HvJ EU, 13-02-2014, nr. C-479/12

De verwijzende rechter merkt op dat de appelrechter ervan is uitgegaan dat het in het hoofdgeding aan de orde zijnde model van MBM Joseph Duna voor het eerst voor het publiek beschikbaar is gesteld toen de zogenoemde cataloog ‘MBM-Neuheitenblätter’ met afbeeldingen van dit model in april en mei 2005 in een oplage van 300 tot 500 exemplaren is bezorgd aan verkopers en intermediaire handelaars en aan twee grote Duitse meubelinkooporganisaties.

Gelet op deze feiten vraagt de verwijzende rechter zich af of de distributie van afbeeldingen van dat model aan handelaars volstaat om te concluderen dat dit model bij een normale gang van zaken redelijkerwijs ter kennis kon zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector die in de Unie werkzaam zijn, in de zin van artikel 11, lid 2, van verordening nr. 6/2002. Hij wijst er in dit verband op dat tot die kring van ingewijden volgens sommigen enkel de personen behoren die in de betrokken sector met het ontwerp en de ontwikkeling of de productie van de op basis van die creatie vervaardigde voortbrengselen belast zijn. Volgens deze benadering behoren niet alle verkopers tot de kring van ingewijden, maar is dat enkel het geval indien zij het ontwerp en het design van het door hen verkochte product beïnvloeden.

Vastgesteld moet evenwel worden dat een dergelijke uitlegging van het begrip ‘ingewijden’ niet met de bewoordingen van artikel 11, lid 2, van verordening nr. 6/2002 strookt.

Zoals de Commissie in de door haar bij het Hof ingediende opmerkingen alsook de advocaat-generaal in de punten 34 en volgende van zijn conclusie hebben benadrukt, stelt artikel 11, lid 2, van deze verordening immers geen beperkingen aangaande het type activiteit van de natuurlijke en rechtspersonen van wie mag worden aangenomen dat zij tot de ingewijden in de betrokken sector behoren. Voorts kan uit de formulering van deze bepaling, en inzonderheid uit de vermelding daarin van het in de handel brengen als één van de wijzen waarop niet-ingeschreven modellen voor het publiek beschikbaar worden gesteld en gelet op het feit dat daarin tevens is gepreciseerd dat rekening moet worden gehouden met de ‘normale gang van zaken’ om te bepalen of de feiten die tot de openbaarmaking hebben geleid redelijkerwijs ter kennis kunnen zijn gekomen van ingewijden, worden afgeleid dat de handelaars die niet aan het ontwerp van het betrokken product hebben deelgenomen, in beginsel niet kunnen worden uitgesloten van de kring van personen die moeten worden geacht tot die ingewijden te behoren.

Bovendien zou een dergelijke uitsluiting leiden tot een beperking van de bescherming van niet-ingeschreven gemeenschapsmodellen, waarvoor noch de andere bepalingen, noch de considerans van verordening nr. 6/2002 steun bieden.

De vraag of de distributie van het niet-ingeschreven model aan handelaars van de betrokken sector die in de Unie werkzaam zijn, volstaat voor de vaststelling dat dit model bij een normale gang van zaken redelijkerwijs ter kennis kon zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector, is echter een feitelijke vraag waarvan het antwoord afhangt van de wijze waarop de rechtbank voor het gemeenschapsmodel de specifieke omstandigheden van elke zaak de beoordeelt.

Bijgevolg dient op de eerste gestelde vraag te worden geantwoord dat artikel 11, lid 2, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden uitgelegd dat kan worden geoordeeld dat een niet-ingeschreven model bij een normale gang van zaken redelijkerwijs ter kennis kon zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector die in de Unie werkzaam zijn, wanneer afbeeldingen van dit model zijn gedistribueerd aan handelaars die actief zijn in deze sector, waarbij het aan de rechtbank voor het gemeenschapsmodel staat om dit laatste te beoordelen op basis van de omstandigheden van de bij haar aanhangige zaak.

