HvJ EU, 25-01-2018, nr. C-498/16

Artikel 15, lid 1, van verordening nr. 44/2001 beperkt het bijzondere forum consumentis tot ‘overeenkomsten gesloten door een persoon, de consument, voor een gebruik dat als niet bedrijfs- of beroepsmatig kan worden beschouwd’.

In deze bepaling kunnen twee elementen worden onderscheiden: ten eerste wordt de consument niet omschreven in algemene, abstracte termen, maar steeds in verband met ‘een overeenkomst’. Ten tweede moet die overeenkomst zijn gesloten voor een gebruik dat buiten de uitoefening van het bedrijf of beroep van een bepaalde persoon valt.

Het eerste element is belangrijk in de onderhavige zaak. Het betekent dat een beoordeling van de hoedanigheid van consument altijd de specifieke overeenkomst moet betreffen: de specifieke contractuele verhouding in kwestie dient te worden onderzocht. Het gaat niet om een abstracte of globale inschatting van de overheersende persoonlijke hoedanigheid.

Het tweede element, ‘bedrijf of beroep’, houdt in algemene zin verband met de economische activiteit van de contractpartij. Dit betekent niet dat de overeenkomst in kwestie noodzakelijkerwijs verband moet houden met onmiddellijk financieel voordeel. Het betekent wel dat die overeenkomst moet zijn aangegaan in het kader van een voortdurende, gestructureerde economische activiteit.

Deze benadering van de uitlegging van artikel 15, lid 1, van verordening nr. 44/2001 lijkt te volgen uit vaste rechtspraak van het Hof. In het verleden heeft het Hof een benadering afgewezen waarbij de hoedanigheid van consument wordt gekoppeld aan een algemene inschatting van de activiteiten of kennis van een bepaalde persoon. Voor de vaststelling of iemand de hoedanigheid van consument heeft, moet aansluiting worden gezocht bij de positie van deze persoon in een bepaalde overeenkomst, rekening houdend met de aard en het doel van deze overeenkomst.8. Zoals verschillende advocaten-generaal9. helder hebben geformuleerd, en werd bevestigd door het Hof, is het begrip ‘consument’ een ‘objectief begrip dat losstaat van de concrete kennis waarover de betrokkene kan beschikken of van de informatie waarover die persoon werkelijk beschikt’10..

Dit betekent dat dezelfde persoon, zelfs op één en dezelfde dag, kan handelen zowel in zijn professionele hoedanigheid als in die van consument, al naargelang van de aard en het doel van de gesloten overeenkomst. Een advocaat die is gespecialiseerd in consumentenrecht kan, ongeacht zijn beroepsmatige activiteiten en kennis, nog steeds een consument zijn wanneer hij een contractuele verhouding aangaat voor particuliere doeleinden.

Van belang is derhalve met welk doel de overeenkomst werd aangegaan. Dit is weliswaar een nuttig criterium, maar niet steeds eenduidig. Soms dienen overeenkomsten een ‘tweeledig doel’, zowel op het professionele als op het particuliere vlak. Het Hof kreeg de gelegenheid om zich met dit vraagstuk bezig te houden in het bekende arrest Gruber, dat het Executieverdrag betrof. Uit dat arrest volgt dat bij overeenkomsten met een tweeledig doel de hoedanigheid van consument alleen blijft bestaan wanneer de overeenkomst ‘zo losstaat van de beroepsactiviteit van de betrokkene dat het verband marginaal wordt’, dat wil zeggen dat deze activiteit (in haar totaliteit beschouwd) in het kader waarin de overeenkomst werd gesloten slechts een onbetekenende rol speelde.11.

De kwestie van overeenkomsten met een ‘tweeledig doel’, waar gelijktijdig (normaliter bij het aangaan van de overeenkomst) van beide doeleinden sprake is, verschilt van het vraagstuk of rekening mag worden gehouden met de ontwikkeling van oogmerk en doel van een contractuele verhouding na verloop van tijd. Kan het karakter van een overeenkomst verschuiven van uitsluitend particulier naar uitsluitend beroepsmatig, of andersom? Kan de hoedanigheid van consument dus in de loop der tijd verloren worden?

