CBb, 07-01-2003, nr. AWB 01/1068

Het bestreden besluit gaat uit van een onjuiste toepassing van het gemeenschapsrecht. Richtlijn 85/511/EEG beoogt een volledige harmonisatie en de lidstaten zijn niet bevoegd om verdergaande maatregelen dan voorzien in Richtlijn 85/511/EEG te nemen, zoals het preventief ruimen van dieren die verblijven op een bedrijf waar een mkz-besmetting is geconstateerd, noch op een onmiddellijk aangrenzend bedrijf.

Uit de preambule van de Richtlijnen 85/511/EEG en 90/423/EEG volgt dat mkz vanaf 1985 moe(s)t worden bestreden door scherp toezicht en vaccinatie en vanaf 1990 door het systematisch doden van besmette dieren, in extreme situaties voorafgegaan door noodvaccinaties. Artikel 4 van Richtlijn 85/511/EEG stelt de maatregelen vast die moeten worden toegepast op een bedrijf waarop zich een van besmetting met mkz verdacht dier bevindt en artikel 5 van Richtlijn 85/511/EEG stelt de maatregelen vast die moeten worden toegepast op een bedrijf waar zich daadwerkelijk besmette dieren bevinden. Laatstgenoemde bepaling is het enige artikel in Richtlijn 85/511/EEG dat het doden van dieren voorschrijft. Op bedrijven als dat van appellanten hoeven in beginsel echter alleen de maatregelen van artikel 4 van Richtlijn 85/511/EEG te worden toegepast en is doding van de verdachte dieren niet toegestaan.

De stelling van verweerder dat Richtlijn 85/511/EEG slechts minimumharmonisatie tot doel heeft aangezien de tekst van artikel 1 van deze richtlijn, zoals luidend na de inwerkingtreding van Richtlijn 90/423/EEG, niet meer refereert aan minimale maatregelen, maar enkel de maatregelen noemt die - ongeacht de betrokken virussoort - moeten worden toegepast, is onjuist. Een aanwijzing dat Richtlijn 85/511/EEG een volledige harmonisatie bevat, is in de bewoordingen van de richtlijn zelf te vinden en blijkt eveneens uit de Franse, Duitse en Engelse tekst daarvan. Indien de gemeenschapswetgever de bedoeling zou hebben gehad de lidstaten discretionaire bevoegdheden te verlenen terzake van het nemen van verdergaande maatregelen, dan zou dit expliciet in die richtlijn zijn neergelegd of impliciet daaruit zijn voortgevloeid. Richtlijn 90/425/EEG, en met name artikel 10, vierde lid, daarvan, geeft lidstaten overigens niet de bevoegdheid verdergaande maatregelen te treffen dan die waarin Richtlijn 85/511/EEG voorziet.

Aangezien de gewijzigde Richtlijn 85/511/EEG expliciet op alle soorten mkz-virus betrekking heeft, kan onbekendheid met het heersende mkz-virus geen reden vormen voor verdergaand optreden dan in Richtlijn 85/511/EEG is voorzien. Uit de rechtsoverwegingen 12 en 124 van het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (hierna: Hof) van 12 juli 2001 (C-189/01; Jur. 2001, blz. I-5689; AB 2001, 269; www.curia.eu.int; hierna: J) volgt dat alleen dieren op besmette bedrijven en eventueel op daaraan onmiddellijk aangrenzende bedrijven kunnen worden gedood. Appellanten houden in dit verband geen andere opvatting van het begrip 'aangrenzend' aan dan de betekenis 'grenzend aan' die in het normale spraakgebruik gebezigd wordt. Toepassing van deze betekenis van het begrip 'aangrenzend' betekent in casu dat alleen die bedrijven preventief geruimd mogen worden, die met hun percelen grenzen aan percelen van een (vermeend) besmet bedrijf. In het geval van het bedrijf van appellanten is daarvan echter geen sprake.

