Hof 's-Hertogenbosch, 31-01-2005, nr. 20.003004.04

De broer van de verdachte, [naam], die op 24 oktober 2003 omstreeks 09.30 uur tegelijk met de verdachte in de woning aan [adres 1] aankwam, verklaart (pag. 439) dat de verdachte zich boven in zijn woning ging verkleden in zijn zwarte overall en toen aan het schelden was (onder meer "kutfamilie" en "die klootzakken hier"), dat de verdachte op een gegeven moment volledig verkleed was in gevechtsornaat en zijn vuurwapenuitrusting aanhad en dat de verdachte vervolgens wegreed in zijn Mercedes. De verdachte was toen gekleed in een zwarte inzetoverall, militaire schoenen ("kistjes"), kniebeschermers, compleet koppel met holster voor een pistool, kogelwerend vest met opschrift "POLITIE", en een aanvalsvest geschikt voor het opbergen van onder andere patroonhouders. Tevens had de verdachte zich voorzien van een zwarte muts, handschoenen, inzethelm en gehoorbescherming met communicatiemiddelen (pag. 405).

De verdachte had toen een pistool bij zich, een Glock, type 17, dat in zijn rechterholster zat, geladen met 17 patronen, en een geweer, een Steyr, type Aug., dat door middel van een riem aan zijn middel hing, geladen met 30 patronen (pag. 364). Dit zijn volgens de verdachte beide semi-automatische wapens. Deze wapens lagen ongeladen in een kluis op de zolder van verdachtes woning, waaruit de verdachte ze heeft gepakt (pag. 371).

De verdachte had, na de ontdekking dat zijn ex-vriendin [slachtoffer 4] diverse goederen uit de voormalige gemeenschappelijk woning aan [adres 1] had weggehaald en de sloten had laten vervangen, naar eigen zeggen een "zodanig boos gevoel, wat ik nog nooit in mijn leven heb gehad" (pag. 524).

De verdachte heeft voorts verklaard dat hij na deze ontdekking naar de familie [familienaam] wilde om verhaal te halen en dat het afgelopen moest zijn (pag. 364).

De verdachte verklaart (pag. 363) dat hij, aangekomen op de [adres 2], de voordeur van de woning van de familie [familienaam] intrapte, (pag. 373) op [slachtoffer 3] schoot toen deze vlak voor hem stond en daarna op personen achter en links van hem, dat dit [slachtoffer 4] en [slachtoffer 2] waren en (pag. 364) dat hij zag dat [slachtoffer 3], [slachtoffer 3] en hun moeder in elkaar zakten.

De verdachte verklaart (pag. 363) dat hij daarna het huis aan [adres 2] uit is gevlucht, in zijn auto is gestapt en naar de sportschool is gereden om verhaal te halen bij [slachtoffer 1] (pag. 365).

[getuige 1], die in de sportschool in de hal zat te wachten, verklaart (pag. 178 e.v.) dat een in het zwart geklede man [hof: de verdachte] binnenkwam, dat die man in ongeveer drie à vier stappen naar de oudere man aan de balie liep en dat die in het zwart geklede man bij binnenkomst meteen begon te schreeuwen en te schieten en dat die oudere man toen op de grond viel.

Op grond van voornoemde bewijsmiddelen acht het hof de conclusie gerechtvaardigd dat de verdachte al van plan was de familie [familienaam], de vier slachtoffers, te doden toen hij zich in zijn woning omkleedde in zijn gevechtstenue en de wapens en munitie bij zich stak.