Zowel verzoeker als de Duitse en de Oostenrijkse regering is van oordeel dat de hoedanigheid van consument niet kan worden verloren. Huns inziens is de peildatum het tijdstip waarop de overeenkomst werd gesloten.

Omgekeerd pleit verweerster voor een ‘dynamische’ benadering van het begrip consument, waartegen de Commissie zich niet verzet. Volgens die benadering moet de hoedanigheid van consument worden vastgesteld met verwijzing naar het moment waarop de vordering wordt ingesteld.

Ik begrijp goed het enorme belang van voorspelbaarheid en gerechtvaardigde verwachtingen van de contractpartijen. Derhalve moeten de partijen bij een overeenkomst kunnen afgaan op de hoedanigheid van de andere partij, die vaststond bij de sluiting van de overeenkomst.

In abstracto zou een ‘dynamische’ benadering van de hoedanigheid van consument in uitzonderlijke gevallen echter niet volstrekt uitgesloten moeten worden. Deze kan relevant zijn wanneer een overeenkomst geen bepaald omschreven doel heeft, zich ertoe leent op verschillende wijzen te worden gebruikt, en een lange of onbepaalde looptijd heeft. Het is denkbaar dat het doel waarvoor een bepaalde contractuele prestatie wordt gebruikt in zulke omstandigheden niet slechts gedeeltelijk maar zelfs volslagen verandert.

Mevrouw Smith heeft bijvoorbeeld een overeenkomst getekend voor elektronische communicatiediensten, zoals een e-mailaccount. Bij ondertekening gebruikte mevrouw Smith de overeenkomst louter voor particuliere doeleinden. Later gaat zij de e-mailaccount echter gebruiken voor haar bedrijf. Na tien jaar gebruikt zij de elektronische communicatiediensten uitsluitend voor commerciële doeleinden. Kan dit gebruik, wanneer commercieel gebruik niet is uitgesloten in de oorspronkelijke contractuele voorwaarden en de overeenkomst in die tien jaar niet verlengd, gewijzigd of geamendeerd is, nog steeds worden aangemerkt als ‘particulier’?

Ik stel daarom voor de deur niet helemaal te sluiten voor zulke latere wijzigingen in het gebruik. Zij kunnen voorkomen, maar moeten worden beperkt tot uitzonderlijke gevallen. Het is nog steeds redelijk en juist aan te nemen dat moet worden afgegaan op het doel waarvoor de overeenkomst oorspronkelijk werd gesloten. Alleen wanneer feitelijk duidelijk is komen vast te staan dat deze aanname niet langer geldig is, kan de hoedanigheid van consument opnieuw worden bezien.

Uit het bovenstaande volgt dat het centrale criterium voor de beoordeling of voor de toepassing van de artikelen 15 en 16 van verordening nr. 44/2001 sprake is van een consument, betrekking heeft op de aard en het doel van de overeenkomst waarop de vordering(en) is (zijn) gebaseerd. In gecompliceerde gevallen waarin de aard en het doel van een overeenkomst tweeledig (dat wil zeggen zowel particulier als beroepsmatig) zijn, moet worden beoordeeld of de beroepsmatige ‘inhoud’ als marginaal kan worden aangemerkt. Zo ja, dan kan de hoedanigheid van consument blijven bestaan. Bovendien mag niet worden uitgesloten dat de hoedanigheid van een der partijen in uitzonderlijke gevallen, wegens de onbepaalde inhoud en mogelijk lange duur van de overeenkomst, in de loop der tijd kan verschuiven.

Podia van sociale mediaoals Facebook laten zich niet eenvoudig inpassen in de enigszins zwt-t van die verordening maakt een scheidslijn tussen wie wel en wie niet een. Een aantal gebruiksvormen en gebruikers van Facebook onttrekken zich echter aan deze binaiindeling

Sommige gevallen liggen natuurlijk duidelijk. Erzijds daar het van een tiener een eks merkwaardige foto'voorziet vanred meeruitroeptekens da bevattent vertegenwoordigt eennieke en beslist niet-beroepsmatige wereld die wordt afgemeten aan het aantal ontvangen ‘vind-ik-leuk's’ en Facebookvrienden. Anderzijds is daar de duidelijk commerciële aanwezigheid van een grote onderneming die er, ondanks het gebruik van Facebook als vorm van reclame, een verrassend aantal ‘vrienden’ en ‘volgers’ op na houdt.

