HvJ EU, 26-07-2017, nr. C-196/16, nr. C-197/16

HvJ EU, 26-07-2017, nr. C-196/16, nr. C-197/16

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 26‑06‑2017

R. Silva de Lapuerta, E. Regan, J.-C. Bonichot, C. G. Fernlund, S. Rodin

Partij(en)

In de gevoegde zaken C-196/16 en C-197/16,*

betreffende verzoeken om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 267 VWEU, ingediend door de Tribunale amministrativo regionale per le Marche (bestuursrechter in eerste aanleg Marche, Italië) bij beslissingen van 22 maart 2016, ingekomen bij het Hof op respectievelijk 7 en 8 april 2016, in de procedures

Comune di Corridonia (C-196/16),

Comune di Loro Piceno (C-197/16),

Marcello Bartolini (C-197/16),

Filippo Bruè (C-197/16),

Sergio Forti (C-197/16),

Stefano Piatti(C-197/16),

Gaetano Silvetti (C-197/16),

Gianfranco Silvetti (C-197/16),

Rocco Tirabasso(C-197/16),

Sante Vagni (C-197/16),

Albergo Ristorante Le Grazie Sas di Forti Sergio & Co. (C-197/16),

Suolificio Elefante Srl (C-197/16),

Suolificio Roxy Srl(C-197/16),

Aldo Alessandrini (C-197/16)

tegen

Provincia di Macerata,

Provincia di Macerata Settore 10 — Ambiente,

in tegenwoordigheid van:

VBIO1 Società Agricola Srl (C-196/16),

Regione Marche,

Agenzia Regionale per la Protezione Ambientale delle Marche (ARPAM) Dipartimento Provinciale di Macerata,

ARPAM,

VBIO2 Società Agricola Srl (C-197/16),

Azienda Sanitaria Unica Regionale — Marche (ASUR Marche) (C-197/16),

ASUR Marche — Area Vasta 3 (C-197/16),

Comune di Colmurano (C-197/16),

Comune di Loro Piceno (C-197/16),

wijst

HET HOF (Eerste kamer),

samengesteld als volgt: R. Silva de Lapuerta, kamerpresident, E. Regan, J.-C. Bonichot (rapporteur), C. G. Fernlund en S. Rodin, rechters,

advocaat-generaal: J. Kokott,

griffier: R. Schiano, administrateur,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 8 maart 2017,

gelet op de opmerkingen van:

—

Comune di Corridonia, vertegenwoordigd door L. Forte, avvocato,

—

Comune di Loro Piceno, vertegenwoordigd door L. Forte en A. Alessandrini, avvocati,

—

Marcello Bartolini e.a., vertegenwoordigd door A. Alessandrini en G. Contaldi, avvocati,

—

Provincia di Macerata, vertegenwoordigd door S. Sopranzi en F. Gentili, avvocati,

—

VBIO1 Società Agricola Srl, vertegenwoordigd door A. Piccinini en A. Santarelli, avvocati,

—

Regione Marche, vertegenwoordigd door P. De Bellis, avvocato,

—

VBIO2 Società Agricola Srl, vertegenwoordigd door A. Piccinini, avvocatessa,

—

de Italiaanse regering, vertegenwoordigd door G. Palmieri als gemachtigde, bijgestaan door G. Palatiello, avvocato dello Stato,

—

de Europese Commissie, vertegenwoordigd door C. Zadra en L. Pignataro-Nolin als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 30 maart 2017,

het navolgende

Arrest

1

De verzoeken om een prejudiciële beslissing betreffen de uitlegging van artikel 191 VWEU en van artikel 2 van richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten (PB 2012, L 26, blz. 1).

2

Deze verzoeken zijn ingediend in het kader van gedingen tussen enerzijds Comune di Corridonia (gemeente Corridonia, Italië), Comune di Loro Piceno (gemeente Loro Piceno, Italië) en Marcello Bartolini en andere particulieren (hierna: ‘Bartolini e.a.’), en anderzijds Provincia di Macerata (provincie Macerata, Italië), over besluiten waarmee die provincie tot de conclusie kwam dat installaties voor de productie van elektriciteit uit biogas van VBIO1 Società Agricola Srl (hierna: ‘VBIO1’) en van VBIO2 Società Agricola Srl (hierna: ‘VBIO2’) aan de milieuvoorschriften voldeden na afloop van beoordelingsprocedures die plaatsvonden na de bouw en ingebruikneming van die installaties en na de nietigverklaring van een eerste vergunning.

Toepasselijke bepalingen

Unierecht

3

De zesde overweging van richtlijn 85/337/EEG van de Raad van 27 juni 1985 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten (PB 1985, L 175, blz. 40), zoals gewijzigd bij richtlijn 2009/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009 (PB 2009, L 140, blz. 114) (hierna: ‘richtlijn 85/337’), luidt als volgt:

‘[…] [V]oor openbare en particuliere projecten die aanzienlijke milieueffecten kunnen hebben [dient] alleen een vergunning […] te worden verleend na een voorafgaande beoordeling van de aanzienlijke milieueffecten die deze projecten kunnen hebben; […]’

4

Artikel 2, lid 1, van richtlijn 85/337 bepaalt het volgende:

‘De lidstaten treffen de nodige maatregelen om te verzekeren dat een vergunning vereist is voor projecten die een aanzienlijk milieueffect kunnen hebben, onder meer gezien hun aard, omvang of ligging, en een beoordeling van hun effecten moet plaatsvinden alvorens een vergunning wordt verleend. Deze projecten worden omschreven in artikel 4.’

5

In artikel 4, leden 1 tot en met 3, van die richtlijn is bepaald:

‘1.

Onder voorbehoud van artikel 2, lid 3, worden de in bijlage I genoemde projecten onderworpen aan een beoordeling overeenkomstig de artikelen 5 tot en met 10.

2.

Onder voorbehoud van artikel 2, lid 3, bepalen de lidstaten voor de in bijlage II genoemde projecten:

a)

door middel van een onderzoek per geval, of

b)

aan de hand van door de lidstaten vastgestelde drempelwaarden of criteria,

of het project al dan niet moet worden onderworpen aan een beoordeling overeenkomstig de artikelen 5 tot en met 10.

De lidstaten kunnen besluiten om beide onder a) en b) genoemde procedures toe te passen.

3.

Bij het onderzoek per geval of bij de vaststelling van drempelwaarden of criteria bij de toepassing van lid 2 moet met de relevante selectiecriteria van bijlage III rekening worden gehouden.’

6

Richtlijn 2011/92, die in de plaats is gekomen van richtlijn 85/337, bevat bepalingen die in wezen overeenkomen met die welke in de vorige punten zijn aangehaald.

Italiaans recht

7

Artikel 29 van decreto legislativo n. 152 — Norme in materia ambientale (wetsdecreet nr. 152 houdende milieuvoorschriften) van 3 april 2006 (supplemento ordinario bij GURI nr. 88 van 14 april 2006), bepaalt het volgende:

‘1.

De milieueffectbeoordeling voor de projecten voor werken en verrichtingen waarop de bepalingen van het onderhavige decreet van toepassing zijn, is een voorwaarde voorgaand aan of maakt integrerend deel uit van de vergunnings- of goedkeuringsprocedure. Vergunnings- en goedkeuringsbesluiten die in weerwil van een daartoe strekkende verplichting zonder voorafgaande milieueffectbeoordeling worden vastgesteld, kunnen nietig worden verklaard wegens schending van de wet.

[…]

4.

Wanneer werken of verrichtingen zijn uitgevoerd zonder dat voor een project vooraf een vooronderzoek of een milieueffectbeoordeling is verricht, in strijd met het bepaalde in deze titel III, en in geval van significante afwijkingen van het bepaalde in eindbesluiten, gelast de bevoegde autoriteit, nadat zij de omvang van de veroorzaakte milieuschade en de resterende schade na de toepassing van de sanctie heeft vastgesteld, de opschorting van de werkzaamheden en kan zij bevelen dat wordt overgegaan tot afbraak en tot herstel van de vroegere toestand van het gebied en van het milieu door en op kosten van de verantwoordelijke, waarbij zij de termijnen en modaliteiten vaststelt. Wordt daaraan geen gevolg gegeven, laat de bevoegde autoriteit dit ambtshalve doen op kosten van degene die in gebreke blijft. Voor de terugbetaling van die kosten gelden de modaliteiten en gevolgen van de gecoördineerde tekst van de bepalingen van de wet inzake de terugvordering van overheidsinkomsten, goedgekeurd bij koninklijk besluit nr. 639 van 14 april 1910 betreffende de terugvordering van overheidsinkomsten.

5.

In geval van nietigverklaring door de rechter of intrekking door de overheid van vergunningen of concessies die zijn verleend zonder dat de milieueffecten vooraf zijn beoordeeld, of in geval van nietigverklaring van de beoordeling van de overeenstemming met de milieuvoorschriften, worden de in lid 4 bedoelde bevoegdheden slechts uitgeoefend nadat de milieueffecten opnieuw zijn beoordeeld.

[…]’

Hoofdgedingen en de prejudiciële vraag

Zaak C-196/16

8

Op 19 oktober 2011 heeft VBIO1 de Regione Marche (regio Marche, Italië) verzocht om een vergunning om in de gemeente Corridonia een installatie voor de productie van elektriciteit uit biogas dat is verkregen door de anaerobe vergisting van biomassa, te bouwen en te exploiteren.

9

Ingevolge de legge Regione Marche n. 7/2004 (wet nr. 7/2004 van de regio Marche) heeft VBIO1 dat project op 4 oktober 2011 ook voorgelegd aan de Provincia di Macerata (provincie Macerata, Italië), met het verzoek om een vooronderzoek naar de noodzaak van een milieueffectbeoordeling.

10

Die procedure is evenwel afgesloten op 26 januari 2012, na de wijziging van wet nr. 7/2004 van de regio Marche bij legge Regione Marche n. 20/2011 (wet nr. 20/2011 van de regio Marche), die op 9 november 2011 in werking is getreden en op grond waarvan voor projecten waarvan het thermisch vermogen lager dan een bepaalde drempel lag, de milieueffecten niet langer dienden te worden beoordeeld.

11

Dientengevolge heeft de regio Marche bij besluit van 5 juni 2012 een vergunning verleend voor de bouw en exploitatie van die installatie in de gemeente Corridonia, die tegen dat besluit is opgekomen bij de Tribunale amministrativo regionale per le Marche (bestuursrechter in eerste aanleg Marche, Italië).

12

Bij vonnis van 10 oktober 2013 heeft die rechter voormeld besluit nietig verklaard omdat wet nr. 20/2011 van de regio Marche niet van toepassing was en omdat de relevante bepalingen van die wet hoe dan ook onverenigbaar waren met richtlijn 2011/92. Dat vonnis werd bevestigd door de Consiglio di Stato (hoogste bestuursrechter, Italië).

13

VBIO1 heeft de gevolgen getrokken uit die nietigverklaring en bijgevolg de betrokken installatie stilgelegd en de provincie Macerata verzocht om uitvoering van een vooronderzoek naar de noodzaak van een milieueffectbeoordeling voor die installatie.

14

Op 15 november 2013 heeft de provincie Macerata beslist dat een dergelijke beoordeling moest worden uitgevoerd, en op 7 juli 2014 heeft zij, na die beoordeling, beslist dat bedoelde installatie in overeenstemming was met de milieuvoorschriften.

15

De gemeente Corridonia heeft een beroep tot nietigverklaring van die beslissingen ingesteld bij de Tribunale amministrativo regionale per le Marche, waarbij zij aanvoerde dat de uitgevoerde beoordeling niet in overeenstemming was met artikel 191 VWEU en evenmin met artikel 2, leden 1 tot en met 3, van richtlijn 85/337, welke is vervangen door richtlijn 2011/92, aangezien zij was uitgevoerd na de bouw van de betrokken installatie.

Zaak C-197/16

16

Op 16 december 2011 heeft VBIO2 de Regione Marche verzocht om een vergunning om in de gemeente Loro Piceno een installatie voor de productie van elektriciteit van hetzelfde type als in zaak C-196/16 te bouwen en te exploiteren.

17

Op 29 juni 2012 is die vergunning verleend aan VBIO2, zonder dat vooraf een milieueffectbeoordeling voor die installatie was uitgevoerd.

18

De gemeente Loro Piceno en Bartolini e.a. zijn tegen het vergunningsbesluit opgekomen bij de Tribunale amministrativo regionale per le Marche.

19

Bij arrest nr. 93/2013 van 22 mei 2013 heeft de Corte costituzionale (grondwettelijk hof, Italië) geoordeeld dat de legge Regione Marche n. 3/2012 (wet nr. 3/2012 van de regio Marche) waarbij wet nr. 7/2004 van de Regione Marche met ingang van 20 april 2012 werd ingetrokken, evenwel zonder wijziging van de criteria voor de identificatie van de projecten waarvoor een milieueffectbeoordeling moest worden uitgevoerd, ongrondwettig was omdat hij niet in overeenstemming met het Unierecht was aangezien daarin niet werd voorgeschreven dat rekening moest worden gehouden met de criteria van bijlage III bij richtlijn 2011/92, zoals artikel 4, lid 3, van deze richtlijn bepaalt.

20

Op 10 oktober 2013 heeft de Tribunale amministrativo regionale per le Marche de aan VBIO2 verleende vergunning nietig verklaard. Daarop heeft VBIO2 hoger beroep ingesteld bij de Consiglio di Stato.

21

VBIO2 heeft de provincie Macerata verzocht om een vooronderzoek uit te voeren naar de noodzaak om de milieueffecten van de betrokken installatie te beoordelen.

22

Bij besluit van 19 november 2013 heeft de provincie Macerata vastgesteld dat een dergelijke beoordeling moest worden uitgevoerd.

23

De gemeente Loro Piceno en Bartolini e.a. hebben de Tribunale amministrativo regionale per le Marche verzocht om nietigverklaring van dat besluit en, als voorlopige maatregel, om opschorting ervan.

