HvJ EG, 09-10-2001, nr. C-409/98

Met de twee prejudiciële verwijzingen vraagt de High Court om uitlegging, in verband met de in geding zijnde feiten, van het in artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn bedoelde begrip verpachting en verhuur van onroerende goederen, met name in het licht van het arrest van het Hof in de zaak Lubbock Fine, reeds aangehaald, dat de draagwijdte van dit begrip op een aantal punten heeft verduidelijkt.

In de aangehaalde zaak moest het Hof zich in het bijzonder uitspreken over het geval waarin een huurder afstand had gedaan van zijn rechten uit hoofde van een huurovereenkomst en het onroerend goed tegen vergoeding ter beschikking stelde van degene aan wie hij zijn recht ontleende. Het Hof moest dus vaststellen, of deze handeling al dan niet kon vallen onder het in artikel 13 B, sub b, bedoelde begrip verpachting en verhuur van onroerende goederen.

In zijn arrest verklaarde het Hof: Wanneer een bepaalde handeling, zoals de verhuur van onroerende goederen, die naar maatstaf van de betaalde huurbedragen zou worden belast, binnen een bij de Zesde richtlijn verleende vrijstelling valt, moet een verandering in de contractuele betrekking, zoals de contractuele beëindiging van de huur tegen vergoeding, worden geacht eveneens onder die vrijstelling te vallen. Mitsdien moet aan de nationale rechter worden geantwoord, dat de omstandigheid dat een huurder, die afstand doet van zijn huur, het onroerend goed opnieuw ter beschikking stelt van degene aan wie hij zijn recht ontleent, valt onder het begrip .verhuur van onroerende goederen, waarmee in artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn een vrijgestelde handeling wordt beschreven. […] De door eenzelfde huurovereenkomst geschapen betrekkingen mogen immers niet worden opgesplitst. 4.

Zoals gezegd, heeft de rechter a quo twijfels over de draagwijdte van dit precedent, met name over de vraag of dit arrest beslissende aanwijzingen bevat voor de beslechting van de onderhavige gevallen. Partijen hebben dit oordeel noch voor de High Court noch voor het Hof betwist, aangezien zij uit dat arrest zeer uiteenlopende conclusies trekken.

Op zich beschouwd kan het arrest Lubbock Fine niet op afdoende wijze helpen, niet alleen omdat het een geval betreft dat niet volledig met de bij de High Court uiteengezette omstandigheden samenvalt, maar vooral omdat het zich uitdrukt in bewoordingen die dit arrest niet automatisch ruimer toepasbaar maken op de thans in geding zijnde omstandigheden. Om dus uit te maken of en in welke mate het arrest ruimer kan worden toegepast, moet het speurwerk niet zozeer gericht zijn op de formulering ervan dan wel op de logica waardoor het Hof zich bij die gelegenheid vermoedelijk heeft laten leiden.

Als uitgangspunt in de aangehaalde zaak alsmede in de onderhavige gedingen geldt namelijk het centrale begrip verpachting en verhuur van onroerende goederen in de zin van artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn. Dit is evenwel een moeilijk te omschrijven begrip, aangezien, zoals het Hof zelf heeft opgemerkt, deze bepaling van de Zesde richtlijn geen licht werpt op de draagwijdte van de termen .verpachting of verhuur van onroerende goederen. 5.

Een stapsgewijze benadering van het probleem levert dus een eerste element van uitlegging op, dat te vinden is in de communautaire rechtspraak zelf, in overeenstemming met het vaststaande richtsnoer dat afwijkingen van een algemene regel strikt moeten worden uitgelegd. Ondanks de twijfel die daarover in de loop van het geding is gerezen, bestaat er geen reden om bij de uitlegging van de in geding zijnde regel een andere richting te volgen. Het Hof heeft immers duidelijk gesteld dat […] de bewoordingen waarin de in artikel 13 van de Zesde richtlijn bedoelde vrijstellingen zijn omschreven, strikt moeten worden uitgelegd, daar die vrijstellingen afwijkingen zijn van het algemene beginsel, dat omzetbelasting wordt geheven over elke dienst die door een belastingplichtige onder bezwarende titel wordt verricht […].6.