Richtlijn 85/511/EEG laat alleen doding van dieren toe, indien is vastgesteld en bevestigd dat sprake is van besmette dieren. Een besmet dier is op grond van artikel 2, onder c), van Richtlijn 85/511/EEG een dier waarbij klinische verschijnselen van mkz zijn vastgesteld of waarbij na laboratoriumonderzoek officieel de aanwezigheid van mkz is vastgesteld. De door de dierenarts van de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees (hierna: RVV) op het primaire bedrijf geconstateerde klinische verschijnselen corresponderen niet met de in een encyclopedie genoemde wetenschappelijke verschijnselen van mkz en evenmin volledig met de in het Draaiboek mkz van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij opgenomen klinische verschijnselen van mkz. Nu op het primaire bedrijf, noch op het bedrijf van appellanten besmette dieren in de zin van Richtlijn 85/511/EEG aanwezig waren, heeft verweerder in strijd gehandeld met het bepaalde in artikel 5 van Richtlijn 85/511/EEG.

De term 'bevestiging' is niet van algemene aard en heeft niet alleen betrekking op de bevestiging van een eerste melding of waarneming van ziekteverschijnselen. Artikel 5 van Richtlijn 85/511/EEG bepaalt immers dat een lidstaat alleen tot het nemen van de in dat artikel genoemde maatregelen mag overgaan, indien zich op een bedrijf dieren bevinden waarbij aan de hand van klinische verschijnselen dan wel laboratoriumonderzoek de besmetting is vastgesteld (lees: bevestigd). Bevestiging van besmetting met mkz had binnen tien dagen kunnen worden verkregen en onderwijl hadden de verdachte dieren van appellanten kunnen worden gevaccineerd. De doding van de dieren van appellanten kan niet door beschikkingen van de Commissie worden gerechtvaardigd, omdat in die beschikkingen wordt gesproken over doding na vaccinatie en in dit geval geen vaccinatie heeft plaatsgevonden.

Het bestreden besluit is in strijd met de Verklaring no. 24 bij de Slotakte van het Verdrag van de Europese Unie en met het Protocol bij het Verdrag van Amsterdam. Anders dan verweerder bij het bestreden besluit heeft overwogen, is in het arrest J geen oordeel gegeven over de vraag of Nederland met het door haar gevoerde dodingsbeleid in strijd met genoemd Protocol heeft gehandeld. Uit voormeld arrest moet worden afgeleid dat het Hof ervan uitgaat dat de lidstaten bij het ten uitvoer leggen van het beleid van de Europese Gemeenschap rekening moeten houden met de verplichting om de gezondheid en de bescherming van dieren in aanmerking te nemen.

De in het bestreden besluit gehandhaafde verdachtverklaring en preventieve ruiming van de dieren van appellanten is onrechtmatig, omdat die is geschied in strijd met artikel 2, aanhef en onder c, van het Besluit. In het onderhavige geval was geen sprake van besmette dieren in de zin van Richtlijn 85/511/EEG, omdat uit uitslagen van laboratoriumonderzoek achteraf is gebleken dat de dieren op het primaire bedrijf, noch de dieren op het bedrijf van appellanten besmet waren met mkz. Verweerder heeft voorts zijn stelling niet onderbouwd dat de dieren van appellanten in de gelegenheid zijn geweest om te worden besmet. Appellanten hebben geen contact gehad met het primaire bedrijf. Het enkele feit dat het bedrijf van appellanten binnen een straal van één kilometer van het primaire bedrijf is gelegen, brengt niet automatisch verspreiding van het mkz-virus mee. Bovendien had verspreiding van het mkz-virus door vaccinatie kunnen worden voorkomen.

