Hof Amsterdam, 17-03-2015, nr. 200.149.179

De voorzieningenrechter heeft op vordering van [geïntimeerde] in het bestreden vonnis kort samengevat [appellanten] op straffe van verbeurte van een dwangsom bevolen:

( a) alle bij [appellanten] in bezit zijn de (papieren en digitale versies van) het dagboek aan (de raadsman van) [geïntimeerde] in persoon te overhandigen;

( b) ieder bericht waaruit het voornemen blijkt om de inhoud van het dagboek, dan wel delen daarvan, te openbaren van de website te (doen) verwijderen en verwijderd te houden;

( c) bovenaan op de homepage van de website melding te maken van de inhoud van het bestreden vonnis door deze zonder opiniërend bijschrift integraal te vermelden.

Voorts heeft de voorzieningenrechter [appellanten] op straffe van verbeurte van een dwangsom (d) verboden om de inhoud van het dagboek, dan wel delen daarvan, te openbaren en [appellanten] voorts (e) bevolen om reeds gepubliceerde kopieën van (passages uit) het dagboek van de website te (doen) verwijderen en verwijderd te houden.

De voorzieningenrechter heeft de overige vorderingen afgewezen, onder veroordeling van [appellanten] in de (aan de hand van de IE-indicatietarieven begrote) gedingkosten, vermeerderd met wettelijke rente en nakosten.

De grieven in het principaal appel zien op de door de voorzieningenrechter in rechtsoverweging 3.1 onder c, d (zie de uitleg van grief I in 3.3) en e gegeven bevelen/verboden zoals die hierboven zijn weergegeven en de veroordeling van [appellant sub 1] c.s in de gedingkosten.

De grieven in het incidenteel appel zien op afwijzing door de rechtbank van het gevorderde verbod tot publicatie van (het manuscript van) “Het verboden dagboek van [[... ]] [X]”, en het straat- en contactverbod.

Naar het oordeel van het hof bestaat in hoger beroep nog steeds een spoedeisend belang bij voormelde door de rechtbank toe- dan wel afgewezen vorderingen.

Het hof zal de grieven in het principaal en incidenteel appel (groepsgewijs) afzonderlijk behandelen.

Grief I in het principaal appel is gericht tegen toewijzing jegens [appellanten] van het gevorderde verbod om de inhoud van het dagboek van [geïntimeerde], dan wel delen daarvan, te openbaren (gezien de inhoud van grief I in combinatie met de toelichting en het petitum van de appeldagvaarding berust - naar het hof begrijpt - de beperking in het petitum van de memorie van grieven tot de toewijzing van het gevorderde verbod jegens (enkel) [appellant sub 2] op een verschrijving).

Grief I in het incidenteel appel is gericht tegen de afwijzing door de voorzieningenrechter van het gevorderde verbod van het boek en vernietiging van reeds gedrukte exemplaren hiervan.

Allereerst moet de vraag worden beantwoord of het dagboek van [geïntimeerde] als een auteursrechtelijk beschermd werk kan worden beschouwd.

Het hof stelt voorop dat een werk om in aanmerking te komen voor auteursrechtelijke bescherming de uitdrukking dient te vormen van de eigen intellectuele schepping van de maker daarvan, dat wil zeggen dat het werk een eigen, oorspronkelijk karakter dient te bezitten en het persoonlijk stempel van de maker dient te dragen. De eis dat het voortbrengsel het persoonlijk stempel van de maker moet dragen betekent dat sprake dient te zijn van een vorm die het resultaat is van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes en die aldus het voortbrengsel is van de menselijke geest.

Voor zover [appellanten] in hoger beroep het verweer hebben gehandhaafd dat het dagboek van [geïntimeerde] geen auteursrechtelijke beschermd werk is, wordt het verworpen. Het dagboek bevat een verslag van hetgeen [geïntimeerde] ten tijde van de moord op haar dochter [X] en de jaren nadien heeft meegemaakt en hoe zij een en ander heeft ervaren. Het dagboek van [geïntimeerde] is haar schepping en draagt derhalve (in hoge mate) haar persoonlijke stempel, zodat het als gevolg hiervan auteursechtelijke bescherming geniet.

Vervolgens is de vraag aan de orde of (het in mei 2014 gepubliceerde) hoofdstuk 4 van het boek inbreuk maakt op voormeld auteursrecht.