Tussen beide spectra, van zuiver particulier gebruik naar duidelijk bedrijfs- of beroepsmatig gebruik, liggen vijftig tinten (Facebook-)blauw. Met name kan een rtuliere Fook worden gebruikt vr zelfpromotie met gevolgen en oogmerken op het professionele vlakedereen kan berichten plaaen over zijn activiteiten van (semi-)professionele aard en deze delen met een geechap van ‘ven'Cet eetreffende ore toespraken ofelfs gaan overheersen en worden gedeeld met enorme groepen ‘vrienden’, ‘vrienden van vrienden’, of zelfs helemaal ‘openbaar’ worden.

Dit doet zich niet alleen voor bij musici, voetbalspelers, politici en sociale activisten, maar ook bij academici en een reeks andere beroepen. Neem bijvoorbeeld een veelzijdige hoogleraar natuurkunde, die oorspronkelijk een Facebookaccount heeft geopend alleen om persoonlijke foto's te delen met vrienden. Geleidelijk begint hij echter ook aankondigingen over zijn nieuwe onderzoek te plaatsen. Hij plaatst informatie over zijn nieuwe artikelen, lezingen en andere verschijningen in het openbaar. Hij is tevens een enthousiast kook- en fotografieliefhebber, en plaatst een aantal recepten online, evenals foto's die hij heeft genomen van plaatsen overal ter wereld waar hij conferenties heeft bezocht. Sommige van die foto's hebben een artistieke waarde en worden te koop aangeboden. Dit alles wordt doorspekt met foto's van zijn geliefde katten en geestige doorlopende commentaren op de (huidige) politieke situatie, die vaak worden opgepikt door de media en leiden tot uitnodigingen voor praatjes en interviews in heel Europa.

Mij inziens verleent een dergelijk gebruik een een profearakterDe aard van een sociaal netwerk, dat is opgezet om persoonlijke ontwikkeling en communicatie aan te moedigen, kan bijna onvermijdelijk tot een situatie leiden waarin de professionele wereld van de gebruikers doorsijpelt naar dat netwerk. ijn evenwel duid uitdrukking van dzijn op een of andere manier an die gebruikmen bijdragen tot ‘reclame voor zichzelf’ en verbetering van de professionele status, bereiken zij dit effect alleen op de lange termijn. Zij zijn niet gericht op het behalen van onmiddellijke commerciële resultaten.

regen hele beroepen die de scheidsluliere , onduidelijk maken gebruiksvormen doen zich voor als paulier, maar hebben een loutearak. Voor ‘socinfluencers’, ‘prosumers’ (professionele consumenten) zijn hun persoonlijke accounts op sociale netwerken een onmisbaar instrument voor hun werk.12.

Hoewel deze ingewikkelde scenario's voorwerp van discussie hebben uitgemaakt in de behandeling van de onderhavige zaak, betwijfel ik dat de vragen die zij opwerpen in dit verband beantwoording behoeven. Volgens de door de verwijzende rechter gegeven feitelijke informatie, gebruikte verzoeker zijn Facebookaccount tussen 2008 en 2010 uitsluitend voor particuliere doeleinden. Sinds 2011 heeft hij ook gebruikgemaakt van een Facebookpagina. Het heeft er dus alle schijn van dat zowel het aanvankelijke als het voortgezette gebruik van de Facebookaccount in wezen van particuliere aard is. Wat evenwel niet duidelijk is en moet worden opgehelderd, is de precieze verhouding tussen Facebookaccounts en Facebookpagina's en de daarmee corresponderende aard van de contractuele verhouding tussen verzoeker en verweerster.

