HvJ EU, 20-09-2018, nr. C-448/17

Artikel 53a van de Občiansky zákonník (burgerlijk wetboek), waarbij artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 in nationaal recht is omgezet, verbiedt elke verkoper om nog langer een contractueel beding te gebruiken dat door een rechter in een uitspraak in een consumentengeschil oneerlijk is verklaard. Deze bepaling schrijft echter voor dat de consument de zaak moet hebben aangespannen, of, wanneer hij verwerende partij is, een procedurehandeling moet verrichten.

Artikel 93 van de zákon č. 99/1963 Zb., Občiansky súdny poriadok (wet nr. 99/1963 houdende het wetboek van burgerlijke rechtsvordering), in de versie die van toepassing is op de feiten van het hoofdgeding (hierna: ‘wetboek van burgerlijke rechtsvordering’), bepaalt het volgende:

Artikel 172 van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering luidt als volgt:

Volgens artikel 4, lid 2, onder g), van wet nr. 258/2001 betreffende het consumentenkrediet, dat van toepassing is op de feiten van het hoofdgeding, wordt de consumentenkredietovereenkomst waarin het jaarlijks kostenpercentage (hierna: ‘JKP’) niet is vermeld, geacht zonder rente en zonder kosten te zijn verleend.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat zij in de weg staat aan een nationale wettelijke regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, op grond waarvan een consumentenorganisatie niet in het belang van de consument kan interveniëren in een betalingsbevelprocedure betreffende een individuele consument, en evenmin verzet kan aantekenen tegen een dergelijk bevel wanneer die consument het betalingsbevel niet heeft betwist.

In dat verband zij opgemerkt dat artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 de lidstaten verplicht erop toe te zien dat er doeltreffende en geschikte middelen bestaan om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten. Uit artikel 7, lid 2, van die richtlijn volgt dat deze middelen de mogelijkheid omvatten voor personen of organisaties die een legitiem belang hebben bij de bescherming van de consument, om zich tot de rechter te wenden teneinde te doen vaststellen of de bedingen die zijn opgesteld met het oog op een algemeen gebruik, oneerlijk zijn en, in voorkomend geval, het gebruik ervan te laten verbieden (arrest van 27 februari 2014, PohotovosÅ\¥, C-470/12, EU:C:2014:101, punt 43 en aldaar aangehaalde rechtspraak)

Noch richtlijn 93/13, noch de daaropvolgende richtlijnen, die de regeling inzake consumentenbescherming vervolledigen, bevatten echter bepalingen die de rol regelen welke aan verenigingen voor consumentenbescherming in individuele gedingen waarbij een consument is betrokken, kan of moet worden toegekend. Derhalve bevat richtlijn 93/13 geen regeling voor de vraag of dergelijke verenigingen gerechtigd zouden moeten zijn om in het kader van dergelijke individuele gedingen te worden toegelaten tot interventie aan de zijde van de consument (zie in die zin arrest van 27 februari 2014, PohotovosÅ\¥, C-470/12, EU:C:2014:101, punt 45).

Hieruit volgt dat bij gebreke van Unieregelgeving inzake het recht voor verenigingen voor consumentenbescherming om te interveniëren in individuele gedingen waarbij consumenten zijn betrokken, het aan het nationale recht van elke lidstaat staat om — krachtens het beginsel van procedurele autonomie — dergelijke regelgeving vast te stellen, op voorwaarde evenwel dat zij niet ongunstiger is dan de voorwaarden die gelden voor vergelijkbare, onder het nationale recht vallende situaties (gelijkwaardigheidsbeginsel), en zij de uitoefening van de door het Unierecht verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of buitensporig moeilijk maakt (doeltreffendheidsbeginsel) (zie in die zin arrest van 27 februari 2014, PohotovosÅ\¥, C-470/12, EU:C:2014:101, punt 46).

Wat in de eerste plaats het gelijkwaardigheidsbeginsel betreft, merkt de verwijzende rechter op dat de voorwaarden waaronder een vereniging voor consumentenbescherming op grond van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale wettelijke regeling mag interveniëren, gunstiger zouden zijn wanneer het beroep uitsluitend op grond van het nationale recht wordt ingesteld dan wanneer het op grond van het Unierecht wordt ingesteld. Terwijl in een zaak die geen door het Unierecht beheerste aspecten bevat, het geschil overeenkomstig de nationale wettelijke regeling ontstaat op de dag waarop het stuk dat het geding inleidt bij het gerecht wordt ingediend, en de interveniënt dus het recht heeft van meet af aan in het geding te interveniëren, zou in het hoofdgeding, dat door het Unierecht wordt beheerst, daarentegen immers blijken dat het geschil pas ontstaat op het tijdstip waarop de consument bezwaar maakt tegen het betalingsbevel, en dat de betrokken consumentenbeschermingsvereniging dus slechts vanaf het verzet kan interveniëren.

