HvJ EU, 18-03-2010, nr. C-317/08, nr. C-318/08, nr. C-319/08, nr. C-320/08

Ingevolge artikel 34 van de universeledienstrichtlijn moeten de lidstaten ervoor zorgen dat transparante, eenvoudige en goedkope buitengerechtelijke procedures beschikbaar zijn die een eerlijke en vlotte beslechting mogelijk maken van geschillen waarbij consumenten betrokken zijn en die betrekking hebben op aangelegenheden die door deze richtlijn worden bestreken. Deze procedures laten nationaal procesrecht steeds onverlet.

Zoals in punt 33 van het onderhavige arrest is vastgesteld, moeten de lidstaten bij het voorzien in die buitengerechtelijke procedures, ten volle rekening houden met aanbeveling 98/257.

In dit verband volgt uit de rechtspraak van het Hof dat aanbevelingen niet kunnen worden geacht geen rechtsgevolgen te hebben, al hebben zij geen bindende kracht en kunnen zij geen rechten in het leven roepen waarop particulieren zich voor een nationale rechter kunnen beroepen. De nationale rechterlijke instanties zijn immers gehouden de aanbevelingen bij de oplossing van de bij hen aanhangige geschillen in aanmerking te nemen, met name wanneer deze duidelijkheid verschaffen over de uitlegging van nationale bepalingen die ter uitvoering ervan zijn vastgesteld, of wanneer zij bedoeld zijn om dwingende bepalingen van de Europese Unie aan te vullen (zie arresten van 13 december 1989, Grimaldi, C-322/88, Jurispr. blz. 4407, punten 7, 16 en 18, en 11 september 2003, Altair Chimica, C-207/01, Jurispr. blz. I-8875, punt 41).

Afgezien van de in artikel 34 van de universeledienstrichtlijn genoemde elementen waarop in punt 38 van het onderhavige arrest is gewezen, en de in aanbeveling 98/257 geformuleerde beginselen van onafhankelijkheid, doorzichtigheid, hoor en wederhoor, doeltreffendheid, wettigheid, vrijheid en vertegenwoordiging, bevat echter noch de universeledienstrichtlijn noch aanbeveling 98/257 specifieke modaliteiten of kenmerken van de uit te voeren buitengerechtelijke procedures.

Ten aanzien van bovengenoemde elementen en beginselen dient te worden opgemerkt dat geen daarvan de slotsom kan rechtvaardigen dat de bevoegdheid van de lidstaten met betrekking tot de mogelijkheid om de buitengerechtelijke procedures voor geschillenbeslechting verplicht te stellen, zou zijn beperkt.

In die zin is overeenkomstig artikel 34, lid 4, van de universeledienstrichtlijn en het in punt VI van aanbeveling 98/257 genoemde beginsel van vrijheid, de enige voorwaarde die in dit verband is opgelegd, het behoud van het recht om zich voor de gerechtelijke beslechting van geschillen tot de bevoegde rechter te wenden.

Aangezien de universeledienstrichtlijn de modaliteiten of de kenmerken van de in artikel 34 daarvan bedoelde procedures niet nader invult, staat het aan de lidstaten om de modaliteiten van die procedures te regelen, daaronder begrepen de verplichte aard ervan, doch met inachtneming van de nuttige werking van deze richtlijn.

In dit verband moet worden geconstateerd dat artikel 34, lid 1, van de universeledienstrichtlijn als doelstelling voor de lidstaten noemt het instellen van buitengerechtelijke procedures voor het behandelen van niet-beslechte geschillen waarbij consumenten betrokken zijn en die betrekking hebben op aangelegenheden die door die richtlijn worden bestreken. Het feit dat een nationale regeling zoals die welke in de hoofdgedingen aan de orde is, niet alleen een procedure voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting heeft ingesteld, maar het volgen daarvan bovendien verplicht heeft gesteld voordat beroep bij de rechter mag worden ingesteld, doet in die omstandigheden geen afbreuk aan de verwezenlijking van bovengenoemde doelstelling. Integendeel, doordat een dergelijke regeling verzekert dat systematisch een buitengerechtelijke procedure voor geschillenbeslechting wordt gevolgd, versterkt zij de nuttige werking van de universeledienstrichtlijn.