24

Die rechter heeft dat verzoek om opschorting afgewezen omdat louter het feit dat de betrokken installatie wordt onderworpen aan de milieueffectbeoordelingsprocedure niet resulteert in ernstige en onherroepelijke schade voor particulieren die in het gebied in kwestie wonen.

25

De bevoegde autoriteiten van de provincie Macerata hebben bij besluit van 10 februari 2015 vastgesteld dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde installatie in overeenstemming was met de milieuvoorschriften.

26

De gemeente Loro Piceno en Bartolini e.a. hebben de Tribunale amministrativo regionale per le Marche verzocht om nietigverklaring van dat besluit.

27

In de zaken C-196/16 en C-197/16 heeft de Tribunale amministrativo regionale per le Marche de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag gesteld:

‘Is, gelet op artikel 191 VWEU en artikel 2 van [richtlijn 2011/92], de uitvoering van een procedure om na te gaan of een milieueffectbeoordeling moet worden uitgevoerd (en eventueel de uitvoering van een dergelijke milieueffectbeoordeling) na de verwezenlijking van een installatie, verenigbaar met het Unierecht wanneer de vergunning door de nationale rechter nietig is verklaard omdat niet was nagegaan of een milieueffectbeoordeling moest worden uitgevoerd om reden dat met het Unierecht strijdige nationale voorschriften bepaalden dat dit niet moest worden nagegaan?’

Beantwoording van de prejudiciële vraag

28

In de twee zaken wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 191 VWEU en artikel 2 van richtlijn 2011/92 zich in omstandigheden als die van de hoofdgedingen ertegen verzetten dat het verzuim om een door richtlijn 85/337 voorgeschreven milieueffectbeoordeling voor een project voor een installatie uit te voeren wordt geregulariseerd nadat de voor die installatie verleende vergunning nietig is verklaard, door na de bouw en de ingebruikneming van die installatie een dergelijke beoordeling uit te voeren.

29

Om te beginnen moet worden opgemerkt dat artikel 191 VWEU, waarvan lid 2 de algemene doelstellingen op milieugebied vaststelt (zie in die zin arrest van 4 maart 2015, Fipa Group e.a., C-534/13, EU:C:2015:140, punt 39 en de aldaar aangehaalde rechtspraak), niet relevant is om de gestelde vraag te beantwoorden.

30

Bovendien berust de vraag van de verwijzende rechter op de premisse dat voor de twee in geding zijnde installaties een vooronderzoek van de milieueffecten had moeten worden uitgevoerd ingevolge artikel 2, lid 1, van richtlijn 85/337, hetgeen ter beoordeling van die rechter staat.

31

Ten slotte kan, wat de vraag betreft of bij de beantwoording van de gestelde vraag moet worden gezien naar richtlijn 85/337, die gold ten tijde van de eerste vergunningsaanvraag van VBIO1 en VBIO2, dan wel naar richtlijn 2011/92, die gold ten tijde van hun tweede aanvraag, na de nietigverklaring van de hun verleende eerste vergunning, worden volstaan met de vaststelling dat de bepalingen van die twee richtlijnen, die relevant (zouden kunnen) zijn, en in het bijzonder artikel 2, lid 1, ervan, hoe dan ook in wezen identiek zijn.

32

Wat de mogelijkheid betreft om a posteriori het achterwege blijven van een door richtlijn 85/337 voorgeschreven beoordeling van de milieueffecten van een project te regulariseren in omstandigheden als in de hoofdgedingen, zij eraan herinnerd dat krachtens artikel 2, lid 1, van die richtlijn projecten die een aanzienlijk milieueffect kunnen hebben, in de zin van artikel 4 van deze richtlijn, gelezen in samenhang met de bijlagen I of II daarbij, aan een beoordeling van die effecten moeten worden onderworpen voordat de vergunning wordt verleend (arrest van 7 januari 2004, Wells, C-201/02, EU:C:2004:12, punt 42).

33

Zoals het Hof eveneens heeft benadrukt, vindt de omstandigheid dat een dergelijke beoordeling vooraf dient te worden uitgevoerd, haar rechtvaardiging in de noodzaak dat de bevoegde instantie in het besluitvormingsproces zo vroeg mogelijk rekening houdt met de milieueffecten van alle technische plannings- en beslissingsprocessen om het ontstaan van vervuiling of hinder van meet af aan te vermijden, in plaats van later de gevolgen ervan te bestrijden (arrest van 3 juli 2008, Commissie/Ierland, C-215/06, EU:C:2008:380, punt 58).

34

Richtlijn 85/337 noch richtlijn 2011/92 bevatten daarentegen bepalingen betreffende de gevolgen die moeten worden verbonden aan een schending van die verplichting tot voorafgaande beoordeling.

35

Krachtens het in artikel 4 VEU neergelegde beginsel van loyale samenwerking zijn de lidstaten niettemin verplicht de onwettige gevolgen van die schending van het Unierecht ongedaan te maken. Aldus zijn de bevoegde nationale autoriteiten verplicht, in het kader van hun bevoegdheden alle nodige maatregelen te treffen om het verzuim van een milieueffectbeoordeling te herstellen, bijvoorbeeld door een reeds verleende vergunning in te trekken of op te schorten teneinde een dergelijke beoordeling alsnog te verrichten (zie in die zin arresten van 7 januari 2004, Wells, C-201/02, EU:C:2004:12, punten 64 en 65; 3 juli 2008, Commissie/Ierland, C-215/06, EU:C:2008:380, punt 59, en 28 februari 2012, Inter-Environnement Wallonie en Terre wallonne, C-41/11, EU:C:2012:103, punten 42, 43 en 46).

36

Evenzo dient de betrokken lidstaat alle schade ten gevolge van het verzuim van een door het Unierecht voorgeschreven beoordeling van de milieueffecten te vergoeden (arrest van 7 januari 2004, Wells, C-201/02, EU:C:2004:12, punt 66).

37

Het Hof heeft evenwel geoordeeld dat het Unierecht zich er niet tegen verzet dat verrichtingen of handelingen die naar Unierecht onregelmatig zijn, ingevolge nationale regels in bepaalde gevallen kunnen worden geregulariseerd (arresten van 3 juli 2008, Commissie/Ierland, C-215/06, EU:C:2008:380, punt 57; 15 januari 2013, Križan e.a., C-416/10, EU:C:2013:8, punt 87, en 17 november 2016, Stadt Wiener Neustadt, C-348/15, EU:C:2016:882, punt 36).

38

Het Hof heeft opgemerkt dat een dergelijke regularisatiemogelijkheid onderworpen moet zijn aan de voorwaarde dat zij de belanghebbenden niet in de gelegenheid stelt de Unierechtelijke regels te omzeilen of buiten toepassing te laten, en uitzondering blijft (arresten van 3 juli 2008, Commissie/Ierland, C-215/06, EU:C:2008:380, punt 57; 15 januari 2013, Križan e.a., C-416/10, EU:C:2013:8, punt 87, en 17 november 2016, Stadt Wiener Neustadt, C-348/15, EU:C:2016:882, punt 36).