In dat verband zij eraan herinnerd dat eerbiediging van het gelijkwaardigheidsbeginsel vereist dat een nationale regel gelijkelijk van toepassing is op procedures gebaseerd op het Unierecht en op procedures gebaseerd op het nationale recht (zie in die zin arrest van 20 oktober 2016, Danqua, C-429/15, EU:C:2016:789, punt 30).

Bijgevolg moet dit beginsel aldus worden uitgelegd dat het in de weg staat aan een nationale wettelijke regeling waarin aan de interventie van consumentenverenigingen in door het Unierecht beheerste gedingen voorwaarden worden gesteld die minder gunstig zijn dan die welke gelden voor uitsluitend door het nationale recht beheerste geschillen.

Ofschoon de Slowaakse regering in haar schriftelijke opmerkingen verklaart dat de gedifferentieerde toepassing van de door de verwijzende rechter geïdentificeerde nationale regels niet samenhangt met de omstandigheid of een geding al dan niet verband houdt met het recht van de Unie, maar met de verschillende aard van de betrokken procedures, staat het echter aan de verwijzende rechter, die rechtstreeks kennis heeft van de procedurele voorschriften voor beroepen van zijn nationale rechtsorde, om in de bij hem aanhangige zaak na te gaan of het gelijkwaardigheidsbeginsel in acht is genomen, door de betrokken beroepen te analyseren vanuit het oogpunt van het voorwerp, de oorzaak en de wezenlijke elementen ervan.

Wat in de tweede plaats het doeltreffendheidsbeginsel betreft, heeft het Hof reeds geoordeeld dat de weigering om de interventie van een vereniging voor consumentenbescherming toe te staan in een procedure waarin een consument is betrokken, geen afbreuk doet aan het recht van deze vereniging op een doeltreffende voorziening in rechte bij de bescherming van de rechten die aan haar zijn verleend als consumentenvereniging, welke rechten met name bestaan in het recht van collectief beroep dat zij ontleent aan artikel 7, lid 2, van richtlijn 93/13. Voor het overige kan bovendien krachtens de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale regeling, een vereniging een dergelijke consument in elke procedure, met inbegrip van de executieprocedure, in diens opdracht rechtstreeks vertegenwoordigen (zie in die zin arrest van 27 februari 2014, PohotovosÅ\¥, C-470/12, EU:C:2014:101, punten 54 en 55).

In deze omstandigheden blijkt niet dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale wettelijke regeling in strijd is met het doeltreffendheidsbeginsel wat betreft het recht van verenigingen voor consumentenbescherming om in een situatie als die van het hoofdgeding te interveniëren in geschillen waarbij consumenten zijn betrokken.

Gelet op een en ander moet op de eerste vraag worden geantwoord dat richtlijn 93/13, gelezen in samenhang met het gelijkwaardigheidsbeginsel, aldus moet worden uitgelegd dat zij in de weg staat aan een nationale wettelijke regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, op grond waarvan een consumentenorganisatie niet in het belang van de consument kan interveniëren in een betalingsbevelprocedure betreffende een individuele consument en evenmin verzet kan aantekenen tegen een dergelijk bevel wanneer die consument het betalingsbevel niet heeft betwist, indien in die regeling aan de interventie van consumentenorganisaties in door het Unierecht beheerste geschillen daadwerkelijk voorwaarden worden gesteld die minder gunstig zijn dan die welke gelden voor uitsluitend door het nationale recht beheerste geschillen, hetgeen door de verwijzende rechter moet worden nagegaan.

Met zijn derde tot en met de vijfde vraag, die tezamen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat zij in de weg staat aan een nationale wettelijke regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die weliswaar bij de afgifte van een betalingsbevel tegen een consument voorziet in de beoordeling van de oneerlijkheid van de bedingen in een tussen een verkoper en die consument gesloten overeenkomst, maar de bevoegdheid tot afgifte van dat betalingsbevel verleent aan een administratief functionaris van een rechterlijke instantie, die niet de hoedanigheid van rechter heeft, en voorts voorschrijft dat verzet binnen vijftien dagen moet worden aangetekend en inhoudelijk moet worden gemotiveerd.

Dienaangaande zij eraan herinnerd dat de uit richtlijn 93/13 voortvloeiende rechten alleen effectief kunnen worden beschermd indien de nationale procedurele regeling erin voorziet dat in de procedure tot afgifte van het betalingsbevel of de procedure tot executie van een dergelijk bevel ambtshalve door een rechter wordt getoetst of er sprake is van oneerlijke bedingen in de betrokken overeenkomst (zie in die zin arrest van 18 februari 2016, Finanmadrid EFC, C-49/14, EU:C:2016:98, punten 45 en 46).