Ter terechtzitting werden verzoeker en verweerster uitgenodigd om hun licht te laten schijnen over de fijne contractuele kneepjes van Facebookaccounts en Facebookpagina's. Die door partijen verdedigde opvattingen zijn evenwel niet met elkaar te verenigen. Verzoeker betoogt dat er voor de Facebookpagina en voor de Facebookaccount twee verschillende overeenkomsten zijn, aangezien de gebruiker afzonderlijk met de desbetreffende voorwaarden akkoord moet gaan. Bovendien betoogt hij dat een Facebookaccount persoonsgebonden is, maar Facebookpagina's door verschillende personen kunnen worden beheerd. Verzoeker stelt zelfs de door hem aangemaakte Facebookpagina te hebben verlaten en daarvan niet langer beheerder te zijn. Verweerster betoogt echter dat zowel de Facebookaccount als de Facebookpagina deel uitmaakt van dezelfde contractuele betrekking. Een Facebookpagina kan niet worden aangemaakt zonder een Facebookprofiel en beide kunnen niet worden losgemaakt van de oorspronkelijke Facebookaccount.

Of verzoeker en verweerster gebonden zijn door een of meer overeenkomsten, en of de onderhavige vorderingen van verzoeker betreffende de schending van de privacy en de bescherming van persoonlijke gegevens uitsluitend betrekking hebben op de Facebookaccount of ook op de Facebookpagina, zijn vragen die aan de nationale rechter ter beoordeling staan. Het dossier waarover het Hof beschikt en de door de belanghebbende partijen ingediende opmerkingen bevatten echter elementen die de verwijzende rechter in dit opzicht wellicht van dienst kunnen zijn.

Ten eerste wordt een Facebookaccount aangemaakt door de aanvaarding van de algemene gebruiksvoorwaarden van Facebook. Ten tweede biedt Facebook ook andere diensten aan waarvan houders van een Facebookaccount gebruik kunnen maken. Eén van die diensten is de mogelijkheid om Facebookpagina's te openen, die worden beschreven als zijnde bedoeld voor zakelijk, commercieel of beroepsmatig gebruik. Behalve dat een Facebookaccount vereist is om een Facebookpagina te kunnen openen, lijkt ook de aanvaarding van aanvullende gebruiksvoorwaarden te zijn vereist. Ten derde wordt een Facebookaccount in de basisvorm daarvan (een Facebookprofiel, met inbegrip van de ‘tijdslijn’ of de ‘muur’, foto's, vrienden) in het algemeen gebruikt voor particuliere doeleinden, maar beroepsmatig gebruik ervan is niet uitgesloten. Zoals verweerster echter betoogt in haar schriftelijke opmerkingen, gaan gebruikers volgens punt 4.4 van de gebruiksvoorwaarden van 2013 ermee akkoord om niet de ‘persoonlijke tijdslijn primair voor [hun] eigen commerciële voordeel te gebruiken, maar daarvoor een Facebookpagina te gebruiken’.

Afhankelijk van de bevindingen van de verwijzende rechter zijn er dus twee situaties mogelijk. In de eerste waren er twee afzonderlijke overeenkomsten (één voor de Facebookaccount en een andere voor de Facebookpagina), in de tweede was er één enkele overeenkomst voor beide ‘producten’.

Wanneer er twee afzonderlijke overeenkomsten waren en de onderhavige vorderingen betrekking hebben op de Facebookaccount, zou verzoekers hoedanigheid van consument moeten worden vastgesteld met inachtneming van uitsluitend de aard en het doel van de overeenkomst voor die account. Het gebruik van de Facebookpagina doet niet af aan de beoordeling van de hoedanigheid van consument in het kader van de Facebookaccount.

Verzoeker zou derhalve de hoedanigheid van consument genieten wanneer hij, zoals blijkt uit de verwijzingsbeslissing, tijdens de relevante periode zijn Facebookaccount voor particuliere doeleinden heeft gebruikt. Uit een overeenkomst-specifieke en objectieve beoordeling van de hoedanigheid van consument volgt namelijk dat het feit dat verzoeker over een academische specialisatie beschikt en activiteiten ontplooit op een gebied dat verband houdt met zijn eigen vorderingen tegen Facebook, op zichzelf niet beslissend is. Kennis, ervaring, actief burgerschap of het via rechtszaken verworven hebben van een zekere reputatie, staan er als zodanig niet aan in de weg om te worden aangemerkt als consument.

Die conclusie zou naar mijn mening evenmin veranderen wanneer de beide overeenkomsten met elkaar verbonden waren in de figuur van een hoofdovereenkomst (de Facebookaccount) en een daaraan gekoppelde aanvullende overeenkomst (de Facebookpagina). Wanneer er twee afzonderlijke overeenkomsten waren, zou namelijk zelfs bij een nauw verband tussen beide, het karakter van de ondergeschikte overeenkomst nooit het karakter van de hoofdovereenkomst kunnen veranderen.13.

Wanneer er slechts sprake was van één enkele overeenkomst voor zowel de Facebookaccount als de Facebookpagina, wordt de Gruber-toets relevant. Volgens die toets moet de nationale rechter onderzoeken in hoeverre de beroepsmatige component als onbetekenend kan worden aangemerkt.

Met betrekking tot het Gruber-arrest moeten echter nog twee aantekeningen worden gemaakt. Ten eerste heeft het Gruber-arrest mijns inziens betrekking op activiteiten die onmiddellijke commerciële doeleinden en gevolgen hebben, in de zin dat een gestructureerde en winstmakende activiteit de drijvende kracht achter dat gebruik vormt, die in het kader van één overeenkomst ‘onbetekenend’ moeten blijven. Ten tweede zou de mogelijke dynamiek van de contractuele verhouding beoordeeld moeten worden wanneer de aard en het doel van de overeenkomst niet blijken uit de termen ervan, en de vastgestelde feiten een duidelijke evolutie te zien geven van de hoedanigheid waarin verzoeker die (ene) overeenkomst heeft gebruikt.

Bij beide typen beoordeling vereist de specifieke context van de sociale media14., waar een aantal gebruiksvormen die de beroepsreputatie en -status betreffen een verlengstuk van de persoonlijkheid van de gebruiker vormen, een zekere flexibiliteit. Wanneer er geen rechtstreekse en onmiddellijke commerciële impact is, blijven dit voorbeelden van particulier gebruik.

Gezien het bovenstaande, en onder voorbehoud van de bevindingen van de nationale rechter, lijkt verzoeker te kunnen worden aangemerkt als consument met betrekking tot zijn eigen vorderingen uit hoofde van zijn gebruik van zijn eigen Facebookaccount voor particuliere doeleinden.

Ik geef het Hof derhalve in overweging de eerste vraag als volgt te beantwoorden: ‘Artikel 15, lid 1, van verordening nr. 44/2001 dient aldus te worden uitgelegd dat de verrichting van activiteiten als het publiceren van boeken, het geven van lezingen, de exploitatie van websites of de werving van fondsen om vorderingen geldend te kunnen maken, niet het verlies van de hoedanigheid van consument meebrengt voor vorderingen die betrekking hebben op de eigen, voor particuliere doeleinden gebruikte Facebookaccount.’

Opvattingen over wat kan worden aangemerkt als collectieve vordering kunnen natuurlijk uiteenlopen, al naargelang van de gehanteerde definitie. Ik moet echter toegeven dat ik moeite heb om, wanneer ik de tekst en werking van § 227 ZPO, de nationale bepaling die in de onderhavige zaak aan de orde is, van nabij bekijk, die bepaling te zien als instrument voor ‘collectieve vordering’15.,zeker wat de regels inzake territoriale bevoegdheid betreft.

Zoals toegelicht in de verschillende bij het Hof ingediende opmerkingen, staat § 227, lid 1, ZPO toe dat verschillende vorderingen van één eiser tegen dezelfde gedaagde gezamenlijk worden behandeld in dezelfde procedure, wanneer aan twee voorwaarden wordt voldaan. Ten eerste moet de rechter bij wie de procedure aanhangig is gemaakt bevoegd zijn voor alle afzonderlijke vorderingen, ook territoriaal bevoegdheid. Ten tweede moet elke vordering volgens dezelfde soort procedure behandeld kunnen worden.

