HvJ EU, 22-11-2012, nr. C-116/11

De punten 2, 12, 19, 20 en 23 van de considerans van de verordening bepalen respectievelijk:

De verordening is volgens artikel 1, lid 1, ervan van toepassing ‘op collectieve procedures die, op de insolventie van de schuldenaar berustend, ertoe leiden dat deze schuldenaar het beheer en de beschikking over zijn vermogen geheel of ten dele verliest en dat een curator wordt aangewezen’.

Volgens artikel 2, sub a, bij de verordening moet onder ‘insolventieprocedure’ worden verstaan ‘de collectieve procedures bedoeld in artikel 1, lid 1’. Volgens dezelfde bepaling worden ‘[d]eze procedures […] opgesomd in bijlage A’.

De lijst van procedures in bijlage A van de verordening bevat voor Frankrijk de sauvegarde-procedure.

Artikel 3 van de verordening bepaalt:

Artikel 4 van de verordening bepaalt:

In artikel 16 van de verordening is het beginsel van erkenning van de insolventieprocedure als volgt neergelegd:

Artikel 25 van de verordening verduidelijkt de werkingssfeer van dit beginsel als volgt:

Artikel 27 van de verordening bepaalt:

Het verloop van de secundaire procedure is geregeld in de artikelen 28 tot en met 38 van de verordening. Met het oog op coördinatie tussen de hoofdprocedure en de secundaire procedure voorziet artikel 31, lid 1, in een samenwerkings- en kennisgevingsplicht tussen de curator van de hoofdprocedure en die van de secundaire procedure.

Artikel 33, lid 1, van de verordening biedt de mogelijkheid om de secundaire procedure te schorsen en luidt:

Artikel 34, lid 1, van de verordening, betreffende de beëindiging van de secundaire procedure, luidt:

Naar Frans recht is de sauvegarde-procedure voor ondernemingen geregeld in de artikelen L.620-1 en volgende van het wetboek van koophandel. Artikel L.620-1, zoals gewijzigd bij wet nr. 2005-845 van 26 juli 2005 en van toepassing op het hoofdgeding, bepaalde:

Vooraf zij herinnerd aan de werkingssfeer van de verordening.

De verordening is krachtens artikel 1, lid 1, ervan van toepassing op collectieve procedures die, op de insolventie van de schuldenaar berustend, ertoe leiden dat deze schuldenaar het beheer en de beschikking over zijn vermogen geheel of ten dele verliest en dat een curator wordt aangewezen. Artikel 2, sub a, van de verordening verstaat onder ‘insolventieprocedure’ de in artikel 1, lid 1, van deze verordening bedoelde collectieve procedures en preciseert dat deze procedures worden opgesomd in bijlage A bij deze verordening.

Derhalve moet een procedure die is opgenomen in bijlage A bij de verordening, worden geacht binnen de werkingssfeer van de verordening te vallen. Deze opname heeft rechtstreekse werking en bindende kracht zoals bepalingen van een verordening.

Vaststaat dat de in het hoofdgeding door de Handelsrechtbank te Meaux geopende sauvegarde-procedure een van de voor Frankrijk in bijlage A bij de verordening opgenomen procedures is.

Uit deze opname, over de gegrondheid waarvan geen prejudiciële vraag is gesteld, volgt dat de Franse sauvegarde-procedure binnen de werkingssfeer van de verordening valt, en voorts dat het geval van een schuldenaar zoals Christianapol, tegen wie een dergelijke procedure is geopend, voor de toepassing van deze verordening moet worden aangemerkt als een geval van insolventie.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 4, lid 2, sub j, van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat het begrip ‘beëindiging van een insolventieprocedure’ een autonome betekenis heeft die eigen is aan de verordening, dan wel of het aan het nationale recht van de lidstaat waar de insolventieprocedure is geopend, staat om te beslissen op welk tijdstip deze procedure wordt beëindigd.