39

Bijgevolg heeft het Hof geoordeeld dat een wetgeving die aan de regulariserende vergunning, die zelfs zonder buitengewone omstandigheden kan worden verleend, dezelfde gevolgen toekent als aan een vooraf verleende bouwvergunning, de vereisten van richtlijn 85/337 miskent (zie in die zin arresten van 3 juli 2008, Commissie/Ierland, C-215/06, EU:C:2008:380, punt 61, en 17 november 2016, Stadt Wiener Neustadt, C-348/15, EU:C:2016:882, punt 37).

40

Hetzelfde zou gelden voor een wetgevende maatregel die zou toestaan dat een project dat aan een milieueffectbeoordeling in de zin van artikel 2, lid 1, van richtlijn 85/337 had moeten worden onderworpen, moet worden geacht aan een dergelijke beoordeling te zijn onderworpen zonder dat ook maar is voorzien in een beoordeling achteraf of sprake is van enige buitengewone omstandigheid, ook al zag die maatregel uitsluitend op projecten met een vergunning waartegen geen rechtstreeks beroep meer kan worden ingesteld omdat de in de nationale wetgeving bepaalde beroepstermijn is verstreken (zie in die zin arrest van 17 november 2016, Stadt Wiener Neustadt, C-348/15, EU:C:2016:882, punten 38 en 43).

41

Bovendien mag een beoordeling die na de bouw en de ingebruikneming van een installatie wordt uitgevoerd niet beperkt blijven tot de toekomstige milieueffecten van die installatie, maar dient zij ook de milieueffecten die zich sinds de verwezenlijking ervan hebben voorgedaan in aanmerking te nemen.

42

Het staat aan de verwijzende rechter om na te gaan of de in de hoofdgedingen aan de orde zijnde wetgevingen voldoen aan die voorwaarden. De verwijzende rechter zij evenwel erop gewezen dat uit de omstandigheid dat de betrokken vennootschappen de nodige stappen hebben ondernomen om voor hun project in voorkomend geval een milieueffectbeoordeling te laten uitvoeren, dat de weigering van de bevoegde autoriteiten om gevolg te geven aan die verzoeken gebaseerd was op nationale bepalingen waarvan de strijdigheid met het Unierecht pas later is vastgesteld, in een arrest van de Corte costituzionale, en dat de activiteiten van de betrokken installaties zijn opgeschort, veeleer blijkt dat de uitgevoerde regularisaties niet op grond van het nationale recht zijn toegestaan in omstandigheden die vergelijkbaar zijn met die in de zaak die heeft geleid tot het arrest van 3 juli 2008, Commissie/Ierland (C-215/06, EU:C:2008:380, punt 61), en dat met bedoelde regularisaties niet werd beoogd de Unierechtelijke voorschriften te omzeilen.

43

Gelet op een en ander moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat wanneer in weerwil van richtlijn 85/337 voor een project geen milieueffectbeoordeling wordt uitgevoerd, het Unierecht verlangt dat de lidstaten de onrechtmatige gevolgen daarvan ongedaan maken, en er zich niet tegen verzet dat na de bouw en de ingebruikneming van de betrokken installatie middels regularisatie een beoordeling van die gevolgen wordt uitgevoerd, mits:

—

de nationale regels die voorzien in die regularisatiemogelijkheid de betrokkenen niet in de gelegenheid stellen de Unierechtelijke voorschriften te omzeilen of buiten toepassing te laten, en

—

de middels regularisatie uitgevoerde beoordeling niet alleen ziet op de toekomstige milieueffecten van die installatie, maar de milieueffecten die zich sinds de verwezenlijking ervan hebben voorgedaan eveneens in aanmerking neemt.

Kosten

44

Ten aanzien van de partijen in de hoofdgedingen is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Eerste kamer) verklaart voor recht:

Wanneer in weerwil van richtlijn 85/337/EEG van de Raad van 27 juni 1985 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten, zoals gewijzigd bij richtlijn 2009/31/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009, voor een project geen milieueffectbeoordeling wordt uitgevoerd, verlangt het Unierecht dat de lidstaten de onrechtmatige gevolgen daarvan ongedaan maken, en verzet het er zich niet tegen dat na de bouw en de ingebruikneming van de betrokken installatie middels regularisatie een beoordeling van die gevolgen wordt uitgevoerd, mits:

—

de nationale regels die voorzien in die regularisatiemogelijkheid de betrokkenen niet in de gelegenheid stellen de Unierechtelijke voorschriften te omzeilen of buiten toepassing te laten, en

—

de middels regularisatie uitgevoerde beoordeling niet alleen ziet op de toekomstige milieueffecten van die installatie, maar de milieueffecten die zich sinds de verwezenlijking ervan hebben voorgedaan eveneens in aanmerking neemt.

ondertekeningen

Conclusie 30‑03‑2017

J. Kokott

Partij(en)

Gevoegde zaken C-196/16 en C-197/161.

Comune di Corridonia e.a. (C-196/16)

en

Aldo Alessandrini e.a. (C-197/16)

tegen

Provincia di Macerata e.a.

[verzoek van de Tribunale Amministrativo Regionale per le Marche (bestuursrechter in eerste aanleg Marche, Italië) om een prejudiciële beslissing]

I. Inleiding

1.

In deze prejudiciële procedure gaat het om de vraag of een milieueffectbeoordeling in de zin van de MEB-richtlijn2. achteraf kan worden uitgevoerd, als het project in kwestie reeds is gerealiseerd. De twijfel ten aanzien van een dergelijke gang van zaken vloeit voort uit het feit dat een milieueffectbeoordeling alleen dan volledig aan haar doel kan beantwoorden wanneer deze plaatsvindt voordat een vergunning voor het project wordt verleend en het project wordt uitgevoerd. Tegelijkertijd rijst de vraag, welke alternatieven er zijn voor een beoordeling achteraf als er zulke ernstige procedurefouten zijn gemaakt.

II. Toepasselijke bepalingen

A. Internationaal recht

2.

Artikel 6 van het Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden3. (hierna: ‘Verdrag van Aarhus’) voorziet in inspraak bij activiteiten die een aanzienlijk effect op het milieu kunnen hebben. Het tijdstip waarop die inspraak moet plaatsvinden wordt geregeld in artikel 6, lid 4:

‘Elke partij voorziet in vroegtijdige inspraak, wanneer alle opties open zijn en doeltreffende inspraak kan plaatsvinden.’

B. Unierecht

3.

Overweging 2 van de MEB-richtlijn refereert aan de basisbeginselen die aan de richtlijn ten grondslag liggen:

‘Ingevolge artikel 191 [VWEU] berust het milieubeleid van de Unie op het voorzorgsbeginsel en op het beginsel van preventief handelen, alsmede op de beginselen dat milieuaantastingen bij voorrang aan de bron dienen te worden bestreden en dat de vervuiler betaalt. In alle technische plannings- en beslissingsprocessen dient in een zo vroeg mogelijk stadium rekening te worden gehouden met de gevolgen voor het milieu.’