Hoe die bepaling in de praktijk wordt toegepast, kan worden geïllustreerd aan de hand van de feitelijke context van een zaak die, naar ik heb begrepen, de aanleiding was voor de belangrijkste uitspraak van het Oberste Gerichtshof op dit gebied.16. In die zaak hadden 684 consumenten volgens wie de op hun consumentenkrediet toegepaste rentetarieven een schending vormden van de toepasselijke wetgeving, hun vorderingen tegen de betrokken bank gecedeerd aan een rechtspersoon, de Bundeskammer für Arbeiter und Angestellte (Bondskamer voor arbeiders en werknemers, Oostenrijk). Het Oberste Gerichtshof besliste met betrekking tot een rechtsvraag, in ‘Revision’, dat die vorderingen konden worden samengevoegd in één procedure. Die uitspraak betrof echter uitsluitend de materiële bevoegdheid. Zoals het Oberste Gerichtshof duidelijk aangaf, was de territoriale bevoegdheid van het Oostenrijkse gerecht waar de zaak aanhangig was gemaakt, niet in geschil.17.

Derhalve is, zoals al aangegeven door § 227, lid 2, ZPO, wanneer de in § 227, lid 1, ZPO genoemde voorwaarden zijn vervuld, enige flexibiliteit mogelijk ten aanzien van vraagstukken betreffende de bevoegdheid ratione materiae maar niet ten aanzien van de bevoegdheid ratione loci.

Kortom, mijns inziens vormt § 227 ZPO volgens het nationale recht geen voldoende rechtsgrondslag om wijziging aan te brengen in de internationale bevoegdheid, noch om een nieuw forum voor de consument-cessionaris in het leven te roepen.

Een tweede element moet ook worden onderstreept. De zaak bij de nationale rechter is geconstrueerd als een cessie van een vordering uit hoofde van een overeenkomst: aan verzoeker zijn verscheidene vorderingen gecedeerd die dezelfde inhoud hebben als zijn eigen vorderingen tegen verweerster. Hij is derhalve alleen in de schoenen van die andere Facebookgebruikers getreden met betrekking tot de specifiek gecedeerde vorderingen. De overeenkomsten tussen die gebruikers en verweerster blijven niettemin gelden voor alle andere aangelegenheden tussen de oorspronkelijke partijen daarbij. Uit procedureel oogpunt is verzoeker (de cessionaris) de enige eiser in het hoofdgeding.

In deze context bepleit verzoeker in wezen, uitsluitend op basis van artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001, de schepping van een tweede laag van bijzondere bevoegdheid. Hij betoogt niet dat de cedent zijn aanvankelijke bijzondere forum consumentis wordt ontnomen, waaruit volgt dat de oorspronkelijke cedenten verweerster nog altijd voor de rechter van de plaats waar zij zelf woonplaats hebben, mogen dagen ter zake van andere, niet gecedeerde elementen van de overeenkomst. Wat verzoeker in feite betoogt, is dat het bijzondere forum consumentis van artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 opnieuw wordt aangewend om een tweede bijzonder forum te creëren, ditmaal voor de cessionaris en de aan hem gecedeerde vorderingen.

In het licht van het bovenstaande is het enigszins verrassend dat verzoeker zich inzake het bovengenoemde Oostenrijkse mechanisme ter ondersteuning van zijn standpunt beroept op de beginselen van doeltreffendheid en gelijkwaardigheid. Die beginselen beperken de procedurele autonomie van de lidstaten. Ik zie niet in hoe deze beginselen in de onderhavige zaak relevant zouden zijn om rechterlijke bevoegdheid te vestigen, temeer daar het nationale recht niet voorziet in de door hem bepleite internationale bevoegdheid.

Verzoeker betoogt dat de consument die de vordering aanhangig maakt, niet noodzakelijk dezelfde consument hoeft te zijn die partij is bij de consumentenovereenkomst. Zowel hij als de Duitse regering betoogt dat artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 spreekt van ‘een consument’ als degene die een vordering kan brengen, en niet van ‘deconsument’. Volgens verzoeker zou een vereiste dat de contractpartijen en de procespartijen identiek zijn, een ongeschreven voorwaarde contra legem voor de toepassing van artikel 16, lid 1, vormen, die niet wordt toegestaan door de verordening.

