Hof Amsterdam, 20-04-2012, nr. 23-000502-10

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek op de terechtzittingen in hoger beroep van 12 november 2010 en 6 april 2012.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal en van hetgeen door de verdachte en de raadsman naar voren is gebracht.

Aan de verdachte is ten laste gelegd dat

zij op of omstreeks 06 december 2008 te Amsterdam opzettelijk niet heeft voldaan aan een bevel of een vordering, krachtens artikel 2.2 lid 3 van de Algemene Plaatselijke Verordening van de gemeente Amsterdam, in elk geval krachtens enig wettelijk voorschrift gedaan door [verbalisant 1] (dienstdoende als inspecteur bij de Regiopolitie Amsterdam-Amstelland), die was belast met de uitoefening van enig toezicht en / of die was belast met en / of bevoegd verklaard tot het opsporen en / of onderzoeken van strafbare feiten, immers heeft verdachte toen en daar opzettelijk, nadat deze ambtenaar haar, verdachte, had bevolen, althans van haar, verdachte, had gevorderd om zich niet meer voor een aldaar plaats vindende anti-abortusdemonstratie te begeven, althans deze anti-abortusdemonstratie niet (meer) op te houden en/of om richting de zijkant van die anti-abortusdemonstratie te gaan, geen gevolg gegeven aan dit bevel of die vordering.

Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zal het hof deze verbeterd lezen. De verdachte wordt daardoor niet in de verdediging geschaad.

Bespreking van een verweer strekkende tot partiële nietigheid van de dagvaarding

De raadsman van de verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep -kort en zakelijk weergegeven- gesteld dat de inleidende dagvaarding nietig dient te worden verklaard, namelijk voor zover ten laste is gelegd ‘in elk geval krachtens enig wettelijk voorschrift gedaan’. De verdachte kan zich namelijk tegen een dergelijk vage tenlastelegging onvoldoende verdedigen, aldus de raadsman.

De advocaat-generaal heeft zich op het standpunt gesteld dat de dagvaarding niet partieel nietig dient te worden verklaard, omdat de jurisprudentie van de Hoge Raad der Nederlanden, waarop de raadsman ter adstructie van zijn standpunt heeft gewezen, ziet op de bepaaldheid van de vordering en niet op het wettelijk voorschrift waarop deze vordering berust.

Het hof verwerpt het verweer van de raadsman en overweegt daartoe als volgt.

Uit de tenlastelegging blijkt dat de opsteller heeft gemeend dat de verbalisanten hun bevelen op grond van artikel 2.2 lid 3 van de Algemene Plaatselijke Verordening van de gemeente Amsterdam (hierna: APV) hebben gegeven. In de loop van de behandeling is mede door hetgeen de raadsman heeft aangevoerd, door de advocaat-generaal het standpunt ingenomen, zoals in de aan de zitting van 6 april 2012 voorafgaande stukkenwisseling tussen de raadsman en de advocaat-generaal verwoord, dat de tenlastelegging thans dient te worden gelezen in die zin dat de bevelen krachtens artikel 6 Wet openbare manifestaties (hierna: WOM) zijn gegeven, hetgeen in de zinsnede “krachtens enig wettelijk voorschrift” kan worden ingelezen. De advocaat-generaal heeft gemeend dat juist gelet op de uitgebreide standpuntenwisseling van een wijziging van de tenlastelegging kan worden afgezien.

Gelet op deze gang van zaken is het hof van oordeel dat niet kan worden gesteld en ook niet of onvoldoende is onderbouwd dat de verdachte, bijgestaan door de raadsman die zich voor dit uitgangspunt van meet af aan heeft ingespannen, door deze gang van zaken niet wist waartegen zij zich heeft moeten verdedigen, noch dat zij zich niet behoorlijk heeft kunnen verdedigen. Het hof ziet derhalve geen aanleiding de dagvaarding partieel nietig te verklaren.

Het vonnis waarvan beroep kan niet in stand blijven, omdat het hof tot een andere beslissing komt dan de rechtbank en een andere motivering hanteert.

Bespreking van overige verweren

De raadsman van de verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep een drietal verweren strekkende tot vrijspraak gevoerd. Subsidiair heeft de raadsman gesteld dat de verdachte dient te worden ontslagen van alle rechtsvervolging omdat, indien bewezenverklaard, het feit niet kan worden gekwalificeerd als een strafbaar feit. Gelet op de verwevenheid van de verweren zal het hof deze hieronder gezamenlijk bespreken.