De handelwijze van verweerder is in strijd met de doelstellingen van de Gwd, waarbij met name moet worden gelet op artikel 36 van de Gwd. Ongeacht de discretionaire bevoegdheid die artikel 22 van de Gwd aan verweerder verleent, mag artikel 36 van de Gwd niet opzij worden gezet. Laatstgenoemd artikel is geschreven voor het welzijn van het dier en bevat een evenredigheidstoets voor de genomen maatregel. De in casu door verweerder genomen maatregelen zijn in geen enkel opzicht evenredig, omdat eenmalige noodvaccinatie een onbetwist middel vormt om tot een veel minder aantal uit oogpunt van besmettingsgevaar te doden dieren te komen.

In tegenstelling tot hetgeen verweerder meent, zou vaccinatie appellanten wel in een betere positie hebben gebracht, aangezien artikel 2, eerste lid, van Beschikking 2001/246/EG van de Commissie van 27 maart 2001 bepaalt dat noodvaccinatie toegepast mag worden onverminderd het bepaalde in de artikelen 4, 5 en 9 van Richtlijn 85/511/EEG. Uit het gegeven dat artikel 4 van Richtlijn 85/511/EEG voorschrijft dat ruiming geen maatregel is die toegepast kan worden op verdachte dieren, vloeit voort dat de verdachte dieren van appellanten na vaccinatie niet hadden behoeven te worden geruimd. Bovendien voorziet Beschikking 2001/279/EG van de Commissie van 5 april 2001 in de mogelijkheid tot beschermend vaccineren. Hoewel appellanten erkennen dat de aan beschermend vaccineren verbonden voorwaarden erg streng waren, had voorkomen kunnen worden dat hun zorgvuldig opgebouwde veestapel verloren zou gaan.

Het bestreden besluit is voorts in strijd met het zorgvuldigheidsbeginsel en het evenredigheidsbeginsel. Verweerder heeft bij afweging van alle betrokken belangen niet in redelijkheid tot het besluit tot doding kunnen komen en had behoren te volstaan met (nood)vaccinatie van de verdachte dieren. Vaccinatie van gezonde dieren was voldoende geweest om verspreiding van het mkz-virus tegen te gaan, aangezien het besmettingsrisico van gezonde en gevaccineerde dieren uiterst gering is. Er was derhalve een alternatief voorhanden. Niet valt in te zien dat de preventieve ruiming van de dieren van appellanten in het belang van de sector zou zijn.

Met het doden van gezonde dieren is verweerder niet doende geweest om mkz doeltreffend te bestrijden, maar om een mkz-vrije status voor Nederland te behouden en daarmee de exportpositie te beschermen. Dit is in strijd met het verbod van détournement de pouvoir.

Het besluit tot verdachtverklaring en tot preventieve ruiming, alsmede de handhaving daarvan in het bestreden besluit, is in strijd met het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM). Het destructiebeleid van verweerder moet immers worden beschouwd als het ontnemen van eigendom in de zin van artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM. Het besluit tot verdachtverklaring en preventieve ruiming heeft ook het stilleggen van het gehele bedrijf van appellanten en de daaruit voortvloeiende schade tot gevolg gehad. Dergelijke gevolgen behoren niet tot het normale bedrijfsrisico. Op grond van voormeld artikel 1 en de daarop betrekking hebbende jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) kan in beginsel niemand zijn eigendom worden ontnomen, behalve onder meer in het algemeen belang indien recht op adequate schadevergoeding bestaat.

De regeling inzake tegemoetkoming in de schade, zoals verwoord in artikel 85 en volgende van de Gwd, voorziet echter niet in een adequate schadevergoeding, nu slechts de mogelijkheid tot toekenning van een tegemoetkoming in de schade bestaat. Voorts zijn aan die toekenning voorwaarden verbonden ten aanzien van de besteding van de tegemoetkoming, hetgeen eveneens in strijd is met het EVRM. Voor het vaststellen van de hoogte van een toe te kennen schadevergoeding uit hoofde van artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM knoopt de Hoge Raad aan bij de schadevergoeding zoals die voortvloeit uit de Onteigeningswet, hetgeen betekent dat de onteigende een volledige schadevergoeding dient te ontvangen voor alle schade die het rechtstreeks en noodzakelijk gevolg is van de onteigening.