Verder kan nog worden vermeld, dat de vrijstellingen van artikel 13 van de Zesde richtlijn autonome communautaire rechtsbegrippen zijn en derhalve een communautaire definitie dienen te krijgen: deze is in sommige opzichten inderdaad ruimer dan het in verschillende nationale rechtsstelsels geformuleerde begrip, zoals blijkt uit de uitdrukkelijke vermelding in artikel 13, B, sub b, van […] de hotelovereenkomst […], om deze van de vrijstelling uit te sluiten, […] die […] in een aantal nationale rechtsstelsels niet als een huurovereenkomst wordt beschouwd.7.

Buiten deze preciseringen meen ik dat de definitie van de hier aan de orde zijnde termen in beginsel gericht moet zijn op het criterium dat gewoonlijk wordt gebruikt bij de reconstructie van een communautair rechtsbegrip, wanneer andere juridische aanwijzingen ontbreken. Volgens mij moet worden uitgegaan van de gebruikelijke betekenis van het begrip, of zo men wil, de betekenis die dit begrip gewoonlijk heeft in de rechtsorde van de lidstaten.8.

In zoverre ben ik het eens met advocaat-generaal Darmon, dat huur een overeenkomst is waarbij de eigenaar tegen een huurprijs van bepaalde rechten op zijn goed, zoals het recht van genot, afstand doet, welke ook de nuances van de nationale wetgevingen op dit punt mogen zijn.9. Hoewel dit impliciet in de definitie vervat is, heeft het Hof in bovenvermelde arresten betreffende autowegentol voorts nog onderstreept dat onder dit begrip niet vallen overeenkomsten die […] als kenmerk hebben dat de duur van het gebruik van het onroerende goed — een wezenlijk bestanddeel van de huurovereenkomst — geen rol speelt bij de wilsovereenstemming van partijen.10.

In deze bewoordingen biedt de definitie van het betrokken begrip echter nog geen nuttige aanwijzingen voor de beantwoording van de vragen van de verwijzende rechter. Om deze vragen op te lossen zijn bijkomende stappen nodig en moet worden getracht uit de algemene definitie verdere en meer gerichte aanwijzingen af te leiden.

Een bijzonder belangrijke bijdrage daartoe komt volgens mij van advocaat-generaal Jacobs in diens recente conclusie in de zaak Stockholm Lindöpark. Hierin onderstreepte hij dat om vrijstelling krachtens artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn te genieten, een overeenkomst moet voldoen aan de essential characteristics of a lease or let, which include the grant of a right to occupy a defined piece or area of immovable property as one's own and to exclude or admit others, and an agreement between the parties taking account of the duration of that occupation, in particular as a criterion for determining the price; such characteristics must, moreover, predominate in the contract.11.

Dat de kenmerken van verpachting en verhuur in een gegeven overeenkomst moeten overheersen opdat daarvoor BTW-vrijstelling kan worden verleend, lijkt mij in casu zeer belangrijk. Dit brengt in feite mee dat overeenkomsten die weliswaar bepaalde elementen gemeen hebben met verpachtings- of verhuurovereenkomsten, maar hoofdzakelijk worden gekenmerkt door de verlening van met het genot van onroerend goed samenhangende diensten, van de vrijstelling worden uitgesloten. Juist om deze reden moest volgens bovenvermelde conclusie van advocaat-generaal Jacobs, waar hij de kwalificatie van overeenkomsten over het gebruik van golfterreinen bespreekt, worden uitgemaakt whether the transaction should be regarded as the occupation of the immovable property or as the supply of services for which the property is an incidental, albeit essential, prerequisite.12. Advocaat-generaal Alber heeft zich blijkbaar laten leiden door hetzelfde criterium in de zaken betreffende autowegentol, waar hij opperde dat de betaling van autowegentol door automobilisten niet zozeer de tegenprestatie is voor het genot van een onroerend goed, dan wel voor een verrichte dienst. 13.