Volgens de verwijzende rechter is het antwoord op deze vraag van fundamenteel belang om te bepalen of de in Frankrijk tegen Christianapol geopende hoofdinsolventieprocedure nog steeds aanhangig is, en om zich te kunnen uitspreken over de verzoeken van Bank Handlowy en Adamiak om opening in Polen van een tweede hoofdinsolventieprocedure tegen dezelfde schuldenaar. De verwijzende rechter is van oordeel dat hij, indien de in Frankrijk geopende hoofdinsolventieprocedure is beëindigd, de verzoeken van Bank Handlowy en Adamiak, na toetsing aan zijn nationale recht van de staat van insolventie van Christianapol, kan toewijzen.

Bij deze overwegingen moeten de volgende opmerkingen worden gemaakt.

De verwijzende rechter heeft de in Frankrijk geopende insolventieprocedure terecht als hoofdprocedure aangemerkt. Deze insolventieprocedure is immers geopend krachtens artikel 3, lid 1, van de verordening.

Zoals de verwijzende rechter heeft opgemerkt, heeft deze procedure universele gevolgen doordat zij van toepassing is op de goederen van de schuldenaar in alle lidstaten. Zolang een hoofdinsolventieprocedure aanhangig is, kan geen andere hoofdprocedure worden geopend. Zoals is aangegeven in artikel 3, leden 2 en 3, van de verordening, kan iedere insolventieprocedure die tijdens deze periode wordt geopend enkel een secundaire procedure zijn, waarvan de gevolgen alleen ten aanzien van de goederen van de schuldenaar gelden die zich bevinden in de lidstaat waar deze procedure wordt geopend (zie in die zin arrest van 15 december 2011, Rastelli Davide e C., C-191/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 15 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Krachtens artikel 16, lid 1, van de verordening wordt de in een lidstaat geopende hoofdinsolventieprocedure in alle lidstaten erkend zodra zij rechtsgevolgen heeft in de lidstaat waar zij is geopend. Deze regel houdt in dat de rechters van de andere lidstaten de beslissing tot opening van een insolventieprocedure erkennen, zonder dat zij de beoordeling van de eerste rechter inzake zijn bevoegdheid kunnen toetsen (zie in die zin arresten van 2 mei 2006, Eurofood IFSC, C-341/04, Jurispr. blz. I-3813, punten 39 en 42, en 21 januari 2010, MG Probud Gdynia, C-444/07, Jurispr. blz. I-417, punten 27 en 29). Artikel 25 van de verordening breidt deze erkenningsregel uit tot alle beslissingen inzake het verloop en de beëindiging van de procedure.

In het hoofdgeding is de hoofdinsolventieprocedure door de Handelsrechtbank te Meaux geopend op basis van met name de vaststelling dat het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar, het enige in artikel 3, lid 1, van de verordening gehanteerde criterium voor internationale bevoegdheid, zich in Frankrijk bevond. Zoals de advocaat-generaal in punt 44 van haar conclusie heeft opgemerkt, valt deze vaststelling onder het beginsel van wederzijdse erkenning, dat bindend is voor de verwijzende rechter.

Indien de in Frankrijk tegen Christianapol geopende hoofdinsolventieprocedure moet worden geacht te zijn beëindigd, kan de verwijzende rechter derhalve slechts een tweede hoofdprocedure openen in Polen, voor zover kan worden aangetoond dat het centrum van de voornaamste belangen van Christianapol na de opening van de eerste hoofdprocedure in Frankrijk is verplaatst naar Polen.

Tegen de achtergrond van deze opmerkingen moet worden nagegaan hoe de betekenis van het begrip ‘beëindiging van een insolventieprocedure’ moet worden bepaald.

Zoals het Hof in herinnering heeft gebracht, beoogt de verordening niet de invoering van een uniforme insolventieprocedure, maar wordt blijkens punt 2 van de considerans ervan beoogd een garantie bieden voor efficiënte en doeltreffende grensoverschrijdende insolventieprocedures (reeds aangehaald arrest Eurofood IFSC, punt 48). Daartoe bevat zij bepalingen inzake bevoegdheid, erkenning en op dit gebied toepasselijk recht.