Het hof stelt voorop dat uit de stukken in het dossier en het verhandelde ter terechtzitting in hoger beroep het volgende is komen vast te staan.

Op 6 december 2008 vond in Amsterdam een aangemelde betoging plaats tegen abortus onder de naam “Schreeuw om Leven”. De verdachte maakte met anderen deel uit van een betoging waarvan geen kennisgeving was gedaan maar die wel door de gemeente werd gedoogd (hierna: antibetoging). Op enig moment is politieassistentie ingeroepen. Dit heeft ertoe geleid dat de politie -zo blijkt uit de getuigenverklaringen ter terechtzitting in hoger beroep van de verbalisanten [verbalisant 1] en [verbalisant 2]- een linie tussen beide groepen heeft gevormd en op de door “Schreeuw om Leven” te volgen route zich voor die groep heeft opgesteld, teneinde een afstand van ongeveer 10 meter tussen die groep en de daarvooruitlopende groep van de antibetoging te bewaren.

Blijkens het proces-verbaal van verbalisant maakte de personen die van de antibetoging deel uitmaakten, luid verstorend lawaai, liepen zij zeer langzaam en stonden zij op momenten stil. Dit was kennelijk bedoeld om de deelnemers aan de betoging “Schreeuw om Leven” te verhinderen hun weg te vervolgen. Op enig moment is aan de verdachte bevolen door te lopen waaraan deze geen gevolg heeft gegeven. Daarop is de verdachte ter zake van het niet opvolgen van dat bevel aangehouden hetgeen de verdachte thans als overtreding van artikel 184 lid 1 Sr ten laste is gelegd. De reden voor het bevel was dat de betoging “Schreeuw om Leven” werd gehinderd.

Over de grondslag voor het bevel is gedurende de behandeling in hoger beroep het volgende gebleken.

In de tenlastelegging is primair artikel 2.2 lid 3 APV Amsterdam als grondslag aangegeven.

Artikel 2.2 APV luidt -voorzover hier van belang-:

Lid 1: het is verboden (..) deel te nemen aan een samenscholing of onnodig op te dringen of (…) op andere wijze de orde te verstoren.

Lid 2: Het is verboden (…)

Lid 3: Degene die op of aan de weg bij een gebeurtenis die tot toeloop van publiek aanleiding geeft of bij enig voorval waardoor ongeregeldheden ontstaan of dreigen te ontstaan aanwezig is dan wel zich in de richting van die gebeurtenis of dat voorval begeeft, vervolgt op een daartoe strekkend bevel van een ambtenaar van politie direct zijn weg in de aangegeven richting”.

Lid 4: De verboden gelden niet voor betogingen (…) als bedoeld in de Wet openbare manifestaties.

Daargelaten dat een APV-bepaling uitdrukkelijk moet inhouden dat de ambtenaar van politie is gerechtigd tot het doen van een vordering wil die bepaling als wettelijk voorschrift in de zin van artikel 184, lid 1, van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) kunnen worden aangemerkt , hetgeen ten aanzien van artikel 2.2 lid 3 APV niet het geval is, is het hof met de advocaat-generaal en de raadsman van oordeel dat de beperking van het vierde lid zich mede uitstrekt over het derde lid van artikel 2.2 APV, in die zin dat aan de verdachte die zelf aan een (gedoogde) betoging deelnam, niet op grond van artikel 2.2 lid 3 APV een bevel kon worden gegeven.

De advocaat-generaal heeft, zoals hierboven bij de bespreking van de geldigheid van de dagvaarding uiteengezet, gesteld dat de tenlastelegging zo dient te worden gelezen dat het bestanddeel “krachtens enig wettelijk voorschrift” verwijst naar artikel 6 WOM, op grond van welke bepaling de burgemeester de bevoegdheid heeft tot -voorzover hier van belang- het geven van aanwijzingen tijdens een betoging die degenen die deze houden of daaraan deelnemen in acht moeten nemen.

De daaropvolgende vraag is, zoals de raadsman aan de orde heeft gesteld, of het geen gevolg geven aan zo’n aanwijzing kan worden strafbaar gesteld als overtreding van artikel 184 lid 1 Sr.