Voor de beoordeling van de elementen die in een bepaalde overeenkomst overheersen, moet deze overeenkomst echter niet alleen abstract of zuiver formeel worden bezien, maar moet worden gezocht naar de economische functie ervan, dat wil zeggen de concrete functie die deze overeenkomst objectief moet vervullen om te beantwoorden aan de belangen van de partijen. Gezocht moet worden, met andere woorden, naar wat in de rechtstraditie van verschillende Europese landen wordt gedefinieerd als de oorzaak van de rechtshandeling, te beschouwen als de economische functie van de overeenkomst, die alle in het geding zijnde belangen moet dienen. In het geval van de huurovereenkomst bestaat deze functie zoals gezegd erin het exclusieve genot van een onroerend goed voor een bepaalde tijdsduur over te dragen van de ene op de andere persoon.

Verder hoeft nauwelijks te worden vermeld dat bedoelde functie voor alle partijen bij de overeenkomst dezelfde is en derhalve ook de inhoud van deze laatste bepaalt. Zij heeft daarentegen niets te maken met de subjectieve motieven die elk der partijen ertoe hebben gebracht de overeenkomst te sluiten en die duidelijk niet voortvloeien uit de inhoud ervan. Ik onderstreep dit punt omdat juist het niet maken van enig onderscheid tussen oorzaak en motieven van de overeenkomst in casu heeft geleid tot enkele misverstanden en de kwalificatie van de in geding zijnde overeenkomsten heeft bemoeilijkt.

Voor het beoogde uitleggingscriterium bestaan mijns inziens vindplaatsen in de communautaire rechtspraak. In de conclusie van advocaat-generaal Alber in voormelde zaken over de autowegentol wordt bijvoorbeeld het hoofddoel van de overeenkomst tussen de partijen beoordeeld, om vast te stellen of de autowegentol werd betaald als tegenprestatie voor de huur van de wegoppervlakte dan wel voor een verrichte dienst.14. Ook in de arresten die het Hof in deze zaken heeft gewezen, wordt beslissende waarde gehecht aan de functie die de overeenkomst voor de partijen vervult. De beoordeling door het Hof is immers, zoals gezegd, gebaseerd op de omstandigheid dat de partijen bij de vastlegging van de wederzijdse contractuele verplichtingen de duur van het genot van het onroerend goed buiten beschouwing hadden gelaten.15.

Het Hof heeft zich waarschijnlijk door een soortgelijke benadering laten leiden in het arrest Henriksen16., waarin het oordeelde dat .verhuur van onroerende goederen, waarvoor de vrijstelling van artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn geldt, noodzakelijkerwijs niet slechts de verhuur omvat van het goed waarop de huurovereenkomst primair betrekking heeft, doch ook alle bijbehorende goederen. Verhuur van parkeerruimte voor voertuigen kan derhalve niet van die vrijstelling worden uitgesloten, wanneer die verhuur zo nauw verband houdt met de vrijgestelde verhuur van onroerend goed dat een andere bestemming heeft — zoals gebouwen met een woonfunctie of voor commercieel gebruik — dat beide verhuren één enkele economische handeling vormen.17.

Dezelfde benadering ligt naar mijn mening ten grondslag aan het arrest Lubbock Fine, dat in de onderhavige zaak onder de aandacht is gebracht. Zoals hierboven vermeld, kwalificeerde het Hof bij die gelegenheid als verpachting en verhuur van onroerende goederen in de zin van artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn, de situatie waarin een huurder afstand deed van de rechten die hij uit hoofde van een huurovereenkomst genoot, en het onroerend goed tegen vergoeding opnieuw ter beschikking stelde van degene aan wie hij zijn recht had ontleend. Het Hof oordeelde immers, dat wanneer de verhuur van onroerende goederen binnen een bij de richtlijn verleende vrijstelling valt, een verandering in de contractuele betrekking, zoals de contractuele beëindiging van de huur tegen vergoeding, moet worden geacht eveneens onder die vrijstelling te vallen.18.