Voor de inbreukvraag komt het erop aan of het beweerdelijk inbreukmakende werk in aard en omvang in zodanige mate de auteursrechtelijk beschermde trekken van het eerdere werk vertoont, dat de totaalindrukken die de beide werken maken te weinig verschillen voor het oordeel dat het eerstbedoelde werk als een zelfstandig werk kan worden aangemerkt.

Het hof constateert dat het dagboek van [geïntimeerde] en hoofdstuk 4 van het boek wat betreft vorm verschillen, met name is het dagboek geschreven in de ik-vorm en hoofdstuk 4 in de zij-vorm, terwijl de gebeurtenissen in hoofdstuk 4 in van het dagboek verschillende woorden zijn weergegeven. Wat betreft verhaallijn, gebeurtenissen, personen, plaats, tijd en (dus) inhoud bestaan echter in hoge mate overeenkomsten tussen het dagboek en hoofdstuk 4. Illustratief is de vergelijking van passages uit het dagboek en hoofdstuk 4 in de nummers 24-26 in de memorie van antwoord in principaal tevens memorie van grieven in incidenteel appel. De sterke inhoudelijke overeenstemming ligt overigens ook in de lijn van de titel van het eerste deel van het boek (“Het verboden dagboek van [[... ]] [X].(..)”) en hoofdstuk 4 (‘[[... ]] dagboek’).

Het voorgaande in onderlinge samenhang en verband beoordeeld brengt met zich dat hoofdstuk 4 van het boek zodanige overeenstemming met het dagboek van [geïntimeerde] vertoont, dat het hiervan een ongeautoriseerde bewerking is en niet als een nieuw oorspronkelijk werk kan worden aangemerkt. Dat [geïntimeerde] zich tegen openbaarmaking van hoofdstuk 4 kan verzetten is niet in strijd met het recht van [appellanten] om eventuele misstanden bij het vervolgingsonderzoek naar de moord op [X] aan de kaak te stellen. In een democratische samenleving is immers noodzakelijk dat werken van letterkunde (en andere voortbrengselen van de geest) bij wet worden beschermd tegen ongeautoriseerde ontlening of nabootsing voor derden. Voor de gevolgtrekking dat het auteursrecht van [geïntimeerde] in casu zou moeten wijken voor het recht op vrijheid van meningsuiting van [appellanten] bestaat onvoldoende grond.

Voormeld oordeel wordt niet anders door het gegeven dat het dagboek van [geïntimeerde] de periode van zomer 1999 tot medio 2001 beslaat, terwijl in hoofdstuk 4 van het boek ook recentere gebeurtenissen (tot medio 2013) zijn verwerkt.

Dat [geïntimeerde] aan [appellanten] toestemming zou hebben gegeven voor de publicatie van een boek waarin haar dagboek is opgenomen wordt door [geïntimeerde] betwist en is door [appellanten] in het licht daarvan onvoldoende aannemelijk gemaakt. Voor zover het dagboek aan [appellanten] en anderen is verstrekt geschiedde dit in het kader van het onderzoek naar de (inmiddels gevonden en onherroepelijk berechtte) dader van de moord op [X], zodat deze verstrekking geen toestemming door [geïntimeerde] impliceerde voor publicatie van (delen van) het dagboek op de website dan wel in het boek. Dat [appellant sub 1] dit ook heeft begrepen volgt uit zijn uitlating in het radioprogramma ‘Talk to Myra’ dat [geïntimeerde] hem telefonisch had gezegd “Doe alsjeblieft niets met mijn dagboek want dat zou mijn doodsteek zijn”.

[appellanten] hebben verder gesteld dat het dagboek gepubliceerd is geweest op de website www.klokkenluideronline.nl en dat [geïntimeerde] hieraan zou hebben meegewerkt, terwijl [geïntimeerde] recent op de camping aan [appellant sub 2] toestemming voor (her) publicatie van haar dagboek in het boek zou hebben gegeven. Deze (betwiste) stellingen zijn echter onvoldoende feitelijk onderbouwd, zodat het hof hieraan voorbijgaat.

Evenmin impliceert het (gestelde) aanbieden van het dagboek door [geïntimeerde] aan de Kollumer Courant en/of Uitgeverij Banda toestemming tot openbaarmaking hiervan door [appellanten]

[appellanten] voeren verder het verweer dat het dagboek van [geïntimeerde] rechtmatig openbaar is gemaakt, waardoor zij hieruit mogen citeren zonder het auteursrecht van [geïntimeerde] te schenden.