Te dien aanzien heeft de raadsman ter terechtzitting in hoger beroep, zoals weergegeven in zijn pleitnotities, de volgende verweren gevoerd -in de kern en kort en zakelijk weergegeven-:

Het hof acht op grond van het hierboven besprokene wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het ten laste gelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

zij op 6 december 2008 te Amsterdam opzettelijk niet heeft voldaan aan een bevel krachtens enig wettelijk voorschrift gedaan door [verbalisant 1] (dienstdoende als inspecteur bij de Regiopolitie Amsterdam-Amstelland), die was belast met de uitoefening van enig toezicht, immers heeft verdachte toen en daar opzettelijk, nadat deze ambtenaar haar, verdachte, had bevolen om zich niet meer voor een aldaar plaats vindende anti-abortusdemonstratie te begeven, althans deze anti-abortusdemonstratie niet meer op te houden en om richting de zijkant van die anti-abortusdemonstratie te gaan, geen gevolg gegeven aan dit bevel.

Hetgeen meer of anders is ten laste gelegd, is niet bewezen. De verdachte moet hiervan worden vrijgesproken.

Het hof grondt zijn overtuiging dat de verdachte het bewezen verklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat.

Strafbaarheid van het bewezen verklaarde

De raadsman heeft gesteld, zoals hiervoor genoemd als verweer onder d, dat het niet opvolgen van aanwijzingen die krachtens artikel 6 WOM zijn gegeven zelfstandig en bij uitsluiting als overtreding is strafbaar gesteld in artikel 11 WOM. Omdat artikel 6 WOM (het hof begrijpt: artikel 11 onder b WOM) een geprivilegieerde specialis van artikel 184 lid 1 Sr is, stond het aan het openbaar ministerie niet vrij het verweten handelen als overtreding van artikel 184 Sr ten laste te leggen. Nu kwalificatie dient plaats te vinden op grond van de tenlastelegging die op artikel 184 Sr is toegesneden, staat dit bij bewezenverklaring van het verweten handelen in de weg aan kwalificatie op de -voorrang hebbende- gepriviligeerde specialis en dient ontslag van alle rechtsvervolging te volgen, aldus de raadsman.

Van een geprivilegieerde (logische) specialis wordt gesproken als de ten opzichte van de generalis toegevoegde of verbijzonderde bestanddelen strafverlichtend werken ofwel een lagere strafbedreiging met zich brengen. Van een geprivilegieerde systematische of juridische specialis wordt gesproken indien, ondanks het ontbreken van een logische verhouding tussen beide strafbepalingen, op grond van de veronderstelde bedoeling van de wetgever een specialiteitsverhouding moet worden aangenomen, daarbij is soort en hoogte van de maximaal bedreigde straf niet van belang. Het hof gaat, gelet op de door de raadsman gegeven toelichting, er van uit dat de raadsman doelt op de geprivilegieerde systematische specialis.

Bij de beoordeling van dit verweer neemt het hof als uitgangspunt dat artikel 9 van de Grondwet het recht op betoging erkent, behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet, en dat het tweede lid van dat artikel doelcriteria stelt die bij het stellen van wettelijke beperkingen in acht moeten worden genomen. Hieraan is op twee wijzen invulling gegeven. Enerzijds biedt de WOM de wettelijke grondslag voor een gemeentelijk kennisgevingsstelsel en geeft deze wet bevoegdheden aan de burgemeester om voorschriften en beperkingen aan een betoging te verbinden en aanwijzingen te geven. Ten aanzien van de aanwijzingen moet, gelet op de Memorie van Toelichting bij deze wet, met name gedacht worden aan aanwijzingen aan de deelnemers aan een betoging in aanvulling op, of, indien geen kennisgeving is vereist (Hof: of de betogers geen kennisgeving hebben gedaan maar de betoging wordt gedoogd), in plaats van de voorschriften en beperkingen die krachtens artikel 5 WOM kunnen worden gesteld. De gemeentelijke overheid is daarbij gebonden aan de beperkingsgronden van artikel 9, tweede lid, Grondwet en van artikel 2 WOM, te weten ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter voorkoming van wanordelijkheden. Uitdrukkelijk is er voor gekozen de handhaving van de openbare orde niet als beperkingsgrond op te nemen omdat dit een aanmerkelijke uitbreiding van de beperkingsbevoegdheid zou inhouden. Anderzijds is in het belang van de openbare orde in artikel 144 Sr verstoring van een geoorloofde betoging door het verwekken van wanorde als misdrijf strafbaar gesteld, welke bepaling in hoofdzaak de strekking heeft manifestaties tegen stoornis door buitenstaanders te beschermen, maar welke ook van toepassing is op deelnemers die de orde van de manifestatie verstoren.