Wanneer in het stadium van de executie van het betalingsbevel niet is voorzien in de ambtshalve toetsing door een rechter van het mogelijk oneerlijke karakter van de in de betrokken overeenkomst opgenomen bedingen, moet nationale wetgeving dus worden geacht de doeltreffendheid van de door richtlijn 93/13 verlangde bescherming te kunnen ondermijnen, indien niet in een dergelijke toetsing is voorzien bij van de afgifte van het betalingsbevel of, indien in een dergelijke toetsing pas is voorzien in het stadium van het verzet tegen het afgegeven bevel, indien er een niet te onderschatten risico bestaat dat de betrokken consument niet het vereiste verzet aantekent, wegens de bijzonder korte termijn die daarvoor is voorgeschreven, wegens de verhouding tussen de kosten van een rechtsvordering en het bedrag van de betwiste schuld, of omdat de nationale wetgeving niet voorziet in een verplichting om hem alle informatie te verstrekken die nodig is om de omvang van zijn rechten te bepalen (zie naar analogie arresten van 14 juni 2012, Banco Español de Crédito, C-618/10, EU:C:2012:349, punt 54, en 18 februari 2016, Finanmadrid EFC, C-49/14, EU:C:2016:98, punt 52).

In casu bepaalt artikel 172, lid 9, van het wetboek van burgerlijke rechtsvordering dat, wanneer op grond van een met een consument gesloten overeenkomst aanspraak wordt gemaakt op betaling van een geldsom en de verweerder een consument is, de rechter geen betalingsbevel afgeeft indien de overeenkomst oneerlijke bedingen bevat.

In de verwijzingsbeslissing is evenwel gepreciseerd dat in de nationale wettelijke regeling de bevoegdheid om betalingsbevelen af te geven rust bij een gerechtsambtenaar die niet de hoedanigheid van magistraat heeft.

In dit verband dient te worden opgemerkt dat het verzekeren van het nuttig effect van richtlijn 93/13 zich ertegen verzet dat een nationale wettelijke regeling voorziet in de mogelijkheid om een betalingsbevel af te geven zonder dat de consument in enige fase van de procedure de garantie heeft dat een rechter er zich van zal vergewissen dat er geen oneerlijke bedingen in de betrokken overeenkomst aanwezig zijn (zie in die zin arrest van 18 februari 2016, Finanmadrid EFC, C-49/14, EU:C:2016:98, punt 45).

De omstandigheid dat de nationale wettelijke regeling de bevoegdheid om betalingsbevelen af te geven toewijst aan een ambtenaar die niet de hoedanigheid van magistraat heeft, kan bijgevolg niet afdoen aan de nuttige werking van richtlijn 93/13, voor zover is bepaald dat bij de executie van het betalingsbevel of in geval van verzet tegen dit bevel een rechter nagaat dat de betrokken overeenkomst geen dergelijk beding bevat.

Daarbij zij aangetekend dat, zoals in punt 46 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, wanneer een dergelijke controle alleen in het stadium van verzet bestaat, het nuttig effect van richtlijn 93/13 enkel kan worden gegarandeerd indien de consument niet wordt ontmoedigd om een dergelijk verzet aan te tekenen.

In casu voorziet de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale wettelijke regeling echter in een termijn van slechts 15 dagen waarbinnen de consument verzet kan aantekenen tegen het betalingsbevel, en bovendien in de verplichting voor de consument om zijn verzet inhoudelijk te motiveren.

Bijgevolg bestaat er met een dergelijke wettelijke regeling een niet onaanzienlijk risico dat de betrokken consument geen bezwaar aantekent en dat bijgevolg niet door een rechter ambtshalve kan worden getoetst of de betrokken overeenkomst oneerlijke bedingen bevat.

Gelet op een en ander moet op de derde tot en met de vijfde vraag worden geantwoord dat richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat zij in de weg staat aan een nationale wettelijke regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, die weliswaar bij de afgifte van een betalingsbevel tegen een consument voorziet in de beoordeling van de oneerlijkheid van de bedingen in een tussen een verkoper en die consument gesloten overeenkomst, maar de bevoegdheid tot afgifte van dat betalingsbevel verleent aan een administratief functionaris van een rechterlijke instantie, die niet de hoedanigheid van rechter heeft, en voorts voorschrijft dat verzet binnen vijftien dagen moet worden aangetekend en inhoudelijk moet worden gemotiveerd, indien er van een dergelijke ambtshalve beoordeling geen sprake is bij de executie van dat bevel, hetgeen door de verwijzende rechter moet worden nagegaan.