Het bestaan van twee afzonderlijke besluitvormingstrajecten en het daarmee loskoppelen van het besluit tot verdachtverklaring en preventieve ruiming van het besluit tot tegemoetkoming in de schade, neemt niet weg dat de omvang van de toe te kennen schadevergoeding gevolgen heeft voor de rechtmatigheid van het besluit tot verdachtverklaring en preventieve ruiming. Uit jurisprudentie van het EHRM en de Hoge Raad volgt dat de rechtmatigheid van een besluit waarbij eigendom wordt ontnomen, onder meer wordt bepaald door de omvang van de als gevolg daarvan en op grond van dat besluit toe te kennen schadevergoeding. De grief van het ontbreken van een adequate schadevergoeding kan binnen de onderhavige procedure worden aangevoerd, omdat het besluit ex artikel 85 en volgende van de Gwd wetsgebonden is (gefixeerd op de waarde van de dieren in gezonde toestand), in welk verband geen rekening kan worden gehouden met de eisen die uit artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM voortvloeien.

De stelling van appellanten dat Richtlijn 85/511/EEG een uitputtende regeling inhoudt, is onjuist. Artikel 1 van deze richtlijn, zoals gewijzigd bij Richtlijn 90/423/EEG, bepaalt alleen dat de in de Richtlijn 85/511/EEG vastgestelde bestrijdingsmaatregelen bij een mkz-uitbraak moeten worden toegepast. Minder vergaande maatregelen volstaan niet. Niet valt in voormeld artikel 1 te lezen dat andere, verdergaande, maatregelen worden verboden. Met Richtlijn 85/511/EEG is beoogd minimummaatregelen vast te stellen, hetgeen in het licht van de doelstellingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid logisch is. Blijkens de preambule van Richtlijn 85/511/EEG zijn de voornaamste doelstellingen het verbeteren van de gezondheidstoestand van de Europese veestapel, verhoging van de rentabiliteit van de veehouderij en een onmiddellijke en doeltreffende bestrijding van onder meer mkz. De extensieve interpretatie van artikel 1 door appellanten past hierin niet. Het begrip 'moeten' in voormeld artikel 1 betreft slechts een verplichting tot handelen en daarin is niet tevens een verbod te lezen om andere maatregelen te treffen.

Het is niet verwonderlijk dat de term 'minimale communautaire maatregelen' in de gewijzigde Richtlijn 85/511/EEG is verdwenen, nu ten gevolge van die wijziging in Richtlijn 85/511/EEG een absoluut vaccinatieverbod is opgenomen, hetgeen niet als een 'minimale communautaire maatregel' kan worden beschouwd. De invoering van dit eenvormige vaccinatieverbod in de gehele Europese Gemeenschap is de essentie van Richtlijn 90/423/EEG. Hierin is de ratio gelegen van de overweging in de preambule van Richtlijn 90/423/EEG, dat het met het oog op de voltooiing van de interne markt per 1 januari 1993 absoluut noodzakelijk is dat in de gehele Europese Gemeenschap een eenvormig beleid wordt ingevoerd. Niet valt in te zien waarom het met het oog op de voltooiing van die interne markt 'absoluut noodzakelijk' zou zijn om te verbieden dat een lidstaat verdergaande maatregelen treft ter bestrijding van een uitbraak. De opvatting van appellanten is strijdig met en staat ver af van het doel en de strekking van de communautaire en wet- en regelgeving ten aanzien van dierziektebestrijding, waar effectiviteit en de bescherming van de gehele Europese veestapel voorop staan. Bestrijding van een voor de veehouderij zeer besmettelijke dierziekte als mkz moet nagenoeg voor onmogelijk worden gehouden binnen de door appellanten gegeven invulling.