Voor zover echter de instelling van een procedure voor de verplichte poging tot bemiddeling een voorwaarde vormt voor de ontvankelijkheid van beroepen bij de rechter, dient te worden onderzocht of zij verenigbaar is met het recht op effectieve rechtelijke bescherming.

In de eerste plaats is het volgens vaste rechtspraak bij gebreke van Unieregelgeving ter zake een aangelegenheid van de interne rechtsorde van elke lidstaat om de bevoegde rechterlijke instanties aan te wijzen en de procedureregels vast te stellen voor de beroepen die dienen ter bescherming van de rechten die de justitiabelen aan het Unierecht ontlenen, waarbij de lidstaten evenwel gehouden zijn in elk geval een doeltreffende bescherming van die rechten te verzekeren (zie arrest van 15 april 2008, Impact, C-268/06, Jurispr. blz. I-2483, punten 44 en 45, en arrest Mono Car Styling, reeds aangehaald, punt 48).

Uit dien hoofde mogen volgens vaste rechtspraak de procedureregels voor vorderingen die worden ingediend ter bescherming van de rechten die de justitiabelen aan het Unierecht ontlenen, niet ongunstiger zijn dan die voor soortgelijke nationale vorderingen (gelijkwaardigheidsbeginsel), en mogen zij de uitoefening van de door de rechtsorde van de Unie verleende rechten niet in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie arrest Impact, reeds aangehaald, punt 46 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Deze vereisten van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid geven uitdrukking aan de algemene verplichting van lidstaten om de bescherming in rechte te waarborgen van de rechten die de justitiabelen aan het Unierecht ontlenen. Zij gelden zowel voor de aanwijzing van de rechterlijke instanties die bevoegd zijn om kennis te nemen van vorderingen die op dat recht zijn gebaseerd als voor de vaststelling van de procedurevoorschriften (zie arrest Impact, reeds aangehaald, punten 47 en 48, en arrest van 29 oktober 2009, Pontin, C-63/08, Jurispr. blz. I-00000, punt 44).

In de hoofdgedingen blijkt het gelijkwaardigheidsbeginsel te zijn geëerbiedigd.

Ten eerste heeft de verwijzende rechter immers niets aangevoerd met betrekking tot een eventuele schending van het gelijkwaardigheidsbeginsel. Ten tweede heeft de Italiaanse regering ter terechtzitting bevestigd dat de nationale bepaling die in de hoofdgedingen aan de orde is, gelijkelijk van toepassing is op vorderingen die zijn gebaseerd op schending van het Unierecht en op vorderingen wegens schending van het nationale recht op het gebied van de elektronische communicatie.

Wat het doeltreffendheidsbeginsel betreft, is het inderdaad juist dat het feit een beroep bij de rechter slechts ontvankelijk is indien eerst een procedure voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting wordt gevolgd, afbreuk doet aan de uitoefening van de bij de universeledienstrichtlijn aan particulieren toegekende rechten.

Dit neemt echter niet weg dat uit verschillende gegevens blijkt dat een verplichte bemiddelingsprocedure zoals die welke in de hoofdgedingen aan de orde is, de uitoefening van de rechten die de justitiabelen aan de betrokken richtlijn ontlenen, in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maakt.

Ten eerste is de uitkomst van de bemiddelingsprocedure immers niet bindend ten aanzien van de betrokken partijen en doet deze dus geen afbreuk aan hun recht op een beroep bij de rechter.

Ten tweede leidt de bemiddelingsprocedure onder normale voorwaarden niet tot een wezenlijke vertraging voor het instellen van een beroep bij de rechter. De termijn voor beëindiging van deze bemiddelingsprocedure is immers dertig dagen na de inleiding daarvan, en na het verstrijken van deze termijn kunnen partijen beroep instellen bij de rechter, ook indien de procedure niet was beëindigd.

Ten derde is de verjaringstermijn geschorst gedurende de bemiddelingsprocedure.

Ten vierde brengt de bemiddelingsprocedure voor het Co.re.com geen kosten mee. Wat de procedures voor andere organen betreft, bevat het aan het Hof overgelegde dossier er geen aanwijzingen voor dat deze kosten hoog zouden zijn.