De voorbedachte raad tot het doden wordt naar het oordeel van het hof nog bevestigd door de omstandigheid, dat de verdachte dit gevechtstenue en deze wapens normaal nooit op deze wijze buiten de sportschool [het hof begrijpt: bij de schietoefening] droeg (verklaring [broer verdachte] op pag. 427-428 en de verdachte op pag. 405) en dat er geen enkele andere redelijke verklaring is voor het dragen van die wapens door de verdachte bij zijn bezoek aan [adres 2] en de sportschool; de verdachte heeft immers verklaard dat de familie [familienaam] zelf niet over wapens beschikte, dat hij niet weet waarop hij een vermoeden zou kunnen baseren dat de familie [familienaam] mogelijk over wapens zou beschikken (pag. 523) en dat na een optische inspectie van de wapenkluizen in zijn woning aan [adres 1] niets mis leek te zijn met die kluizen en dat hij er van uit ging dat alles nog in de kluizen zat (pag. 362), zodat er geen reden was te veronderstellen dat de familie [familienaam] uit die kluizen wapens zou hebben meegenomen.

Voorts zijn er geen concrete aanwijzingen dat er ten tijde van de aankomst van de verdachte in de woning aan [adres 2] en later in de sportschool enige directe aanleiding voor de verdachte was om vanuit een op dat moment opkomende hevige gemoedsopwelling - dus anders dan ter uitvoering van een eerder voornemen - te gaan schieten op de leden van de familie [familienaam].

De verdachte heeft derhalve gehandeld ter uitvoering van een door hem tevoren genomen besluit.

Op grond van voornoemde feiten kan tevens worden geconcludeerd dat de verdachte voldoende tijd (gedurende de autorit van zijn woning aan [adres 1] naar de woning aan de [adres 2] en vervolgens gedurende de autorit van de [adres 2] naar de sportschool) heeft gehad om na te denken over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven. Dat de verdachte, na het doodschieten van drie personen in de woning in de [adres 2], verder is gereden naar de sportschool en daar vrijwel meteen het vierde lid van het gezin [familienaam] heeft doodgeschoten, onderstreept de vastberadenheid van de verdachte om alle leden van dit gezin te doden.

Voorzover de verdachte heeft betoogd dat hij geen voorbedachte raad op het doden van de slachtoffers kan hebben gehad omdat hij door zijn gemoedsgesteldheid in het geheel niet kon nadenken, verwerpt het hof dit standpunt. Deze gemoedsgesteldheid (door de deskundigen van het Pieter Baan Centrum omschreven als een "katathyme crisis") verhinderde de verdachte mogelijk om de situatie enigszins objectief te beoordelen en om zijn wil geheel vrij te bepalen, maar bracht niet mee dat de verdachte in het geheel niet zijn wil kon bepalen en evenmin dat hij daardoor niet de gelegenheid heeft gehad om over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad na te denken en zich daarvan rekenschap te geven. Het rapport van het Pieter Baan Centrum noch de verklaringen van de door het hof in hoger beroep gehoorde deskundigen T.A. Wouters en P.E. Geurkink, respectievelijk de psychiater en de psycholoog die de verdachte in het Pieter Baan Centrum hebben onderzocht, geven steun aan dit standpunt van de verdachte. Integendeel: op pagina 70 van genoemd rapport gaan deze deskundigen er van uit dat de verdachte ten tijde van het plegen van de hem ten laste gelegde feiten de ongeoorloofdheid daarvan heeft kunnen inzien.

Het betoog van de verdachte dat hij mogelijk op een routinematige wijze een soort militaire actie heeft uitgevoerd, neemt niet weg dat aan dat handelen een voorafgaand besluit ten grondslag heeft gelegen en dat, voorafgaand aan dat handelen, voor hem gelegenheid heeft bestaan zich te bezinnen.

Anders gezegd: de verdachte heeft in een bepaalde gemoedstoestand het besluit om te doden genomen. Dat die toestand verdachtes realiteitstoetsing tenminste in sterke mate heeft ondermijnd (pag. 69 van het rapport van het Pieter Baan Centrum) betekent niet dat de verdachte genoemd besluit niet heeft genomen en/of geen gelegenheid zou hebben gehad om zich rekenschap te geven van de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad (hierbij doet het er niet toe of de verdachte zich daadwerkelijk rekenschap heeft gegeven). Wel heeft deze gemoedstoestand tot gevolg dat verdachtes handelwijze hem niet in volle omvang kan worden toegerekend, zoals het hof hierna zal overwegen, maar dat staat aan een bewezenverklaring van voorbedachte raad niet in de weg.