In het arrest J heeft het Hof geoordeeld dat de Beschikkingen 2001/246/EG en 2001/279/EG van de Commissie ten aanzien van de vaccinatie inclusief doding een toereikende grondslag hebben in de Richtlijnen 85/511/EEG en 90/425/EEG. Niet valt in te zien hoe het Hof tot dit oordeel heeft kunnen komen indien Richtlijn 85/511/EEG het doden van het grootste deel van de verdachte dieren, zou verbieden.

Bij de toetsing in het arrest J inzake noodvaccinaties heeft het Hof de maatstaf aangelegd van 'aangrenzende bedrijven' en de beschikkingen van de Commissie rechtmatig geoordeeld, waaruit reeds blijkt dat niet alleen verweerder maar ook de Commissie en het Hof aan het begrip 'aangrenzend' een significant andere betekenis doen toekomen dan appellanten. Het gaat om maatregelen waarvan de noodzakelijkheid wordt bepaald door inhoudelijke veterinaire overwegingen en waarbij ook de gebezigde begrippen veterinair bepaald zijn. Bij het begrip 'aangrenzend' gaat het om de vraag of de dieren vanwege het verblijven in de directe nabijheid van besmette dieren rechtstreeks of onrechtstreeks in contact kunnen zijn gekomen met het mkz-virus. De door appellanten gebezigde zeer enge interpretatie van het begrip 'aangrenzend' is volstrekt onbruikbaar als criterium. Vanuit het oogpunt van dierziektebestrijding zou het absoluut onverantwoord zijn als een bedrijf pas preventief zou mogen worden geruimd indien het letterlijk grenst aan een besmet bedrijf. Voorts zijn het door verweerder gevoerde beleid en de op grond daarvan genomen besluiten tot stand gekomen in een zeer nauw overleg met het Permanent Veterinair Comité van de Europese Unie. Dit beleid liep in de pas met de algemene veterinaire inzichten binnen de Europese Unie.

De verwijzing door appellanten naar een zeer beknopte beschrijving van de ziekte mkz in een algemene encyclopedie is onvoldoende om de door een deskundige - een RVV-dierenarts - vastgestelde klinische verschijnselen op het primaire bedrijf te betwisten. Voorts zijn de in het Draaiboek mkz van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij opgenomen verschijnselen en symptomen van mkz niet limitatief bedoeld en is een dergelijk Draaiboek bedoeld noch geschikt om de kennis en ervaring van dierenartsen en hun professioneel oordeel te vervangen. De suggestie van appellanten dat bij de dieren op het primaire bedrijf geen klinische verschijnselen van mkz zouden zijn geconstateerd, is volkomen onjuist, omdat is vastgesteld dat de dieren op dat bedrijf leden aan koorts en traagheid, alsmede dat bij veel kalveren blaren en laesies in de bek aanwezig waren.

Verweerder betwist de opvatting van appellanten dat de in artikel 5 van Richtlijn 85/511/EEG opgenomen maatregelen alleen zouden kunnen worden genomen, nadat de besmetting met mkz door middel van laboratoriumproeven zou zijn bevestigd. Nergens staat beschreven dat de 'bevestiging' door middel van bloedonderzoek zou moeten plaatsvinden. Ook overigens is de stelling van appellanten niet houdbaar omdat voormeld artikel 5 ziet op dieren als omschreven in artikel 2, onder c) van Richtlijn 85/511/EEG, dus op dieren waarbij besmetting al is vastgesteld door middel van laboratoriumonderzoek. 'Bevestiging' is een algemene term waaruit slechts kan worden afgeleid dat één enkele waarneming of bron niet volstaat. In de bepaling staat niet te lezen hóe deze bevestiging eruit moet zien. In casu is sprake van de vereiste bevestiging van mkz-besmetting, nu de RVV-dierenarts bij dieren op het primaire bedrijf op 23, 24 en 25 maart 2001 klinische verschijnselen van mkz heeft waargenomen, welke verschijnselen eerder door de echtgenote van de veehouder waren opgemerkt. Dat binnen een termijn van tien dagen een uitslag van bloedonderzoek zou kunnen worden verkregen, is algemene informatie over doorgaans gebruikelijke termijnen, welke termijnen echter kunnen oplopen indien sprake is van een epidemie van grote omvang.