4.

In artikel 1, lid 2, onder c), van de MEB-richtlijn wordt het begrip ‘vergunning’ als volgt gedefinieerd:

‘het besluit van de bevoegde instantie of instanties waardoor de opdrachtgever het recht verkrijgt om het project uit te voeren’.

5.

In artikel 2, lid 1, van de MEB-richtlijn is vastgelegd wat de relatie is tussen een vergunning en de beoordeling van de milieueffecten:

‘De lidstaten treffen de nodige maatregelen om te verzekeren dat een vergunning vereist is voor projecten die een aanzienlijk milieueffect kunnen hebben, onder meer gezien hun aard, omvang of ligging, en dat een beoordeling van hun effecten plaatsvindt alvorens een vergunning wordt verleend. […]’

6.

De basisvereisten inzake de inhoud van de beoordeling zijn neergelegd in artikel 3 van de MEB-richtlijn:

‘Bij de milieueffectbeoordeling worden de directe en indirecte effecten van een project overeenkomstig de artikelen 4 tot en met 12 per geval op passende wijze geïdentificeerd, beschreven en beoordeeld op de volgende factoren:

a)

mens, dier en plant;

b)

bodem, water, lucht, klimaat en landschap;

c)

materiële goederen en het culturele erfgoed;

d)

de samenhang tussen de onder a), b) en c) genoemde factoren.’

7.

Volgens artikel 5 van de MEB-richtlijn verstrekt de opdrachtgever de informatie die nodig is voor de beoordeling, terwijl in de artikelen 6 en 7 de participatie van overheidsinstanties en het publiek wordt geregeld.

8.

Volgens artikel 8 van de MEB-richtlijn worden de ‘resultaten van de raadplegingen en de krachtens de artikelen 5, 6 en 7 ingewonnen informatie […] in het kader van de vergunningsprocedure in aanmerking genomen’.

C. Italiaans recht

9.

Volgens de verwijzende rechter voorziet het Italiaanse recht thans niet in een regeling ter zake van een beoordeling achteraf van de milieueffecten van reeds gebouwde installaties.

10.

Voor installaties waarvoor reeds een vergunning is afgegeven, bepaalt artikel 29, lid 1, van decreto legislativo (wetsdecreet) nr. 152/2006 louter dat vergunnings- en goedkeuringsbesluiten die zonder voorafgaande milieu-effectbeoordeling worden vastgesteld, nietig kunnen worden verklaard wegens schending van de wet, zoals in casu het geval is geweest.

11.

Wanneer installaties zijn gebouwd zonder dat vooraf is nagegaan of daarvoor een milieueffectbeoordeling vereist wasof zonder dat een dergelijke beoordeling zelf is verricht, volgt uit artikel 29, lid 4, van decreto legislativo nr. 152/2006 dat de bevoegde autoriteit, nadat zij de omvang van de veroorzaakte milieuschade en de resterende schade na de toepassing van de sanctie heeft vastgesteld, de opschorting van de werkzaamheden gelast en kan bevelen dat wordt overgegaan tot afbraak en tot herstel van de vroegere toestand van het gebied en van het milieu door en op kosten van de verantwoordelijke, of dit ambtshalve kan laten doen wanneer de verantwoordelijke in gebreke blijft.

12.

Artikel 29, lid 5, van decreto legislativo nr. 152/2006 bepaalt dat ‘in geval van nietigverklaring door de rechter of intrekking van vergunningen of concessies die zijn verleend zonder dat de milieueffecten vooraf zijn beoordeeld, of in geval van nietigverklaring van de beoordeling van de overeenstemming met de milieuvoorschriften, de in lid 4 bedoelde bevoegdheden slechts worden uitgeoefend nadat de milieueffecten opnieuw zijn beoordeeld’.

III. Feiten en prejudicieel verzoek

13.

Het verzoek om een prejudiciële beslissing heeft betrekking op twee installaties voor de productie van elektriciteit uit biogas dat is verkregen door de anaerobe vergisting van biomassa, met een nominaal vermogen van 999 kW elektrisch vermogen per installatie. De ene installatie is gebouwd door VBio1 Società Agricola S.r.l. (hierna: ‘Vbio1’) in de gemeente Corridonia (zaak C-196/16) en de andere door Vbio2 Società Agricola S.r.l. (hierna: ‘Vbio2’) in de gemeente Loro Piceno (zaak C-197/16).

14.

De regio Marche had naar aanleiding van vergunningaanvragen in oktober 2011 op 5 juni 2012 een vergunning afgegeven voor de installatie in Corridonia en naar aanleiding van vergunningsaanvragen in december 2011 op 29 juni 2012 een vergunning afgegeven voor de installatie in Loro Piceno.

15.

De provincie Macerata was verantwoordelijk voor de beoordeling van de milieueffecten, maar nam daarover geen beslissing, omdat een dergelijke beoordeling volgens de regelgeving van de regio Marche voor installaties van deze omvang niet hoefde te worden uitgevoerd. Deze regeling van de regio werd echter later door het Italiaans grondwettelijk hof nietig verklaard. Dientengevolge slaagden de beide gemeenten en andere verzoekers in hun beroep tegen de afgifte van de vergunningen. Inmiddels hadden Vbio1 en Vbio2 hun installaties echter al gebouwd en in bedrijf genomen.

16.

Na de nietigverklaring van de vergunningen stelden de bevoegde instanties van de provincie Macerata allereerst vast dat voor beide installaties een milieueffectbeoordeling moest worden uitgevoerd en oordeelden ze vervolgens, namelijk op 7 juli 2014 (Corridonia) en op 10 februari 2015 (Loro Piceno), dat beide projecten in overeenstemming waren met de milieuvoorschriften. De beroepen in de hoofdgedingen zijn gericht tegen de laatstgenoemde besluiten.

17.

De Tribunale Amministrativo Regionale per le Marche heeft het Hof daarom de volgende vraag gesteld:

‘Is, gelet op artikel 191 VWEU en artikel 2 van de MEB-richtlijn, de uitvoering van een procedure om na te gaan of een milieueffectbeoordeling moet worden uitgevoerd (en eventueel de uitvoering van een dergelijke milieueffectbeoordeling) na de verwezenlijking van een installatie, verenigbaar met het Unierecht wanneer de vergunning door de nationale rechter nietig is verklaard omdat niet was nagegaan of een milieueffectbeoordeling moest worden uitgevoerd om reden datmet het Unierecht strijdige nationale voorschriften bepaalden dat dit niet moest worden nagegaan?’

18.

Schriftelijke opmerkingen zijn ingediend door de gemeenten Corridonia en Loro Picono alsook Alessandrini e.a. als verzoekers, de provincie Macerata en de regio Marche als verweerders, Vbio1 en Vbio2 als overige partijen in het geding, alsmede de Italiaanse Republiek en de Europese Commissie. Met uitzondering van Alessandrini e.a. hebben zij tevens deelgenomen aan de terechtzitting op 8 maart 2017.

IV. Juridische beoordeling

19.