Veronderstellenderwijs uitgaande van een (deels betwiste) verstrekking door [geïntimeerde] van het dagboek aan [A], [C], [B], [D], [appellant sub 1] en [appellant sub 2], geschiedde deze verstrekking in de context van het onderzoek naar de (inmiddels gevonden en onherroepelijk berechtte) dader van de moord op [X]. Naar het oordeel van het hof valt deze (veronderstelde) verspreiding door [geïntimeerde] in die context niet te beschouwen als een rechtmatige openbaarmaking in de zin van artikel 15a Aw op basis waarvan [appellant sub 1] c.s (ná de berechting van Jasper S.) het recht hebben uit het dagboek van [geïntimeerde] te citeren in het boek dan wel op de website van [appellant sub 1].

[appellanten] stellen voorts dat zij in hoofdstuk 4 van het boek hebben geciteerd uit (rechtmatig openbaargemaakte) toespraken van [geïntimeerde] en [A], die waren gebaseerd op passages uit het dagboek. Nu [appellanten] in gebreke blijven voldoende duidelijk en concreet aan te geven welke delen uit hoofdstuk 4 op welke passages uit de toespraken zijn gebaseerd, en evenmin voldoende gemotiveerd stellen dat aan de overige vereisten van artikel 15a Aw is voldaan, wordt de stelling gepasseerd.

Tot slot hebben [appellanten] niet aannemelijk gemaakt dat het dagboek door [geïntimeerde] op enige website is openbaar gemaakt.

Uit het voorgaande volgt dat het gevorderde verbod om de inhoud van het dagboek van [geïntimeerde], dan wel delen daarvan, te openbaren op goede grond is toegewezen. Grief I in het principaal appel faalt.

Voorts dient het gevorderde verbod van hoofdstuk 4 van het boek en vernietiging van reeds gedrukte exemplaren van hoofdstuk 4 van dit boek, te worden toegewezen. Dit brengt met zich dat grief I in het incidenteel appel slaagt.

Grief II in het incidenteel appel is gericht tegen de afwijzing van het gevorderde straat- en contactverbod.

De rechtbank heeft naar het oordeel van het hof terecht voorop gesteld dat een straat- en contactverbod een inbreuk vormt op het aan een ieder toekomend recht om zich vrijelijk te verplaatsen en vrijelijk contacten te leggen, en dat een dergelijk verbod slechts gerechtvaardigd is wanneer in hoge mate feiten en omstandigheden aannemelijk zijn geworden die zo’n vergaande inbreuk rechtvaardigen.

In eerste aanleg heeft [geïntimeerde] gesteld dat [appellant sub 1] haar met name door telefoontjes lastigviel, maar in hoger beroep stelt [geïntimeerde] dat [appellant sub 1] exemplaren van het boek éénmaal in haar woonplaats heeft uitgedeeld. Nu [appellant sub 1] [geïntimeerde] kennelijk niet meer belt, maar slechts (éénmaal) de boeken van [appellanten] in haar woonplaats heeft uitgedeeld, heeft [geïntimeerde] naar het oordeel van het hof te weinig gesteld om toewijzing van het gevorderde straat- en/of contactverbod jegens [appellant sub 1] te rechtvaardigen. Bovendien valt niet in te zien dat [geïntimeerde] (nog) een spoedeisend belang heeft bij het door haar verlangde verbod.

In eerste aanleg heeft [geïntimeerde] ter onderbouwing van het gevorderde straat- en contactverbod geen concrete verwijten gemaakt aan het adres van [appellant sub 2]. In hoger beroep stelt [geïntimeerde] dat [appellant sub 2] haar meermaals op haar (geheime)telefoonnummer heeft gebeld en éénmaal op de camping heeft bezocht. Nu [appellanten] deze stelling niet betwisten (sterker nog: [appellanten] stellen dat [appellant sub 2] [geïntimeerde] ook een keer thuis heeft bezocht), gaat het hof uit van de juistheid hiervan. Hetgeen [geïntimeerde] stelt over de frequentie van de gedragingen van [appellant sub 2] (hoe vaak is meermaals bellen?) en de inhoud van de contacten, is echter onvoldoende om toewijzing van een straat- en/of contactverbod jegens [appellant sub 2] te rechtvaardigen.

Het voorgaande brengt met zich dat grief II in incidenteel appel faalt.