Appellanten gaan er ten onrechte van uit dat de Beschikkingen 2001/246/EG en 2001/279/EG van de Commissie als rechtsbasis voor het doden van de dieren zouden zijn aangevoerd. Indien het doden van deze dieren echter op grond van het gemeenschapsrecht niet zou zijn toegestaan, zoals appellanten betogen, dan zou de Commissie met beide beschikkingen in strijd hebben gehandeld met ditzelfde gemeenschapsrecht, omdat in deze beschikkingen de eis wordt gesteld dat de dieren na vaccinatie dienen te worden gedood. In het arrest J heeft het Hof echter geoordeeld dat beide beschikkingen binnen de grenzen van het gemeenschapsrecht zijn gebleven.

Appellanten hebben eerst in beroep betoogd dat het bestreden besluit in strijd is met het Protocol betreffende de bescherming en het welzijn van dieren bij het Verdrag van Amsterdam. Dit gaat derhalve buiten de grenzen van het onderhavige geschil. Overigens zijn de Slotakte bij het Verdrag van de Europese Unie en voormeld Protocol door het Hof bij het oordeel in het arrest J betrokken. Het Hof heeft in dat arrest geconcludeerd dat geen sprake is van een algemeen beginsel van gemeenschapsrecht met een nauwkeurig bepaalde inhoud dat door de instellingen van de Europese Gemeenschap zou moeten worden gerespecteerd. Naar de mening van verweerder valt met deze uitleg van het Hof niet in te zien hoe de inhoud van bedoelde Slotakte en Protocol afbreuk zou kunnen doen aan de rechtmatigheid van de nationale regelgeving of het bestreden besluit.

Indien na een mkz-uitbraak op een bedrijf klinische verschijnselen van mkz worden geconstateerd, is sprake van besmette dieren als bedoeld in Richtlijn 85/511/EEG en moet, wat de te nemen bestrijdingsmaatregelen betreft, ervan worden uitgegaan dat het bedrijf besmet is. Tijdverlies door het afwachten van laboratoriumonderzoek van bloedmonsters is in termen van dierziektebestrijding onacceptabel, omdat het effectief bestrijden van een epidemie alleen mogelijk is als zeer snel wordt opgetreden.

Slechts op 2 van de in totaal 28 bedrijven waar klinische verschijnselen van mkz zijn geconstateerd, kon nadien geen besmetting in het laboratorium worden vastgesteld. Dit brengt echter niet mee dat vaststaat dat het mkz-virus aldaar niet aanwezig is geweest, maar alleen dat de aanwezigheid van het mkz-virus niet kon worden vastgesteld. Het aantonen van de besmetting bleek bij aanvang van de epidemie zeer moeilijk te zijn vanwege de onbekendheid met de eigenschappen van het specifieke mkz-virus.

De verdenking van besmetting met mkz van de dieren van appellanten is voldoende onderbouwd. Bedrijven die in de nabijheid van een besmet bedrijf liggen, vormen een bijzonder risico, waarbij er door veterinaire deskundigen van werd uitgegaan dat dit bijzondere risico gold voor bedrijven die binnen een straal van één kilometer van het besmette bedrijf lagen. Verweerder heeft zijn beleidskeuzen gebaseerd op de toentertijd beschikbare kennis en inzichten van terzake gekwalificeerde veterinaire deskundigen. Het ging niet om politieke of juridische keuzen, maar alleen om het volgen van de door deskundigen uitgebrachte adviezen. Virologie en epidemiologie zijn in sterke mate empirisch van aard. Indien zich vanuit de op dat moment geldende wetenschappelijke inzichten onverklaarbare feiten voordoen, brengt dit niet mee dat deze feiten onjuist zijn maar moeten wellicht de wetenschappelijke inzichten worden bijgesteld.

