HvJ EU, 17-12-2020, nr. C-490/19

De Europese Unie heeft voor landbouwproducten en levensmiddelen een bescherming van BOB's en beschermde geografische aanduidingen (BGA's) ingesteld bij verordening (EEG) nr. 2081/92 van de Raad van 14 juli 19924., die is opgeheven en vervangen door verordening nr. 510/2006. Artikel 13, lid 1, van deze laatste verordening bepaalt:

Verordening nr. 510/2006 is met ingang van 4 januari 2013 opgeheven en vervangen door verordening nr. 1151/2012. Artikel 13, lid 1, van laatstgenoemde verordening is inhoudelijk identiek aan de overeenkomstige bepaling van verordening nr. 510/2006, behalve dat het eveneens van toepassing is op producten die onder de beschermde benaming vallen wanneer die producten als ingrediënt worden gebruikt en op ‘diensten’. Soortgelijke bepalingen als artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 zijn opgenomen in diverse door de Unie opgezette kwaliteitsregelingen.5.

De benaming ‘Morbier’ is ingeschreven in het register van BOB's ingevolge verordening (EG) nr. 1241/2002 van de Commissie van 10 juli 20026., die is vastgesteld overeenkomstig verordening nr. 2081/92. In het productdossier van de BOB ‘Morbier’, zoals gewijzigd bij de op de feiten in het hoofgeding van toepassing zijnde uitvoeringsverordening (EU) nr. 1128/2013 van de Commissie van 7 november 20137., is het uiterlijk van de Morbier als volgt omschreven: ‘De ‘Morbier’ is een ongekookte, geperste, cilindervormige kaas van rauwe koemelk, met boven- en onderaan een vlakke zijde en een enigszins bolronde opstaande zijde. De kaas varieert in doorsnede van 30 tot 40 cm, in hoogte van 5 tot 8 cm en in gewicht van 5 tot 8 kg. Dwars door de kaas loopt in het midden een versmolten horizontale zwarte ader. Hij heeft een natuurlijke, met ‘morge’ (korstflora) ingewreven, regelmatige korst waarop de afdruk van de kaasvorm zichtbaar is. De kleur van de korst varieert van beige tot oranjeachtig met bruinoranje, roodoranje en roosoranje schakeringen. Het kaasdeeg is homogeen, heeft een kleur die varieert van ivoorwit tot lichtgeel en vertoont vaak enkele verspreide barsten ter grootte van een aalbes of kleine vlakke belletjes. […]’.

Verordening (EU) nr. 1129/20118., die in werking is getreden op 1 juni 2013, heeft het gebruik van de plantaardige koolstof E153 uitdrukkelijk voorbehouden aan kazen met de BOB ‘Morbier’.9.

Artikel L. 722-1 van de code de la propriété intellectuelle (wetboek van intellectuele eigendom), zoals gewijzigd bij loi n° 2007-1544 du 29 octobre 2007 de lutte contre la contrefaçon10. (wet nr. 2007-1544 van 29 oktober 2007 ter bestrijding van namaak), dat van toepassing is op de feiten in het hoofdgeding, luidt als volgt:

De prejudiciële vraag van de Cour de cassation kan in twee delen worden opgesplitst. Met het eerste deel van deze vraag wenst de verwijzende rechter van het Hof te vernemen of artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 aldus moeten worden uitgelegd dat zij louter het gebruik, door een derde zonder toestemming, van de geregistreerde benaming verbieden.

Het tweede deel van de prejudiciële vraag, dat veronderstelt dat het eerste deel ontkennend wordt beantwoord, is daarentegen bedoeld om te vernemen of er, wanneer de beschermde benaming niet wordt gebruikt, eveneens een verbod geldt op de loutere reproductie van de vorm of het uiterlijk waardoor het product met de geregistreerde benaming wordt gekenmerkt, wanneer die de consument kan misleiden aangaande de werkelijke oorsprong van het product.

Hoewel de prejudiciële vraag betrekking heeft op het gehele artikel 13, lid 1, van de genoemde verordeningen, valt uit de formulering en uit de motivering van de verwijzingsbeslissing af te leiden dat zij meer specifiek punt d) van dat artikel 13, lid 1, betreft, dat betrekking heeft op ‘andere praktijken die de consument kunnen misleiden ten aanzien van de werkelijke oorsprong van het product’. Zoals uit onderstaande uiteenzetting blijkt, hebben nagenoeg alle betrokkenen die schriftelijke opmerkingen bij het Hof hebben ingediend de prejudiciële vraag echter eveneens bekeken uit het oogpunt van artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012, uit hoofde waarvan met name elke ‘voorstelling’ van een beschermde oorsprongsbenaming verboden is. Een van de schriftelijke vragen voor mondelinge beantwoording die het Hof tijdens de terechtzitting aan de betrokkenen heeft gesteld, had overigens betrekking op het verschil tussen de bepalingen onder b) en onder d) van dat artikel 13, lid 1. Om die reden zal ik de prejudiciële vraag volledigheidshalve uit het oogpunt van zowel punt b) als punt d) bekijken.