Welk recht op insolventieprocedures van toepassing is, wordt in artikel 4 van de verordening geregeld; volgens lid 1 ervan is dit het recht van de lidstaat waar de procedure is geopend. In artikel 4, lid 2, sub j, wordt gepreciseerd dat dit recht met name de voorwaarden voor en de gevolgen van de beëindiging van de insolventieprocedure bepaalt.

Artikel 4 van de verordening is derhalve een conflictregel. Deze kwalificatie wordt bevestigd door punt 23 van de considerans van de verordening, waarin is bepaald dat de uniforme conflictregels van de verordening in de plaats treden van de nationale voorschriften op het gebied van het internationale privaatrecht.

Zoals de advocaat-generaal in punt 32 van haar conclusie heeft opgemerkt, is het kenmerkend voor een conflictregel dat daarin niet een vraag van materieel recht zelf wordt beantwoord, maar alleen wordt vastgesteld krachtens welk recht het antwoord moet worden gegeven.

Weliswaar moeten de bepalingen van het Unierecht in geval van twijfel over de formulering ervan autonoom en uniform worden uitgelegd, rekening houdend met de context van de bepaling en het doel van de betrokken regeling, maar het Hof heeft geoordeeld dat dit beginsel alleen voor bepalingen geldt die voor de betekenis en de draagwijdte ervan niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijzen (zie in die zin arrest van 20 oktober 2011, Interedil, C-396/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 42 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Derhalve kunnen vraagstukken zoals de voorwaarden voor en de gevolgen van de beëindiging van de insolventieprocedure, waarvoor artikel 4, lid 2, sub j, van de verordening uitdrukkelijk naar het nationale recht verwijst, niet autonoom worden uitgelegd, maar moet hierover een beslissing worden genomen aan de hand van de als toepasselijk aangewezen lex concursus.

Aan deze analyse wordt geen afbreuk gedaan door het feit dat het Hof in punt 54 van het reeds aangehaalde arrest Eurofood IFSC, waarop Christianapol en de Franse regering zich hebben beroepen, heeft geoordeeld dat bij de omschrijving van het begrip ‘beslissing tot opening van een insolventieprocedure’ in de zin van artikel 16, lid 1, van de verordening moet worden uitgegaan van twee criteria die eigen zijn aan de verordening. Anders dan artikel 4 van de verordening bevat dit artikel 16, lid 1, immers geen expliciete verwijzing naar het nationale recht, maar een rechtstreeks toepasselijke regel in de vorm van een beginsel van erkenning van de eerste beslissing tot opening.

Gelet op het voorgaande moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 4, lid 2, sub j, van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat het aan het nationale recht van de lidstaat waar de insolventieprocedure is geopend, staat om te beslissen op welk tijdstip deze procedure wordt beëindigd.

Met zijn derde vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 27 van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat op grond van dat artikel een secundaire insolventieprocedure kan worden geopend in de lidstaat waar zich het gehele vermogen van de schuldenaar bevindt, wanneer met de hoofdprocedure een saneringsdoel wordt nagestreefd.

Vooraf zij opgemerkt dat het antwoord op deze vraag voor de beslechting van het hoofdgeding slechts relevant kan zijn indien de in Frankrijk geopende hoofdinsolventieprocedure nog aanhangig is, hetgeen door de verwijzende rechter dient te worden vastgesteld rekening houdend met het antwoord op de eerste vraag.

Door te bepalen dat indien in een lidstaat een hoofdinsolventieprocedure wordt geopend, een secundaire procedure kan worden geopend in een andere lidstaat waar de schuldenaar een vestiging heeft, maakt artikel 27, eerste volzin, van de verordening geen onderscheid naar het doel van de hoofdprocedure.

Dezelfde algemene bewoordingen zijn terug te vinden in artikel 3, lid 3, van de verordening, waarin wordt bepaald dat, wanneer een hoofdprocedure is geopend, iedere insolventieprocedure die vervolgens wordt geopend door een rechter die zijn bevoegdheid baseert op de aanwezigheid van een vestiging van de schuldenaar, een secundaire procedure is.

Derhalve moeten deze bepalingen aldus worden gelezen dat op grond daarvan een secundaire procedure ook kan worden geopend wanneer met de hoofdprocedure, net als met de Franse sauvegarde-procedure, een saneringsdoel wordt nagestreefd.