Dierziektebestrijding is vooral gericht op het neutraliseren van risico's, hetgeen vereist dat bij elke ernstige verdenking van besmetting onverwijld maatregelen worden getroffen ten aanzien van buurt- of contactbedrijven, waarbij in het bijzonder van belang is dat een besmet dier de meeste smetstof verspreidt in de dagen vóórdat de klinische symptomen optreden. Indien gewacht moet worden op bevestiging van de besmetting door middel van laboratoriumtesten, is tijdig optreden niet meer mogelijk omdat het mkz-virus zich dan heeft kunnen verspreiden naar omliggende bedrijven.

Verweerder huldigt het standpunt dat dierziektebestrijding een redelijk doel in de zin van artikel 36 van de Gwd is en dat waar het de noodzakelijke maatregelen ter bestrijding van mkz betreft, dit per definitie meebrengt dat deze maatregelen noodzakelijk zijn voor het bereiken van een redelijk doel.

De lezing die appellanten geven van Beschikking 2001/246/EG van de Commissie is onjuist. Vaccinatie zou appellanten niet in een betere positie hebben gebracht omdat voormelde beschikking ten tijde van de ruiming van de veestapel van appellanten alleen zag op suppressievaccinatie (noodvaccinatie die uitsluitend wordt uitgevoerd in combinatie met preventieve doding). In artikel 2, eerste lid, van bedoelde beschikking staat immers vermeld dat Nederland suppressief mag vaccineren, maar dat dit de verplichtingen van Nederland onverlet laat om óók de maatregelen te treffen die zijn neergelegd in Richtlijn 85/511/EEG.

De stelling van appellanten dat uit het vorenstaande zou volgen dat Nederland alleen dieren op besmette bedrijven zou mogen vaccineren is eveneens onjuist, nu in de Bijlage bij evengenoemde Beschikking 2001/246/EG expliciet is aangegeven dat het gaat om bedrijven binnen een straal van twee kilometer van een besmet bedrijf en waarop de

maatregelen van artikel 4 of 5 van Richtlijn 85/511/EEG zijn toegepast. Voormelde beschikking ziet derhalve uitdrukkelijk ook op verdachte bedrijven. De mogelijkheid tot beschermend vaccineren bestond nog niet ten tijde van de preventieve ruiming van de veestapel van appellanten. Die mogelijkheid is eerst op 5 april 2001 ontstaan.

Verweerder betwist dat hij in strijd met het zorgvuldigheids- en het evenredigheidsbeginsel heeft gehandeld. Niet kan worden staande gehouden dat verweerder niet in redelijkheid heeft kunnen komen tot het besluit om van de mogelijkheid van beschermende vaccinatie geen gebruik te maken. Daarbij moet in aanmerking worden genomen dat de mkz-uitbraak ook grote gevolgen heeft gehad voor de export van vee en vlees, nu vlees uit een land waar mkz heerst op grond van afspraken binnen het Office International des Épizooties (OIE) als 'besmet' wordt aangemerkt. Verlies van de zogenaamde 'mkz-vrije' status heeft tot gevolg dat de export uit Nederland van vlees zowel binnen de Europese Unie maar vooral daarbuiten gedurende een langere tijd (tot tenminste twaalf maanden nadat een mkz-uitbraak heeft plaatsgevonden in een situatie waarin niet is gevaccineerd) niet mogelijk zal zijn. Bij een export- of vervoersverbod zullen de kosten voor verzorging van dieren snel de mogelijke inkomsten overtreffen, in welk geval massale doding van de betreffende dieren, ofschoon zij niet besmet of drager van het mkz-virus zijn, onvermijdelijk is. Verweerder heeft in samenspraak met de Commissie en geadviseerd door veterinaire deskundigen zeer precies iedere stap in de crisis overwogen, waarbij veterinaire overwegingen een belangrijke rol hebben gespeeld. Verweerder heeft nauw contact gehad met het landbouwbedrijfsleven (LTO en COV) en heeft voortdurend de Tweede Kamer geïnformeerd en met de Kamer overleg gevoerd. De Tweede Kamer heeft met overgrote meerderheid ingestemd met de genomen besluiten ter bestrijding van de mkz-crisis. De genomen maatregelen zijn, zeker voor de groep getroffen veehouders, hard geweest, maar hun belang is na een zorgvuldige belangenafweging achtergesteld bij andere, grotere en meer omvattende belangen.