Dit argument kan niet overtuigen. De formulering van zowel artikel 15 als artikel 16 van verordening nr. 44/2001 legt duidelijk de nadruk op het belang van de identiteit van de partijen bij de specifieke contractuele verhouding voor de vaststelling of die bepalingen toepasselijk zijn.

Ten eerste lijkt het nogal vergezocht om zulke belangrijke conclusie te verbinden aan het loutere gebruik van een onbepaald lidwoord aan het begin van een zin. Die conclusie komt ter discussie te staan wanneer wordt gekeken naar andere taalversies, zoals de versies in de Slavische talen, die geen (on)bepaalde lidwoorden kennen en een dergelijk onderscheid derhalve niet maken. Bovenal zou het zelfs in de talen die wel lidwoorden gebruiken en dit onderscheid wel kennen, geheel logisch zijn dat, wanneer het woord ‘consument’ voor het eerst wordt gebruikt in een zin, de eerste vermelding spreekt van ‘een’ consument (onbepaald), terwijl de tweede verwijzing in die zin naar dezelfde consument spreekt van ‘de’ consument.

Ten tweede zijn de bewoordingen van artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 duidelijk: ‘[d]e rechtsvordering die door een consument wordt ingesteld tegen de wederpartij bij de overeenkomst’18.. In dezelfde lijn bepaalt artikel 16, lid 2, van verordening nr. 44/2001: ‘De rechtsvordering die tegen de consument wordt ingesteld door de wederpartijbij de overeenkomst kan slechts worden gebracht voor de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de consument woonplaats heeft’.19.

De formulering van die bepalingen verwijst duidelijk naar de wederpartij bij een overeenkomst. Dit toont aan dat het bijzondere forum altijd beperkt is tot de concrete en specifieke partijen bij de overeenkomst. Derhalve zou het tegen een natuurlijke lezing van die bepalingen ingaan om de contractpartijen los te koppelen van de overeenkomst. Ik ben het dus volledig eens met advocaat-generaal Darmon, dat de woorden ‘[d]e rechtsvordering die door een consument wordt ingesteld’ en ‘[d]e rechtsvordering die tegen de consument wordt ingesteld’, aangeven dat de bescherming aan de consument ‘slechts uitdrukkelijk [wordt verleend], voor zover hij persoonlijk eiser of verweerder in een rechtsgeding is’.20.

Er zijn ook nog drie aan de systematiek van de verordening ontleende argumenten die het betoog van verzoeker om de partijen bij het geding los te koppelen van de partijen bij de contractuele verhouding, weerleggen.

Ten eerste moet artikel 16 logischerwijs worden uitgelegd in samenhang met artikel 15 van verordening nr. 44/2001. Het laatste artikel definieert de werkingssfeer van afdeling 4, die is gewijd aan de bevoegdheid voor door consumenten gesloten overeenkomsten. Het Hof heeft geoordeeld: ‘Artikel 15, lid 1, van verordening nr. 44/2001 is van toepassing indien is voldaan aan drie voorwaarden, te weten, in de eerste plaats dat een contractpartij een consument is die handelt in een kader datals niet bedrijfs- of beroepsmatig kan worden beschouwd; in de tweede plaats dat de overeenkomst tussen deze consument en een beroepsbeoefenaar daadwerkelijk is gesloten, en in de derde plaats dat een dergelijke overeenkomst valt onder een van de in lid 1, onder a) tot en met c), van dit artikel 15 bedoelde categorieën’.21.

Een uitlegging volgens welke artikel 16 van verordening nr. 44/2001 zich mede uitstrekt tot vorderingen die een consument aanhangig maakt op basis van consumentenovereenkomsten die werden afgesloten door andere consumenten, zou het logische verband tussen de artikelen 15 en 16 van verordening nr. 44/2001 verbreken. Dit zou de werkingssfeer van de bijzondere bevoegdheidsregel verder uitbreiden dan de in die bepalingen uitdrukkelijk voorziene gevallen.