De bestuursrechtbank wenst te vernemen of een ten onrechte achterwege gebleven milieueffectbeoordeling alsnog kan worden verricht wanneer de betrokken installatie op grond van een later met succes aangevochten vergunning eenmaal is gebouwd.

20.

Ik zal eerst het voorwerp van het geding preciseren (zie onder A), vervolgens de regelingen van de MEB-richtlijn met betrekking tot het tijdstip van de milieueffectbeoordeling bespreken (zie onder B) en ten slotte ingaan op de gevolgen van een achterwege gebleven beoordeling in het geval van reeds gerealiseerde projecten (zie onder C).

A. Opmerking vooraf

21.

Allereerst dient te worden opgemerkt dat het door de bestuursrechtbank aangehaalde artikel 191 VWEU op zichzelf geen maatstaf kan zijn voor de beoordeling van maatregelen die door een lidstaat zijn genomen. Zoals de Commissie terecht aanvoert, is deze bepaling gericht tot de Unie. Ze kan echter relevant zijn voor de uitlegging van het afgeleid recht.4.

22.

Wat dat aangaat beroept het verzoek om een prejudiciële beslissing zich terecht op de MEB-richtlijn in de versie van richtlijn 2011/92. Weliswaar werden de eerste aanvragen in beide vergunningsprocedures al op 4 oktober 20115. respectievelijk 16 december 20116. ingediend, terwijl richtlijn 2011/92 pas in februari 2012 in werking trad, maar een nieuwe rechtsregel is in beginsel, met name in lopende procedures, van toepassing vanaf de inwerkingtreding van de handeling waarbij die regel is ingevoerd.7. Daarvan kan slechts bij uitzondering worden afgeweken indien toepassing van de nieuwe rechtsregel tot onevenredige lasten leidt.8. In casu is er echter geen aanleiding voor een dergelijke afwijking, aangezien de eerder geldende bepalingen en de bepalingen van richtlijn 2011/92 in grote lijnen identiek zijn.9. Derhalve diende de vergunningverlening voor beide installaties in juni 2012 reeds in het licht van richtlijn 2011/92 te worden beoordeeld.

23.

Voorts zij gepreciseerd dat het Hof niet geacht wordt zich uit te spreken over de vraag of de betrokken biogasinstallaties daadwerkelijk aan een milieueffectbeoordeling moeten worden onderworpen of aan de hand van welke criteria dat zou moeten worden beoordeeld. Het argument van Vbio1 en Vbio2 dat de thans geldende Italiaanse regelingen een beoordelingsplicht uitsluiten, snijdt dan ook geen hout. Ook de vraag of deze nieuwe regeling gelet op de milieurisico's van biogasinstallaties — bijvoorbeeld explosiegevaar, uitstoot van methaan en formaldehyde of nitraatvervuiling door het gebruik van digestaat voor bemesting — verenigbaar is met de MEB-richtlijn hoeft derhalve in de onderhavige procedure niet nader te worden onderzocht.

B. Tijdstip van de milieueffectbeoordeling

24.

Volgens artikel 3 van de MEB-richtlijn worden bij de milieueffectbeoordeling de directe en indirecte effecten van een project op het milieu geïdentificeerd, beschreven en beoordeeld. De beoordeling moet onder andere zijn gebaseerd op inspraak in de zin van artikel 6. Ingevolge artikel 2, lid 1, eerste volzin, en artikel 1, lid 2, onder c), moet een en ander plaatsvinden alvorens de vergunning wordt verleend die recht geeft op de uitvoering van het project.

25.

Daarnaast dient volgens overweging 2 van de MEB-richtlijn in alle technische plannings- en beslissingsprocessen in een zo vroeg mogelijk stadium rekening te worden gehouden met de gevolgen voor het milieu. Dat strookt, aldus dezelfde overweging, met het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen, alsmede met de beginselen dat milieuaantastingen bij voorrang aan de bron dienen te worden bestreden en dat de vervuiler betaalt. Al deze beginselen vormen volgens artikel 191 VWEU grondslagen van het milieubeleid van de Unie. Het Hof vat dit in die zin op dat het doel van de milieueffectbeoordeling moet zijn het ontstaan van vervuiling of hinder van meet af aan te vermijden, in plaats van later de gevolgen ervan te bestrijden.10.

26.

Daarnaast dient te worden gewezen op artikel 6 van het Verdrag van Aarhus, dat door de MEB-richtlijn ten uitvoer wordt gelegd.11. De daarin geregelde inspraak in besluiten die aanzienlijke milieueffecten kunnen hebben, dient vroegtijdig aan te vangen, wanneer alle opties open zijn en doeltreffende inspraak kan plaatsvinden.12. Deze concretisering illustreert het doel van vroegtijdige inspraak: de inspraak is effectiever wanneer die bij de uitvoering van het project volledig in aanmerking kan worden genomen. Zo kan uit inspraak met name blijken hoe een installatie zonder onnodige extra kosten kan worden gebouwd teneinde nadelige milieueffecten tot een minimum te beperken.

27.

Als de installatie echter al is gebouwd, zijn in de regel niet alle opties meer open. Het aanpassen van een bestaande installatie is normaal gesproken duurder dan wanneer vanaf de aanvang van het project rekening is gehouden met de nodige maatregelen.

28.

Wanneer de milieueffectbeoordeling pas na de bouw van een installatie wordt verricht, kan zij alleen nog effect sorteren voor zover daaruit blijkt dat aanpassingen van de installatie onvermijdelijk zijn om aan de wettelijke milieueisen te voldoen, of voor zover zij aanleiding geeft tot een wijziging van discretionaire beslissingen dan wel aanwijzingen geeft voor een milieuvriendelijke uitvoering van nog openstaande opties.

29.

Indien de beoordeling echter laat zien wat er bij de bouw van de installatie beter had gekund om nadelige gevolgen voor het milieu zo veel mogelijk te beperken, vereist althans de MEB-richtlijn niet dat de desbetreffende aanpassingen bij de opdrachtgever worden afgedwongen. In de richtlijn worden immers geen materiële regels gegeven voor het afwegen van de milieueffecten tegen andere factoren en evenmin wordt een verbod ingesteld op de uitvoering van projecten die nadelige milieueffecten kunnen hebben.13.

30.

Tegen een milieueffectbeoordeling na de bouw van een installatie pleit overigens het feit dat het in de praktijk moeilijk is om dan nog precies vast te stellen wat de gevolgen voor het milieu zijn. Door de installatie zijn de lokale milieuomstandigheden immers al veranderd zonder dat die veranderingen achteraf nog met zekerheid kunnen worden geïdentificeerd. Als een nog niet ontdekte habitat van een strikt beschermde soort, bijvoorbeeld van vleermuizen of bepaalde hagedissen, is vernietigd, is niet gegarandeerd dat dit achteraf nog kan worden vastgesteld.

31.

Zulke onvermijdelijke praktische tekortkomingen van een beoordeling achteraf kunnen hoogstens voor een deel worden gecompenseerd door het feit dat een dergelijke beoordeling daadwerkelijk vaststelbare milieueffecten die door de exploitatie van de installatie worden veroorzaakt, in aanmerking kan nemen, terwijl deze bij een reglementaire beoordeling slechts zouden zijn geprognosticeerd.