Ten aanzien van het betoog van appellanten dat sprake is van détournement de pouvoir, heeft verweerder gesteld dat bij afweging van de relevante belangen, gelet op de daartoe strekkende overwegingen in de preambule van Richtlijn 85/511/EEG, terecht acht is geslagen op de economische aspecten van het al dan niet beschermend vaccineren. Aan een keuze over te gaan tot beschermend vaccineren zijn dermate grote beperkingen verbonden, dat het landbouwbedrijfsleven heeft geadviseerd geen gebruik te maken van de mogelijkheid van beschermend vaccineren. Besloten is aan de belangen van de gezamenlijke veehouders meer gewicht toe te kennen dan aan de belangen van een relatief klein deel daarvan.

De ingevolge de Gwd aan appellanten toekomende tegemoetkoming in de schade is thans niet aan de orde. De wetgever heeft met de artikelen 85 en volgende van de Gwd voorzien in een afzonderlijke besluitvorming ten aanzien van de schade ten gevolge van de maatregelen als bedoeld in artikel 22 van de Gwd. Deze regeling is uitputtend bedoeld, getuige ook de voorziening voor bijzondere gevallen die in artikel 91 van de Gwd is neergelegd.

De wetgever heeft ervoor gekozen het toekennen van tegemoetkomingen in de schade ten gevolge van als rechtmatig te kwalificeren besluiten zoals bedoeld in artikel 22 en volgende van de Gwd, los te maken van het voorbereiden en nemen van die besluiten. Hiermee wordt voorkomen dat de rechtmatigheid van de voor de dierziektebestrijding noodzakelijke en cruciale maatregelen zou kunnen worden aangetast door financiële overwegingen. Nu voor appellanten een volstrekt gelijkwaardige rechtsgang openstaat, worden zijn financiële rechten, alsmede de mogelijkheid die rechten te gelde te kunnen maken, niet geschaad.

Ten overvloede merkt verweerder op dat artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM uitgaat van een adequate schadevergoeding en niet van een volledige schadevergoeding.

Het ruimen van dieren die als gevolg van de verdenking van besmetting met mkz een reëel risico vormen voor veestapels van derden, kan niet op één lijn worden gesteld met bijvoorbeeld onteigening van een stuk grond ten behoeve van woningbouw.

Voorts is de berekening van de tegemoetkoming in de schade voor geruimde dieren in zekere zin forfaitair. De taxatiewaarde - dat is de waarde van de dieren in gezonde toestand - zal aanzienlijk hoger liggen dan de reële dagwaarde, omdat weinig vraag bestond en een vervoersverbod van kracht was. De sterke waardedaling van de dagprijzen is niet het gevolg van besluiten van verweerder, maar van dezelfde veterinaire omstandigheden die hebben geleid tot verdachtverklaring van het bedrijf van appellanten. Bij ruiming is een hoger bedrag uitbetaald, dan in verband met de waarde van de dieren in verdachte of besmette toestand gerechtvaardigd was.