Het hof gaat ervan uit dat de verdachte in de onderhavige situatie met anderen gebruik maakte van haar recht tot betoging en een gemeenschappelijke mening wilde uitdragen tegen de plaatsvindende betoging “Schreeuw voor leven”.

Artikel 11 WOM geeft onder b de strafbaarstelling van handelen in strijd met -voorzover hier relevant- een aanwijzing in de zin van artikel 6 WOM. Bij de beantwoording van de vraag of hiermee een geprivilegieerde strafbaarstelling is beoogd wijst het hof op het volgende. Uit de Memorie van Antwoord blijkt dat bij de strafmaxima aansluiting is gezocht bij de hoogste straf die de gemeentelijke overheid ingevolge de Gemeentewet op overtreding van gemeentelijke verordeningen kan worden gesteld, met de uitdrukkelijke bedoeling dat de gemeentelijke overheid bij het stellen van autonome bepalingen ten aanzien van verwante uitingen aan zal sluiten bij de WOM. Ook wordt opgemerkt dat de WOM een wezenlijk ander karakter heeft dan het Wetboek van Strafrecht en dat de WOM een kader schept tot regulering van manifestaties om belangen van bestuurlijke aard te behartigen.

Gelet op bovenstaande in onderling verband bezien is het hof met de raadsman van oordeel dat de verdachte tijdens het uitoefenen van zijn recht van betoging een aanwijzing in de zin van artikel 6 WOM heeft gekregen waaraan hij geen gevolg heeft gegeven. Dat feit is uitdrukkelijk als overtreding strafbaar gesteld in artikel 11, lid 1, onder b, WOM, zo blijkt ook uit de Memorie van Toelichting. Dat die bepaling ten opzichte van artikel 184 Sr een geprivilegieerde specialis vormt, blijkt uit de toelichting op de WOM die enerzijds de vrijheid van betoging voorop stelt en anderzijds met in achtneming van artikel 2 WOM vooraf voorschriften en beperkingen toelaat bij de aangemelde betoging en tijdens de betoging in de vorm van aanwijzingen.

Het hof ziet in de gegeven omstandigheden geen ruimte het handelen van de verdachte te kwalificeren in de zin van artikel 184 Sr, zodat het bewezen verklaarde geen strafbaar feit oplevert en de verdachte van alle rechtsvervolging moet worden ontslagen.

Ten overvloede merkt het hof op dat niet is uitgesloten dat de verdachte, ook al nam zij zelf deel aan een betoging, de betoging “Schreeuw om leven” zodanig verstoorde, dat daarmee de openbare orde in het geding kwam. De verdachte zou zich dan hebben schuldig gemaakt aan overtreding van artikel 144 Sr. Dat is haar echter niet ten laste gelegd en uit de stukken in het dossier valt de verstoring van de openbare orde ook niet uitdrukkelijk af te leiden.

Het hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:

Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat de verdachte het ten laste gelegde heeft begaan.

Verklaart niet bewezen hetgeen de verdachte meer of anders is ten laste gelegd dan hierboven is bewezen verklaard en spreekt de verdachte daarvan vrij.

Verklaart het bewezen verklaarde niet strafbaar en ontslaat de verdachte te dier zake van alle rechtsvervolging.

Dit arrest is gewezen door de negende meervoudige strafkamer van het gerechtshof Amsterdam, waarin zitting hadden mr. M. Gonggrijp-van Mourik, mr. N.F. van Manen en mr. H.A. Holthuis, in tegenwoordigheid van mr. R. Cozijnsen, griffier, en is uitgesproken op de openbare terechtzitting van dit gerechtshof van 20 april 2012.

Mr. H.A. Holthuis is buiten staat dit arrest mede te ondertekenen.