De verwijzende rechter preciseert dat de appelrechter het in het hoofdgeding aan de orde zijnde model van MBM Joseph Duna als nieuw in de zin van artikel 5, lid 1, sub a, van de verordening heeft beschouwd, aangezien volgens deze rechter de ingewijden in de betrokken sector bij een normale gang van zaken geen kennis konden hebben verkregen van het model ‘Athen’ dat in maart 2005 in de tentoonstellingsruimte van de onderneming Zhengte in China was getoond en dat aan de onderneming Kosmos in België was voorgesteld.

Gelet op die overwegingen vraagt de verwijzende rechter zich af of artikel 7, lid 1, eerste zin, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden uitgelegd dat een model, hoewel het zonder een uitdrukkelijke of stilzwijgende voorwaarde van geheimhouding aan derden is bekendgemaakt, bij een normale gang van zaken niet redelijkerwijs ter kennis kan zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector die in de Unie werkzaam zijn, wanneer het slechts voor één enkele onderneming beschikbaar is gesteld of louter is voorgesteld in een tentoonstellingsruimte van een onderneming die buiten het ‘gebruikelijke waarnemingsveld van de marktanalisten’ is gelegen?

Dienaangaande moet erop worden gewezen dat uit de bewoordingen van artikel 7, lid 1, eerste zin, van verordening nr. 6/2002 blijkt dat het, om een model als voor het publiek beschikbaar gesteld aan te merken wat de toepassing van de artikelen 5 en 6 van deze verordening betreft, niet is vereist dat de feiten die de openbaarmaking opleveren, op het grondgebied van de Unie hebben plaatsgevonden.

Volgens dit artikel kan een model evenwel niet worden geacht voor het publiek beschikbaar te zijn gesteld, indien de feiten die aan de openbaarmaking ten grondslag liggen, bij een normale gang van zaken redelijkerwijs niet ter kennis konden zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector die in de Unie werkzaam zijn. De vraag of de tot deze ingewijden behorende personen redelijkerwijs kennis kunnen hebben verkregen van gebeurtenissen die buiten het grondgebied van de Unie hebben plaatsgevonden, is een feitelijke vraag waarvan het antwoord afhangt van de beoordeling door de rechtbank voor het gemeenschapsmodel van de omstandigheden die eigen zijn aan elke zaak.

Hetzelfde geldt voor de vraag of de openbaarmaking van een model aan één enkele onderneming van de betrokken sector — op het grondgebied van de Unie — voldoende is om te oordelen dat dit model bij een normale gang van zaken niet redelijkerwijs ter kennis kon zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector. Het kan immers niet worden uitgesloten dat een degelijke openbaarmaking in bepaalde omstandigheden daartoe volstaat.

Gelet op deze overwegingen dient op de tweede gestelde vraag te worden geantwoord dat artikel 7, lid 1, eerste zin, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden uitgelegd dat kan worden geoordeeld dat een niet-ingeschreven model, hoewel het zonder een uitdrukkelijke of stilzwijgende voorwaarde van geheimhouding aan derden is bekendgemaakt, bij een normale gang van zaken niet redelijkerwijs ter kennis kon zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector die in de Unie werkzaam zijn, wanneer het slechts voor één enkele onderneming beschikbaar is gesteld of louter is voorgesteld in de tentoonstellingsruimten van een onderneming die buiten het grondgebied van de Unie is gevestigd, waarbij het aan de rechtbank voor het gemeenschapsmodel staat om dit laatste te beoordelen, rekening houdend met de omstandigheden van de bij haar aanhangige zaak.

De verwijzende rechter wijst erop dat de appelrechter heeft geoordeeld dat het model van Gautzsch Großhandel geen onafhankelijk scheppend werk vormde, maar namaak was van het model van MBM Joseph Duna, waarbij laatstgenoemde volgens die rechter aanspraak kon maken op een lichtere bewijslast, gelet op de ‘wezenlijke objectieve gelijkenissen’ tussen beide modellen.

Gelet op een en ander vraagt de verwijzende rechter zich af of artikel 19, lid 2, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden uitgelegd dat de houder van een niet-ingeschreven gemeenschapsmodel het bewijs moet leveren dat het aangevochten gebruik voortvloeit uit het namaken van dit model en zo ja, of de bewijslast wordt omgekeerd dan wel lichter wordt wanneer er sprake is van ‘wezenlijke gelijkenissen’ tussen dit model en het model waarvan het gebruik wordt aangevochten.

In dit verband moet worden geconstateerd dat artikel 19 van verordening nr. 6/2002, welk artikel — zoals het opschrift ervan aangeeft — de aan het gemeenschapsmodel verbonden rechten betreft, geen uitdrukkelijke regels aangaande de bewijsvoering bevat.

Indien echter de bewijslast inzake de vraag of het betwiste gebruik uit namaak van het beschermde model voortvloeit, onder het nationale recht van de lidstaten zou vallen, zou dit ertoe kunnen leiden, zoals de advocaat-generaal in de punten 67 tot en met 74 van zijn conclusie onder verwijzing naar het merkenrecht heeft aangegeven, dat de bescherming van de houders van gemeenschapsmodellen verschilt naargelang de betrokken regeling, zodat de doelstelling van een uniforme bescherming waaraan overal op het grondgebied van de Unie dezelfde rechtsgevolgen zijn verbonden, zoals deze met name uit punt 1 van de considerans van verordening nr. 6/2002 blijkt, niet zou worden bereikt (zie, naar analogie, arrest van 18 oktober 2005, Class International, C-405/03, Jurispr. blz. I-8735, punt 73).

Gelet op deze doelstelling alsook op de structuur en de opzet van 19, lid 2, van verordening nr. 6/2002, moet worden geoordeeld dat wanneer de houder van een beschermd model zich op het bij de eerste alinea van deze bepaling verleende recht beroept, de bewijslast betreffende de vraag of het betwiste gebruik uit namaak van dit model voortvloeit, op die houder rust, terwijl het in het kader van de tweede alinea van die bepaling aan de tegenpartij staat om aan te tonen dat het aangevochten gebruik het resultaat is van onafhankelijk scheppend werk.

Aangezien verordening nr. 6/2002 geen bewijsregeling bevat, volgt uit artikel 88 van deze verordening dat de bewijsvoering voor het overige wordt geregeld door het recht van de lidstaten. Volgens de rechtspraak moeten deze laatste er evenwel overeenkomstig de beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid voor zorgen dat die regels niet ongunstiger zijn dan die voor soortgelijke nationale vorderingen en de uitoefening van de door de rechtsorde van de Unie aan de justitiabele verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maken (zie in die zin arrest van 24 april 2008, Arcor, C-55/06, Jurispr. blz. I-2931, punt 191).

Zoals de Commissie opmerkt, moet de rechtbank voor het gemeenschapsmodel dus, teneinde de eerbiediging van het doeltreffendheidsbeginsel te verzekeren, wanneer zij vaststelt dat het feit dat de bewijslast op de houder van het beschermde model rust, het onmogelijk of uiterst moeilijk kan maken dit bewijs te leveren, gebruikmaken van alle procedurele middelen die haar door het nationale recht ter beschikking worden gesteld om die moeilijkheid te ondervangen (zie, naar analogie, arresten van 7 september 2006, Laboratoires Boiron, C-526/04, Jurispr. blz. I-7529, punt 55, en 28 januari 2010, Direct Parcel Distribution Belgium, C-264/08, Jurispr. blz. I-731, punt 35). Zij kan derhalve in voorkomend geval de regels van het nationale recht toepassen die de bewijslast aanpassen of minder zwaar maken.

Bijgevolg moet op de derde vraag worden geantwoord dat artikel 19, lid 2, eerste alinea, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden uitgelegd dat het aan de houder van het beschermde model staat om het bewijs te leveren dat het aangevochten gebruik voortvloeit uit het namaken van dit model. Indien de rechtbank voor het gemeenschapsmodel echter vaststelt dat het feit dat de bewijslast op deze houder van het beschermde model rust, het onmogelijk of uiterst moeilijk kan maken om dit bewijs te leveren, dient zij, teneinde de eerbiediging van het doeltreffendheidsbeginsel te verzekeren, gebruik te maken van alle procedurele middelen die haar door het nationale recht ter beschikking worden gesteld om die moeilijkheid te ondervangen, daaronder begrepen een eventuele toepassing van de regels van het nationale recht die de bewijslast aanpassen of minder zwaar maken.