De uitoefening van de bij de universeledienstrichtlijn toegekende rechten zou echter in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk kunnen worden gemaakt voor bepaalde justitiabelen, en met name voor degenen die niet over toegang tot internet beschikken, indien enkel via elektronische weg toegang tot de bemiddelingsprocedure zou kunnen worden gekregen. Het staat aan de verwijzende rechter om na te gaan of dit het geval is, met name gelet op artikel 13, lid 1, van de regeling geschillenbeslechting.

Deze rechter dient tevens na te gaan of de bemiddelingsprocedure in uitzonderlijke gevallen waarin voorlopige maatregelen geboden zijn, toelaat dan wel niet belet dat deze maatregelen worden vastgesteld.

In die omstandigheden moet worden vastgesteld dat de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde nationale regeling, het doeltreffendheidsbeginsel eerbiedigt mits de elektronische weg niet de enige manier van toegang tot de bemiddelingsprocedure vormt, en voorlopige maatregelen kunnen worden gelast in de uitzonderlijke gevallen waarin de spoedeisendheid van de situatie dit verlangt.

In de tweede plaats zij eraan herinnerd dat het beginsel van doeltreffende rechterlijke bescherming een algemeen beginsel van Unierecht vormt dat voortvloeit uit de constitutionele tradities die de lidstaten gemeen hebben en is neergelegd in de artikelen 6 en 13 EVRM, terwijl het overigens wederom is bevestigd in artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (zie arrest Mono Car Styling, reeds aangehaald, punt 47 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In dit verband staat in de hoofdgedingen vast dat de betrokken nationale regeling, doordat zij voor de ontvankelijkheid van beroepen bij de rechter op het gebied van elektronische-coomunicatiediensten als voorwaarde stelt dat een verplichte poging tot bemiddeling wordt ondernomen, een extra tussenstap heeft ingevoerd voor toegang tot de rechter. Deze voorwaarde zou afbreuk kunnen doen aan het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming.

Niettemin volgt uit vaste rechtspraak dat de grondrechten geen absolute gelding hebben, maar beperkingen kunnen bevatten, mits deze werkelijk beantwoorden aan de doeleinden van algemeen belang die met de betrokken maatregel worden nagestreefd, en, het nagestreefde doel in aanmerking genomen, geen onevenredige en onduldbare ingreep impliceren, waardoor de gewaarborgde rechten in hun kern worden aangetast (zie in die zin arrest van 15 juni 2006, Dokter e.a., C-28/05, Jurispr. blz. I-5431, punt 75 en aldaar aangehaalde rechtspraak, alsmede arrest EHRM van 21 november 2001, Fogarty v. Verenigd Koninkrijk, Recueil des arrêts et décisions 2001-XI, § 33).

Zoals de Italiaanse regering ter terechtzitting heeft opgemerkt, moet om te beginnen worden vastgesteld dat de betrokken nationale voorschriften een snellere en goedkopere beslechting van geschillen op het gebied van de elektronische communicatie alsmede de ontlasting van de gerechten tot doel hebben, en dat daarmee dus legitieme doeleinden van algemeen belang worden nagestreefd.

Vervolgens blijkt dat het verplicht stellen van een procedure voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting zoals die welke is voorzien in de nationale regeling die in de hoofdgedingen aan de orde is, gelet op de in de punten 54 tot en met 57 van het onderhavige arrest genoemde precieze modaliteiten van het functioneren van die procedure, niet onevenredig is aan de nagestreefde doeleinden. Zoals de advocaat-generaal in punt 47 van haar conclusie heeft vastgesteld, bestaat er immers geen minder dwingend alternatief voor de instelling van een verplichte procedure, omdat het invoeren van een zuiver facultatieve procedure voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting niet een even efficiënt middel is om genoemde doelen te bereiken. Voorts is er geen sprake van kennelijke onevenredigheid tussen de doelstellingen en de eventuele ongemakken die worden veroorzaakt doordat de procedure voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting verplicht is gesteld.

Gelet op het voorgaande moet worden vastgesteld dat de nationale procedure die in de hoofdgedingen aan de orde is, ook het beginsel van effectieve rechterlijke bescherming eerbiedigt, mits aan in de punten 58 en 59 van het onderhavige arrest genoemde voorwaarden wordt voldaan.

Op de voorgelegde vraag moet bijgevolg worden geantwoord dat: