren tot de risico's die nauw verbonden zijn met zwangerschap, en derhalve even specifiek zijn als de zwangerschap zelf (arrest van 30 juni 1998, Brown, C-394/96, Jurispr. blz. I-4185, punt 22).

Het heeft bijgevolg geoordeeld dat de vrouw niet enkel gedurende het zwangerschapsverlof een bescherming tegen ontslag moest worden toegekend, maar eveneens gedurende de gehele zwangerschap, na erop te hebben gewezen dat een eventueel ontslag een nadelige uitwerking heeft op de lichamelijke en geestelijke gesteldheid van werkneemsters tijdens de zwangerschap of na de bevalling, daaronder begrepen het bijzonder ernstige risico dat een zwangere werkneemster ertoe wordt gebracht vrijwillig haar zwangerschap af te breken. Het heeft vastgesteld dat het ontslag van een vrouwelijke werknemer tijdens de zwangerschap wegens afwezigheden die het gevolg zijn van uit de zwangerschap voortvloeiende arbeidsongeschiktheid, samenhangt met het intreden van met de zwangerschap verband houdende risico's en dus moet worden geacht hoofdzakelijk te zijn gebaseerd op de zwangerschap. Het heeft hieruit afgeleid dat een dergelijk ontslag alleen vrouwen kan treffen en derhalve een rechtstreekse discriminatie op grond van geslacht vormt (zie arrest Brown, reeds aangehaald, punten 18 en 24).

Met het oog op de nadelige uitwerking die het risico van ontslag zou kunnen hebben op de lichamelijke en geestelijke gesteldheid van werkneemsters tijdens de zwangerschap, na de bevalling en tijdens de lactatie, is bij artikel 10 van richtlijn 92/85/EEG van de Raad van 19 oktober 1992 inzake de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk van werkneemsters tijdens de zwangerschap, na de bevalling en tijdens de lactatie (tiende bijzondere richtlijn in de zin van artikel 16, lid 1, van richtlijn 89/391/EEG) (PB L 348, blz. 1) een verbod gesteld op ontslag gedurende de periode vanaf het begin van de zwangerschap tot het einde van het zwangerschapsverlof.

Naast een bescherming tegen het verlies van werk waarborgt het gemeenschapsrecht, binnen bepaalde grenzen, eveneens een bescherming van het inkomen van de werkneemster tijdens de zwangerschap of na de bevalling.

Dienaangaande heeft het Hof opgemerkt dat vrouwen die een zwangerschapsverlof genieten, zich in een specifieke situatie bevinden die bijzondere bescherming verlangt, maar die niet kan worden gelijkgesteld met de situatie van een man die zijn arbeid daadwerkelijk verricht (arrest Gillespie e.a., reeds aangehaald, punt 17). Het heeft vervolgens geoordeeld dat noch artikel 119 EEG-Verdrag [daarna artikel 119 EG (de artikelen 117–120 EG zijn vervangen door de artikelen 136 EG-143 EG)], noch artikel 1 van richtlijn 75/117 de verplichting inhield om vrouwelijke werknemers tijdens hun zwangerschapsverlof hun volledig loon door te betalen, waarbij het evenwel preciseerde dat het bedrag van de betaalde uitkeringen niet zo gering mocht zijn dat het doel van het zwangerschapsverlof, te weten de bescherming van de vrouwelijke werknemers vóór en na de bevalling, daardoor op de helling kwam te staan (arrest Gillespie e.a., reeds aangehaald, punt 20).

Wat eveneens het zwangerschapsverlof betreft, bepaalt richtlijn 92/85, die ratione temporis niet van toepassing was op het geschil dat aanleiding heeft gegeven tot voormeld arrest Gillespie e.a., in artikel 11, punt 2, sub b, dat‘het behoud van een bezoldiging en/of het genot van een adequate uitkering van de werkneemsters’ moet worden gewaarborgd. Punt 3 van dit artikel preciseert dat de‘in punt 2, sub b, bedoelde uitkering […] als adequaat [wordt] beschouwd, wanneer zij een inkomen waarborgt dat gelijk is aan het inkomen dat de betrokken werkneemster zou ontvangen in geval van een onderbreking van haar werkzaamheden om gezondheidsredenen’.