De door Christianapol en de Franse regering verdedigde uitlegging dat de opening van een hoofdprocedure waarmee een saneringsdoel wordt nagestreefd een beletsel zou vormen voor de opening van een secundaire procedure, is niet alleen onverenigbaar met de bewoordingen van de betrokken bepalingen, maar is bovendien in tegenspraak met de plaats van secundaire procedures in het bij de verordening ingevoerde systeem. Dienaangaande zij benadrukt dat secundaire procedures weliswaar met name de bescherming van de lokale belangen beogen, maar, zoals punt 19 van de considerans van de verordening in herinnering brengt, zij kunnen ook andere doelstellingen nastreven. Daarom kunnen zij worden geopend op verzoek van de curator van de hoofdprocedure wanneer dat in het belang voor een efficiënt beheer van de boedel nodig blijkt.

Dit neemt niet weg dat, zoals de verwijzende rechter heeft benadrukt, de opening van een secundaire procedure, die volgens artikel 3, lid 3, van de verordening een liquidatieprocedure moet zijn, zou kunnen ingaan tegen de doelstelling van een hoofdprocedure die een saneringsprocedure is.

Dienaangaande zij opgemerkt dat de verordening een aantal dwingende coördinatieregels bevat die, zoals punt 12 van de considerans ervan vermeldt, de noodzakelijke eenheid binnen de Gemeenschap moeten verzekeren. In dit systeem heeft de hoofdprocedure, zoals gepreciseerd in punt 20 van de considerans van de verordening, een overwicht ten opzichte van de secundaire procedure.

De curator van de hoofdprocedure beschikt derhalve over bepaalde prerogatieven die hem in staat stellen de secundaire procedure zo te beïnvloeden dat zij het saneringsdoel van de hoofdprocedure niet in gevaar brengt. Krachtens artikel 33, lid 1, van de verordening kan hij verzoeken om schorsing van de liquidatieverrichtingen voor een periode die weliswaar is beperkt tot drie maanden, maar kan worden verlengd of vernieuwd voor perioden van dezelfde duur. Volgens artikel 34, lid 1, van deze verordening kan de curator van de hoofdprocedure voorstellen om de secundaire procedure te beëindigen door middel van een herstelplan, een akkoord of een vergelijkbare maatregel. Tijdens de in artikel 33, lid 1, van de verordening bedoelde schorsingsperiode is de curator van de hoofdprocedure, of de schuldenaar met zijn toestemming, krachtens artikel 34, lid 3, bij uitsluiting bevoegd om dit voor te stellen.

Krachtens het in artikel 4, lid 3, VEU neergelegde beginsel van loyale samenwerking moet de tot opening van een secundaire procedure bevoegde rechter bij de toepassing van deze bepalingen rekening houden met de doelstellingen van de hoofdprocedure en de opzet van de verordening, die, zoals in de punten 45 en 60 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, beoogt een garantie te bieden voor efficiënte en doeltreffende grensoverschrijdende insolventieprocedures door een dwingende coördinatie van de hoofdprocedure en de secundaire procedures die de voorrang van de hoofdprocedure verzekert.

Derhalve moet op de derde vraag worden geantwoord dat artikel 27 van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat op grond van dat artikel een secundaire insolventieprocedure kan worden geopend in de lidstaat waar de schuldenaar een vestiging heeft, wanneer met de hoofdprocedure een saneringsdoel wordt nagestreefd. De tot opening van een secundaire procedure bevoegde rechter moet rekening houden met de doelstellingen van de hoofdprocedure en de opzet van de verordening, met inachtneming van het beginsel van loyale samenwerking.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 27 van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat de rechter aan wie een verzoek om opening van een secundaire insolventieprocedure is voorgelegd, niet de insolventie van de schuldenaar mag behandelen tegen wie in een andere lidstaat een hoofdprocedure is geopend, ook al wordt met deze hoofdprocedure een saneringsdoel nagestreefd.