32.

Derhalve moet worden geconcludeerd dat de milieueffecten van een project zeker moeten worden beoordeeld voordat een vergunning wordt verleend en dat een pas na de bouw van een installatie uitgevoerde milieueffectbeoordeling het oorspronkelijke verzuim van een dergelijke beoordeling niet volledig kan goedmaken.14.

33.

Deze vaststelling onderstreept overigens de noodzaak van een doeltreffende voorlopige voorziening bij geschillen over de beoordeling van de milieueffecten van projecten. Wordt de voorlopige voorziening geweigerd, dan belooft het welslagen van een beroep geen doeltreffend herstel. Des te betreurenswaardiger zou het zijn wanneer de bevoegde rechterlijke instanties — zoals Vbio1 en Vbio2 stellen — daadwerkelijk de opschorting van de vergunning zouden hebben afgewezen en daarmee de voortijdige bouw van de installaties zouden hebben mogelijk gemaakt.

C. Gevolgen van een niet-uitgevoerde beoordeling

34.

Wat dient echter te worden gedaan wanneer desalniettemin pas na de realisatie van een project wordt onderkend dat de milieueffecten daarvan aan een beoordeling hadden moeten worden onderworpen? Impliciet ligt aan het argument van Corridonia, Loro Piceno en Alessandrini e.a. mogelijkerwijs de verwachting ten grondslag dat voor de betrokken projecten geen vergunning meer zou mogen worden afgegeven en de installaties daarom zouden moeten worden ontmanteld.

35.

Hoewel een dergelijk rechtsgevolg in elk geval theoretisch mogelijk is, zal daarvan in de regel waarschijnlijk geen sprake zijn. Weliswaar kan de procedurefout na realisatie van het project niet meer volledig worden hersteld (zie onder 1), maar de gevolgen van de fout kunnen altijd nog in aanzienlijke mate worden gereduceerd (zie onder 2).

1. Herstel van de procedurefout
36.

Wat het herstel van een niet-uitgevoerde milieueffectbeoordeling betreft, discussiëren de deelnemers aan de procedure intensief over de vraag hoe een tegen Ierland gewezen arrest moet worden uitgelegd. Volgens dit arrest kunnen verrichtingen of handelingen die naar Unierecht onregelmatig zijn slechts worden geregulariseerd onder de voorwaarde, dat die mogelijkheid de belanghebbenden niet in de gelegenheid stelt de Unieregels te omzeilen of buiten toepassing te laten, en een uitzondering blijft.15.

37.

Door partijen is echter niet opgemerkt dat het Hof met een beroep op dit arrest in een later arrest de vereisten voor de correctie van een achterwege gebleven inspraakprocedure op het gebied van de IPPC-richtlijn16. heeft verduidelijkt. Volgens het laatstgenoemde arrest moeten op het tijdstip waarop de inspraak alsnog plaatsvindt alle opties nog open zijn en moet het herstel in dat stadium het betrokken publiek nog in staat stellen daadwerkelijk invloed uit te oefenen op de uitkomst van het besluitvormingsproces.17. Deze overwegingen moeten ook gelden voor de milieueffectbeoordeling.

38.

Aangezien echter na de realisatie van een project niet meer alle opties open zijn, waardoor de doeltreffendheid van de inspraak is beperkt, kan op dat tijdstip het verzuim van een milieueffectbeoordeling niet meer volledig worden hersteld. Het project kan derhalve in de toekomst niet zo worden behandeld alsof daarvoor met inachtneming van de verplichting tot het uitvoeren van een milieueffectbeoordeling een vergunning is verleend.

2. Ongedaan maken van de gevolgen van de procedurefout
39.

De vraag hoe met de gevolgen van de procedurefout moet worden omgegaan is hiermee echter nog niet volledig beantwoord. In dat verband acht ik pragmatische maatregelen noodzakelijk, die echter geen omzeiling van de MEB-richtlijn in de hand werken.

40.

Het Hof heeft reeds benadrukt dat de lidstaten krachtens het in artikel 4, lid 3, VEU neergelegde beginsel van loyale samenwerking verplicht zijn de onwettige gevolgen van een schending van het Unierecht ongedaan te maken. Deze verplichting rust op elk orgaan van de betrokken lidstaat in het kader van zijn bevoegdheden. Aldus dienen de bevoegde autoriteiten in het kader van hun bevoegdheden alle noodzakelijke algemene en bijzondere maatregelen te treffen om te verzekeren dat de projecten worden onderzocht teneinde vast te stellen of zij aanzienlijke milieueffecten kunnen hebben en, indien dit het geval is, dat zij aan een milieueffectbeoordeling worden onderworpen. Dergelijke maatregelen zijn bijvoorbeeld de intrekking of de opschorting van een reeds verleende vergunning teneinde een beoordeling van de milieueffecten van het betrokken project, zoals bedoeld in de MEB-richtlijn, te verrichten. Daarbij dient echter de procedurele autonomie van de lidstaten in acht te worden genomen.18.

41.

In het geval van intrekking of opschorting van de vergunning zal het bovendien in de regel — zoals in het hoofdgeding — noodzakelijk zijn de exploitatie van de betrokken installatie vooreerst stop te zetten.19. Ingevolge artikel 1, lid 2, onder c), en artikel 2, lid 1, van de MEB-richtlijn is die vergunning immers de voorwaarde voor de uitvoering van het project, dus ook van de exploitatie ervan. Een dergelijke gang van zaken strookt bovendien met het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen. In het geval dat een milieueffectbeoordeling had moeten worden uitgevoerd, is het namelijk onzeker of de vergunning zonder die beoordeling aan alle geldende milieunormen voldoet. Het risico dat de exploitatie wordt stopgezet creëert overigens een krachtige stimulans om zich in het kader van het verlenen van een vergunning voor dergelijke projecten in te spannen voor de naleving van de MEB-richtlijn.

42.

Is intrekking of opschorting van de vergunning echter uitgesloten omdat zij reeds definitief is geworden, dan moeten de lidstaten minstens in de fase van de afgifte van een latere met het project samenhangende vergunning rekening houden met het verzuim van een milieueffectbeoordeling en de nuttige werking van de MEB-richtlijn verzekeren door ervoor te zorgen dat een dergelijke beoordeling ten minste in deze fase van de procedure wordt uitgevoerd.20.

43.

Daarentegen kunnen de bescherming van het gewettigd vertrouwen van de projectontwikkelaar en de rechtszekerheid waarop Vbio1 en Vbio2 zich beroepen, in de hoofdgedingen geen rol spelen.

44.

Zolang een vergunning niet definitief is, kan ze namelijk geen gewettigd vertrouwen doen ontstaan. Als een projectontwikkelaar zijn project realiseert in weerwil van het feit dat er tegen de vergunning beroep is ingesteld, draagt hij het risico dat de vergunning later onwettig blijkt te zijn. Anders zou een doeltreffende rechtsbescherming van derden, zoals die door artikel 47 van het Handvest van de grondrechten en in milieuzaken door artikel 9, lid 4, van het Verdrag van Aarhus wordt voorgeschreven, op losse schroeven komen te staan.

