HvJ EG, 27-04-2004, nr. C-159/02

Verweerders in het hoofdgeding, de Duitse en de Italiaanse regering, alsmede de Commissie betogen dat een rechterlijk bevel als in het hoofdgeding aan de orde, onverenigbaar is met het Executieverdrag. Zij stellen in wezen dat met het Executieverdrag een volledig stelsel van bevoegdheidsregels is ingevoerd. Elke rechter mag op grond van deze regels slechts uitspraak doen over zijn eigen bevoegdheid, en niet over de bevoegdheid van een rechter van een andere verdragsluitende staat. Door een bevel te geven, zou het betrokken gerecht zich een exclusieve rechtsmacht toemeten en het gerecht van een andere verdragsluitende staat elke mogelijkheid ontnemen om zijn bevoegdheid te onderzoeken, wat volstrekt in strijd is met het aan het Executieverdrag ten grondslag liggende beginsel van wederzijdse samenwerking.

Turner en de regering van het Verenigd Koninkrijk stellen om te beginnen, dat de prejudiciële vraag alleen de rechterlijke bevelen betreft die zijn gegeven wegens een misbruik van procedure en gericht zijn tot verweerders die te kwader trouw handelen met het doel een bij een Engels gerecht aanhangige procedure te belemmeren. Alleen een Engelse rechter kan, ter bescherming van de integriteit van de bij hem aanhangige procedure, oordelen of het gedrag van de verweerder aan deze integriteit afbreuk doet of dreigt te doen.

Turner en de regering van het Verenigd Koninkrijk delen de zienswijze van het House of Lords, dat met bedoelde bevelen geen oordeel wordt gegeven over de bevoegdheid van de buitenlandse rechter. Zij moeten worden beschouwd als procedurele maatregelen. Dienaangaande betogen zij, onder verwijzing naar het arrest van 17 november 1998, Van Uden (C‑391/95, Jurispr. blz. I‑7091), dat het Executieverdrag geen enkele beperking oplegt inzake de procedurele maatregelen die door een rechter van een verdragsluitende staat kunnen worden gelast, mits die rechter krachtens dit verdrag bevoegd is om van het geschil ten gronde kennis te nemen.

Ten slotte stellen Turner en de regering van het Verenigd Koninkrijk, dat een rechterlijk bevel de doelstellingen van het Executieverdrag kan helpen verwezenlijken, namelijk tegenstrijdige vonnissen voorkomen en een toeneming van het aantal procedures vermijden.

Om te beginnen zij eraan herinnerd, dat het Executieverdrag noodzakelijkerwijs gegrond is op het vertrouwen van de verdragsluitende staten in elkaars rechtssystemen en rechterlijke instanties. Dit wederzijds vertrouwen heeft de instelling mogelijk gemaakt van een bindend bevoegdheidsstelsel, dat alle gerechten die onder de werkingssfeer van het Executieverdrag vallen, moeten eerbiedigen, en als gevolg daarvan konden deze staten afstand doen van hun interne regels inzake erkenning en exequatur van buitenlandse vonnissen, in de plaats waarvan een vereenvoudigd mechanisme van erkenning en tenuitvoerlegging van gerechtelijke beslissingen is gekomen (arrest van 9 december 2003, Gasser, C‑116/02, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 72).

Dit beginsel van wederzijds vertrouwen impliceert dat, binnen de werkingssfeer van het Executieverdrag, de bevoegdheidsregels van dat verdrag, die gelijkelijk gelden voor alle gerechten van de verdragsluitende staten, door elk van hen met hetzelfde gezag kunnen worden uitgelegd en toegepast (zie in die zin arrest van 27 juni 1991, Overseas Union Insurance e.a., C‑351/89, Jurispr. blz. I‑3317, punt 23, en arrest Gasser, reeds aangehaald, punt 48).

Voorts staat het Executieverdrag, buiten enkele beperkte uitzonderingen die in artikel 28, eerste alinea, ervan zijn opgesomd en alleen betrekking hebben op bepaalde, in het hoofdgeding niet ter zake doende bijzondere of exclusieve bevoegdheidsregels inzake de fase van erkenning en tenuitvoerlegging, niet toe dat de bevoegdheid van een gerecht door een gerecht van een andere verdragsluitende staat wordt getoetst (zie, in die zin, arrest Overseas Union Insurance e.a., reeds aangehaald, punt 24).

Wanneer evenwel een gerecht een partij op straffe van sanctiemaatregelen verbiedt om bij een buitenlands gerecht een vordering in te stellen of voort te zetten, wordt afbreuk gedaan aan de bevoegdheid van laatstbedoeld gerecht om het geschil te beslechten. Wanneer een verzoekende partij bij een bevelschrift een verbod wordt opgelegd om een dergelijke vordering in te stellen, vormt dit een inmenging in de rechtsmacht van het buitenlandse gerecht, hetgeen op zich onverenigbaar is met het stelsel van het Executieverdrag.

In weerwil van de toelichtingen van de verwijzende rechter en de argumenten van Turner en van de regering van het Verenigd Koninkrijk, kan deze inmenging niet worden gerechtvaardigd met het argument dat zij slechts indirect is en tot doel heeft misbruik van procedure door de verweerder in de nationale procedure te verhinderen. Immers, wanneer de aan de verweerder verweten gedraging inhoudt dat hij een beroep doet op de rechtsmacht van een gerecht van een andere lidstaat, houdt de vaststelling dat deze gedraging een misbruik vormt, een beoordeling van de relevantie van het instellen van een vordering voor een gerecht van een andere lidstaat in. Een dergelijke beoordeling is in strijd met het beginsel van wederzijds vertrouwen dat, zoals in de punten 23 tot en met 25 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, aan het Executieverdrag ten grondslag ligt en, behoudens bijzondere omstandigheden die zich in casu niet voordoen, de rechter verbiedt om de rechtsmacht van een rechter van een andere verdragsluitende staat te toetsen.

Zelfs indien, zoals is betoogd, een rechterlijk bevel kan worden aangemerkt als een procedurele maatregel ter bescherming van de integriteit van de voor het betrokken gerecht aanhangige procedure, zodat het uitsluitend door het nationale recht wordt beheerst, dient te worden bedacht dat de toepassing van regels van nationaal procesrecht geen afbreuk mag doen aan het nuttig effect van het Executieverdrag (arrest van 15 mei 1990, Hagen, C‑365/88, Jurispr. blz. I‑1845, punt 20). Dit is het geval bij een rechterlijk bevel als het onderhavige, dat, zoals in punt 27 van het onderhavige arrest is vastgesteld, tot gevolg heeft dat de toepassing van de bevoegdheidsregels van het Executieverdrag wordt ingeperkt.

Het argument dat rechterlijke bevelen de doelstellingen van het Executieverdrag kunnen helpen verwezenlijken, namelijk tegenstrijdige vonnissen voorkomen en een toeneming van het aantal procedures vermijden, kan niet worden aanvaard. Enerzijds doet een dergelijke maatregel afbreuk aan het nuttig effect van de specifieke regelingen van het Executieverdrag inzake aanhangigheid en samenhang. Anderzijds kan het gebruik van een dergelijk instrument leiden tot gevallen van collisie die niet door het Executieverdrag zijn geregeld. Met name kan niet worden uitgesloten dat, in weerwil van een in een verdragsluitende staat gegeven bevel, een gerecht van een andere verdragsluitende staat toch vonnis wijst. Evenmin kan worden uitgesloten dat de gerechten van twee verdragsluitende staten waarin dergelijke maatregelen zijn toegestaan, tegenstrijdige bevelen geven.

Bijgevolg moet op de prejudiciële vraag worden geantwoord, dat het Executieverdrag aldus moet worden uitgelegd dat het zich ertegen verzet dat een gerecht van een verdragsluitende staat een partij in een voor hem aanhangige procedure verbiedt om een rechtsvordering in te stellen of voort te zetten voor een gerecht van een andere verdragsluitende staat, zelfs indien deze partij te kwader trouw handelt om de reeds aanhangige procedure te belemmeren.