De producentenorganisatie voert aan dat het eerste deel van de vraag van de verwijzende rechter reeds is beantwoord in de rechtspraak van het Hof, en meer in het bijzonder in de arresten van 7 juni 2018, Scotch Whisky Association12. (hierna: ‘arrest Scotch Whisky’), en 2 mei 2019, Fundación Consejo Regulador de la Denominación de Origen Protegida Queso Manchego13. (hierna: ‘arrest Queso Manchego’), waarin is verduidelijkt dat ook praktijken waarbij de beschermde benaming niet wordt gebruikt onder het in artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 vastgestelde verbod kunnen vallen. Wat het tweede deel van de prejudiciële vraag betreft, stelt de producentenorganisatie dat het verbod op reproductie van het uiterlijk waardoor een product met de geregistreerde oorsprongsbenaming wordt gekenmerkt zowel kan worden bekeken vanuit het oogpunt van artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 als vanuit het oogpunt van punt d) van die bepaling. Zo zou de reproductie van het uiterlijk waardoor het product wordt gekenmerkt slechts verboden zijn op grond van artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 indien het litigieuze uiterlijk de consument direct doet denken aan de producten waarvoor de beschermde geografische aanduiding geldt. Reproductie in die zin zou daarentegen verboden zijn op grond van punt d), van dat artikel 13, lid 1, indien deze reproductie de consument kan misleiden ten aanzien van de oorsprong van het product. De zwarte ader van de Morbier is volgens de producentenorganisatie de ‘signatuur’ van de kaas, die hem zijn identiteit geeft, ten minste wanneer ook aan de overige voorwaarden voor kleur en textuur is voldaan.

SFL voert aan dat de BOB naar zijn aard de ‘benaming’ van het product beschermt, waarmee het product kan worden verbonden aan een bepaald gebied en bepaalde productietechnieken. Zij behoudt het gebruik van die technieken echter niet uitsluitend voor aan producten met de desbetreffende benaming en kan evenmin worden aangewend om de verhandeling te verbieden van een product met hetzelfde uiterlijk als die producten. Een dergelijke ruime bescherming zou een eeuwigdurend monopolie verlenen op de exploitatie van een of meerdere kenmerken die worden beschreven in het productdossier en op het uiterlijk van een product, dat niet als zodanig kan worden beschermd met een intellectuele-eigendomsrecht. SFL onderstreept dat de arresten Scotch Whisky en Queso Manchego betrekking hadden op visuele elementen op de verpakking van het product of op de naam van het product, die gemakkelijk te vervangen zijn en niet in de weg staan aan de verhandeling van het product op zich, anders dan de elementen die betrekking hebben op het uiterlijk van het product, zoals de ader in het midden van de door SFL vervaardigde kazen, die bovendien het gevolg is van een eeuwenoude traditionele productietechniek.14. Zij verwijst eveneens naar de rechtspraak van het Hof inzake maatregelen van gelijke werking, waaruit voortvloeit dat het gebruik van een specifieke verpakkingsvorm, bij gebreke van een exclusief recht of een tekst, niet mag worden gemonopoliseerd ten gunste van een gedeelte van de producenten, voor zover die verpakkingsvorm door anderen traditioneel op correcte wijze wordt gebruikt. SFL voert overigens aan dat het niet verboden is ‘feta’, ‘mozzarella’ of ‘parmezaan’ te vervaardigen met dezelfde aanbiedingsvorm en verpakking als kaas met de respectieve beschermde benamingen15. en dat meerdere verschillende BOB's een product met eenzelfde vorm kunnen beschermen. Zij verwijst ook naar ‘afgekeurde’ producten, te weten producten waarvan de aanbiedingsvorm niet in overeenstemming is met het productdossier van de BOB en die daarom geen aanspraak kunnen maken op die BOB, maar toch worden verhandeld met de toestemming van beroepsorganisaties zoals de producentenorganisatie. Tot slot merkt SFL op dat de zwarte ader een kenmerk is dat is terug te vinden bij talrijke producten die in Frankrijk en in het buitenland worden vervaardigd (zoals de Cendré des Prés, de Douanier, de Ratoureux enz.). SFL concludeert dat de prejudiciële vraag aldus moet worden beantwoord dat de door een BOB geboden bescherming uitsluitend betrekking heeft op de benaming van het product en niet verbiedt dat producten die deze bescherming niet genieten een soortgelijk vormkenmerk vertonen.

