HR, 12-04-2005, nr. 01816/04

Het Gerechtshof te 's-Gravenhage heeft verdachte op 26 maart 2004 voor 1. doodslag, 2. handelen in strijd met artikel 26, eerste lid van de Wet wapens en munitie en het feit begaan met betrekking tot een wapen van categorie II, 3. opzettelijk handelen in strijd met een in artikel 3, eerste lid onder B, van de Opiumwet gegeven verbod en 4. opzettelijk handelen in strijd met het in artikel 3, eerste lid onder C, van de Opiumwet gegeven verbod, veroordeeld tot een gevangenisstraf van 10 jaar. Voorts heeft het hof beslissingen genomen met betrekking tot inbeslaggenomen voorwerpen zoals in het arrest opgegeven, de vordering van de benadeelde partij toegewezen, een schadevergoedingsmaatregel opgelegd en de tenuitvoerlegging gelast van een eerder voorwaardelijk opgelegde gevangenisstraf van twee maanden.

Mr F.A.M. Engels, advocaat te 's-Gravenhage, heeft cassatie ingesteld. Mr G. Spong, advocaat te Amsterdam, heeft een cassatieschriftuur ingezonden houdende één middel van cassatie.

Het middel klaagt over de verwerping van het beroep op noodweerexces in het arrest.

Het hof heeft dienaangaande in het arrest het volgende overwogen:

Het middel komt tegen deze overwegingen op met het bezwaar dat het hof de mogelijkheid heeft opengelaten dat de bewezenverklaarde doodslag het onmiddellijk gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging die door de voorafgaande aanranding, bestaande in het met een keukendeur in het gezicht slaan, was veroorzaakt. De steller van het middel noemt nog een aantal omstandigheden die het ontstaan van een hevige gemoedsbeweging bij verdachte aannemelijk zouden kunnen hebben doen zijn.

Het middel doelt hier, blijkens de verwijzing naar HR 18 oktober 1988, NJ 1989, 511, naar rechtspraak van de Hoge Raad, waarin deze heeft beslist dat er ook van noodweerexces sprake kan zijn als verdachte heeft gereageerd op een voorafgegane aanranding, zonder dat verdachte zich ten tijde van de aanranding daartegen heeft verweerd. Deze gevallen worden er door gekenmerkt dat de 'verdediging' pas begint als de aanranding is afgelopen. De noodzaak tot verdediging kan dan wel niet meer bestaan maar niettemin kan het geweld, door verdachte uitgeoefend dan toch nog het onmiddellijk gevolg zijn van een hevige gemoedsbeweging, door de daaraan voorafgegane wederrechtelijke aanranding veroorzaakt. Verdediging is dan in ieder geval noodzakelijk geweest, zij het niet toegepast.1.

Deze variant van het noodweerexces, die ik als tardief exces zou willen aanduiden, heeft zich nog geen grote populariteit verworven. Wellicht hangt dat samen met de eigenaardigheden van het noodweerexces. Het noodweerexces zou men kunnen bestempelen als een zuivere strafuitsluitingsgrond, die haar basis vindt in overwegingen van billijkheid en van criminele politiek.2. Het noodweerexces eist immers niet dat aan verdachte geen enkel verwijt meer kan worden gemaakt. Noodweerexces is daarom niet gelijk te stellen met een zuivere schulduitsluitingsgrond. Ingeval van intensief en extensief exces zou men kunnen stellen dat in ieder geval een deel van het totale handelen van verdachte gerechtvaardigd was. Neem als voorbeeld de verdachte die te hard ter verdediging slaat. De te harde vuistslag kan dan wel niet nodig zijn geweest en verdachte had minder hard moeten slaan, maar dat neemt niet weg dat een deel van het geweld wel adequaat was. Een ander voorbeeld biedt de verdachte die klappen blijft geven als de aanranding al voorbij is. Van de totale mishandeling is ook hier een deel gerechtvaardigd. Begrip voor het ontstaan van hevige emoties bij degene die wordt aangevallen vormt, gemengd met de zojuist aangegeven objectieve ingrediënt en met de wens om degene die zich voor de rechtsorde inzet een zekere bonus te gunnen, het beslag waaruit de straffeloosheid van het noodweerexces wordt gebakken.

In de situatie waarin eerst wordt gereageerd als de aanranding al voorbij is ontbreekt de objectieve component van een vermindering van onrecht. Voorts is de preventieve rechtsordehandhaving niet meer in het geding. Alleen repressief optreden kan aan de orde zijn. Daarom is naar mijn mening het tardieve noodweerexces niet zo levensvatbaar als andere varianten, waarin alle aangegeven ingrediënten aanwezig zijn.

De tardieve variant komt, zoals gezegd, weinig voor in de rechtspraak. Gewezen kan nog worden op HR 18 december 1992, NJ 1993, 322, waarin een beroep op noodweerexces volgens de Hoge Raad ontoereikend gemotiveerd was verworpen in een geval waarin verdachte direct had gereageerd op een eerdere, kennelijk reeds beëindigde aanranding. Als ik het goed zie stelt de Hoge Raad strenge eisen aan het verband tussen de voorafgegane aanranding en de daaropvolgende reactie van verdachte. Zo zal noodweerexces niet aan de orde komen als de oorspronkelijke aanrander na het toedienen van de slag is weggelopen en door verdachte is nagelopen en ingehaald, waarna verdachte zelf geweld heeft uitgeoefend.3. Een beroep op noodweerexces zal evenmin opgaan als verdachte het bewezenverklaarde feit heeft begaan toen hijzelf het handgemeen zocht, ook al is daaraan een wederrechtelijke aanranding door de ander voorafgegaan.4.

Ik wijs ook nog op HR 7 december 1999, NJ 2000, 263 waarin de Hoge Raad het volgende overwoog:

De onderhavige zaak verschilt inderdaad op een belangrijk onderdeel van deze zaak. In de onderhavige zaak is geen sprake geweest van voorbedachte raad en staat evenmin vast dat verdachte als het ware vastberaden op zijn doel is afgegaan. Maar wel blijkt uit de rechtspraak van de Hoge Raad dat de band tussen het handelen van verdachte en de eerdere aanranding niet mag worden onderbroken of opgerekt wil een beroep op tardief noodweerexces kans van slagen hebben.

Het hof is ervan uitgegaan dat de aanranding die ten grondslag zou hebben gelegen aan verdachtes reactie heeft plaatsgevonden voordat de verdachte het wapen heeft opgehaald. In de passage in de overwegingen van het hof over het noodweerexces ligt het oordeel van het hof besloten dat er geen verband bestond tussen verdachtes handelen en de wederrechtelijke aanranding die had plaatsgevonden voordat verdachte het wapen had gepakt. De band tussen de oorspronkelijke aanranding en de reactie van verdachte was volgens het hof doorbroken. In de overwegingen die het hof heeft gewijd aan het beroep op noodweer is te lezen dat volgens het hof verdachte met het wapen de confrontatie heeft gezocht, waarin tot uitdrukking komt dat naar het oordeel van het hof het handelen van verdachte gedicteerd is geweest door een eigen keuze en dat het niet bepaald is geworden door een hevige emotie die door de aanranding was veroorzaakt. Het past in het beeld van de rechtspraak van de Hoge Raad om in zo'n geval geen noodweerexces aan te nemen omdat het tardieve exces is gereserveerd voor de situaties waarin een verdachte onmiddellijk reageert op een hem aangedane wederrechtelijke aanranding en niet is bedoeld voor de situatie waarin verdachte na de aanranding in een ander vertrek een wapen op gaat halen. Ik merk ook op dat de angst, waaraan volgens de pleitnota in hoger beroep (pagina 4) verdachte ten prooi was gevallen nadat hij met geweld de deur tegen zich aan had gekregen, niet kan verklaren dat verdachte daarna, zij het gewapend, de aanrander, die verdachte vermoedde in het bezit te zijn van een wapen, weer opzoekt.

Het hof heeft kennelijk de stelling van verdachte dat het slachtoffer, nadat verdachte gewapend weer terug was gekeerd in de bijkeuken, op hem af is gekomen en hem in de hoek heeft gedwongen, waardoor verdachte geen kant meer uit zou kunnen, ongeloofwaardig geacht. Dit impliciete oordeel is niet onbegrijpelijk gelet op de inhoud van bewijsmiddelen 1a en 2. Uit bewijsmiddel 2 volgt dat een getuige meteen na het schieten het slachtoffer buiten heeft aangetroffen. Bewijsmiddel 1a houdt in dat zich hulzen, kennelijk afkomstig van het wapen dat verdachte gebruik heeft, in de tuin bevonden. Daaruit heeft het hof kennelijk de conclusie getrokken dat verdachte buiten op het slachtoffer heeft geschoten.

Het middel faalt.

Ambtshalve heb ik geen grond gevonden die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.