De strafbaarheid van het bewezen verklaarde

Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van het onder 1, 2, 3 en 4 bewezen verklaarde uitsluit.

Het onder 1, 2, 3 en 4 bewezen verklaarde is telkens als misdrijf voorzien en strafbaar gesteld bij artikel 289 van het Wetboek van Strafrecht. Het moet worden gekwalificeerd zoals hierna in de beslissing wordt vermeld.

De strafbaarheid van de verdachte

Op verzoek van de rechter-commissaris in de Rechtbank Maastricht is door T.A. Wouters, psychiater, en P.E. Geurkink, psycholoog, beiden vast gerechtelijke deskundige bij het Pieter Baan Centrum, Psychiatrische Observatiekliniek te Utrecht, een onderzoek ingesteld naar de geestvermogens van de verdachte, waarvan op 29 april 2004 rapport is opgemaakt. Beide deskundigen hebben - zoals hierna nog nader zal worden toegelicht - geconcludeerd dat de feiten slechts in sterk verminderde mate aan de verdachte kunnen worden toegerekend.

Het hof neemt deze conclusie over en maakt deze tot de zijne. Het hof is derhalve van oordeel dat de bewezen verklaarde feiten - zij het in sterk verminderde mate - aan de verdachte kunnen worden toegerekend.

Het hof verwerpt hiermee het verweer van de verdediging dat de bewezen verklaarde feiten in het geheel niet aan de verdachte kunnen worden toegerekend. De verdediging heeft zich hierbij uitsluitend beroepen op de psychische gesteldheid van de verdachte, zoals die ook door de genoemde deskundigen van het Pieter Baan Centrum is geconstateerd. Waarom de door deze deskundigen getrokken conclusie omtrent de toerekenbaarheid niet juist is, is door de verdediging niet voldoende onderbouwd, terwijl zij evenmin - hoewel daartoe in de gelegenheid gesteld - daaromtrent vragen heeft gesteld aan de deskundigen die ter terechtzitting in hoger beroep als zodanig zijn gehoord.

Een deel van de terechtzitting in hoger beroep is besteed aan de vraag of de verdachte mogelijk lijdend was aan een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) tengevolge van gebeurtenissen in zijn verleden als marinier (onder andere in Cambodja).

Het hof volgt hierin het oordeel van de deskundigen van het Pieter Baan Centrum, die hebben geconcludeerd dat de verdachte niet lijdend was aan een PTSS. De verdachte heeft ter terechtzitting in hoger beroep de gelegenheid gehad over de door hem bedoelde gebeurtenissen te vertellen. Zijn relaas heeft de deskundigen van het Pieter Baan Centrum, die daarbij aanwezig waren, blijkens hun verklaringen ter terechtzitting in hoger beroep, niet tot een ander oordeel gebracht, terwijl zij voorts hebben verklaard dat zij redelijkerwijs geen noodzaak zien de verdachte op dit punt nader te onderzoeken. Dit laatste standpunt is onderschreven door de ter terechtzitting in hoger beroep eveneens gehoorde deskundige prof. dr. J.N. Schreuder, psychiater en bijzonder hoogleraar transgenerationele oorlogsgevolgen.

Overigens heeft de verdediging op dit punt geen expliciet verzoek gedaan noch enig verweer gevoerd.

Nu ook overigens geen omstandigheid aannemelijk is geworden die de strafbaarheid van de verdachte uitsluit, is de verdachte strafbaar.

De redengeving van de op te leggen straf en maatregel

De rechtbank heeft de verdachte terzake van het onder 1 primair, 2 primair, 3 primair en 4 primair ten laste gelegde veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van twintig jaren, met aftrek van de tijd in verzekering en voorlopige hechtenis doorgebracht. Daarnaast heeft de rechtbank de terbeschikkingstelling van de verdachte gelast, met bevel dat de verdachte van overheidswege zal worden verpleegd. Zowel de verdachte als de officier van justitie zijn in hoger beroep gekomen. De advocaat-generaal heeft gevorderd dat het hof de verdachte zal veroordelen tot levenslange gevangenisstraf.