De Commissie onderstreept om te beginnen dat de oorsprongsbenaming noch de producten waarop zij betrekking heeft beschermt, noch de eventuele fysische of andere kenmerken van die producten, zoals die staan vermeld in het productdossier of op de producten die door de begunstigden van de desbetreffende beschermde geografische aanduiding worden verhandeld. De bescherming heeft uitsluitend betrekking op de geregistreerde benaming zelf. Wel is zij, meer in het algemeen bezien, van mening dat niet bij voorbaat uit te sluiten valt dat de reproductie van de vorm of het uiterlijk waardoor een product met een beschermde benaming wordt gekenmerkt, inbreuk kan maken op die benaming, hoewel dat de uitzondering blijft. De Commissie stelt onder verwijzing naar de arresten Scotch Whisky en Queso Manchego dat artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 aldus moet worden uitgelegd dat het niet alleen het gebruik van de geregistreerde benaming door een derde verbiedt, maar ook alle andere praktijken, in het bijzonder de reproductie van de vorm of het uiterlijk waardoor het product met de benaming wordt gekenmerkt, wanneer die praktijken betrekking hebben op duidelijk zichtbare kenmerken die uitsluitend toekomen aan het desbetreffende product en wanneer er een voldoende rechtstreeks en duidelijk conceptueel verband bestaat tussen de praktijken en de beschermde benaming dat de consument kan misleiden ten aanzien van de werkelijke oorsprong van het product, zelfs wanneer de geregistreerde benaming niet wordt gebruikt. Voor de conclusie dat er in een specifiek geval sprake is van een dergelijke praktijk, zou de gereproduceerde vorm of het gereproduceerde uiterlijk echter kenmerkend moeten zijn voor de producten met de beschermde benaming en door de consumenten als uniek en ‘onderscheidend’ voor die producten moeten worden gezien.

De Franse regering voert met betrekking tot het eerste deel van de prejudiciële vraag aan dat uit de letter, de geest en de doelstellingen van artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 alsmede uit de rechtspraak van het Hof voortvloeit dat met deze bepaling aan geregistreerde benamingen een ruimere bescherming wordt verleend, die betrekking heeft op een grote verscheidenheid aan inbreuken en derhalve niet beperkt is tot het loutere gebruik door een derde van de betrokken benaming. Wat het tweede deel van de prejudiciële vraag betreft, is de Franse regering van mening dat het gebruik van een kenmerkende vorm of een bijzonder onderscheidend teken van een product met een BOB aanleiding kan geven tot een ‘voorstelling’ die indruist tegen artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 en een verboden praktijk kan vormen zoals bedoeld onder d), van lid 1 van datzelfde artikel, wanneer het bij de consument als referentiebeeld rechtstreeks het desbetreffende product voor de geest kan roepen.

De Griekse regering is eveneens van mening dat uit de tekst en de doelstellingen van artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 voortvloeit dat deze bepalingen betrekking hebben op de grootst mogelijke verscheidenheid van inbreuken op beschermde benamingen. De Griekse regering stelt meer in het bijzonder met betrekking tot artikel 13, lid 1, onder d), van die verordeningen dat die bepaling ruimer is dan de bepalingen die eraan voorafgaan voor wat betreft de soort en de vorm van de praktijk, maar niet voor wat betreft het resultaat waartoe die praktijken moeten leiden, namelijk de misleiding van de consument. Volgens deze regering kunnen de vorm of het uiterlijk van een product de consument misleiden en hem direct doen denken aan het product met de beschermde benaming, zelfs wanneer niet rechtstreeks naar dat product wordt verwezen. De reproductie van het uiterlijk van een product waarvan de benaming bescherming geniet, kan derhalve onder de in artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 opgenomen verbodsbepalingen vallen, op voorwaarde dat de reproductie niet op toeval berust maar erop gericht is van de beschermde benaming te profiteren.

Om te beginnen wil ik terugkomen op wat de Commissie in haar schriftelijke en mondelinge opmerkingen heeft gesteld, namelijk dat in artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 is voorzien in een beschermingsinstrument dat betrekking heeft op de geregistreerde benaming zelf en niet op het product met die benaming.

Deze bewering is ongetwijfeld juist. In ons geval is het bijvoorbeeld de benaming ‘Morbier’ die bescherming geniet, en niet, of althans niet rechtstreeks, het product dat wordt vervaardigd volgens de in het productdossier van die benaming opgelegde regels16. en dat de daarin beschreven fysische en organoleptische kenmerken vertoont, noch de aanbiedingsvorm, het uiterlijk of enig ander kenmerk van dat product. Toch moet deze bewering mijns inziens in de juiste context worden geplaatst.

Ten eerste lijdt het inderdaad geen twijfel dat de geregistreerde benaming het voorwerp van de in artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 bedoelde bescherming is. Evenwel mag evenmin uit het oog worden verloren dat de Uniewetgever bij de opzet van een regeling ter bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen de plattelandseconomie heeft willen steunen — met name in probleemgebieden of afgelegen gebieden — via de ‘bevordering van productie en afzet van producten met bepaalde kenmerken’17. en voorts ‘[d]e kwaliteit en diversiteit van de [landbouwproductie] van de Unie’ heeft willen bewaren, die worden beschouwd als ‘een van haar grote troeven, die de producenten van de Unie een concurrentievoordeel biedt en een belangrijke bijdrage levert aan haar levend cultureel en gastronomisch erfgoed’18.. Het uiteindelijke doel van de regelgeving inzake BOB's en BGA's is dus de bescherming van traditionele productiemethoden ‘met specifieke kenmerken die samenhangen met de geografische oorsprong ervan’. De bescherming die aan deze vermeldingen wordt verleend, is slechts een instrument om dat doel te bereiken en de omvang van die bescherming moet derhalve worden uitgelegd in het licht van dat doel.19.

Ten tweede — en dit ligt in het verlengde van wat ik net heb gezegd — wil ik erop wijzen dat een ‘oorsprongsbenaming’ volgens de definitie van artikel 5, onder a) en b), van verordening nr. 1151/2012 ‘een naam [is] die een product aanduidt […] dat afkomstig is uit een bepaalde plaats, een bepaalde streek of, in uitzonderlijke gevallen, een bepaald land’, ‘waarvan de kwaliteit of de kenmerken hoofdzakelijk of uitsluitend zijn toe te schrijven aan de specifieke geografische omgeving met haar eigen door natuur en mens bepaalde factoren’20.. BOB's zijn dus beschermd voor zover zij een product aanduiden met een bepaalde ‘kwaliteit’ of met bepaalde ‘kenmerken’, te weten fysische eigenschappen, zoals de smaak, de geur en het uiterlijk, die eigen zijn aan het product en die verband houden met de geografische oorsprong ervan. Meer in het algemeen is het de band met het productiegebied, als element dat een product kwalitatief kan onderscheiden van de rest van het aanbod op de markt, die de basis vormt van de bescherming van BOB's. De procedure voor de registratie van een BOB, die momenteel is vastgesteld bij de artikelen 49 tot en met 52 van verordening nr. 1151/2012, is er specifiek op gericht na te gaan of aan de in artikel 5 van die verordening opgenomen vereisten voor oorsprongsbenamingen is voldaan. Daartoe dient de registratieaanvraag overeenkomstig artikel 8 van die verordening een productdossier te omvatten met daarin onder meer ‘een beschrijving van het product, inclusief, in voorkomend geval, de grondstoffen evenals de belangrijkste fysische, chemische, microbiologische of organoleptische kenmerken van het product’, de afbakening van het betreffende geografische gebied en de gegevens ten bewijze van het verband tussen de kwaliteit of de kenmerken van het product en dat geografische gebied.21. De aanvraag moet eveneens vergezeld gaan van een enig document, dat met name ‘de belangrijkste gegevens van het productdossier: de naam, een beschrijving van het product met, in voorkomend geval, de specifieke verpakkings- en etiketteringsregels’ bevat, evenals ‘een beschrijving van het verband tussen het product en de geografische omgeving of de geografische oorsprong […], met inbegrip van, in voorkomend geval, de specifieke onderdelen van de productbeschrijving of de productiemethode die het verband staven’.22. Ook is voorzien in een bezwaarprocedure waarmee derden zich tegen de registratie kunnen verzetten, onder meer wanneer zij aantonen dat niet aan de in artikel 5 van verordening nr. 1151/2012 bedoelde vereisten voor BOB's of aan de in artikel 7, lid 1, van die verordening bedoelde voorwaarden met betrekking tot het productdossier wordt voldaan.23.

Tot slot zij erop gewezen dat, mocht het Hof oordelen dat de reproductie van het onderscheidende kenmerk van een product met een geregistreerde benaming een inbreuk kan vormen op artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012, het voorwerp van de bescherming niet dat kenmerk als zodanig is, noch het product waarop het betrekking heeft. Reproductie in die zin zou slechts verboden zijn als zij in voorkomend geval neerkomt op de voorstelling van een beschermde benaming of op een praktijk die de producenten of landbouwers wier producten onder een dergelijke benaming vallen belet ‘de kenmerken van hun producten onder eerlijke concurrentievoorwaarden kenbaar te maken aan kopers en consumenten’ en ‘hun producten correct herkenbaar op de markt af te zetten’24. en dus de verwezenlijking van de specifieke doelstellingen van de bescherming van BOB's en BGA's hindert. Deze doelstellingen zijn vastgesteld in overweging 18 van verordening nr. 1151/2012 en omschreven in artikel 4 van die verordening en strekken er met name toe landbouwers en producenten te verzekeren van een eerlijke prijs in verhouding tot de kwaliteiten van hun producten die verband houden met een geografisch gebied, en consumenten duidelijke informatie te verstrekken over producten.

Nog steeds bij wijze van inleidende opmerking zij erop gewezen dat geografische benamingen weliswaar industriële-eigendomsrechten zijn, maar dat zij het voorwerp uitmaken van een regeling sui generis, waarin publiekrechtelijke aspecten worden gecombineerd met privaatrechtelijke aspecten en voorrang hebben op die laatste. In dat opzicht onderscheiden deze aanduidingen zich eveneens van merken, de industriële-eigendomsrechten die het dichtst aanleunen bij geografische benamingen. Ten eerste is het bestaan rechtens van een BOB (net als dat van een BGA overigens) afhankelijk van een normatieve handeling (een verordening van de Commissie). In die handeling worden niet alleen ‘de belangrijkste fysische, chemische, microbiologische of organoleptische kenmerken van het product’ nader vastgesteld, maar ook de werkwijze voor het verkrijgen van het product en, in voorkomend geval, het verpakken van het product. Ten tweede wordt er een toezichtmechanisme opgezet om te verifiëren of de wettelijke vereisten voor BOB's worden nageleefd. Dat mechanisme is gebaseerd op officiële controles die worden verricht door een door elke lidstaat aangewezen verantwoordelijke instantie en die erop gericht zijn om, met name door te ‘verifiëren dat een product in overeenstemming is met het desbetreffende productdossier’25., de handhaving te verzekeren van de kwaliteitsnormen voor producten die in de handel worden gebracht onder een geregistreerde benaming26.. Ten derde is de regelgeving inzake geregistreerde benamingen zeer sterk gestoeld op de doelstelling van bescherming van de belangen van de consumenten, met wie zowel rekening wordt gehouden uit het oogpunt van hun verwachtingen ten aanzien van producten met een dergelijke benaming als uit het oogpunt van hun recht om te worden geïnformeerd middels waarheidsgetrouwe handelsaanduidingen en niet te worden misleid bij hun aankoopkeuzen.27. Ten vierde is het zo dat hoewel geregistreerde geografische aanduidingen een privatief recht verlenen, dat recht niet individueel is; elke producent uit het desbetreffende geografische gebied mag de betrokken aanduiding gebruiken op de enige voorwaarde dat hij zich aan het overeenkomstige productdossier houdt.28. Ook hier prevaleert het algemene belang dat oorsprongsbenamingen vrij mogen worden gebruikt door alle producenten die aan de nodige voorwaarden voldoen. Tot slot is het exclusieve recht dat aan geregistreerde geografische benamingen wordt ontleend er niet op gericht innovatie, inventiviteit of zelfs maar individueel ondernemerschap te belonen. Het is er evenmin op gericht de investeringen te belonen van de producenten die deze benamingen mogen gebruiken, in tegenstelling tot wat de cour d'appel de Paris heeft verklaard in het bestreden arrest in het hoofdgeding. De activiteit van die producenten is immers per definitie beperkt tot het voortzetten van een plaatselijke, soms bijzonder oude, productietraditie, die verband houdt met de natuurlijke en menselijke omgeving van het gebied waarin de producenten actief zijn en dus met factoren die niet afhangen van hun initiatief en keuzes als ondernemer. Zoals eerder toegelicht in deze conclusie, zijn het de doelstellingen van landbouwbeleid, consumentenbescherming en bescherming van het gemeenschappelijke culturele erfgoed die van begin af aan ten grondslag hebben gelegen aan de regelgeving inzake de bescherming van geregistreerde geografische benamingen. Die regelgeving bevordert dus een model van stimulansen dat rechtstreeks samenhangt met de genoemde doelstellingen en verschilt van het model dat concurrentiële innovatie moet bevorderen.

Gelet op het bovenstaande zal ik nu het eerste deel van de prejudiciële vraag onderzoeken, waarmee de verwijzende rechter van het Hof wenst te vernemen of artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 louter het gebruik door een derde van een geregistreerde benaming verbiedt.

Zoals door alle betrokkenen die in de onderhavige procedure opmerkingen hebben ingediend is onderkend, is het antwoord op deze vraag reeds terug te vinden in de rechtspraak van het Hof.

Zo heeft het Hof in het arrest Scotch Whisky, dat dateert van na het arrest van de cour d'appel de Paris dat aan de orde is in het bij de verwijzende rechter ingestelde cassatieberoep, duidelijk een onderscheid gemaakt tussen enerzijds situaties waarin direct of indirect gebruik wordt gemaakt van een geregistreerde geografische benaming zoals bedoeld in artikel 16, onder a), van verordening nr. 110/200829. — waarvan de tekst nagenoeg identiek is aan die van artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 —, en anderzijds de gebruikssituaties als bedoeld onder b), van dat artikel 16. Terwijl de eerste bepaling er volgens het Hof toe strekt te verbieden ‘dat marktdeelnemers voor commerciële doeleinden een geregistreerde geografische aanduiding gebruiken voor niet onder de registratie vallende producten, met name om ten onrechte te profiteren van deze geografische aanduiding’30. en betrekking heeft op situaties waarin de geregistreerde geografische aanduiding door middel van het bestreden teken ‘op een identieke of in ieder geval uit fonetisch en/of visueel oogpunt zeer nauw verbonden manier wordt gebruikt’31., heeft punt b) van dat artikel betrekking op ‘situaties waarin het litigieuze teken niet als zodanig gebruik maakt van de geografische aanduiding, maar deze op zodanige wijze suggereert dat de consument hierdoor een voldoende nauw verband tussen dit teken en de geregistreerde geografische aanduiding vaststelt’32..

In datzelfde arrest Scotch Whisky heeft het Hof voorts verduidelijkt dat voor de toepassing van artikel 16, onder b), van verordening nr. 110/2008 niet als dwingende voorwaarde geldt ‘dat het litigieuze teken een deel van een beschermde geografische aanduiding bevat’, noch ‘dat er een fonetische en visuele overeenstemming tussen de litigieuze benaming en de beschermde geografische aanduiding bestaat’33. en dat om te beoordelen of er sprake is van een ‘voorstelling’ in de zin van deze bepaling ‘het dus aan de nationale rechter [staat] om na te gaan of de consument bij het zien van de naam van het betrokken product als referentiebeeld het artikel waarvoor die beschermde geografische aanduiding geldt, voor de geest zal komen’. Onder verwijzing naar punt 35 van het arrest van 21 januari 2016, Viiniverla (C-75/15, EU:C:2016:35), heeft het Hof er voorts op gewezen dat in voorkomend geval eveneens moet worden bezien in hoeverre tot verschillende talen behorende termen ‘conceptueel dicht bijeen liggen’, aangezien bij de consument door een dergelijke nabijheid bij het zien van een vergelijkbaar product dat de kwestieuze benaming draagt, als referentiebeeld het product voor de geest kan komen waarvan de geografische aanduiding wordt beschermd34. en heeft het geoordeeld dat het aan de nationale rechter staat om te beoordelen of er sprake is van een voorstelling ‘door er, zo nodig, rekening mee te houden dat de bestreden benaming een deel van een beschermde geografische aanduiding bevat, dat tussen deze benaming en deze aanduiding een fonetische en/of visuele gelijkenis bestaat, of dat deze benaming en deze aanduiding conceptueel dicht bij elkaar liggen’35.. Deze beginselen zijn bevestigd in het arrest Queso Manchego, waarin het Hof heeft verduidelijkt dat de ruime formulering van artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 ‘kan worden opgevat als een verwijzing naar niet alleen de termen waarmee een geregistreerde benaming kan worden opgeroepen, maar ook naar elk beeldteken dat de consument kan doen denken aan de door die benaming beschermde producten’ en dat het gebruik van de term ‘elk’ in dit verband de wens van de wetgever van de Unie weerspiegelt om ‘geregistreerde benamingen te beschermen door ervan uit te gaan dat een voorstelling van een benaming kan worden opgeroepen door middel van een woord- of beeldteken’36.. Volgens het Hof ‘kan [namelijk] in beginsel niet worden uitgesloten dat beeldtekens bij de consument als referentiebeeld direct de producten met een geregistreerde benaming voor de geest kunnen roepen omdat zij conceptueel een dergelijke benaming benaderen’37..

Wat artikel 16, onder c), van verordening nr. 110/2008 betreft, heeft het Hof verduidelijkt dat dit ‘de omvang van de bescherming [verruimt], door de opname daarin van ‘andere […] vermeldingen’ (dat wil zeggen informatie die aan de consumenten wordt verstrekt), in de aanduiding, de presentatie of de etikettering van het betrokken product, welke vermeldingen weliswaar niet de suggestie wekken van de beschermde geografische aanduiding, maar in het licht van het verband van het product met deze aanduiding als ,onjuist […] of misleidend' worden aangemerkt' en dat de uitdrukking ‘andere vermeldingen’ in die bepaling ‘ieder soort informatie omvat die kan voorkomen in de aanduiding, de presentatie of de etikettering van het betrokken product, met name in de vorm van een tekst, een afbeelding of een inhoud die informatie kan verstrekken over de herkomst, de oorsprong, de aard of de wezenlijke hoedanigheden van dit product’.38.

Meer in het algemeen heeft het Hof geoordeeld dat artikel 16, onder a) tot en met d), van verordening nr. 110/200839., ziet op verschillende gevallen waarin bij de verhandeling van een product uitdrukkelijk of impliciet wordt verwezen naar een geografische aanduiding in omstandigheden waarin hetzij het publiek kan worden misleid of minstens ertoe kan worden gebracht een gedachteassociatie te maken met betrekking tot de oorsprong van het product, hetzij de marktdeelnemer ten onrechte kan profiteren van de reputatie van de betrokken geografische aanduiding.

Deze beginselen zijn eveneens van toepassing op artikel 13, lid 1, onder a) tot en met d), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012. Dat artikel biedt dus een ruime bescherming die is gericht op ten eerste het gebruik, het misbruik en de voorstelling van de beschermde benaming en, meer in het algemeen, op elke praktijk waarmee wordt beoogd mee te liften op de reputatie van die benaming door een associatie met die benaming, en ten tweede elke gedraging die een risico inhoudt op verwarring tussen producten met een dergelijke benaming en conventionele producten.40. Het beoogt dus misbruik van beschermde geografische aanduidingen te voorkomen, niet alleen in het belang van de kopers, maar ook in het belang van producenten die inspanningen hebben geleverd om de kwaliteit te garanderen die wordt verwacht van de producten die deze aanduidingen op rechtmatige wijze dragen.41.

Op het eerste deel van de prejudiciële vraag moet derhalve worden geantwoord dat artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 niet louter het gebruik door een derde van een geregistreerde benaming verbiedt.

Met het tweede deel van zijn prejudiciële vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 aldus moet worden uitgelegd dat het eveneens de reproductie verbiedt van de vorm of het uiterlijk waardoor een product met een geregistreerde benaming wordt gekenmerkt. Zoals ik in punt 18 van deze conclusie heb toegelicht, zal ik deze vraag zowel vanuit het oogpunt van punt b) van deze bepaling als vanuit het oogpunt van punt d) benaderen, hoewel de prejudiciële vraag uitsluitend betrekking heeft op dat laatste punt.

Net als de Commissie ben ik van mening dat artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 zich in beginsel niet leent voor een uitlegging in die zin dat er sprake kan zijn van een ‘voorstelling’ van een geregistreerde benaming in de zin van die bepaling louter omdat de vorm of het uiterlijk van het product met die benaming is gereproduceerd.

In het licht van de in de punten 32 en 33 van deze conclusie aangehaalde rechtspraak, waarin de mogelijkheid is aanvaard van een strikt conceptuele voorstelling van de geregistreerde benamingen, kan stellig niet worden uitgesloten dat er in uitzonderlijke gevallen sprake kan zijn van een dergelijke voorstelling wanneer de consument te maken heeft met de vorm of het uiterlijk van een conventioneel product waarmee de vorm of het uiterlijk van een vergelijkbaar product met een beschermde benaming geheel of gedeeltelijk wordt gereproduceerd.

Dat zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn wanneer de beschermde benaming een uitdrukkelijke verwijzing bevat naar de typische vorm van het product dat zij aanduidt.42. In een dergelijk geval zou de vorm of het uiterlijk van het product bij het doelpubliek daadwerkelijk een ‘rechtstreekse en duidelijke’ associatie met de benaming kunnen oproepen43., zoals het Hof in het arrest Queso Manchego ook heeft geoordeeld ten aanzien van beeldelementen op het etiket van een conventioneel product die verwijzen naar het geografische gebied waarmee een BOB verbonden is en die hoofdzakelijk bestaan uit een verwijzing naar dat geografische gebied.44.

Daarnaast moet mijns inziens aan drie voorwaarden zijn voldaan opdat een dergelijke associatie als ‘voorstelling’ in de zin van artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 kan worden beschouwd.

Ten eerste moet het reproduceerde element in het productdossier van de geregistreerde benaming voorkomen als onderscheidend kenmerk van het product dat met de benaming wordt aangeduid. Met dit vereiste kan worden verzekerd dat het desbetreffende element daadwerkelijk deel uitmaakt van de plaatselijke productietraditie waarop de geregistreerde benaming betrekking heeft en kan de rechtszekerheid worden gewaarborgd.

Ten tweede mag het gereproduceerde element, zoals de Commissie mijns inziens terecht heeft opgemerkt, niet intrinsiek verband houden met een productieproces dat als dusdanig vrij beschikbaar moet blijven voor alle producenten.

Tot slot, en in overeenstemming met de aanpak die ik heb voorgesteld in punt 29 van mijn conclusie in de zaak die heeft geleid tot het arrest Queso Manchego (C-614/17, EU:C:2019:11), moet om te bepalen of er sprake is van een voorstelling worden uitgegaan van een beoordeling van elk afzonderlijk geval waarin niet alleen rekening wordt gehouden met het bestreden element — in casu het element van de vorm of het uiterlijk van het product met de beschermde benaming dat is gereproduceerd —, maar ook met alle overige elementen die relevant worden geacht, hetzij omdat zij een voorstelling kunnen oproepen, hetzij omdat zij juist de mogelijkheid uitsluiten of verminderen dat de consument het conventionele product rechtstreeks en duidelijk associeert met het product waarvoor de beschermde benaming geldt.45. Naar mijn oordeel dient eveneens te worden vastgesteld of er sprake is van een opzet om mee te liften op het betrokken product.46.

Ik wil in deze fase graag verduidelijken dat de uitlegging van artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 die in de voorgaande punten is voorgesteld, meer in het algemeen niet betekent dat de vorm, het uiterlijk of de verpakking van het conventionele product niet in aanmerking kan worden genomen als contextueelelement om te beoordelen of er sprake is van een voorstelling in de zin van artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012, en met name om vast te stellen of er sprake is van een opzet om mee te liften, zoals het Hof overigens heeft aanvaard in zijn arresten van 4 maart 1999, Consorzio per la tutela del formaggio Gorgonzola47., en 26 februari 2008, Commissie/Duitsland48., en zoals ik heb aangegeven in punt 29 van mijn conclusie in de zaak Queso Manchego (C-614/17, EU:C:2019:11).

Ofschoon artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 slechts bij uitzondering van toepassing is op handelingen zoals die in het hoofdgeding, kunnen dergelijke handelingen wel onder punt d), van dat artikel vallen.

Zoals het Hof heeft bevestigd met betrekking tot artikel 16 van verordening nr. 110/200849., geeft artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/201250. een in gradatie oplopende opsomming van verboden handelingen op grond waarvan elk punt van dit artikel moet worden onderscheiden van de eraan voorafgaande punten.51.Zoals ik in punten 32 tot en met 34 van deze conclusie heb aangegeven, heeft het Hof reeds de gelegenheid gehad om zich uit te spreken over het verband tussen de punten a), b) en c), van artikel 16 van verordening nr. 110/2008. Het heeft echter nog nooit uitlegging gegeven aan punt d) van dat artikel, noch aan punt d) van artikel 13, lid 1, van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 of aan vergelijkbare bepalingen van de verordeningen houdende kwaliteitsregelingen.

Zoals is opgemerkt door alle betrokkenen die aan deze procedure hebben deelgenomen, bevat artikel 13, lid 1, onder d), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/201252. een ‘catch-all’-bepaling die bedoeld is om de regeling van bescherming van geregistreerde benamingen sluitend te maken. Dat blijkt met name uit de tekst van die bepaling, waarin wordt verwezen naar ‘elke andere praktijk’, te weten elke gedraging die niet reeds aan bod komt in de overige bepalingen van hetzelfde artikel.

Het door deze bepaling nagestreefde doel staat duidelijk aangegeven in de tekst: vermijden dat de consument wordt misleid ten aanzien van de werkelijke oorsprong van het product.

In tegenstelling tot artikel 13, lid 1, onder b), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012, waarin het bestaan van een risico van verwarring buiten beschouwing wordt gelaten53. en met name gedragingen die erop gericht zijn mee te liften worden verboden54., betreft punt d) van dat artikel dus praktijken die de consument kunnen misleiden, met als tweeledig doel te vermijden dat de consument zich bij zijn aankopen zou kunnen vergissen, en landbouwers en producenten die de geregistreerde benaming gebruiken te beschermen tegen het weghalen van klanten.

In dat verband zij erop gewezen dat uit de formulering ‘praktijk die […] kan […]’ in artikel 13, lid 1, onder d), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 voortvloeit dat deze bepaling slechts vereist dat wordt aangetoond dat er een ‘risico’ bestaat dat de consument door de betwiste praktijk wordt misleid en dat de vergissing betrekking heeft op de ‘oorsprong’ van een product, een begrip dat zowel moet worden opgevat in de zin van ‘geografische herkomst’ als in de zin van ‘oorspronkelijke productiemethode’, aangezien de consument ertoe moet worden gebracht ten onrechte te geloven dat het product uit het geografische referentiegebied van de geregistreerde benaming komt of wordt vervaardigd met behulp van een productiemethode die onder de geregistreerde benaming valt.

De doelstelling te vermijden dat de consument wordt misleid ten aanzien van de werkelijke oorsprong van het product vormt de enige voorwaarde voor de toepassing van artikel 13, lid 1, onder d), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012. Zo worden de verboden gedragingen in deze bepaling niet gedefinieerd, maar worden zij enkel gekwalificeerd aan de hand van het resultaat ervan.

Daaruit volgt dat elke praktijk, en in principe dus ook de reproductie van de vorm of het uiterlijk waardoor een product met een geregistreerde benaming wordt gekenmerkt of van een specifiek, onderscheidend kenmerk van dat product, onder het verbod kan vallen, mits zij de consument kan misleiden.

Of er sprake is van een risico van misleiding moet ook voor elk geval afzonderlijk en in het licht van alle relevante elementen worden beoordeeld. Wanneer het bijvoorbeeld een praktijk betreft zoals die welke in het hoofdgeding wordt betwist, waarbij een element van het uiterlijk van een product met een geregistreerde benaming wordt gereproduceerd, dan moet met name worden gekeken naar het belang dat door de consument aan dat element wordt gehecht om het desbetreffende product te identificeren. Het risico van verwarring kan immers variëren al naargelang de reproductie betrekking heeft op een exclusief of bijzonder onderscheidend kenmerk van het product met de geregistreerde benaming, dan wel op een kenmerk dat veelvuldig in de desbetreffende agrovoedingssector wordt gebruikt.

In dat verband moet eveneens worden gekeken naar het uiterlijk van het product in zijn geheel. Zoals terecht werd opgemerkt tijdens de terechtzitting is het immers mogelijk dat zelfs de reproductie van een typisch, exclusief kenmerk van de vorm of het uiterlijk van een product met een geregistreerde benaming de consument niet kan misleiden wanneer het conventionele product er in zijn geheel anders uitziet dan het met de desbetreffende benaming aangeduide product.

Ook moet rekening worden gehouden met de wijze waarop het product aan het betrokken publiek wordt gepresenteerd om te beoordelen of de consument bij zijn aankoopbeslissing concreet te maken krijgt met het bestreden kenmerk55. en of andere elementen met betrekking tot de aanbiedingsvorm het risico van vergissingen van de consument kunnen vergroten.56.

Meer in het algemeen zij erop gewezen dat in tegenstelling tot artikel 13, lid 1, onder c), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012, dat wordt toegepast zonder rekening te houden met de context van de ‘valse of misleidende aanduiding’57., punt d) van dat artikel vereist dat die context wordt beoordeeld om concreet vast te stellen of het risico bestaat dat de consument wordt misleid.

Het staat uitsluitend aan de nationale rechter om dat te beoordelen, uitgaand van de waarneming van een normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende gemiddelde Europese consument.58.

Gelet op de bovenstaande overwegingen moet het tweede deel van de prejudiciële vraag aldus worden beantwoord dat de reproductie van de vorm of het uiterlijk waardoor een product met een geregistreerde benaming wordt gekenmerkt, een verboden praktijk in de zin van artikel 13, lid 1, onder d), van verordening nr. 510/2006 en verordening nr. 1151/2012 kan vormen wanneer de consument daardoor kan worden misleid ten aanzien van de oorsprong van het product.