De verwijzende rechter merkt in de eerste plaats op dat de appelrechter heeft vastgesteld dat de verbodsvordering die krachtens artikel 19, lid 2, en artikel 89, lid 1, sub a, van verordening nr. 6/2002 kon worden ingesteld, op het tijdstip waarop deze procedure is ingeleid, niet was verjaard. Gelet op deze vaststelling vraagt hij zich af of het recht om een verbodsvordering in te stellen wegens inbreuk op een gemeenschapsmodel kan verjaren, en zo ja, of deze verjaring onder het recht van de Unie valt. De verwijzende rechter wijst er in dit verband op dat verordening nr. 6/2002 ter zake geen specifieke bepalingen bevat, maar dat artikel 89, lid 1, bepaalt dat de rechtbank voor het gemeenschapsmodel in geval van inbreuk een sanctie oplegt, ‘tenzij er bijzondere redenen zijn om dit niet te doen’.

In de tweede plaats geeft de verwijzende rechter aan dat de appelrechter de door Gautzsch Großhandel met betrekking tot verval van recht opgeworpen exceptie heeft afgewezen en hij vraagt zich af of, en zo ja onder welke voorwaarden, het recht om krachtens de artikelen 19, lid 2, en 89, lid 1, sub a, van verordening nr. 6/2002 een verbodsvordering in te stellen wegens inbreuk op een niet-ingeschreven gemeenschapsmodel vatbaar is voor verval van recht. Volgens hem moet worden nagegaan of de omstandigheden waaruit Gautzsch Großhandel verval van recht afleidt, ‘bijzondere redenen’ in de zin van laatstgenoemde bepaling vormen.

Dienaangaande moet worden geconstateerd dat verordening nr. 6/2002 niets zegt over de verjaring en het verval van recht die als verweermiddel kunnen worden tegengeworpen aan de vordering die krachtens de artikelen 19, lid 2, en 89, lid 1, sub a, van verordening nr. 6/2002 is ingesteld.

Het begrip ‘bijzondere redenen’ in de zin van artikel 89, lid 1, van deze verordening ziet op feitelijke omstandigheden die eigen zijn aan een bepaald geval (zie, naar analogie, arrest van 14 december 2006, Nokia, C-316/05, Jurispr. blz. I-12083, punt 38). Het heeft dus geen betrekking op verjaring en verval van recht, die elementen rechtens vormen.

De verjaring en het verval van recht die mogelijkerwijs als verweermiddel aan de krachtens de artikelen 19, lid 2, en 89, lid 1, sub a, van verordening nr. 6/2002 ingestelde vordering worden tegengeworpen, vallen overeenkomstig artikel 88, lid 2, van deze verordening dan ook onder het nationale recht, dat moet worden toegepast met inachtneming van de beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid, waarvan de draagwijdte in punt 42 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht [zie eveneens, naar analogie, arresten van 13 juli 2006, Manfredi e.a., C-295/04-C-298/04, Jurispr. blz. I-6619, punten 77–80; 28 januari 2010, Uniplex (UK), C-406/08, Jurispr. blz. I-817, punten 32 en 40; 8 juli 2010, Bulicke, C-246/09, Jurispr. blz. I-7003, punt 25; 8 september 2011, Rosado Santana, C-177/10, Jurispr. blz. I-7907, punten 89, 90, 92 en 93, en 19 juli 2012, Littlewoods Retail e.a., C-591/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 27].

Bijgevolg dient op de vierde en de vijfde gestelde vraag te worden geantwoord dat de verjaring en het verval van recht die als verweermiddel aan de krachtens de artikelen 19, lid 2, en 89, lid 1, sub a, van verordening nr. 6/2002 ingestelde vordering kunnen worden tegengeworpen, onder het nationale recht vallen, dat met eerbiediging van de beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid moet worden toegepast.