Het Hof achtte het dus niet relevant dat partijen een nieuwe overeenkomst hadden gesloten om de huur te beëindigen of dat de betaling ditmaal door de eigenaar aan de huurder was verricht. Doorslaggevend was volgens het Hof daarentegen wel de omstandigheid dat de nieuwe overeenkomst ertoe strekte het genot van het onroerend goed opnieuw aan de eigenaar over te dragen en dat zij dus dezelfde functie had als de oorspronkelijke overeenkomst, ook al was het recht in de omgekeerde richting overgedragen.

Na deze algemene inleiding kan ik nu overgaan tot de bespreking van de vragen.

Ten slotte moet de vraag van de High Court in de zaak Cantor worden onderzocht, namelijk of als verpachting en verhuur van onroerende goederen in de zin van de Zesde richtlijn kan worden aangemerkt een overeenkomst waarbij een huurder een geldbedrag aan een derde betaalt, opdat deze de overdracht van de huurovereenkomst aanvaardt.

De Engelse regering betoogt met name dat een dergelijke overeenkomst niet onder bedoelde vrijstelling valt, omdat deze bestaat in een akkoord tussen een huurder en een derde dat uitsluitend betrekking heeft op de aanvaarding door de derde, tegen vergoeding, van de verplichtingen die uit de huurovereenkomst voortvloeien. Dit heeft volgens de Engelse regering niets te maken met de overdracht van de huur.

Deze conclusie kan ik niet delen. Bedoelde overeenkomst kan niet los worden gezien van alle afspraken waarin de gehele transactie concrete vorm heeft gekregen. Hoewel de transactie inderdaad uit drie aparte handelingen bestaat, vloeien deze volgens mij stuk voor stuk in elkaar over met het oog op hetzelfde resultaat: met instemming van de eigenaar het genotsrecht van het onroerend goed overdragen van de huurder op een derde persoon.

Uiteindelijk beoogt de handeling wijziging te brengen in de personen die bij de huurovereenkomst betrokken zijn, en moet op de handeling dus het in het arrest Lubbock Fine vastgestelde beginsel worden toegepast. Zoals vermeld, heeft het Hof in dat arrest duidelijk gesteld dat artikel 13, B, sub b, van de Zesde richtlijn toepasselijk is op overeenkomsten die vroegere huurovereenkomsten wijzigen, waaronder (ook, maar niet alleen) overeenkomsten die voorzien in de afstand van de huur van een onroerend goed tegen betaling van een vergoeding. Er is geen reden om situaties die in dezelfde logica passen, anders te behandelen, met name wanneer het gaat om overeenkomsten, zoals de in geding zijnde, die voorzien in een wijziging van de bij een huurovereenkomst betrokken personen.

Daartegen pleit evenmin, ook al is dit in de schriftelijke opmerkingen van de Commissie betoogd, dat de betaling in dit geval door de huurder wordt verricht aan een derde persoon, die zich met instemming van de eigenaar ertoe heeft verbonden de verplichtingen uit hoofde van de huurovereenkomst op zich te nemen. De Commissie is overigens van mening veranderd en heeft ter terechtzitting voorgesteld rekening te houden met de economische functie van de handeling. Zij heeft in het bijzonder opgemerkt dat de huurder hetzelfde economische resultaat had kunnen bereiken door andere handelingen die ontegenzeglijk BTW-vrijstelling genieten (bijvoorbeeld door onderverhuring van het onroerend goed aan een derde persoon en betaling aan deze laatste van een passende premie). Zij heeft dus erkend dat deze verschillende, door dezelfde economische functie gekenmerkte handelingen dezelfde fiscale behandeling moeten krijgen.