Voorts heeft het Hof door middel van een uitlegging in verband met een ontslag, maar die eveneens geldt voor de beloning van een vrouwelijke werknemer, geoordeeld dat voorzover ziektes die hun oorsprong vinden in de zwangerschap of de bevalling, optreden na het einde van het zwangerschapsverlof, zij onder de gewone ziekteregeling vallen. Het heeft hieraan toegevoegd dat de enige vraag die rijst is, of de afwezigheden van een vrouwelijke werknemer na het zwangerschapsverlof wegens door deze stoornissen ontstane arbeidsongeschiktheid, op dezelfde wijze worden behandeld als de afwezigheden van een mannelijke werknemer wegens een arbeidsongeschiktheid van dezelfde duur; wanneer dat het geval is, is er geen sprake van discriminatie op grond van geslacht (zie arrest Brown, reeds aangehaald, punt 26). Het heeft aldus aanvaard dat een met de zwangerschap of de bevalling verband houdende ziekte die is opgetreden na het einde van het zwangerschapsverlof, kan leiden tot een vermindering van de beloning onder dezelfde voorwaarden als een andere ziekte.

Naar aanleiding van een geval van een zwangerschapsgebonden ziekte van een vrouwelijke werknemer vóór het zwangerschapsverlof heeft het Hof er in punt 33 van het voormelde arrest Høj Pedersen e.a., waarin het de bewoordingen van punt 22 van het arrest Brown heeft overgenomen, aan herinnerd dat de met de zwangerschap verbonden stoornissen en complicaties, die tot arbeidsongeschiktheid kunnen leiden, behoren tot de risico's die nauw verbonden zijn met zwangerschap, en derhalve even specifiek zijn als de zwangerschap zelf. Het heeft vervolgens opgemerkt dat in het kader van de hoofdgedingen een vrouw vóór haar zwangerschapsverlof haar volledige loon derfde ingeval haar arbeidsongeschiktheid het gevolg was van een pathologische toestand die verband hield met haar zwangerschap, terwijl krachtens de betrokken nationale wettelijke regeling elke werknemer bij arbeidsongeschiktheid in beginsel recht had op behoud van zijn volledige loon. In deze omstandigheden heeft het geoordeeld dat de toepassing van wettelijke bepalingen als die welke in die hoofdgedingen aan de orde waren, een discriminatie van vrouwelijke werknemers opleverde (arrest Høj Pedersen e.a, reeds aangehaald, punten 34, 35 en 37).

Uit hetgeen voorafgaat volgt dat in de huidige stand van het gemeenschapsrecht een vrouwelijke werknemer:

Uit wat voorafgaat volgt eveneens dat het Hof het tot op heden niet noodzakelijk heeft geacht te preciseren of de vrouwelijke werknemer in elk geval recht heeft op de volledige doorbetaling van haar loon in geval van een zwangerschapsgebonden ziekte vóór het zwangerschapsverlof, ook al voorziet de betwiste nationale regel in de toepassing van een vermindering van dezelfde omvang op het loon dat wordt betaald aan een werknemer in geval van een ziekte die geen verband houdt met een zwangerschap.

Uit het voorafgaande volgt ten slotte dat de zwangerschap niet vergelijkbaar is met een toestand van ziekte en dat de stoornissen en complicaties die tijdens de zwangerschap optreden en tot arbeidsongeschiktheid leiden, behoren tot de risico's die nauw verbonden zijn met zwangerschap, en derhalve even specifiek zijn als de zwangerschap zelf (zie punten 46 en 53 van dit arrest).

Uit de vaststelling van het specifieke karakter van de zwangerschapsgebonden ziektes vloeit niet noodzakelijkerwijs voort dat een vrouwelijke werknemer die afwezig is wegens een zwangerschapsgebonden ziekte, recht heeft op de volledige doorbetaling van haar loon, wanneer een werknemer die afwezig is wegens een ziekte die geen verband houdt met een zwangerschap, niet een dergelijk recht geniet.

Dienaangaande moet er om te beginnen op worden gewezen dat er, wat de ontslagen betreft, slechts rekening kan worden gehouden met het specifieke karakter van een zwangerschapsgebonden ziekte door de werkgever het recht te ontzeggen om een vrouwelijke werknemer om deze reden te ontslaan. Wat daarentegen de beloning betreft, is de volledige doorbetaling daarvan niet het enige middel om rekening te houden met het specifieke karakter van een zwangerschapsgebonden ziekte. Er kan immers met dit specifieke karakter rekening worden gehouden in het kader van een regeling die in geval van afwezigheid van een vrouwelijke werknemer wegens een zwangerschapsgebonden ziekte voorziet in een vermindering van de beloning.

Er dient vervolgens aan te worden herinnerd dat in de huidige stand van het gemeenschapsrecht geen enkele bepaling of algemeen beginsel daarvan de verplichting inhoudt om een vrouwelijke werknemer tijdens haar zwangerschapsverlof haar volledig loon door te betalen, op voorwaarde dat het bedrag van de uitkeringen niet zo gering is dat het door het gemeenschapsrecht nagestreefde doel van de bescherming van de vrouwelijke werknemers met name vóór de bevalling, daardoor op de helling komt te staan (zie in die zin arrest Gillespie e.a., reeds aangehaald, punt 20).

Indien een regel die, binnen bepaalde grenzen, voorziet in een vermindering van de uitkeringen aan een vrouwelijke werknemer tijdens haar zwangerschapsverlof, echter geen discriminatie op grond van geslacht oplevert, kan een regel die, binnen dezelfde grenzen, voorziet in een vermindering van de uitkeringen aan die vrouwelijke werknemer die tijdens haar zwangerschap afwezig is wegens een zwangerschapsgebonden ziekte evenmin worden geacht een dergelijke discriminatie op te leveren.

In deze omstandigheden moet worden geconcludeerd dat het gemeenschapsrecht in zijn huidige stand niet de verplichting inhoudt tot volledige doorbetaling van het loon van een vrouwelijke werknemer die tijdens haar zwangerschap afwezig is wegens een zwangerschapsgebonden ziekte.

Tijdens een afwezigheid wegens een dergelijke ziekte mag een vrouwelijke werknemer dus op haar beloning worden gekort, op voorwaarde dat zij op dezelfde manier wordt behandeld als een mannelijke werknemer die afwezig is wegens ziekte en het bedrag van de uitkeringen niet zo gering is dat het doel van bescherming van zwangere werkneemsters daardoor op de helling komt te staan.

De regeling waarom het in het hoofdgeding gaat, voorziet in het in mindering brengen van de afwezigheden wegens ziekte op het totaalaantal betaalde ziekteverlofdagen waarop een werknemer gedurende een bepaalde periode recht heeft. Alle ziektes worden aldus op dezelfde wijze behandeld, ongeacht of zij al dan niet zwangerschapsgebonden zijn.

Een dergelijke regeling houdt in het geheel geen rekening met het specifieke karakter van zwangerschapsgebonden ziektes.

Dit specifieke karakter sluit nochtans niet uit dat afwezigheden wegens een zwangerschapsgebonden ziekte binnen bepaalde grenzen in mindering worden gebracht op het totaalaantal betaalde ziekteverlofdagen.

Het in alle omstandigheden uitsluiten dat dergelijke afwezigheden in mindering worden gebracht, zou namelijk niet verenigbaar zijn met de mogelijkheid om de beloning te korten tijdens de zwangerschap. Het zou voorts moeilijk verenigbaar zijn met de voormelde rechtspraak Handels- og Kontorfunktionærernes Forbund en Brown, volgens welke na het zwangerschapsverlof een ziekte die haar oorsprong vindt in de zwangerschap of in de bevalling, onder de gewone ziekteregeling valt.

Het in mindering brengen van de afwezigheden tijdens de zwangerschap wegens een zwangerschapsgebonden ziekte op een maximumaantal betaalde ziekteverlofdagen waarop een werknemer tijdens een bepaalde periode recht heeft, mag nochtans niet tot gevolg hebben dat de vrouwelijke werknemer gedurende de afwezigheid die aldus in mindering wordt gebracht na het zwangerschapsverlof, uitkeringen ontvangt die lager zijn dan het minimumbedrag waarop zij recht had tijdens de ziekte die tijdens haar zwangerschap is opgetreden (zie punt 62 van dit arrest).

Bijgevolg moeten er bijzondere bepalingen worden vastgesteld om een dergelijk gevolg te verhinderen.

Op de tweede, de derde en de vijfde vraag dient dus te worden geantwoord dat artikel 141 EG en richtlijn 75/117 aldus moeten worden uitgelegd dat geen discriminatie op grond van geslacht vormen: