HvJ EG, 30-09-2004, nr. C-319/03

Briheche, een 48-jarige niet-hertrouwde weduwnaar met één kind ten laste, heeft zich aangemeld voor verschillende door de Franse overheid georganiseerde vergelijkende onderzoeken, waaronder een in 2002 door het Ministère de l'Intérieur georganiseerd vergelijkend onderzoek voor de aanwerving van administratieve medewerkers bij de centrale overheid.

Bij beschikking van 28 januari 2002 werd hem de toegang tot dit laatste vergelijkend onderzoek geweigerd op grond dat hij niet voldeed aan de leeftijdsvoorwaarde die artikel 5, eerste alinea, van decreet nr. 90-713 stelt voor de inschrijving voor een dergelijk vergelijkend onderzoek.

Tegen deze weigering hem toe te laten tekende hij bezwaar aan, waarbij hij opmerkte dat als gevolg van de inwerkingtreding van wet nr. 2001-397 de leeftijdsgrens van 45 jaar hem niet meer kon worden tegengeworpen.

Dit bezwaar is afgewezen bij beschikking van de Ministre de l'Intérieur van 8 maart 2002, waarin deze in de eerste plaats de bewoordingen van zijn beschikking van 28 januari 2002 herhaalde en in de tweede plaats aangaf dat de afschaffing van de leeftijdsgrens voor de toegang tot openbare ambten behalve voor bepaalde categorieën vrouwen alleen gold voor ongehuwde mannen met minstens één kind ten laste, die verplicht zijn te werken.

Op 28 maart 2002 heeft Briheche het Tribunal administratif de Paris verzocht om nietigverklaring van de beschikkingen van 28 januari en 8 maart 2002 waarbij hem toelating tot genoemd vergelijkend onderzoek werd geweigerd. Hij stelt dat artikel 8, eerste alinea, van wet nr. 75-3, zoals gewijzigd bij wet nr. 2001-397, in zoverre het bepaalt dat alleen aan ‘niet-hertrouwde weduwen’ geen leeftijdsgrenzen voor de toegang tot openbare ambten kunnen worden tegengeworpen, niet in overeenstemming is met de doeleinden van de richtlijn. Hoewel deze laatste geen belemmering vormt voor maatregelen tot opheffing van feitelijke ongelijkheden die de kansen van vrouwen op werk nadelig beïnvloeden, verplicht zij de lidstaten immers de bepalingen die waren vastgesteld met het oog op een bescherming die niet langer gegrond is, te herzien.

In deze omstandigheden heeft het Tribunal administratif de Paris besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende prejudiciële vraag te stellen:

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of de artikelen 3, lid 1, en 2, lid 4, van de richtlijn aldus moeten worden uitgelegd, dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling als die in het hoofdgeding, volgens welke leeftijdsgrenzen voor de toegang tot openbare ambten niet kunnen worden tegengeworpen aan niet-hertrouwde weduwen die verplicht zijn om te werken, maar wel aan niet-hertrouwde weduwnaren die zich in dezelfde situatie bevinden.

Volgens vaste rechtspraak heeft het in de richtlijn neergelegde beginsel van gelijke behandeling een algemene strekking en geldt de richtlijn ook voor arbeidsverhoudingen in de openbare dienst (zie onder meer arresten van 11 januari 2000, Kreil, C-285/98, Jurispr. blz. I-69, punt 18, en 19 maart 2002, Lommers, C-476/99, Jurispr. blz. I-2891, punt 25).

Dit beginsel houdt, in de bewoordingen van artikel 3, lid 1, van de richtlijn, in ‘dat iedere vorm van discriminatie is uitgesloten op grond van geslacht voor wat betreft de toegangsvoorwaarden, met inbegrip van de selectiecriteria, tot beroepen of functies, ongeacht de sector of de bedrijfstak, en tot alle niveaus van de beroepshiërarchie’.

Een nationale regeling als die in het hoofdgeding, die met betrekking tot de toelating tot voor de aanwerving van ambtenaren georganiseerde externe vergelijkende onderzoeken bepaalt dat de leeftijdsgrens niet kan worden tegengeworpen aan niet-hertrouwde weduwen die verplicht zijn om te werken, leidt tot een met artikel 3, lid 1, van de richtlijn strijdige discriminatie op grond van geslacht ten aanzien van niet-hertrouwde weduwnaren die zich in dezelfde situatie bevinden.

In deze omstandigheden dient te worden onderzocht of een dergelijke regeling niettemin toelaatbaar kan zijn op grond van artikel 2, lid 4, van de richtlijn, volgens hetwelk deze richtlijn ‘geen belemmering [vormt] voor maatregelen die beogen te bevorderen dat mannen en vrouwen gelijke kansen krijgen, in het bijzonder door feitelijke ongelijkheden op te heffen welke de kansen van de vrouwen op de in artikel 1, lid 1, bedoelde gebieden nadelig beïnvloeden’.

Zoals het Hof reeds heeft geoordeeld, heeft deze laatste bepaling een nauwkeurig bepaald en beperkt doel, te weten het toestaan van maatregelen die, hoewel schijnbaar discriminerend, in werkelijkheid de in de realiteit van het maatschappelijk leven bestaande feitelijke ongelijkheden beogen op te heffen of te verminderen (arrest van 11 november 1997, Marschall, C-409/95, Jurispr. blz. I-6363, punt 26).