Zoals in het kader van de eerste prejudiciële vraag is onderzocht in de punten 28 tot en met 34 van deze conclusie, en zoals is toegegeven door verzoeker, beoogt de bijzondere bevoegdheidsregel voor consumenten bescherming te verlenen aan particulieren in hun hoedanigheid van consument in een bepaalde overeenkomst. Het zou dus enigszins paradoxaal zijn, wanneer een dergelijk nauw verband tussen de hoedanigheid van consument en een bepaalde overeenkomst kon worden afgezwakt door toekenning van het bijzondere forum consumentis op grond van een vordering uit hoofde van een overeenkomst die is gesloten door een derde.

Ten tweede is artikel 16, lid 1, van verordening nr. 44/2001 veel preciezer en beperkter in vergelijking met artikel 5, punt 1, van die verordening, dat spreekt van ‘verbintenissen uit overeenkomst’, zonder de identiteit van de contractpartijen die zich hierop kunnen beroepen nader te specificeren. Artikel 16, lid 1, noemt uitdrukkelijk de consument en de wederpartij bij de overeenkomst. De uitlegging van artikel 5, punt 1, laat inderdaad meer ruimte en flexibiliteit ten aanzien van de identiteit van de eiser, mits sprake is van een vrijwillig aangegane verbintenis.22. Onder een beperkt aantal omstandigheden is het toegestaan dat een derde die aanvankelijk geen partij was bij de overeenkomst, verbintenissen hieruit geldend maakt.De duidelijk verschillende en minder ruime formulering van artikel 16, lid 1, laat een dergelijke uitlegging echter niet toe.

Ten derde vormt het in de artikelen 15 en 16 van verordening nr. 44/2001 toegekende forum consumentis niet alleen een afwijking van de algemene bevoegdheidsregel van artikel 2, lid 1, van die verordening (dat de rechter van de lidstaat waar de verweerder zijn woonplaats heeft, bevoegd verklaart), maar ook van de bijzondere bevoegdheidsregel voor overeenkomsten van artikel 5, punt 1, van die verordening (dat de rechter van de plaats van uitvoering van de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, bevoegd verklaart). De artikelen 15 en 16 van verordening nr. 44/2001 moeten derhalve niet worden uitgelegd als uitbreiding van het privilege van het forum actoris buiten de situaties waarvoor het uitdrukkelijk is toegekend.23.

Het betoog van verzoeker berust voornamelijk op teleologische argumenten. Deze kunnen in drie groepen worden ondergebracht.

Verzoeker betoogt in de eerste plaats dat, aangezien de cedent en de cessionaris consumenten zijn, beide bescherming verdienen. Het doel van de onderhavige bepaling om de kwetsbare partij te beschermen, verzet zich tegen een uitlegging volgens welke de contractpartijen identiek moeten zijn aan de partijen bij het geding.

Ten tweede betoogt verzoeker, met betrekking tot de algemene doelstelling van verordening nr. 44/2001, dat het forum voorspelbaar dient te zijn, dat verweerster geen gerechtvaardigde verwachtingen heeft over het bestaan van een bepaald forum. Het forum consumentis biedt beperkte zekerheid omdat de consument zijn woonplaats altijd kan veranderen. Het is derhalve niet van belang of het forum verandert op grond van een wijziging van woonplaats of een overdracht van rechten door cessie. Bovendien richt Facebook haar activiteiten (in de zin van artikel 15, lid 1, onder c), van verordening nr. 44/2001) op de gehele wereld, met inbegrip van Oostenrijk. Verweerster kon dus voorzien dat er vorderingen voor de Oostenrijkse rechter zouden worden gebracht.

Ten derde stelt verzoeker een uitlegging van artikel 16 van verordening nr. 44/2001 voor, volgens welke het forum voor de consument-cessionaris openstaat voor collectief verhaal voor gecedeerde vorderingen, om redenen als de kwetsbaarheid van consumenten, effectieve rechterlijke bescherming en de doelstelling om meerdere parallel lopende procedures te vermijden.

De argumenten betreffende zowel het doel van bescherming van de consument als zwakkere partij (1) als de voorspelbaarheid van het forum en het vermijden van parallel lopende procedures (2) zijn mijns inziens relevant bij de huidige stand van verordening nr. 44/2001. Ik zal deze argumenten hieronder derhalve achtereenvolgens bespreken, alvorens de kwestie van plaatselijke bevoegdheid af te sluiten (3).