Volgens artikel 27, eerste volzin, van de verordening kan, indien in een lidstaat een hoofdinsolventieprocedure wordt geopend, een secundaire procedure worden geopend in een andere lidstaat waar de schuldenaar een vestiging heeft, ‘zonder dat de insolventie van de schuldenaar in die andere lidstaat behandeld hoeft te worden’.

Zoals de advocaat-generaal in punt 75 van haar conclusie heeft erkend, bevat de aldus gehanteerde formulering een zekere ambiguïteit met betrekking tot de vraag of de insolventie van de schuldenaar bij de opening van een secundaire procedure niet hoeft te worden behandeld, maar dit mogelijk blijft, dan wel niet mag worden behandeld.

Derhalve moet de formulering van artikel 27, eerste volzin, van de verordening worden uitgelegd tegen de achtergrond van de algemene systematiek en de doelstelling van de verordening waarin zij is opgenomen (zie in die zin arrest van 19 juni 1980, Roudolff, 803/79, Jurispr. blz. 2015, punt 7).

In dit verband zij eraan herinnerd dat, zoals is geoordeeld in punt 32 van het onderhavige arrest, de verordening slechts van toepassing is op procedures die op insolventie berusten. Aangaande de criteria aan de hand waarvan het bestaan van een dergelijke situatie concreet kan worden vastgesteld, verwijst de verordening, aangezien zij zelf geen definitie van het begrip insolventie geeft, naar het nationale recht. Derhalve is het voor de opening van een hoofdprocedure noodzakelijk dat de bevoegde rechter vooraf de staat van insolventie van de schuldenaar aan zijn nationale recht toetst.

Voorts wordt krachtens artikel 16, lid 1, van de verordening de in een lidstaat geopende hoofdinsolventieprocedure in alle lidstaten erkend zodra zij rechtsgevolgen heeft in de lidstaat waar zij is geopend.

Derhalve is, zoals de Spaanse en de Franse regering hebben betoogd, de beoordeling van de staat van insolventie van de schuldenaar door de tot opening van de hoofdprocedure bevoegde rechter bindend voor rechters aan wie eventueel een verzoek om opening van een secundaire procedure wordt voorgelegd.

Alleen door deze uitlegging kunnen de onvermijdelijke moeilijkheden uit de weg worden gegaan die, doordat een definitie van het begrip insolventie ontbreekt in de verordening, voortvloeien uit de toepassing door verschillende rechters van uiteenlopende nationale opvattingen van het begrip insolventie. Voorts moet insolventie, zoals de Franse regering heeft opgemerkt, globaal worden beoordeeld aan de hand van de algehele vermogenssituatie van de schuldenaar in alle lidstaten, en niet op zichzelf beschouwd waarbij alleen rekening wordt gehouden met vermogensbestanddelen die zich op een bepaald grondgebied bevinden.

De beoordelingsverschillen tussen de verschillende rechters zijn onverenigbaar met het doel van efficiënte en doeltreffende grensoverschrijdende insolventieprocedures dat de verordening nastreeft door de hoofdprocedure en de secundaire procedures te coördineren met eerbiediging van de voorrang van de hoofdprocedure. Dienaangaande zij eraan herinnerd dat, zoals blijkt uit punt 58 van het onderhavige arrest, een secundaire procedure weliswaar kan worden aangevraagd door met name lokale schuldeisers, maar ook door de curator van de hoofdprocedure wanneer dat in het belang van een efficiënter beheer van de boedel van de schuldenaar nodig blijkt.

Benadrukt zij echter dat wanneer de rechter aan wie een verzoek om opening van een secundaire procedure is voorgelegd, de consequenties trekt uit de in het kader van het hoofdgeding vastgestelde insolventie, hij rekening moet houden met de doelstellingen van deze hoofdprocedure, de opzet van de verordening en de eraan ten grondslag liggende beginselen.

Op de tweede vraag moet derhalve worden geantwoord dat artikel 27 van de verordening aldus moet worden uitgelegd dat de rechter aan wie een verzoek om opening van een secundaire insolventieprocedure is voorgelegd, niet de insolventie van de schuldenaar mag behandelen tegen wie in een andere lidstaat een hoofdprocedure is geopend, ook al wordt met deze hoofdprocedure een saneringsdoel nagestreefd.