De grieven III, IV en V in het principaal appel zijn met name gericht tegen de veroordeling jegens [appellant sub 2] van (1) het bevel om reeds gepubliceerde kopieën van (passages uit) het dagboek van de website te (doen) verwijderen en verwijderd te houden, (2) het bevel om bovenaan op de homepage van de website melding te maken van de inhoud van het bestreden vonnis door deze zonder opiniërend bijschrift integraal te vermelden (deze vordering is anders dan [appellanten] vermelden niet toegewezen onder 5.3 maar onder 5.4 van het bestreden vonnis), en (3) de verbeurte van dwangsommen in het geval niet aan voormelde bevelen 1 en 2 wordt voldaan.

[appellanten] voeren ter onderbouwing van de grieven aan dat (enkel) [appellant sub 1] de website beheert.

[geïntimeerde] betwist niet dat (enkel) [appellant sub 1] de website beheert, zodat hiervan wordt uitgegaan. Nu [appellant sub 2] de website niet beheert is hij naar het oordeel van het hof ook niet bij machte de gevorderde bevelen op te volgen.

[geïntimeerde] voert nog aan dat [appellant sub 2] een eigen website heeft en dat zij er belang bij heeft dat de bevelen ten aanzien van deze website worden toegewezen. Het hof verwerpt deze stelling. [geïntimeerde] noemt de naam van de website van [appellant sub 2] niet en stelt evenmin dat via deze website inbreuk is gemaakt op haar auteursrechten noch dat er een reële dreiging daarvoor bestaat, terwijl zij haar desbetreffende vorderingen niet vermeerdert door ze ook van toepassing te laten zijn op de (gestelde) website van [appellant sub 2]. Voormeld oordeel wordt niet anders door het (gestelde) gegeven dat [appellant sub 2] (deels mede) verantwoordelijk is voor de inbreuken op de auteursrechten van [geïntimeerde].

Uit het bovenstaande volgt dat de grieven III, IV en V in het principaal appel slagen. Dit heeft tot gevolg dat de desbetreffende bevelen en de hieraan verbonden dwangsommen jegens [appellant sub 2] zullen worden afgewezen.

Grief IV in principaal appel is voorts gericht tegen het gegeven dat het bevel om bovenaan op de homepage van de website melding te maken van de inhoud van het bestreden vonnis door deze zonder opiniërend bijschrift integraal te vermelden, is toegewezen zonder duurbeperking.

De grief slaagt. [appellanten] voeren terecht aan dat niet van [appellant sub 1] kan worden verwacht het vonnis tot in lengte der dagen gepubliceerd te houden op de website (hetgeen door [geïntimeerde] overigens ook niet wordt weersproken). Het hof zal de toegewezen duur beperken tot de dag waarop het onderhavige arrest wordt uitgesproken.

Grief II in het principaal appel is gericht tegen de veroordeling van [appellanten] in de gedingkosten op de voet van artikel 1019h Rv.

De grief slaagt. Partijen zijn in eerste aanleg over en weer in het ongelijk gesteld (ook ten aanzien van de op het auteursrecht gebaseerde vorderingen), zodat de gedingkosten moeten worden gecompenseerd. Bij dit oordeel weegt het hof mee dat de in de (principale) grieven III, IV en V aan de orde gestelde vorderingen reeds in eerste aanleg (jegens [appellant sub 2]) hadden moeten worden afgewezen. De afwijzing door de rechtbank van het gevorderde verbod tot publicatie van (delen van) het boek van [appellanten], was echter terecht. Weliswaar bestaat thans voldoende grond voor toewijzing van deze vordering (3.3), maar in eerste aanleg was de inhoud van dit boek (met name hoofdstuk 4) niet bekend. Voor een motivering van deze beslissing wordt verwezen naar rechtsoverweging 4.19 uit het bestreden vonnis waarmee het hof instemt en tot de zijne maakt.

Uit het voorgaande volgt dat de grieven in het principaal appel deels slagen en deels falen, terwijl hetzelfde geldt voor het incidenteel appel. Het bestreden vonnis zal gedeeltelijk worden vernietigd, onder alsnog afwijzing van een aantal vorderingen en toewijzing van de na te melden voorziening.

Nu partijen zowel in het principaal appel als in het incidenteel appel over en weer in het ongelijk zijn gesteld, zullen de proceskosten in beide procedures worden gecompenseerd.