Het hof heeft in hoger beroep de op te leggen strafsoort- en maat bepaald op grond van de ernst van de feiten, de omstandigheden waaronder deze zijn begaan en op grond van de persoon van de verdachte.

Het hof heeft in het bijzonder het volgende in aanmerking genomen.

De verdachte heeft op brute wijze vier weerloze mensen - een compleet gezin - van het leven beroofd. De verdachte heeft hiermee onherstelbaar leed toegebracht aan de nabestaanden van de familie [familienaam]. Bovendien heeft deze viervoudige moord een zeer grote schok veroorzaakt in de maatschappij en bij burgers gevoelens van angst en onveiligheid teweeggebracht.

Zoals ook de rechtbank heeft gedaan, rekent het hof de verdachte de feiten extra aan, omdat hij als houder van een vergunning voor het voorhanden hebben van vuurwapens het in hem gestelde vertrouwen dat hij de wapens zeker niet zal gebruiken om persoonlijke vetes op te lossen, of anderszins zal misbruiken, zeer ernstig heeft geschaad.

Het nemen van het leven van anderen is zodanig ernstig, dat alleen een gevangenisstraf van zeer lange duur in aanmerking komt.

Ten aanzien van de sanctie heeft het hof voorts acht geslagen op het volgende.

Op verzoek van de rechter-commissaris in de Rechtbank Maastricht is, zoals hiervoor al is opgemerkt, door T.A. Wouters, psychiater, en P.E. Geurkink, psycholoog, beiden vast gerechtelijke deskundige bij het Pieter Baan Centrum, Psychiatrische Observatiekliniek te Utrecht, een onderzoek ingesteld naar de geestvermogens van de verdachte, waarvan op 29 april 2004 rapport is opgemaakt.

Dit rapport houdt -zakelijk weergegeven- het volgende in:

Beschouwing

Uit het psychologisch onderzoek komt betrokkene naar voren als een bovengemiddeld intelligente, enorm rationeel ingestelde man die op een dwangmatige en rigide wijze voortdurend bezig is met inschatten, plannen, beredeneren en anticiperen om op die manier altijd een paar stappen op zijn omgeving vooruit te lopen. Daarnaast valt zijn enorme drang op om in wat hij doet altijd de beste te worden om zo te kunnen excelleren.

Er is sprake van een opgeblazen en in zijn jeugd onvoldoende gecorrigeerd zelfbeeld dat die erkenning voortdurend nodig heeft, waardoor hij existentieel afhankelijk is van de bevestiging van dat zelfbeeld. Het geheel is bij uitstek kenmerkend voor een narcistische persoonlijkheidsstructuur. Het gevaar van een existentiële behoefte aan erkenning is dat betrokkene zich in situaties begeeft die zijn capaciteiten te boven gaan zonder dat hij dit, door zijn grenzeloze vertrouwen in zijn eigen kunnen, inziet. Daar komt nog bij dat een dreigende mislukking door betrokkene juist als een extra uitdaging wordt gezien en hem motiveert tot een nog grotere inzet, omdat voor hem de erkenning van zichzelf dan alleen maar groter wordt. Betrokkene kan voor zijn bestaan niet anders dan doorgaan en is in die zin rigide en dwangmatig. Het ontbreekt hem in dergelijke situaties aan flexibiliteit en gedragsalternatieven. De spanning die een dergelijke situatie met zich meebrengt, geeft betrokkene het gevoel dat hij bestaat en voorkomt tevens een confrontatie met zijn emotionele binnenwereld. In het onderzoek valt in dat licht telkens op hoe extreem rationeel betrokkene is ingesteld. Er is geen ruimte voor emoties of gevoelens zoals angst, machteloosheid en woede.