Een maatregel volgens welke vrouwelijke kandidaten in sectoren van de openbare dienst bij voorrang moeten worden bevorderd, is verenigbaar met het gemeenschapsrecht wanneer hij vrouwelijke kandidaten met een gelijke kwalificatie als hun mannelijke medekandidaten niet automatisch en onvoorwaardelijk voorrang verleent, en wanneer de sollicitaties worden onderworpen aan een objectieve beoordeling, die rekening houdt met de bijzondere persoonlijke situatie van alle kandidaten (zie in die zin arrest van 28 maart 2000, Badeck e.a., C-158/97, Jurispr. blz. I-1875, punt 23).

Deze voorwaarden zijn ingegeven door het feit dat bij de vaststelling van de draagwijdte van een afwijking van een individueel recht, zoals de in de richtlijn neergelegde gelijke behandeling van mannen en vrouwen, steeds het evenredigheidsbeginsel moet worden geëerbiedigd, op grond waarvan afwijkingen niet verder mogen gaan dan passend en noodzakelijk is ter verwezenlijking van het nagestreefde doel en zo veel mogelijk een evenwicht tot stand moet worden gebracht tussen het beginsel van gelijke behandeling en de eisen van het aldus beoogde doel (arrest Lommers, reeds aangehaald, punt 39).

Artikel 2, lid 4, van de richtlijn staat derhalve nationale maatregelen toe op het gebied van de toegang tot het arbeidsproces die in het bijzonder vrouwen bevoordelen met het doel, hun beter in staat te stellen op de arbeidsmarkt met anderen te concurreren en op voet van gelijkheid met mannen een loopbaan op te bouwen. Deze bepaling beoogt een materiële en niet een formele gelijkheid tot stand te brengen, door feitelijke ongelijkheden in het maatschappelijk leven te verminderen en zodoende overeenkomstig artikel 141, lid 4, EG nadelen in de beroepsloopbaan van de betrokken personen te voorkomen of te compenseren (zie in die zin arresten van 17 oktober 1995, Kalanke, C-450/93, Jurispr. blz. I-3051, punt 19, en 6 juli 2000, Abrahamson en Anderson, C-407/98, Jurispr. blz. I-5539, punt 48).

In haar opmerkingen verklaart de Franse regering dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale regeling is vastgesteld om de vastgestelde feitelijke ongelijkheden tussen mannen en vrouwen te beperken, welke onder meer worden veroorzaakt doordat vrouwen, vooral wanneer er in het gezin kinderen zijn, het grootste deel van de huishoudelijke werkzaamheden op zich nemen, en om de deelname van vrouwen aan het arbeidsproces te vergemakkelijken.

Zoals de Commissie terecht heeft opgemerkt, geeft een dergelijke regeling een absolute en onvoorwaardelijke voorrang aan de sollicitaties van bepaalde categorieën vrouwen, waaronder niet-hertrouwde weduwen die verplicht zijn om te werken, doordat aan deze laatsten geen leeftijdsgrenzen voor de toegang tot openbare ambten kunnen worden tegengeworpen, maar wel aan niet-hertrouwde weduwnaren die zich in dezelfde situatie bevinden.

Daaruit volgt dat een dergelijke regeling, krachtens welke een leeftijdsgrens voor de toegang tot openbare ambten niet kan worden tegengeworpen aan bepaalde categorieën vrouwen, maar wel aan mannen die zich in dezelfde situatie bevinden als deze laatsten, niet toelaatbaar is uit hoofde van artikel 2, lid 4, van de richtlijn.

In deze omstandigheden moet worden nagegaan of een regeling als die in het hoofdgeding niettemin toelaatbaar is op grond van artikel 141, lid 4, EG.

Deze laatste bepaling geeft de lidstaten de bevoegdheid maatregelen te handhaven of aan te nemen waarbij specifieke voordelen worden ingesteld om onder meer nadelen in de beroepsloopbaan te voorkomen of te compenseren, teneinde volledige gelijkheid van mannen en vrouwen in het beroepsleven in de praktijk te verzekeren.

Ongeacht de vraag of positieve maatregelen die niet toelaatbaar zijn uit hoofde van artikel 2, lid 4, van de richtlijn, eventueel toelaatbaar zouden kunnen zijn op grond van artikel 141, lid 4, EG, volstaat de vaststelling dat deze laatste bepaling de lidstaten niet toestaat om voorwaarden voor de toegang tot openbare ambten vast te stellen als die in de hoofdzaak, die hoe dan ook onevenredig zijn ten opzichte van het nagestreefde doel (zie in die zin arrest Abrahamsson en Anderson, reeds aangehaald, punt 55).

Uit het voorgaande volgt dat op de prejudiciële vraag moet worden geantwoord dat de artikelen 3, lid 1, en 2, lid 4, van richtlijn 76/207 aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling als die in het hoofdgeding, volgens welke leeftijdsgrenzen voor de toegang tot openbare ambten niet kunnen worden tegengeworpen aan niet-hertrouwde weduwen die verplicht zijn om te werken, maar wel aan niet-hertrouwde weduwnaren die zich in dezelfde situatie bevinden.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Tweede kamer) verklaart voor recht:

De artikelen 3, lid 1, en 2, lid 4, van richtlijn 76/207/EEG van de Raad van 9 februari 1976 betreffende de tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen ten aanzien van de toegang tot het arbeidsproces, de beroepsopleiding en de promotiekansen en ten aanzien van de arbeidsvoorwaarden, moeten aldus worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale regeling als die in het hoofdgeding, volgens welke leeftijdsgrenzen voor de toegang tot openbare ambten niet kunnen worden tegengeworpen aan niet-hertrouwde weduwen die verplicht zijn om te werken, maar wel aan niet-hertrouwde weduwnaren die zich in dezelfde situatie bevinden.

ondertekeningen