45.

Voor zover het vertrouwen van de projectontwikkelaar berust op nationale regelingen die in strijd zijn met het Unierecht, zou hoogstens kunnen worden gedacht aan een recht op schadeloosstelling door de verantwoordelijke nationale instanties.21.

46.

Met betrekking tot het rechtszekerheidsbeginsel zij opgemerkt dat dit beginsel zich ertegen verzet dat richtlijnen particulieren verplichtingen opleggen. Ten aanzien van particulieren kunnen bepalingen van een richtlijn slechts rechten in het leven roepen. Bijgevolg kan een particulier zich ten aanzien van een lidstaat niet op een richtlijn beroepen wanneer het gaat om een verplichting van de staat, die rechtstreeks verbonden is met de uitvoering van een andere, krachtens deze richtlijn op een derde rustende verplichting. Loutere negatieve gevolgen voor de rechten van derden zijn evenwel, zelfs wanneer zij vaststaan, geen rechtvaardiging om een particulier het recht te ontzeggen zich ten aanzien van de betrokken lidstaat te beroepen op de bepalingen van een richtlijn.22.

47.

Derhalve heeft het Hof reeds vastgesteld dat de verplichting voor de betrokken lidstaat om ervoor te zorgen dat de bevoegde instanties een milieueffectbeoordeling uitvoeren, niet rechtstreeks is verbonden met de uitvoering van een verplichting die krachtens de MEB-richtlijn op de projectontwikkelaar rust. Dat de exploitatie moet worden stopgezet in afwachting van de resultaten van de beoordeling, is weliswaar het gevolg van de tardieve uitvoering van de verplichtingen van de betrokken staat, maar dit gevolg kan niet worden beschouwd als het indirect opleggen van verplichtingen door de bepalingen van deze richtlijn ten aanzien van die projectontwikkelaar.23.

48.

Derhalve staat vast dat het verzuim van een milieueffectbeoordeling op een later tijdstip moet worden hersteld, voor zover dat feitelijk nog mogelijk is. Dat het betrokken project is gerealiseerd, in de hoofdgedingen de bouw van de biogasinstallaties, kan daarvoor geen obstakel vormen.

49.

Een dergelijke beoordeling achteraf is ook zinvol, omdat deze altijd nog — in elk geval gedeeltelijk — de in punt 25 genoemde doelen van de MEB-richtlijn kan verwezenlijken.

50.

De beoordeling kan met name nog steeds een groot aantal milieueffecten — afhankelijk van de situatie misschien zelfs alle milieueffecten — van het project in kaart brengen. Daarmee levert zij de grondslag voor een toetsing van de toelaatbaarheid van het project. Wanneer namelijk zou blijken dat het project in strijd is met dwingende wettelijke vereisten, moet het overeenkomstig die vereisten worden aangepast of mogelijkerwijs zelfs worden beëindigd. Dat het project reeds is gerealiseerd, mag bij deze nieuwe beoordeling geen doorslaggevende rol spelen24., teneinde iedere prikkel te voorkomen een project in eerste instantie op ongeoorloofde wijze zonder beoordeling te realiseren25..

51.

Van bijzonder belang is de beoordeling achteraf ook voor eventuele discretionaire bevoegdheden waarover de vergunningverlenende instantie beschikte. Die instantie moet bij de uitoefening van deze bevoegdheid de resultaten van de milieueffectbeoordeling namelijk in aanmerking nemen. Derhalve moeten discretionaire beslissingen bij een beoordeling achteraf in het licht van de resultaten worden getoetst en eventueel worden gewijzigd. Bij een dergelijke discretionaire beslissing zullen evenwel ook de grondrechten van de uitvoerder van het project een rol moeten spelen.26.

52.

Bovendien worden het betrokken publiek, de bevoegde instanties en de opdrachtgever op grond van de beoordeling op de hoogte gesteld van de milieueffecten en de mogelijke risico's.27.

53.

Het voorbeeld van biogasinstallaties illustreert het belang van het verstrekken van dergelijke informatie aan de opdrachtgever. Wanneer deze installaties — zoals vaak het geval is — als bijverdienste worden geëxploiteerd, zullen de verantwoordelijken niet noodzakelijkerwijs reeds over een zodanige specifieke opleiding en relevante ervaring op dit gebied beschikken dat kan worden aangenomen dat zij bij de dagelijkse exploitatie van de installatie ook zonder een milieueffectbeoordeling in staat zijn de schadelijke gevolgen en risico's tot een minimum te beperken.

54.

Men zou zich bovendien kunnen afvragen of het feit dient te worden hersteld dat bij gebreke van een milieueffectbeoordeling mogelijkerwijs niet alle opties ter vermindering van nadelige milieueffecten bij de realisatie van het project uit eigen beweging konden worden benut. Een dergelijk herstel zou weliswaar in overeenstemming zijn met de verplichting de gevolgen van een schending van het Unierecht ongedaan te maken, maar anderzijds is de opdrachtgever ook bij een tijdige beoordeling van de milieueffecten volgens de MEB-richtlijn niet verplicht zijn project zo milieuvriendelijk mogelijk te realiseren.

55.

Uiteindelijk hoeft het Hof over de laatstgenoemde vraag in de onderhavige procedure geen uitspraak te doen, want er is geen reden om aan te nemen dat zij relevant is voor de beslechting van het voor de nationale rechter aanhangige geschil.

56.

Hoewel het dus is toegestaan de milieueffectbeoordeling na de bouw van de betrokken installatie alsnog uit te voeren, leidt dit er — anders dan bij een volledig herstel van de procedurefout — niet toe dat voor de installatie en de effecten daarvan moet worden geacht een volledig rechtmatig verleende vergunning te gelden. Behalve het al genoemde risico dat de exploitatie wordt stopgezet, kan het verzuim van de milieueffectbeoordeling ook schadevorderingen tegen de vergunningverlenende instantie en misschien zelfs vorderingen tot het beëindigen van storingen doen ontstaan, met name voor zover de waarschuwingsfunctie van de beoordeling28. niet (tijdig) kon worden vervuld.

V. Conclusie

57.

Derhalve geef ik het Hof in overweging te beslissen als volgt:

‘Richtlijn 2011/92/EU betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten, uitgelegd in het licht van artikel 191 VWEU, vereist dat de procedure om na te gaan of een milieueffectbeoordeling moet worden verricht, en eventueel de milieueffectbeoordeling zelf worden uitgevoerd alvorens voor het betrokken project een vergunning wordt verleend en het project wordt verwezenlijkt. Indien aan deze verplichting niet wordt voldaan, moeten de bevoegde instanties deze procedures alsnog uitvoeren en aan de resultaten de nodige consequenties verbinden. Dit kan echter niet tot gevolg hebben dat het project wordt behandeld alsof daarvoor met volledige inachtneming van richtlijn 2011/92 een vergunning is verleend.’

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.