Het grote gevaar is dat dergelijke gevoelens zich ophopen in zijn persoonlijkheid zonder dat betrokkene zich hiervan bewust is.

Psychodiagnostisch is er sprake van een persoonlijkheidsstoornis NAO met afhankelijke, narcistische en obsessief-compulsieve trekken. De impulscontrole van betrokkene is zeer groot te noemen. Het geweten is sterk ontwikkeld. Er zijn tijdens het onderhavige onderzoek geen aanwijzingen naar voren gekomen dat betrokkene lijdt aan fenomenen zoals herbelevingen, angstdromen en vermijdingsgedrag dat bijvoorbeeld bij een posttraumatische stress-stoornis hoort.

Er zijn in de levensgeschiedenis van betrokkene wel factoren aan te wijzen die een verband hebben met het ontstaan van de bovenbeschreven complexe en ernstige problematiek. Hierbij kan in het bijzonder gewezen worden op de verlating en verstoting van betrokkene door zijn ouders en later met name de onveiligheid in de relatie met opa. De massale angst, onveiligheid en machteloosheid die dit heeft opgeroepen, zijn door betrokkene verdrongen en ondergronds gehouden. Emoties en emotionele binding raken direct aan dit thema en betrokkene probeert nog steeds een confrontatie hiermee te voorkomen door een emotioneel afstandelijke en zeer rationele houding, waarmee hij alles onder controle en daarmee voorspelbaar wil houden. In situaties die raken aan dit thema is betrokkene daarom kwetsbaar en gehandicapt.

Het ten laste gelegde - indien bewezen - vindt plaats tegen de achtergrond van een zich voortslepende, voornamelijk formele en rationele strijd met de slachtoffers. Het lukt betrokkene steeds minder om ondanks zijn enorme inzet zijn ambities en idealen waar te maken die hij heeft met zijn sportschool en waarvan hij ook zeer afhankelijk is als bron van erkenning van zijn opgeblazen zelfbeeld. Dit raakt aan de kern van zijn bestaan en leidt tot een ophoping van frustratie, angst en machteloosheid, zonder dat betrokkene zich hiervan bewust is.

In beschrijvende zin is er sprake van narcistisch gekleurde persoonlijkheidsdynamiek (erkenning, grootheid, afhankelijkheid) die door de sterke ontwikkeling van cognitieve vermogens in toenemende mate gepaard is gegaan met een afname aan mentale flexibiliteit. Betrokkene raakte steeds meer van zichzelf overtuigd en kon zijn zienswijze gemakkelijk aan zijn omgeving opleggen. In wezen vormde de krijgsmacht voor betrokkene een alternatief gezinssysteem dat hem door het sterke normen- en waardenstelsel lange tijd de grenzen heeft geboden die hij van binnenuit geneigd was te gaan overschrijden.

Concluderend moet worden gesteld dat het zeer aannemelijk is dat betrokkene op grond van het bovenstaand beschrevene op het moment dat hij zijn woning voor de tweede keer bereikte en binnendrong, als gevolg van doorbrekende angst overspoeld is geraakt door een mengeling van zeer heftige gevoelens - waaronder die van reeds lang opgestapelde (daarvoor nog sluimerend gestuwde en onbewust gebleven) frustraties over de persoonlijke afwijzing die hij ervaren heeft, gevoelens van krenking na in de uitvoering van zijn ambities te zijn gestuit, gevoelens van onveiligheid van zijn nieuwe gezin - die zijn realiteitstoetsing ten minste in sterke mate hebben ondermijnd.

In de literatuur wordt dit fenomeen beschreven als een zogenaamde "katathyme crisis". Het acute katathyme proces vindt haar oorsprong in diepere emotionele spanningen dan die samenhangen met de onmiddellijke omgevingsfactoren. Het proces wordt getriggerd door een overweldigende emotie die vrijkomt naar aanleiding van een onderliggend emotioneel conflict.