De verwijzende rechter stelt vast dat de appelrechter niet heeft aangegeven welk recht van toepassing was op de vorderingen tot vernietiging van de inbreukmakende voortbrengselen, tot verstrekking van informatie over de activiteiten van Gautzsch Großhandel en tot vergoeding van de uit deze activiteiten voortvloeiende schade, en hij vraagt zich dan ook af of deze vorderingen onder het nationale recht vallen van de lidstaat op het grondgebied waarvan deze rechten worden ingeroepen dan wel of artikel 89, lid 1, sub d, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden opgevat dat die vorderingen worden geregeld door het recht van de lidstaten waar de inbreukmakende handelingen zijn verricht. Hij wijst er dienaangaande op dat voor een uniforme aanknoping bij het recht van één enkele lidstaat met name overwegingen van effectieve rechtshandhaving pleiten, maar dat artikel 89, lid 1, sub d, van verordening nr. 6/2002 zich daartegen mogelijkerwijs verzet.

Wat in de eerste plaats de vordering tot vernietiging van de namaakproducten betreft, volgt uit artikel 89, lid 1, van verordening nr. 6/2002, waarvan het bepaalde sub a ziet op het verbod op het voortzetten van de handelingen die inbreuk maken of dreigen te maken op het gemeenschapsmodel en het bepaalde sub b en c ziet op de inbeslagname van de inbreukmakende voortbrengselen en van de materialen en gereedschappen die voor de vervaardiging daarvan zijn gebruikt, dat de vernietiging van deze voortbrengselen tot de sub d vermelde ‘andere passende sancties’ behoort. Hieruit volgt dat het op deze vordering toepasselijke recht overeenkomstig artikel 89, lid 1, sub d, van deze verordening het recht is, met inbegrip van het internationaal privaatrecht, van de lidstaat waar de handelingen die inbreuk maken of dreigen te maken, zijn verricht.

Wat in de tweede plaats de vorderingen betreft tot vergoeding van de schade die is voortgevloeid uit de activiteiten van degene die met deze handelingen inbreuk op het model heeft gemaakt of dreigde te maken, alsook tot verkrijging van informatie over die activiteiten teneinde de schade te kunnen bepalen, moet worden vastgesteld dat de verplichting om dergelijke inlichtingen te verschaffen en om de schade te vergoeden daarentegen geen sanctie in de zin van artikel 89 van verordening nr. 6/2002 vormt.

Bijgevolg is het op de in het vorige punt van het onderhavige arrest genoemde vorderingen toepasselijke recht volgens artikel 88, lid 2, van verordening nr. 6/2002 het nationale recht van de rechtbank voor het gemeenschapsmodel waarbij de zaak is ingeleid, met inbegrip van zijn internationaal privaatrecht. Dit wordt overigens bevestigd door punt 31 van de considerans van deze verordening, waarin is gepreciseerd dat die verordening niet uitsluit dat op als gemeenschapsmodel beschermde modellen wetgeving van de lidstaten betreffende onder meer de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van toepassing is.

Gelet op een en ander dient op de zesde gestelde vraag te worden geantwoord dat artikel 89, lid 1, sub d, van verordening nr. 6/2002 aldus moet worden uitgelegd dat de vorderingen tot vernietiging van de inbreukmakende voortbrengselen worden geregeld door het recht, met inbegrip van het internationaal privaatrecht, van de lidstaat waar de handelingen die inbreuk maken of dreigen te maken, zijn verricht. De vorderingen strekkende tot vergoeding van de schade die is voortgevloeid uit de activiteiten van degene die deze handelingen heeft gesteld en strekkende tot verkrijging van informatie over deze activiteiten teneinde die schade te kunnen bepalen, vallen overeenkomstig artikel 88, lid 2, van verordening nr. 6/2002 onder het nationale recht, met inbegrip van het internationaal privaatrecht, van de rechtbank voor het gemeenschapsmodel waarbij de zaak is ingeleid.